Scarica pispisalla n°8 - 2011 (Pdf 8.89 MB)
Transcript
Giornaleddu de s’Assessorau ’Assessorau a sa Cultura de su Comunu de Ussaramanna ANNU III Numùru 8 Mes’e Idas 2011 www.comune.ussaramanna.vs.it Cari lettori, cari cittadini e cari emigrati, considerato che il 2011 è ormai finito voglio approfittare di questo numero di Pispisalla ispisalla per augurare a tutti Voi, V a nome mio, di tutta l’Amministrazione l’Amministrazio Comunale e della Redazione del giornale,, un Buon Natale e un Felice Anno nuovo. Inoltre colgo l’occasione per invitarVi a partecipare a tutte le manifestazioni che il Comune di Ussaramanna, inisieme alle varie Associazioni del paese, hanno previsto per queste q festività e agli emigrati, che si troveranno lontani dal nostro paese, di tornare presto tra noi! TIZIANO SCHIRRU Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana 2 S’AMORI PO SA NATURA Deu eu stimu donnia do mata sèmini frori ollu beni ben a sa natura ddu intendu in su coru A s’àcua pura cristallina a is s’istellas birichinas a is terrenus ter birdis po curri in tundu profumada est s’armonia custu mundu O cantu bortas ia a bolli cantai a su celu a sa terra a su mari a ogni èssiri ssiri una un imensidadi ca stimu sa natura… est beridadi ANTONIA PERSEU IN CUSTU NÙMURU PODEIS LIGI: LIGI S’AMORI PO SA NATURA 02 PASCHIXEDDA 03 IS ARREPICADORIS DE BIDDA MIA 05 EST TEMPUS DE BINNENNAI! 08 SU VOLONTARIAU DE SA PROTETZIONI CIVILI 10 STÒRIA DE SU VOLONTARIAU PO SA DONATZIONI DE SU SÀNGUNI 11 DON EMILIO LIXI: UN CONCENTRATO DI ENERGIA 12 RETZETA: PUDDA PRENA IN BRODU 15 Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana PASCHIXEDDA Paschixedda si narat in sardu, in sa chistionada de totus, s'urtima festa de s'annu, in su programma de is funtzionis de sa cresia. Una de is pagus chi si faint in s'ierru, diversa de is festas de s'istadiabi, chi si fadìant e, in parti, si faint ancora. Cumenti scireus in donnia bidda si festèggiat, in tempus diversus, unu santu: Sant’uanni a Lunamatrona, Sant'Antòni in Tuibi, Sa Gloriosa in Siddi, Santu Larentzu in Ussaramanna, Santa Rosa in Baressa, Sant'Austinu in Pauli e aici totu me is biddas de acanta e de atesu. Festas chi si fadìant cun d unu amesturu de religiosu e de civili e, candu fut festa in d una bidda, me is atras si traballàt. Càmbiat totu po sa festa de Paschixedda: custa festa si faìt in donnia logu sa pròpriu dì. In custu scritu circaus de arregordai cumenti sa Paschixedda si bivìat e si festeggiàt me is tempus passaus. S’aria de sa festa cumentzàt a s'intendiri giai a is primus de mes'e idas, candu ormai s'aringiu fut acabau. In donnia familia si bocìat su procu e totus si fadìant is provistas de sartitzu, de lardu e de petza in abundantzia. Su tempus fridu e s'acua chi proìat a totu dì e a totu noti, portàt sa genti a cussa intimidadi de familia, agiudat meda de s'animu profondamenti religiosu. Sa sperantzia de custu Pipìu, che depìat nasciri in sa Noti de cena, intràt in s'animu semplici de is mamas, chi si birìant rapresentadas de sa Familia de Nazareth, de Giuseppi e de Maria, chi iànt tentu su Pipìu in cunditzionis giai peus de issas. Is piciocheddus no birìant s’ora de fairi vacantzia de sa scola, poita depìant fairi su Presepiu in domu e andai a Mont'e Siddi po bitìri linna e lana de perda po su Nascimentu chi si fadìat in cresia. Sa dì fut totu speciali: Nonnu Vicariu donnia annu preparàt custa tropara de piciocheddus e ddus portàt a Monti; fut unu spassiu chi nisciunu de issus olìa perdiri. Totus si pinnigànt in pratz'e cresia provistus de cadinus, sarracus e fudatzas, mentri Nonnu Vicariu cun is priorissas e su segrestànu, cument'e cumandantis de una tropa de sordaus, donànt is ordinis. Sa caminada po arribai a Mont'e Siddi fut longa e, candu finìat sa bia in susu de Palanuraxi, tocàt a passai a ogu in 3 Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana 4 mesu de is terras prenas, cun su lori giai nàsciu, sartendi coras prenas de acua e mràxinis prenus de prunixedda aresti cument’unu tallu de crabitus! Donnia tanti Nonnu Vicariu ghetàt cussu tzerriu chi tzacàt s'aria cument'unu tronu e dd'intendìant fintz'a Siddi: "Viva Gesù Bambinooo!" fut s'arrichiamu po pinnigai is chi nci stesiànt de su tallu. Candu s'arribàt a Monti issu donàt is compitus: a segai nais de linna po is piciocheddus prus mannus e arrasigai sa lana de perda de is corongius po is prus pitius. Prima de prandi sa linna fut segada e is cadinus e is scatedus fiànt prenus de lana de perda. Dopu prandiu, ddui fut una scapada de libertadi po andai a biri, is chi bolìant, sa gruta de is bandìus chi fut in su cucuru de su monti. Sa gruta fut unu nuraxi chi portàt unu stampu chi si podìat intrai. Is piciocheddus prus mannus e coragiosus no timìant de ddu intrai mancai Nonnu Vicariu no bolessit... Su tzerriu de issu ddu intendìant fintzas cussus chi fiànt aintru de su nuraxi e, currendi e sartendi cumenti lepiris currulaus de canis, totus si torrànt a pinnigai po su rientru a bidda. Nonnu Vicariu fadìat sa conta e totus carriendi su chi podìant torrant, parriat sa bia de sa fromiga, chi donniuna pòrtat pesu a tira prus mannu de issa. Benìat apustis s'ora de sa Novena chi si fadìat a su mericeddu a tradu, sa cresia si prenìat de piciocheddus po cantai is cantus totus in latinu. A fortzas de cropus de canna a conca su segrèstanu arrennesciàt a cumbatiri is piciocheddus, candu ddus pigàt su giogu, cantendu: "Regem venturum Dominum, venite adoremus!". Apustis de sa Novena, benìat sa noti de puddus cun sa Missa a mesunoti. Paschixedda fui arribada: su Pipìeddu in mesu de su Nascimentu, assìstiu de Giuseppi e de sa Madonna, aintru de sa gruta de Betlemme, in mesu de is montis prenus de brebeis pascendi e de pastoris cun angionis a coddu. Totu, in sa semplicidadi chi rapresentàt, chistionàt de custu grandu avvenimentu: custu Pipìu, chi est su Fillu de Deus, benìu po biviri in sa Terra in mesu de sa genti, po chistionai de paxi e de amori, po binciri totu is malis de su mundu. Me is domixeddas poberas, prenas de genti, mannus e pitius in custa dì santa si pretziant cun paxi e allirghia sa pudda prena, cotta a buddiu. Chene ddu cumprendi custa Festa fadìat intendiri a totus prus fradis e totus, castiendi su Nascimentu prenu de misteru, s'intendìant, assumancu po cussas dìs, prus bonus. Is arregallus chi bitìant a is pipìus fìànt poberus ma bellus e agradessius: po donnia fillu unu drucixeddu, una meba, unu mandarinu e pagu pagu cinixu e craboni. Oindì est totu cambiau: no si narat prus Paschixedda, no si narat prus sa Noti de cena, no si cantat prus Regem venturum Dominum, no si andat prus a bitiri sa lana de perda a tallu mannu. Ita nd’eus fatu de custu Pipìu, chi benit ancora, chi bussat in donnia domu? Cumenti primu bolit intrai, bolit abarrai cun nosatrus, po si portai ancora cussa paxi e cuss'amori, chi no benint ni cun sa discoteca, ni cun sa televisioni, ni cun is arregallus arricus. Cantu iat essiri bellu chi si portit unu pagu de umiltadi e de semplicidadi po binciri sa superbia e sa solitudini chi est crescendi donnia dì de prus. Bona Paschixedda a totus!!! MICHELE LILLIU CURIOSIDADI: Nò totus scinti chi sa cantzòni prus famosa de Paschixedda “Notte de chelu” fut scrita in sa prima metadi de su Noicentus da Perdu Casu, vicariu de Berchidda. Notte de chelu fut nascia impari a atras cantzònis sacras po sa Novena de su 1927. Su testu est scritu in sardu logudoresu ma tenit calincunu fueddu italianitzau cumenti Bambinu: nò si tratat sicuramenti de unu sbàlliu poita Perdu Casu fut unu grandu conoscidori de su logudoresu. Custu fueddu probabilmente est intrau in sa cantzòni cumenti efetu semanticu e sonoru, unu fueddu chi oì puru, in su sardu, si usat sceti po Gesusu. Notte de chelu es custa d'ogni sinu de allegria si sentit bundare, ca in sa grutta es nadu su Bambinu dai s'inferru pro nos liberare. Es nadu, es nadu, es nadu su Bambinu. Enide, enide tottus a l'ammirare, enide a l'adorare, enide a l'adorare, a l'amare. Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana IS ARREPICADORIS DE BIDDA MIA Giai me is tempus remotus is campanas funt stetias usadas po donnia tipu de comunicatzioni. Cun sa modernidadi funt stetias acantonadas is usàntzias antigas, narendi ca est totu moda passada. Po fortuna, sa boxi de sa campana a dì de oi si intendit ancora meda atesu. Sa genti de s’edadi mia provat ancora unu sensu de serenidadi ascurtendiddas e arrennexendu a individuai donnia tipu de arrepicu: candu si sonant po is coias e po is festas mannas. Is tocus allirgus, intervallaus donnia cincu minutus, funt s’avisu po is cerimonias religiosas. Apustis de donnia tocu, candu nc’est prucessioni, sonant sa campanedda pitia: fut, e est ancora, su modu po tzerriai sa cunfraria e si narat allamendu a cunfraria. Is campanas ant sempri fatu is annuntzius a su populu in beni e in mali: sa genti curriat festosa po s’eventu a su contrariu de candu sonant po annuntziai sa tristesa, po is avenimentus de su fogu fuiu e po atrus avertimentus. Sa campana est unu strumentu antigu usau de s’omini de millennius, est stetia classificada cumenti strumentu musicali e fait parti de is strumentus a percussioni. Funti costruidas cun materialis capassus de reprodusiri tantis tipus de sonus. Sa campana parrit chi sia nascia in Cina meda prima de sa nascita de Gesusu ma est arribadas in Europa da s’Imperu romanu d’Orienti pagu prima de su VIII-IX seculu, sceti apustis nascinti is campani bis. Fut stetiu su Papa Stefano II, in s’otavu seculu, chi iat fatu costruì in Santu Pedru sa turri campanaria cun tres campanas in modu chi essit donau boxi in totu sa citadi de Roma. In d unu primu tempus is campanas fiant in ferru e de forma prolungada, apustis de unu pagheddu iant agatau sa lega giusta: cuatru partis de arramini e una parti de stangiu. Atras campanas, chi faint parti de sa cresia funt is arrebas chi s’agatant in s’altari maggiori e funt utilitzadas duranti sa liturgia de sa missa: carateristicas e agratziadas emanant cussu scampaniu festosu e solenni po annuntziai sa bessida de sa missa o po sonai su Gloria. 5 Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana 6 Is arrebas de sa cresia de Santu Cirigu de Ussaramanna Deu m’arregordu ancora candu babbu miu sonàt is campanas, ddas sonàt impari a tziu Giuannicu Butilla, poita ca de issu iat imparau. Fut unu prexeri a ddus ascurtai candu sonaànt s’arrepicu a cuatru campanas, su sonu de issus fut inconfondibili. Arrepicadoris in bidda ci ndi funt stetiu atrus puru: tziu Tatu Malloci ddu iat fatu po tanti tempus. In su interis iant imparau is piciocheddus, sempiri cun sa guida de is mannus: Aldu e Sandru Melis, fillus de tzia Tillia; Emiliu Soddu, ca in cussu tempus fadiat su segrestanu, e Larentzinu Mancosu, nomenau po sa bravura. Totus cussus chi apu arregordau ant imparau giai totus cun babbu miu e tziu Giuannicu e ant arrepicau fintzas a is annus ‘70-‘80. Apustis, chi po s’edadi, chi po traballu o po calisisiat motivu, ant smitiu. Ma po fortuna ca nci fut sempri tziu Tatu Malloci! Poi est intrau tziu Bissenti Cabi, un atru grandu arrepicadori. Issu ddu fadia sempiri cun praxeri, no fadiat cumplimentus po artziai a campanibi, sempiri in cumpangia de Emiliu Soddu. Custas personas funt de poniri in sa memoria de s’arrepicu a pareri miu: funt istaus grandus arrepicadoris poita ca po sonai is campanas no bastat sceti a portai sa fortza de tirai is funis, ma ci ollit puru una certa maestria. Donnia sonada depit essiri inconfondibili: sa sonada de Aldu e de Sandru s’intendiat ca fut cumenti a sa sonada de tziu Giuannicu. Ma imoi deu ollu torrai a is atrus tocus: su tocu de s’Ave Maria sonàt a is tres de su chitzi in tempus passaus srebiat po ndi scidai is srebidoris po appallai su ‘iù. Su segrestanu beniat ricompensau po svolgi cussa mansioni, candu s’arrelogiu fut in pagus brutzus! Su tocu ‘e mesudì indicat s’ora de prandi. A su scurigadroxu si sonàt un’atra Ave Maria, nau in sardu su tocu de s’Angelu. Poi c’est su tocu de s’agonia, sa spiratzioni, cumenti naraus nosu in sardu s’annunciu de su trapassu de sa vida. In s’ora de is interrus si sonàt s’addopiu chi est unu sonu tristu; si fait alternendi una pichiada singola e una a duas campanas. Candu si sonàt sa spiratzioni, is tocus si faint segundu sa persona: chi est omini si faint tres tocus intervallaus de addopius, chi est femina s’indi faint sceti duus. In su casu de cancunu pipìu si sonàt sa campanedda pitia e si naràt s’arrepicu de s’Angelu. Deu tengiu unu arregordu particolari de candu si sonàt s’addopiu po sa comemoratzioni de is mortus su 2 de Donniasanti. In tempus passau, candu fiat pipìa deu, si sonàt initerrotamenti po 24 oras. Babbu andàt a fairi cumpangia a tziu Giuannicu butilla e, cun sa scusa de sa cumpangia, addopiàt issu puru. Deu e Maria, sorri mia, sempiri avatu avatu de babbu, guai chi no s’ingollessit; fiaus talmenti abituadas a artziai in campanibi chi parriaus in domu nosta. Po totus is santus acustumàt a fairi frius, in sa memoria mia biu ancora is fantanas de campanibi serradas cun is istoias e una istoia sterria terra terra in su sobariu prima de artziai a sa scaba chi portàt a susu a s’arrelogiu. In d unu anguleddu ci fiat su braxeri cun d una frachetedda de fogu e Maria si lamentàt ca su fogu de campanibi fut sempri fridu! Babbu donàt su cambiu a tziu Giuannicu po si papai un uncueddeddu de pani, deu e Maria giogaiaus a pilì pilò cassula cun 5 francus e apustis de unu pagheddu torraiaus a domu. Torrendi a is tocus su tocu de fogu fuiu est unu sinniali de allarmi e avisat de su perigulu. Is incendius estivus donnia istadi si rinnovant e, sicumenti in zona nosta s’agatant medas terras traballadas a lori, su delinquenti circat de distrugiri sa gratzia de Deus. Custa perou no est una novidadi: in tempus passaus s’est connotu fogu de at abruxiau fintzas sa maghia in s’ axroba. Is tocus funt insistentis e assordantis in modu chi totus intendant e currant po donai una manu de agiudu. Versu is annus setanta in totu sa Sardinia is campanas funt stetias eletrificadas, su modu de biviri est cambiau e aici puru is usantzas. Puru in bidda nosta s’est usau custu sistema: po s’Ave Maria, po su mesudì e po sa missa giornaliera, sa centralina, istallada in sagrestia in sincronia cun s’arrelogiu, scatat automaticamenti chene manovra umana e reprodusiri unu calisisiat tocu, de s’arrepicu a sa spiratzioni. Certu ca iat adessiri mellus a sighìt sa traditzioni antiga e sighìt a imparai is piciocheddus ca funt de facili aprendimentu, e intantu iat a serbiri po Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana salvai sa traditzioni chi ormai eus perdiu. Deu arregordu beni candu artziàt in cussa scaba perigulosa e mabi cumbinada. S’arrelogiu beniat atzionau cun duus pesus de pedra suspendius cun duuas funis e collegaus a is ingranaggius po ddi donai corda, is ingranaggius trasmitiant su movimentu a is frecias de is oras e de is minutus. Tra cussus chi andànt a sonai is campanas e chi teniant su compitu de donai corda a s’arrelogiu, ollu arregordai atras duuas personas chi ant svolgiu unu servizìtziu importanti in cresia nosta: is organistas tziu Giuannicu Sanna, primu, e tziu Ninnu Melis, apustis, chi ant sonau fintzas a is annus ‘60. Mortus issus s’organu s’est pasiau unu paghededdu e nci at pensau don Ignazio Orrù a ddu torrai a ponniri in usu apustis de unu bellu traballu de restauru. Ma pecau chi s’ominis apant lassau custas usantzas, depiant essi torradas a valoritzai, depiat curriri unu pagheddu prus pagu e si depiat firmai unu pagu de prus a cadabai cumenti spuntat unu filu de erba e cumenti sbociat unu frori. Sa civiltadi umana at perdiu cussu puru, cumenti a bellu a bellu seus perdendu su chistionai sa lingua nosta e tanti atras cosas e cumenti su sonai is campanas. Is grandus arrepicadoris nostus oltre a s’at lassau custa grandissima eredidadi musicali ant trasmitiu a sa gioventudi nosta, a cussus giovunus chi anti tentu sa volontadi, sa passioni de sonai cussus strumentus a percussioni. Po fortuna chi oi in bidda nosta teneus tres giovunus, Claudio, Matteo e Emanuele, chi gratzias a Larentzinu e a tziu Bissenti funt sighendu a coltivai custa antiga passioni sana chi is arrepicadoris nostus ddi s’ant lassau in donu e apustis po trasmitiri in futuru su connotu, bantu de is babbus nostus. ANTONIA PERSEU SU CAMPANONI (1645) IS TRES CUARTAS (1645) Su Campanoni est sa campana prus manna e est cussa chi tocat is oras. In su brunzu si ligit: SANCTE QUIRICE ORA PRO NOBIS A.D. MDCXXXXV PROCURADORE IOSEPHO CADELLO Is Tres cuartas est sa campana chi tocat sa mes’oras. In su brunzu si ligit: SANCTE QUIRICE ORA PRO NOBIS IS SONET VOX TUA IN AURIBUS – VENITE ADORATE DOMINUM SA VRIGILLIA (1639) SA CRUFARIA (1987) Sa Vrigillia est sa campana chi acumpangiat s’Arreppicu a tres campanas. In su brunzu si ligit: ADORATE DOMINUM POPULI VENITE GENTES USSARAMANNA A.D. MDCXXXIX Sa Crufaria est sa campana chi acumpangiat s’Arreppicu a cuatru campanas, si usat puru po tocai sa Spiratzioni e prima beniat usada po tzeriai a cresia sa crufaria. Sa campana originalli si fut segada e fuit sostituida in su 1987. In su brunzu si ligit: S.LAURENTIO MARTIRI-THEOL ALOY.ATZEI - ANNO 1872 7 Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana 8 EST TEMPUS DE BINNENNAI! Po su messaiu de is annus passaus abarràt pagu tempus po fai bagantzas. Arraxoni teniat tziu Basibi cun su boinaxu in tempus de axrobai. Su piciocheddu fadendi sa muda no nci dda fadiat prus dopu duas oras furriendi cun is bois axrobendi trigu. Is cambas no aguantànt prus mancu asuba de sa tella. “Fadiau ses piciocheddu?” “Sissi, no intendu prus is cambas.” “Gei ti cumprendu - ddi naràt tziu Basibi - Imoi fais una cosa: lassass is bois e pigas is bacas. As a biri ca ti pàsias”. Aici fut su traballu antigu de su messàiu, apena si finiant is traballus de s'arragota de su lori e s'allichidiant is axrobas, si boddiat su fenu po coi su pani. Poi si cumentzàt a ghetai cancu srucu de arìngiu e poi tocàt sa binnenna. Giai totus teniant sa bìngia, manna o pitica chi fessit. E cumenti a dònnia frutu de sa terra candu fut maduru andàt portau a domu. A diferèntzia de atrus traballus, sa binnenna dda fadiant totus cun prexeri meda, andai a binnennai fut cumenti a andai a si spassiai. A nai sa beridadi fut unu traballu chi si fadiat cun pagu pressi, sa genti fut disponìbili meda e medas bortas po segai trinta o coranta cadinus de àxina tra mascus e fèminas, s'agatànt me in is giuabis de su sramentu fintzas dexi o doxi personas. Su carru cun sa cobidina e a bortas unu stareddu mannu, si poniat in sa conca de s'airada pronta po dda preni de àxia. Su traballu prus malu tocàt a su chi portàt is cadinus a coddu prenus a cùcuru de gudronis de àxia, peus ancora candu su carru fut atesu. Is cadinus fatus de pètia de ollastu e canna fiant cumenti a unu u cobabrodu e candu s'àxia fut cota beni scobàt su mustu apicigosu me in is pabas de su portadori, fitzas a is nàdias. Is prus abistus acustumànt a si poni in su coddu unu sacu pinnigau. “E poita portas su sacu, o Armandu?” ddi iant domandau, “Poita ca no o seu macu”, iat arraspustu Armandu, ca tocàt de poeta dialetali. Is oras passadas seghendi s'àxia totus impari fiant praxibis meda poita si teniant modus e tempus de chistionai e de nai calincuna brulla, nisciunus poniat pressi, ndi boddiant po fintzas su pibioni chi arruiat a terra, ca de su pibioni unu Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana messaiu iat arregotu 100 màrigas de binu, narànt is meris. A segai cìncui o ses cuintalis de àxia, bolendi si segànt in d-un'ora, in dexi personas. Su traballu de preni sa cobidina duràt totu su mengianu e si torràt cuntentus e prexaus a prandi a domu. Genti meda andàt a binnennai po pagai cuncu prexei arriciu, o po poni is cunditzionis de ndi depi arriciri. A fini de traballu fut bellu po su meri a preni unu scateddu de àxia a su collaboradori e bellu fut a dd'arriciri po chi àxina no ndi teniat. A su merì cumentzàt su traballu de acracangiai s'àxina in sa cobidina e abellu abellu a scobai su mustu chi beniat portau a sa carrada, cun d-unu strexu chi pigàt doxi litrus e mesu, ònnia duus fadiat una màriga, chi currispundiat a cincuanta litrus. Sa misura de sa carrada fut connota po carrada de cuatru màrigas, de dexi màrigas, de otu, de doxi e no de de 200 litrus, 400 litrus. Is misuras si ripetiant mancai si connoscessit sa mesura de sa carrada. S'acracangiadura de s'àxina dda fadiant fai a is piciocheddus chi no si fadiant pagai, po si sciacuai is carronis, is cambas, a bortas prenas de sodri, me in su scovibi e in su mustu, chi arribàt fintzas a is mudandas. Faddoni amesturau a sa scova beniat ghetau a sa prentza po beni prentzau sentza pressi, tirendi ònnia tantu sa stanga chi giràt su fusu de ferru cun d una corona de ghisa de istampus chi arriciant sa craixedda po poderai frima sa prentzada. Su tric-trac de is crais si fadiat sèmpiri prus lentu po càusa de sa stringidura de s'anatza. A bortas custa stringidura si portàt a unu puntu chi bogàt a istìddiu a istìddiu. S'anatza acudiat a furriai a colori e a cumentzai sa buddidura aintru de sa prentza. Totu po ndi ddi spremi cussus duus litrus de mustu cumenti e chi fessit mexina. Po ndi segai s'àxina de unu moi de terra si binnennàt a su mancu dexi diis. Ca fut in cursu sa binnenna no amancànt is sinnalis, bastàt a passai in funtanedda, ca ddui fut una funtana pùblica e una pratza manna, chi si preniat de carradas po amoddiai e po sciacuai. Custu cumentzàt prima de sa binnenna e duràt po totu su mesi de lodami. A sa fini de sa binnenna currant is notitzias: “Binu meda eis fatu?” 30 màrigas, 40 màrigas, 60 màrigas. Fintzas a 100 màrigas is massaius mannus, 10-20 cussus piticus e nudda cussus chi no teniant bìngia. Finida chi fessit sa binnenna in totu is vàrias zonas de bìngia, ònnia castiadori finiat su tempus de càstiu, cumentzàt sa spassiadura. In cussu tempus sa genti chi bìngia no ndi teniat bessiat a circai in is nuus de is follas de sramentu calincunu gudroni pèrdiu e su scrichilloni chi medas mancu ndi segànt pueta ancora cruu. Cussus chi no castiànt oràriu a forza de girai arrannesciant fintzas a si fai una carradedda de binu de su scrichilloni. Poita fut sighida cun prexeri sa binnenna, unu motivu ddui fut: su binu in cussu tempus oliat nai alimentatzioni, oliat nai cumbidu, oliat nai festa, cumpangia, alligria, prexu, a bortas oliat nai imbriagadura, brulla, spàssiu, calincuna borta cetu. Oliat nai incontru cun sa genti, a bortas prexu in famìllia, a bortas problemas mannus, calincuna borta cunfortu po scaresci cosas malas. No totu su binu chi si fadiat bessiat bonu, candu s'annada fut mala si fadiat su piriciou. Fut su binu chi si podiat bufai sùbitu po primu, no sèmpiri si teniat su binu de s'annu a s'atru e sa passièntzia po abetai chi fessit prontu su nou no bastàt. Su piriciou si fadiat torrendi a prentzai s'anatza lassada buddiri una dii o duas cun d-una pariga de cracidas de àcua po ddi fai pigai a su mancu su fragu de su binu. Custu però bastàt po no bufai su binu nou ancora buddendi e truu de fexi. MICHELE LILLIU 9 Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana 10 SU VOLONTARIAU DE SA PROTETZIONI CIVILI Sa Protetzioni Civili Valenza Marmilla de Ussaramanna rapresentat ormai una realidadi de volontariau in sa zona de Marmilla e in totu su Campidanu de Mesu. Imoi est istau puru firmau s’acordiu po duus annus fra su Segretariu Generali de sa Provincia Aldo Cappai e su Presidenti de sa Protetzioni Civili Valenza Marmilla Alessandro Zedda. Sa conventzioni consistit de poniri a dispositzioni de sa Provincia ominis e metzus po s’atividadi in su territoriu. Ma s’associatzioni no traballa sceti in sa Provincia de Seddori, anda puru in atrus logus: eus donau su contributu cosa nostu po sa Sagra de sa Mendua in Baressa, eus collaborau in Sini po sa gara de is giogus antigas cun protagonistas is pipìus de medas biddas. In Curcuris eus donau una manu de agiudu a is guardias municipalis. Sa collaboratzioni de s’Associatzioni est stetia aggradessia puru po sa Marcia de sa Paxi, innoi nci fut sa partecipatzioni de varias autoridadis religiosas, politicas e militaris. In bidda nosta seus istaus sempiri a dispositzioni po donnia eventuali manifestatzioni: Sbiriguda chi est sa festa de is giovunus, Santu Larentzu, sa rassegna teatrali de sa Compagnia Marmilla. Occannu, su 5 de gennaxu, eus inaugurau torra s’annu de volontariau cun sa Festa de s’antzianu in bidda nosta. In su mesi de friaxu eus agiudau po sa Festa de su mobadiu de sa Diocesi de Abas-Terralba chi s’est svolgia in Baressa. Su 26 de friaxu seus istaus invitaus po donai unu agiudu me is biddas innoi acanta po su giru ciclisticu de Sardinnia, e is primus de martzu a su carnovali de Sant’Auingiu, a su Samassesu e su Guspinesu, po finì a fairi sa serrada in Seddori. In su mesi de abribi is sòtzius de bona volontadi ant incumetzau su cursu po s’antincendiu, organitzau a Biddaxidru de sa Protezioni Civili Regionali, in modu chi potzant tenniri una grandu esperièntzia e potzant fairi su traballu insoru cun prus serenidadi e orgolliosus de ndi podi salvai su territoriu cosa nostu e de su circondariu. Cun grandu spiritu de umanidadi is sòtzius ant afrontau su grandu problema de s’emigratzioni arregollendu bistiris e donendu una pretziosa manu de agiudu a cussus pobaritus chi ant depiu lassai sa terra insoru po circai unu pagu de libertadi e serenidadi chi d’est mancada. De s’Associatzioni faint parti medas iscritus, su prus giovunus cun tanta bona volontadi e spiritu de collaborazioni e sacrifitziu, sempri prontus a s’agiudai in calisisiat evenienza, fadendi onori a sa bidda de Ussaramanna. ANTONIA PERSEU Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana STÒRIA DE SU VOLONTARIAU PO SA DONATZIONI DE SU SÀNGUNI Intra is assòtzius de volontariau chi s’agatant in is biddas de Marmidda Valenza, su de is chi donant su sànguni est unu de is prus de importu po sa genti, prus de totu po is chi tenint a coru sa saludi de is malàdius de anemia mediterrànea e de is chi depint essi operaus. Is volontàrius chi faint parti a s’AVIS s’A si impènniant a donai fatu fatu unu pagu de su sànguni insoru (unus 400 gramus) po solidariedadi cun is personas chi ndi tenint abisòngiu. Intra una donatzioni e s’atra depit passai a su mancu 90 diis. In Siddi, in su 1991, unas cantu personis iant fundau s’AVIS cumunali. Cun su tempus su grupixeddu est crèsciu, ca s’at aciuntu atra genti. A pustis de annus meda però est bessiu a pillu s’abisòngiu de unu ricàmbiu de is fortzas de is donadoris. Is sòtzius mannus, po arrexonis diversas (malaidias, su de nci ai passau su lìmiti de edadi de 65 annus ecc.), ant dèpiu lassai e tocat a ddus cambiai imoi cun atras fortzas friscas, prus de totu cun giòvunus. Po custa arrexoni seus circhendi de amanniai s’assòtziu aberrendiddu a atras biddas acanta puru, circhendi sòtzius nous. In Pauli Arbarei eus agatau genti meda, disponibili a intrai cun prexeri, e a pustis de unus cantu annus de volontariau, pròpiu ocannu eus cambiau su nòmini e su statutu de s’AVIS s’A Comunali de Siddi in “AVIS “A Comunali de SiddiPauli Arbarei”. Ma sigumenti ca sa punna nosta est de sighiri a cresci, poita ca nc’at sèmpiri prus abisòngiu de sànguni, e tenendi contu ca seus biddas piticas, tocat a circai a atras personas chi tèngiant prexeri rexeri de agiudai donendi su sànguni e e intrendi a fai parti a s’assòtziu cumenti a sòtzius e ponendisì diacòrdiu po cambiai su nòmini de s’assòtziu in “AVIS Comunali de Siddi - Pauli Arbarei - Ussaramanna”. Sa punna principali de custu assòtziu est difatis difat sa de fai cresci is donadoris po arragolli sèmpiri prus sànguni, chi in Sardìnnia, po mala sorti nosta, serbit meda po is maladius de talassemia. Cun sa bidda de Ussaramanna si seus sèmpiri agataus beni e speraus de agatai genti de bona voluntadi po fai cresci su spìritu de solidariedadi, s’amicìtzia e s’arregorta de sànguni puru, ca s’abisòngiu est meda. PIETRO ARU Presidenti nti de s’AVIS cumunali de Siddi-Pauli Siddi Arbarei 11 Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana 12 DON EMILIO LIXI: UN CONCENTRATO DI ENERGIA ENERG Don Lixi in posa per una foto con la “sua” squadra prima di una partita sul campo di Cucuau Cu Quando ormai mancava un mesetto alla sua partenza, Don Secchi ci disse in confidenza che il suo successore era molto più bravo di lui specie in campo musicale e sportivo; però malgrado le nostre insistenze non si lasciò mai scappare il nome! A don Michele Pinna venne dato l’incarico di preparare e organizzare i due saluti: saluti di addio per don Secchi e di benvenuto per il nuovo parroco, interi pomeriggi dedicati a studiare le parti delle recite e alla preparazione dei canti. In tale occasione don Pinna ci fece capire che il nuovo parroco era uno che suonava molto bene l’organo, che era molto vicino ai giovani e che era originario di San Gavino. Tra gli altri canti preparati per la sua accoglienza cee n’era uno che sembrava proprio lo specchio fedele della personalità di don Emilio Lixi. Ricordo ancora oggi perfettamente uno degli stornelli cantati in suo onore “puddas apprabaxiadas e canis izzabendi, fuei ca don Lixi a macchin’e passendi”:: in realtà don Emilio Lixi era un provetto pilota. Don Emilio con il suo spirito giovanile, il carattere gioviale e aperto e soprattutto con il suo sorriso e la sua affabilità attirava tutti a se e credo che, nei suoi quattro anni in mezzo a noi, abbia conquistato tanta stima e poche avversioni. La porta del suo ufficio era sempre aperta, aperta si può dire ventiquattro ore al giorno: quello era il suo laboratorio e la sua officina per svolgere il suo mandato di parroco e il suo apostolato. Ancor prima di arrivare, si parlava di lui come di un ottimo musicista e di un accanito sportivo. Già in seminario aveva scritto e musicato alcuni canti sacri, da sacerdote divenne l’organista ufficiale della diocesi e nello svolgere le mansioni di viceparroco evidenziò le sue doti di d insegnante di musica e di organista, dando vita, nelle parrocchie in cui ha svolto il suo ministero, a un piccolo coro. Era uno sportivo nel senso più decoubertiniano del termine cioè “l’importante è partecipare” e “vinca il migliore”, non era un accanito accani tifoso di una squadra in particolare ma seguiva tutto lo sport in genere. Con queste credenziali nell’ottobre del 1965 fece il suo ingresso a Ussaramanna. La Chiesa in quegli anni era un po’ in movimento per la spinta del Concilio Vaticano II che doveva introdurre una trasformazione radicale negli usi e costumi delle chiese e comunità locali: noi vedemmo subito, direi quasi in anteprima, alcune novità, come per esempio l’esecuzione di alcune parti della messa cantate in italiano ma anche sistemato a lato dell’altare che intona, suona, Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana l’originalità di vedere il celebrante che, in paramenti sacri, siede dietro all’armonium, canta e trascina nel canto tutta l’assemblea in occasione della novena di Natale da lui personalmente tradotta in italiano e quindi comprensibile a tutti. Nessuno poteva tirarsi indietro con la scusa di cantare qualcosa di cui non capiva il significato. Già da qualche tempo un gruppo di giovani si riuniva per fare musica molto alla buona, tanta volontà ma pochi risultati. Sfruttando questa piccola base di partenza don Lixi radunò questi cinque aspiranti musicisti dando origine a Gli Ussari e cercò di educarli alla musica. Quasi in contemporanea si formò anche un altro gruppo che si dedicò al teatro ed in particolare alla commedia dialettale sarda. Di lì a poco nacque la Festa degli Ussarini canterini alla quale, negli anni, parteciparono tutti i bambini e le bambine del paese, senza esclusioni o preclusioni di sorta, don Emilio con la sua pazienza era capacissimo nel prepararli a dovere ed era in grado di farlo salire sul palco per eseguire il pezzo; la sua volontà nell’ambire alla meta era eccezionale, prove dietro prove che duravano anche un mese per raggiungere la perfezione e il risultato era garantito. Con il gruppo degli Ussari poi si andò in molte parrocchie e oratori per presentare i nostri pezzi ma anche per accompagnare le voci locali. Con i soldi delle trasferte nelle altre parrocchie e degli spettacoli fatti in casa vennero acquistati l’organo, l’amplificazione e una chitarra ritmica, cose che, in quel periodo costavano una cifra ed io penso che la maggior parte della spesa l’abbia coperta di tasca propria o che li abbia avuti da qualche donatore. Per scrivere le partiture, utilizzava delle registrazioni fatte sul suo Geloso dove riversava tutta la musica possibile e immaginabile e che solo lui poteva maneggiare: ne era gelosissimo. Un brutto giorno ebbe un incidente domestico, si fratturò una gamba e dovette stare qualche giorno in ospedale, lui non si perse d’animo e impiegò le tante ore libere a scrivere musica: alla fine della degenza la stesura della Messa Italica ovvero la sua messa in italiano, a tre voci dispari, era terminata e venne eseguita alla prima festa. L’anno prima c’era stato un precedente: il rientro di San Lorenzo venne salutato con alcuni pezzi della Messa beat eseguita in piazza di chiesa tra lo stupore generale e lo scalpore di una messa eseguita in maniera originale cioè con i canti accompagnati da un organo, tre chitarre, una batteria e alcune voci. Per dare a tutti una discreta preparazione musicale tenne presso i locali della scuola media anche un corso di musica al quale tutti i ragazzi vennero invitati a partecipare. Era Assistente diocesano allo sport e in quanto tale tenne a battesimo a San Gavino la sede zonale del Centro Sportivo Italiano, venendo in paese mantenne la carica e dopo circa due anni istituì a Ussaramanna il sottocentro zonale. Le squadre dei pulcini, dei giovanissimi, degli allievi, degli juniores e dei seniores, nate nel periodo di don Secchi, partecipavano ai relativi tornei, e nacquero inoltre quelle dell’atletica leggera (corsa campestre) e del tennis tavolo: come in campo canoro don Emilio desiderava che tutti cantassero così in quello sportivo, il suo sogno era che tutti facessero attività sportiva senza badare troppo al risultato finale. Penso che in quegli anni i ragazzi dagli undici ai vent’anni fossero quasi tutti impegnati nello sport, ai nostri livelli si intende! In quel periodo venne organizzata in paese anche una scuola per arbitri di calcio con risultati apprezzabili. Mi piace ricordare che gli spostamenti degli arbitri avvenivano sulla famosa Bianchina che don Lixi aveva regalato al C.S.I. e che si raccontava avesse trasportato ben più delle quattro persone consentite. Là dove sorgeva la vecchia casa parrocchiale venne edificato l’asilo che veniva utilizzato anche per le prove del complessino e degli attori, a seguire nel salone venne organizzata, con cadenza domenicale, la proiezione di un film adatto ai bambini e alle famiglie in genere: la pellicola veniva prelevata dalle Paoline e con una modica cifra si poteva garantire, a chi lo desiderava, uno spettacolo pulito. Talvolta veniva noleggiata una pellicola adatta per un cineforum e quindi rivolto, con discreto successo, ai giovani. Don Emilio non era un grande oratore ma era di facile penna e aveva un’ottima padronanza della 13 Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana 14 lingua italiana e ne ebbi la conferma quando si realizzò il giornalino: Il Faro era un concentrato di notizie locali realizzato in assoluta economia in quanto tutto veniva pensato, scritto, corretto e ciclostilato nel suo ufficio con massima cura, poi impaginato e spedito a tutti gli li emigrati del paese o venduto per una cifra simbolica in parrocchia per ammortizzare rtizzare le spese di esercizio. Il giornale, oltre al saluto del parroco, all’articolo sulla storia della parrocchia di don Ignazio e ai disegni di Dante, riportava notizie di sport locale, la storia degli Ussari,, notizie varie e barzellette. L’omelia di don Lixi era breve, essenziale e concreta, esprimeva i concetti in maniera concisa ma efficace cosicché nessuno si annoiava come spesso capitava quando do il predicatore superava i 30-40 40 minuti, specie in occasione delle grandi feste. Aveva un carattere bonario, sempre allegro, in quattro anni non ricordo di averlo visto una volta alterato per qualcosa o contro qualcuno. Mi colpiva, e ancora oggi lo racconto con una certa meraviglia, il fatto che, finita la messa cantata e tolti i paramenti sacri, usciva subito in piazza di chiesa e si univa ai gruppetti di persone per ridere e scherzare con tutti in particolare con gli anziani. Quando ci confidò che sarebbe andato via per arruolarsi come cappellano militare per noi fu un duro colpo o pari a quello di quattro anni prima quando venne trasferito don Secchi. L’ho incontrato, qualche anno dopo da militare e ho avuto occasione di parlare con amici suoi e miei, ufficiali, sottufficiali ficiali e familiari di militari che in coro unanime hanno definito inito don Emilio una potenza della natura, diverso da tutti gli altri, semplice, buono, affabile, aperto, accessibile e disponibile per tutti, per ogni esigenza ed in i qualunque ora della giornata. Un uomo pieno di energia che oggi non è più autonomo e che deve stare a letto o sulla sedia a rotelle: chi può, va a fargli visita per ricordare insieme un passato felice che nessuno può dimenticare. ARMANDO GARAU La copertina di uno dei primi numeri de Il Faro Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana PUDDA PRENA IN BRODU 1 pudda giovunedda; 250 gr de petza macinada o petza ‘e sartitzu; 2 ous; 1 tassa de binu biancu; 1 farrancada de nuxi scroxiada; 1 farrancada de pabassa; 70 gr de pani tratau; 2 pipadras; Perdusèmini; Sabi. Po su brudu: Tzipiri; Carotas; Tamatas; Cibuddas; Sabi. Po serbiri: Follas de murta. Spinniei e seghei a sa pudda tzugu e peis, tireindi su matzàmini e apustis abruschieidda beni e sciacueidda. Po s’arraprenu seghei a piticu perdusèmini e pipadra e amestureiddus cun sa petza macinada o petza ‘e sartitzu (e, a chi praxint, cun is figau, coru e prumonis segaus a piticu). Aciungei ous, nuxis, pabassa, pani tratau, binu biancu e unu pagheddu de sabi. S’arraprenu no depit essiri tropu moddi. Arraprenei sa pudda e cosida beni cun agu e fiu. Fadei budiri sa pudda in d’una cassarola prena de acua cund’unu pagheddu de sabi. Ponei in s’acua puru calincuna tamata, carota, apiu e cibudda intrena, aciungei puru unu pagheddu de tzipiri. Fadei coiri assumancu po una ora e mesu (chi est pudda manna duas puru!) e apustis poneidda a sfridai cun follas de murta. Aberei sa pudda e tireindi s’arraprenu po d’afitai, apustis seghei sa pudda. Bonu apetitu a totus!!! 15 Pispisalla Soramannesa Racconti di vita paesana 16 Un ringraziamento a tutti coloro che hanno collaborato per la riuscita di questo numero: Veronica Atzei ; Federica Lazzati; Antonia Perseu; Marina Serra; Pietro Aru Armando Garau; Michele Lilliu; Tiziano Schirru; Claudio Zedda. E ci auguriamo che presto qualcun altro si voglia unire alla Redazione di questo giornale!
Documenti analoghi
e sa furriada de Palabanda
custus no si podit fueddai de pòpulu. Custu progetu ponit impari e cuncordat custus duus elementus e no est po de badas chi su Comunu de
Sàrdara at postu aintru de su programa cosa sua s’avaloramen...
12-22 - La Gazzetta del Medio Campidano
finanziamenti finalizzati ad investimenti nel territorio.
Nel suo intervento il direttore del Gal Antonello Ecca ha
parlato del nuovo bando di accesso per i Gal. La dotazione
finanziaria del bando ...
VOCABULÀRIU - Antoninu Rubattu
su mundu
sena ‘e fundu
duus
sa luna
sena ‘e fortuna
tres
tziu Steri
sena ‘e meri
cuattru
su gattu
sena ‘e coa
cincu
unu maistu
2005 - Ichnussa, la biblioteca digitale della poesia sarda
a destruire ’enimos a sa terra
sos barbaros istintos de sa gherra».
Est’arrividu in d’un’istrana “sfera”
dae un’estrema regione galattica.
Hat una funzione automatica
pro mesu ‘e una grande tastier...