musika 7
Transcript
qeTevan cagareli rusudan giorgiZe-WiWinaZe musika 7 maswavleblis wigni 1 qeTevan cagareli, rusudan giorgiZe-WiWinaZe musika VII klasi maswavleblis wigni rekomendebulia erovnuli saswavlo gegmebisa da Sefasebis centris mier. warmatebiT pilotirebulia saqarTvelos skolebSi ganaTlebis reformis proeqt `ilia WavWavaZis~ farglebSi 2005-2006 saswavlo wels. redaqtorebi lali baqraZe lali qadagiZe ana WabaSvili dizaini da dakabadoneba nino guruli garekanis dizaini giorgi tabliaSvili © gamomcemloba `diogene~, 2007 yvela ufleba daculia meore gamocema 2007 ISBN 978-99940-926-8-0 gamomcemloba `diogene~, Tbilisi, kekeliZis q. 6, telefoni 95 63 94, tel./faqsi 96 79 71 www.diogene.ge 2 3 4 maswavleblis wignis struqtura I Sesavali. II erovnuli saswavlo gegma VII klasisaTvis. III Sinaarsisa da miznebis ruka. IV komentarebi maswavleblis wignis TiToeul gakveTilTan da mis Semadgenel nawilebTan dakavSirebiT. V ramdenime sanimuSo gakveTili savarjiSoebis, testebis pasuxebiT (gasvliTi, mimdinare, Teoriuli, praqtikuli, Semajamebeli), scenari saswavlo masalis wardgenis fazebiT (axsna-ganmartebiTurT). VI Sefasebis sistema. VII damatebiTi masala maswavleblisaTvis: a) musikaluri Canawerebis (audiokasetaze) CamonaTvali Temebisa da gakveTilebis mixedviT; b) audiokaseta. I Sesavali kacobriobis istoriaSi musikas, humanisturi aRzrdis am mZlavr iaraRs, yoveli epoqa axal waxnagebs sZenda. dRes msoflioSi musikaluri ganaTlebis miznebisa da Sinaarsis gansazRvrisas erTmaneTs upirispirdeba mravali, xSirad urTierTgamomricxavi da winaaRmdegobrivi mosazreba, magram uryevia rwmena sayovelTao musikaluri ganaTlebis aucileblobis Sesaxeb. es ki imas niSnavs, rom zogadsaganmanaTleblo skolas ekisreba ZiriTadi funqcia moswavleTa musikalur-esTetikuri ganaTlebis warmarTvaSi. Cvens qveyanaSi dRes mravali faqtori amuxruWebs intensiuri mxatvruli ganaTlebis saqmes (skolebs ar gaaCniaT swavlebisaTvis Sesaferisi baza musikaluri sakravebiT, audio-video, kompiuteruli teqnikiT, kvalificiuri pedagogiuri kadriT da a. S.), magram pedagogiuri xelmZRvanelobiT organizebuli saswavlo procesis mizanmimarTuli da gegmazomieri xasiaTiT warmarTvis SesaZleblobebs mxolod saswavlo-saaRmzrdelo dawesebulebebi floben. cxadia, skola ar iRvwis musikos-profesionalis aRzrdisaTvis. mTavaria, musikasTan urTierTobis yvela gza zogadmusikaluri Tvalsawieris gafarToebas, SemoqmedebiTi potencialis gaxsnas, mxatvruli interesebis, moTxovnilebebis, gemovnebis formirebas emsaxurebodes. musikaluri xelovnebis maRalmxatvrul nimuSebze aRzrdilma Taobam kacTmoyvareobis, saTnoebis, TanagrZnobis, sikeTis, siyvarulis, mamuliSvilobis maRali Tvisebebi unda gamoavlinos. rogori musikiT unda aRizardos da ganaTldes bavSvi? am kiTxvas arasdros SeuZenia iseTi simZafre, rogorc dRes. msoflios pedagogiuri sazogadoeba SeSfoTebulia moswavle-axalgazrdobaSi musikaluri gemovnebis gaRaribebis tendenciis damkvidrebiT. maTi `akustikuri garemo~ Tanamedrove gasarTobi musikis bgerul-ritmuli STabeWdilebebis siWarbiTa da ekleqtikuri, amorfuli, erTferovani intonaciuri wyobiT gamoirCeva, amdenad, naklebmxatvruli da naklebgamomsaxvelia, rasac aRqmis pasiurobamde mihyavs mozardi. es ar aris `yuris misagdebi~ da `saazrovno musika~. amitomacaa, rom musikaluri folklorisa Tu klasikis nimuSebi maTi interesebis miRmaa, radgan maT ar ZaluZT xelovnebis WeSariti qmnilebebis musikalur-mxatvruli Sinaarsis adekvaturi aRqma, maTi sazrisis wvdoma. axalgazrdobis intonaciuri maragis gajansaRebis utyuar, mZlavr saSualebad dRes msoflios yvela kontinentis musikosi pedagogi folkloruli mReris tradiciebis aRdgenas miiCnevs da mkvidrdeba azri samyaros `intonaciiT Secnobis~ aucileblobis Sesaxeb. amisaTvis ki moswavleebs samyaros `bgerebiT mosmenis” unari unda SevZinoT, rac `moazrovne smenis~ (smeniTi da azrobrivi moqmedebis sinTezis) ganviTarebas iTxovs. paradoqsia, magram faqtia, rom polifoniuri musikaluri azrovnebis iseT qveyanaSi, rogoric saqarTveloa, sadac xalxuri polifoniuri mravalxmianoba genetikuri Tvisebaa, aTeuli wlebis ganmavlobaSi veguebodiT imas, rom zogadsaganmanaTleblo skolebSi TiTqmis ignorirebuli iyo musikis swavleba. ar xerxdeboda Cveni erovnuli saganZuris — xalxuri Semoqmedebisa da profesiuli musikaluri xelovnebis maRalmxatvruli nimuSebis swavlebis danergva. globalizaciis mimdinare procesebi sulac ar niSnavs erovnuli faseulobebis xelyofas. amaSi gvarwmunebs saxelmwifo saganmanaTleblo standartebi, romlebic samarTlianad arRvevs im stereotipebs, rac wlebis manZilze iyo SemuSavebuli musikaluri aRzrdis programul moTxovnebSi da gvTavazobs sruliad axal midgomas saswavlo programis Sinaarsisadmi, swavlis Sedegebze gaTvliT. 5 arsebuli saganmanaTleblo standartisa da im tendenciebis gaTvaliswinebiT, riTac dRes msoflioSi musikaluri ganaTleba xasiaTdeba, swavlebis VII wlisaTvis SemuSavebuli `musika~ (saxelmZRvanelo swavlebis VII wlisaTvis maswavleblis wigniTurT) Semdeg miznebs isaxavs: 1. saswavlo repertuarsa da Tanamedrove `akustikur garemos~ Soris arsebuli intonaciuri ufskrulis daZlevis uaxlesi principebis arsis gamovlena. 2. memkvidreobiTobis (elementaruli skolis zeda da sabazo skolis dawyebiTi safexurebi) da yoveli asakobrivi periodis specifikuri Tvisebriobis gaTvaliswineba gancdis (aRqmis) da praqtikuli mxatvruli Semoqmedebis gamocdilebis SesaZenad. 3. maxvili intonaciuri smenis formireba, rogorc intonaciuri azrovnebis ganviTarebis aucilebloba xalxuri da profesiuli musikis saukeTeso nimuSebze operirebiT, myari safuZvelis Seqmna musikalur-smeniTi yuradRebis gamomuSavebisaTvis, polifoniuri azrovnebis ganviTarebisaTvis da a. S. 4. saxelmwifo saganmanaTleblo standartiT gaTvaliswinebul Sedegebze da indikatorebze orientireba ramdenime aspeqtiT: gunduri sasimRero, musikalur-ritmuli moZraobis, elementarul sakravebze muzicirebisa da improvizaciis unar-Cvevebi, musikis emociurmxatvruli aRqma-Sefaseba (`msmeneli _ kritikosi~) da a. S. 5. erovnul da sazRvargareTis musikasTan ziareba musikaluri xelovnebisadmi Janruli midgomiT (`epoqaTa dialogis~ gziT da ara nacadi `qronologiuri principiT~, romlis Tanaxmad musikis Secnobis gza Seesabameba misi ganviTarebis istoriul Tanmimdevrobas). 6. analogiebi (paralelebi) xelovnebis sxva dargebTan (met-naklebi sirTuliT): a) musikisa da xelovnebis sxva dargebis (literatura, saxviTi xelovneba, xuroTmoZRvreba da a. S.) Janrobrivi safuZvlebi. b) musikisa da xelovnebis dargebis saerTo maxasiaTeblebi (ritmi, tembri, intonacia, artikulacia da a. S.). 7. msoflio xalxebis musikaluri kulturis Sesaxeb warmodgenebis formirebisaTvis im sayrdeni wertilebis gamovlena (miTologia-religiis sferoebi da a. S.), rac kulturologiuri integrirebis principebis gatarebisaTvis aris saWiro swavlebis VII wlisaTvis gamiznuli, maswavleblis wigni xels Seuwyobs avtorTa konceptualuri poziciis realizacias, gzamkvlevia maswavleblisaTvis sagakveTilo blokis struqturaSi, mimarTulia codnis SeZena-gamoyeneba-integraciaze, iZleva gakveTilebis saxeebis aRweras, inovaciuri swavlebis modelebis daxasiaTebas swavlebis jgufuri da koleqtiuri muSaobis formebis pirobebSi pedagogiuri procesis individualizaciis gzebisa da saSualebebis miTiTebiT. Sefasebis makontrolirebeli masala warmodgenilia Semajamebeli gakveTilebis, viqtorinebisa da gakveTil-koncertebis saxiT; maswavleblis wigni agebulia moswavlis saxelmZRvanelos adekvaturad. maswavleblis wignis struqtura: I Sesavali. II erovnuli saswavlo gegma VII klasisaTvis. III saxelmZRvanelos Sesatyvisoba erovnul saswavlo gegmasTan. IV komentarebi maswavleblis wignis TiToeul gakveTilTan da mis Semadgenel nawilebTan dakavSirebiT. V ramdenime sanimuSo gakveTili savarjiSoebis, testebis pasuxebiT (gasvliTi, mimdinare, Teoriuli, praqtikuli, Semajamebeli), scenari saswavlo masalis wardgenis fazebiT (axsna-ganmartebiTurT). VI Sefasebis sistema. VII damatebiTi masala maswavleblisaTvis: a) musikaluri Canawerebis (audiokasetebi) CamonaTvali Temebisa da gakveTilebis mixedviT; b) audiokaseta. II erovnuli saswavlo gegma musikas esTetikuri aRzrdis sagnebs Soris gansakuTrebuli adgili uWiravs _ mas yvelaze Zlieri gavlenis moxdena SeuZlia adamianze. musikis zegavleniT adamianis emociuri sfero mdidrdeba, mas sakuTari damokidebuleba uyalibdeba sxvadasxva faseulobebis _ sikeTis, silamazis mimarT, uviTardeba erovnuli TviTSegnebis grZnoba... musikis emociuri zegavlena imdenad aSkaraa, rom iCrdileba misi sxva funqcia. rogorc uaxlesma samecniero gamokvlevebma aCvena, musikas kognituri xasiaTi aqvs da misi Seswavla mniSvnelovan zegavlenas axdens moswavleTa saerTo akademiur moswrebaze. 6 musikis gakveTilebze bavSvi uaxlovdeba, eCveva musikas. am SemTxvevaSi mTavaria interesis da SemoqmedebiTi sawyisis gaRviZeba, raTa musikasTan urTierToba mas siamovnebad eqces. ra Tqma unda, skola ar iTvaliswinebs musikosisaTvis aucilebeli profesiuli Cvevebis aRzrdas. miT umetes, rom yvela bavSvs gansxvavebuli bunebrivi monacemebi aqvs. interesis gaRviZebas sagnis mimarT didad Seuwyobs xels integrirebuli swavleba. integrireba SeiZleba vizualur xelovnebasTan (kompozitoris portreti, saqarTvelos romelime kuTxis xedi, musikiT miRebuli STabeWdilebis daxatva...), Teatralur xelovnebasTan (etiudi, musikaluri speqtakli, warmodgenis musikaluri gaformeba...), cekvasTan (musikiT gamowveuli emociis gadmocema sxeulis moZraobiT, cekvis ileTebis Seswavla), poeziasTan, literaturis nimuSebTan (musikaluri nawarmoebebis literaturuli pirvelwyaro, vokaluri nawarmoebebis teqstebi), istoriasTan (epoqa, istoriuli movlenebi...), maTematikasTan (notebis grZliobebi, simetriis principebi...), informatikasTan (musikaluri kompiuteruli programebi), fizikasTan (bgera, rogorc rxevebis erToblioba, musikaluri sakravebis Taviseburebebi akustikis principebidan gamomdinare...) da a.S. musikis swavlebis mizania: · moswavlis Cabma SemoqmedebiT da sainterpretacio saqmianobaSi. · misi „msmenelad~ aRzrda xalxuri da klasikuri musikis maRalmxatvruli nimuSebis gacnobis gziT. · codnis miReba musikis sferoSi, rac xels Seuwyobs mas ganaTlebul, kulturul adamianad CamoyalibebaSi. · SemoqmedebiTi saqmianobisaTvis aucilebeli unar-Cvevebis SeZena da ganviTareba. musikis swavlebis amocanebia: · musikaluri smenis ganviTareba. · ritmis grZnobis ganviTareba. · musikaluri mexsierebis ganviTareba. · mosmenis Cvevis Camoyalibeba. axali saswavlo gegmis mixedviT, musikis swavleba gaTvaliswinebulia zogadsaganmanaTleblo skolis samive safexurze: dawyebiT da sabazo skolaSi savaldebulo, xolo saSualo skolaSi savaldebulo da arCeviTi sagnebis saxiT. dawyebiT safexurze gansakuTrebiT didia musikis sagnis mniSvneloba, rodesac bavSvis Tandayolili, bunebrivi unarebi, midrekilebebi mTlianad ar gamomJRavnebula da maT gaxsna, warmarTva sWirdeba. bavSvisTvis axlobeli sxvadasxva aqtivobiT (TamaSi, improvizacia...) xdeba misi mizidva da daintereseba musikiT. am safexurze musikis sagani iTvaliswinebs moswavleTa SemoqmedebiTi unarebis amoqmedebas, erTobliv SemoqmedebiT procesebSi maT CarTvas... sabazo skolaSi musikis gakveTilebze SeZenili codna da praqtikuli unar-Cvevebi mozards sakuTari Tavis Ziebisa da TviTdamkvidrebis process uadvilebs. igi saukeTeso saSualebaa bavSvis ganviTarebisa da interesebis sworad warsamarTad. igi mniSvnelovnad Searbilebs im kritikul damokidebulebas garemos mimarT, romelic niSandoblivia am asakisaTvis, vinaidan xelovnebis nawarmoebis gagebis unari gansxvavebuli azrisa da msoflmxedvelobis mimarT Semwynareblobasac gulisxmobs. saSualo skola pirobiTad or etapad iyofa: gardamavali X klasi da XI-XII klasebi. X klasis musikis kursi saSualebas miscems moswavles, rom man praqtikuli SemoqmedebiTi saqmianobis garda gaacnobieros da gaiazros musikaluri kulturis ganviTarebis Taviseburebebi da istoriul movlenebs daukavSiros isini. XI-XII klasSi, rodesac moswavle mzad aris gacnobierebuli arCevanisaTvis, mas saSualeba eZleva, esTetikuri aRzrdis sagnebis blokidan sakuTari interesebis mixedviT airCios da Seiswavlos erT-erTi, maT Soris musikis saswavlo kursic. aRsaniSnavia, rom zogadsaganmanaTleblo reformis mixedviT axali saswavlo gegma Sedis sam _ I, VII da X _ klasSi. meSvide- da meaTeklaseli moswavleebi garkveuli intervalis Semdeg ubrundebian musikis Seswavlas, rac warmodgenil standartSi gaTvaliswinebulia. swavlis mimarTulebebi musikis swavleba sami mimarTulebiT iSleba: 1. praqtikuli unar-Cvevebi da ideebis gamoxatva musikaSi; 2. komunikacia da interpretacia; 3. musikaluri nawarmoebis aRqma konteqstSi. 7 swavleba yvela mimarTulebis farglebSi mimdinareobs paralelurad da erTmaneTTan mWidro urTierTkavSirSi. 1. praqtikuli unar-Cvevebis ganviTareba da ideebis gamoxatva am mimarTulebis farglebSi moswavleebs gamoumuSavdebaT da CamouyalibdebaT praqtikuli Cvevebi, romlebic maTi SemoqmedebiTi unaris gaxsnas da amoqmedebas emsaxureba – simRera, musikaluri Tu Teatraluri improvizacia, cekva... moswavleebi Seiswavlian musikalur elementebs, notebis, ritmis Caweras da wakiTxvas, musikalur kompiuterul programebs... moswavleebi gamoxataven gansxvavebul ganwyobilebebs, emociebs, siuJetebs, Temebs, ideebs, romelTac isini musikalur nawarmoebebSi an Tavis garemoSi xvdebian. amisaTvis isini SearCeven da iyeneben gamoxatvis Sesaferis formebs da gamomsaxvelobiT xerxebs, romlebsac musikis gakveTilze gaecnen. garda amisa, musikis gakveTilze moswavleebi euflebian iseT zogadpraqtikul Cvevebs, rogoricaa dagegmvis, organizebis, jgufuri muSaobis Cvevebi. 2. komunikacia da interpretacia am mimarTulebis farglebSi moswavleebi eCvevian musikis mosmenas, Sefasebas, azris naTlad gamoTqmas, sakuTari Sexedulebis dasabuTebas kamaTis, msjelobis dros Sesaferisi wignieri eniTa da qcevis normebis dacviT, euflebian aseve koleqtiuri muSaobis meTodebs, uviTardebaT Sefasebis da TviTSefasebis unari. moswavleebi eswrebian da monawileoben sxvadasxva RonisZiebebSi. swavloben, rom xelovnebis (musikaluri) nawarmoebi yovelTvis garkveul ideas gamoxatavs. 3. musikaluri nawarmoebis aRqma konteqstSi am mimarTulebis farglebSi moswavleebi ecnobian informacias mosmenili nawarmoebebis qarTuli (xalxuri da profesiuli) da msoflio musikaluri kulturis cnobili nimuSebis Sesaxeb da akavSireben maT kulturul da istoriul konteqstTan. es informacia sxvadasxva xerxiT ukavSirdeba yoveldRiur movlenebs, maT gamocdilebas, riTac igi ufro misaRebi da saintereso xdeba. isini ecnobian qarTuli da msoflio musikaluri kulturis warmomadgenlebs – kompozitorebsa da Semsruleblebs. moswavleebi ecnobian agreTve musikalur sakravebs, msgavsebasa da gansxvavebas maT Soris da sxvadasxva musikalur koleqtivebs. musikis saswavlo kursis Semajamebeli Sedegebi skolis dawyebiT da sabazo safexurze dawyebiTi skola musikis aRqma konteqstSi komunikacia da interpretacia praqtikuli unarCvevebi da ideebis gamoxatva eqvswledis bolos moswavle: 8 sabazo skola cxrawledis bolos moswavle: iyenebs xmas, musikalur sakravebs, musikis, cekvis, dramis elementebs TviTgamoxatvisTvis; ikvlevs da SemoqmedebiTad iyenebs xmas, musikalur sakravebs, musikaluri, qoreografiuli da dramatuli xelovnebis zogierT princips da gamomsaxvelobiT xerxebs TviTgamoxatvisTvis; TanamSromlobs sxvebTan rogorc sakuTari, ise saerTo miznis misaRwevad; mimarTavs individualuri da jgufuri muSaobis sxvadasxva strategias; miRebul codnaze dayrdnobiT gamoTqvams da asabuTebs sakuTar azrs musikaluri nawarmoebis Sesaxeb; miRebul codnaze dayrdnobiT aanalizebs musikaluri xelovnebis nimuSs, ganmartavs, ra mizniT aris gamoyenebuli konkretuli gamomsaxvelobiTi xerxi; esmis da warmoaCens, rom musika kulturis TviTgamoxatvis saSualebaa; amoicnobs da ganixilavs qarTuli da msoflio musikaluri xelovnebis cnobil nawarmoebebs; acnobierebs xelovnebas, rogorc msoflmxedvelobis gamoxatvisa da komunikaciis saSualebas; adarebs erTmaneTs sxvadasxva epoqisa da Janris namuSevrebs da msjelobs maT msgavseba-gansxvavebebze; ecnoba da Seiswavlis xelovnebis sxvadasxva dargebs, maT kavSirebs da musikaluri xelovnebis sxvadasxva warmomadgenlebs. Seiswavlis da ikvlevs musikalur kulturas da mis warmomadgenlebs, adarebs da msjelobs sxvadasxva stilze, mimdinareobebze, Sesrulebis maneraze. VII klasis standarti musikaSi (gardamavali) wlis bolos misaRwevi Sedegebi da maTi indikatorebi mimarTuleba: praqtikuli unar-Cvevebi da ideebis gamoxatva mus.VII.1. moswavle iyenebs musikalur elementebs da sakravebs improvizaciuli savarjiSoebis dros. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · erT tonze simReriT imeorebs martiv ritmebs, cvlis bgeraTsimaRles, temps, registrs, tembrs... · aqcentebiT gamoxatavs metrs musikis mosmenis, simReris dros. · ganasxvavebs or- da samwilad ritmebs cekvis, moZraobis saSualebiT (valsi, polka). · gamoxatavs musikalur elementebs kontrastulad: nacnob melodias mReris nela _ Cqara (tempi), xmamaRla-xmadabla (xmovaneba), sxvadasxva tonalobaSi. · Tanaklaselis (Tanaklaselebis) mier gabmulad Sesrulebul ritmul figuras, fortepianoze Sesrulebul akordul Tanmimdevrobas (ostinato) simReriT, dakvriT uxamebs sxvadasxva melodiur xmebs, ritmul figurebs. · xelT arsebuli musikaluri instrumentebisa da sxvadasxva sagnebis meSveobiT TanaklaselebTan erTad Seqmnili `ansambliT~, `orkestriT~ ahyveba musikas, imeorebs ritmebs. mus.VII.2. moswavle mReris marto da sxvebTan erTad. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · simReriT imeorebs musikalur frazebs, melodiebs. · xmas ayolebs gundis xmovanebas. · mReris gundSi popularul melodiebs, erTxmian an martiv orxmian simRerebs. · sworad reagirebs gundis xelmZRvanelis miniSnebebze. · mReris im ucxo enebze, romelsac swavlobs. · gaazrebuli aqvs simReris teqsti. mus.VII.3. moswavle mimarTavs gamoxatvis sxvadasxva formebs garkveuli ganwyobilebis gadmosacemad. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · pantomimiT gamoxatavs garkveul ganwyobilebas. · gaiTamaSebs sxvebTan erTad Teatralur etiudebs konkretuli ganwyobilebis, siuJetis an personaJis gansaxierebis mizniT. · gaiTamaSebs mcire scenebs musikaluri fragmentiT miRebuli STabeWdilebiT. mus.VII.4. moswavle asrulebs zogierTi cekvis ileTebs. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · sxeulis moZraobiT gadmoscems musikiT gamowveul emocias. · sawyisi poziciidan imeorebs ramdenime ileTs. · imeorebs cekvis zogad monaxazs an mis fragments. · cekvavs wyvilSi, ansamblSi. · icavs manZils wyvilSi cekvis dros . mus.VII.5. moswavle amoicnobs da Cawers sanoto sistemis niSnebs. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · kiTxulobs da wers notebs violinos gasaRebSi . · asxvavebs da Cawers grZliobebs, pauzebs (mTeli, naxevari, meoTxedi). · amoicnobs notebs da maT grZliobebs sanoto CanawerSi, taSiT gamoxatavs maT. mus.VII.6. moswavle avlens jgufSi muSaobis unar-Cvevas. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · muSaobs individualurad da sxvebTan erTad. 9 · exmareba Tanaklaselebs. · yurs ugdebs gansxvavebul azrs. mus.VII.7. moswavle awyobs klasis RonisZiebebs. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · monawileobs RonisZiebebis dagegmvaSi. · moiZiebs warmodgenisaTvis saWiro rekvizits. · reklamas uwevs RonisZiebas. mimarTuleba: komunikacia da interpretacia mus.VII.8. moswavle usmens musikalur nawarmoebs da gamoxatavs sakuTar damokidebulebas. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · gadmoscems Tavis STabeWdilebas sityvierad, naxatiT. · musikis mosmenis, simReris dros gamoarCevs nacnob musikalur elementebs da axasiaTebs maT (xmamaRali, xmadabali xmovaneba; Cqari, neli tempi; orwiladi, samwiladi metri...). · musikis mosmenis dros mianiSnebs nacnobi sakravis, vokalis Semosvlas. · axasiaTebs konkretul musikalur fragments tempis, metris mixedviT. · SeTavazebuli saTaurebidan SearCevs erT-erTs. mus.VII.9. moswavles esmis da warmoaCens, rom musika TviTgamoxatvis saSualebaa. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · msjelobs imis Sesaxeb, vis ra ganwyobilebas uqmnis esa Tu is musikaluri nawarmoebi. · musikaluri nawarmoebis temps ukavSirebs konkretul ganwyobilebas. · saubrobs imis Sesaxeb, Tu ris gamoxatva SeiZleba melodiis, tembris, sxvadasxva gamomsaxvelobiTi xerxebis saSualebiT. · saubrobs imis Sesaxeb, Tu rogor SeiZleba konkretuli musikaluri ganwyobilebis, kompozitoris Canafiqris gamoxatva melodiis, tembris, sxvadasxva gamomsaxvelobiTi xerxebis saSualebiT. mus.VII.10. moswavle monawileobs sxvadasxva saxis RonisZiebaSi. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · monawileobs klasis speqtaklSi, karnavalSi. · monawileobs da eswreba skolis saangariSo koncerts. · monawileobs viqtorinaSi. · warsdgeba auditoriis winaSe Semsruleblis, Semoqmedis an konferansies rolSi. mus.VII.11. moswavle kulturul RonisZiebebze daswrebisas icavs qcevis normebs. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · ar xmaurobs warmodgenis, koncertis, kinofilmis msvlelobis dros, gamofenaze, muzeumSi. · miRebuli wesebis Tanaxmad gamoxatavs damokidebulebas nawarmoebis dasrulebis Semdeg. · acdis Tanamosaubres gansxvavebuli azris miuxedavad. mimarTuleba: musikaluri nawarmoebis aRqma konteqstSi mus.VII.12. moswavle ganixilavs xelovnebis dargebs da maT kavSirebs sinTezur xelovnebaSi. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · amoicnobs xelovnebis sinTezur dargebs; asaxelebs maTTan dakavSirebul profesiebs da am profesiebis cnobil warmomadgenlebs. · aRwers xelovanTa saqmianobas, gamomsaxvelobiT xerxebs, saSualebebs da masalas. · ixsenebs sinTezuri xelovnebis im nimuSebs, romlebic unaxavs da romlebsac daswrebia. 10 mus.VII.13. moswavle ganixilavs da adarebs erTmaneTs mosmenil nawarmoebebs. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · axasiaTebs mosmenil nawarmoebebs ganwyobilebis mixedviT. · adarebs erTi da imave Janris sxvadasxva nawarmoebebs da saubrobs maT damaxasiaTebel niSnebze (savaraudo Semadgenloba, solo sakravi...). · adarebs erTmaneTs naswavl nawarmoebebTan dakavSirebul informacias – Janri, epoqa, avtori... mus.VII.14. moswavle asxvavebs musikalur sakravebs. Sedegi TvalsaCinoa, Tu moswavle: · amoicnobs sakravebs formisa da JReradobis mixedviT. · cnobs da asaxelebs sakravis calkeul nawilebs (xemi, joraki, klaviSi...). · asabuTebs Tavis damokidebulebas im instrumentis mimarT, romlebic gamoarCia sxva instrumentebisagan (moswons masze Sesrulebis manera, tembri, forma...). VII klasis saswavlo programis Sinaarsi improvizaciuli savarjiSoebi: · musikaluri elementebisa da sakravebis gamoyenebiT simRera: · erTxmiani da martivi orxmiani simRerebis Sesruleba gundSi. · TanxlebiT da Tanxlebis gareSe. · individualurad da ansamblSi. · simRera ucxo enebze. cekva: · qarTuli, saxasiaTo da istoriul-yofiTi cekvebis ileTebi. · cekva partniorTan da wyvilSi. kompozicia: · ganwyobilebis gadmocema. · scenebis gaTamaSeba. musikaluri nawarmoebebi: · fragmentebi barokos, klasicizmis, romantizmis epoqis popularuli nawarmoebebidan. · qarTuli xalxuri da profesiuli nawarmoebebis mosmena, amocnoba. · kompozitorTa popularuli nawarmoebebidan. · qarTuli xalxuri da profesiuli nawarmoebebis mosmena, amocnoba. sanoto sistema: · violinos gasaRebi. · notebis, martivi melodiis wakiTxva, Cawera violinos gasaRebSi. · mTeli, naxevari, meoTxedi grZliobebi. · martivi ritmis wakiTxva. RonisZiebebi: · skolis saangariSo koncerti. · klasis speqtakli. · viqtorina. · resursebis Seqmna. muSaobis formebi: · individualuri da jgufuri. musikaluri nawarmoebis aRqma konteqstSi: · xelovnebis sinTezuri dargebi / profesiebi / gamomsaxvelobiTi saSualebebi. · ganwyobilebis amocnoba, saubari STabeWdilebebze. · informacia nawarmoebisa da avtoris Sesaxeb – programa (siuJeti, libreto), Janri, biografiuli cnobebi. 11 VII klasis standarti (gardamavali) wlis bolos misaRwevi Sedegebi praqtikuli unar-Cvevebi da ideebis gamoxatva moswavle mus.VII.1. iyenebs musikalur elementebs da sakravebs improvizaciuli savarjiSoebis dros mus. VII.2. mReris marto da sxvebTan erTad mus. VII.3. mimarTavs gamoxatvis sxvadasxva formebs garkveuli ganwyobilebis gadmosacemad mus.VII.4. asrulebs zogierTi cekvis ileTebs mus.VII.5. amoicnobs da Cawers sanoto sistemis niSnebs mus.VII.6. avlens jgufSi muSaobis unar-Cvevas mus.VII.7. awyobs klasis RonisZiebebs 12 komunikacia, interpretacia moswavle mus.VII.8. usmens musikalur nawarmoebs da gamoxatavs sakuTar damokidebulebas mus.VII.9. esmis da warmoaCens, rom musika TviTgamoxatvis saSualebaa mus.VII.10. monawileobs sxvadasxva saxis RonisZiebaSi mus.VII.11. kulturul RonisZiebebze daswrebisas icavs qcevis normebs musikaluri nawarmoebis aRqma konteqstSi moswavle mus.VII.12. ganixilavs xelovnebis dargebs da maT kavSirebs sinTezur xelovnebaSi mus.VII.13. ganixilavs da adarebs erTmaneTs mosmenil nawarmoebebs mus.VII.14. asxvavebs musikalur sakravebs III Sinaarsisa da miznebis ruka Tema gakveTili I Tema (2 sT) `gavicnoT erTmaneTi~ 1-li _ me-2 gakv. I I Tema (1 sT) `rogor Seiqmna musika~ me-3 gakv. I I Tema (1 sT) `salamuridan dRemde~ me-4 gakv. IV Tema (2 sT) `simRera _ Cveni Tanamgzavri~ me-5 gakv. me-6 gakveTili V Tema (2 sT) `xalxuri da profesiuli musika~ me-7 gakveTili me-8 gakveTili VI Tema (2 sT) `cekva _ musikaluri moZraoba~ me-9 gakveTili me-10 gakveTili praqtikuli unar-Cvevebi da ideebis gamosaxva Sedegis kodi komunikacia da interpretacia Sedegis kodi xelovnebis nawarmoebis aRqma konteqstSi Sedegis kodi Sefasebis forma 1. testuri gamokiTxviT moswavleTa interesebisa da momzadebis donis garkveva (`monacemTa bankis~ Seqmna). 2. aqtivobebi saWiro informaciis damoukideblad mopovebis Cvevebis SeZenisaTvis (`musikaluri skivris~ warmoeba). testi, kiTxvari, `ese~ 1. jgufuri muSaobis unar-Cvevebis gamomuSaveba (xmis warmoqmnis wyaroebis dadgena. saswavlo eqskursia bunebis wiaRSi). 2. improvizacia ritmebiT Temaze: `rogori iqneboda pirvelyofili adamianis mier Seqmnili musika~ _ bunebis masalebidan Seqmnili saklaso `orkestris~ axmovaneba. p.i.1. int. 6. praqtikuli muSaoba (ritmuli suraTebis Seqmna) 1. diskusiis (`mrgvali magida~) Catareba Temaze: `rogor Seiqmna musika?~ (komunikaciur da sadiskusio kulturasTan ziareba) 2. sakravebis ganviTarebis spiraluri sqemis gacnoba. sakravebis amocnoba (vizualurad). Casaberi sakravis (salamuri) agebulebisa da JReradobis Seswavla. p.i. 6.ind. 1.3. kon. 3. ind.1.2. msjeloba klasSi, (`ese~ _ 1 masalebze) 1. musikis (simReris) yuradRebiT mosmenis pirveldawyebiTi Cvevebis ganviTareba nawarmoebis xasiaTisa da ganwyobilebis gamovlenisaTvis. 2. Sesrulebis xasiaTis Sesaxeb sakuTari damokidebulebis, gansxvavebuli Sexedulebis dasabuTeba (analizis unaris ganviTareba) k.i.1. ind. 1. 1 kon. 2. ind. 1 msjeloba klasSi k.i.2. ind. 1. 1. xalxur simRerasa da sagalobels Soris ganmasxvavebeli niSnebis moZiebamikvleva. 2. simRerisaTvis xmis ayoleba da dasartyami instrumentebiT ritmuli Tanxlebis gawevis pirveldawyebiTi Cvevebis SeZena. 3. moswavleTa stimulireba axali codnis damoukidebeli Ziebis Cvevebis formirebisaTvis (`mini-folkloruli eqspediciebi~) p.i.1 ind. 6 konkretuli p.i.2 ind. 2 praqtikuli samuSaos Sesruleba (simReriT, ritmuli TanxlebiT) 1. xalxur da profesiul simReras Soris ganmasxvabebeli niSnebis gamovlena. 2. sadiskusio kulturis Cvevebis ganviTareba. p.i.6 ind. 1 k.i.1. ind. 1 kon. 2. ind. 1. 1. praqtikuli muSaoba (CarTuloba procesSi adekvaturoba kiTxvapasuxis dros) 2. msjeloba klasSi (aqtivoba saklaso diskusiaSi). 1. musikiT miRebuli STabeWdilebebis sityvierad an naxatiT gadmocemis Cvevis ganviTareba. 2. gitaris sxvadasxva saxeobebis erTmaneTisagan gamorCeva formisa (agebulebis) da JReradobis (klasikuri gitara) mixedviT. p.i. 2. ind. 1.6. k.i. 1. ind. 1. kon. 3. ind. 1.2. praqtikuli muSaoba (simReris Sesruleba) 1. SemoqmedebiTi unar-Cvevebis ganviTareba, ilustraciebis `gacocxleba~ (cekviT, ritmuli sakravebiT). p.i. 4. ind. 1.3. kon.3. ind. 1. prezetnacia (ritmuli sakravebiT cekvis TanxlebiTa da sacekvao moZraobebis gadmocema) 1. ritmul-intonaciuri savarjiSoebis Sesruleba simReris `cangala da gogonas~ marcvlebis swrafad warmoTqmisaTvis. 2. sacekvao simReris Sesruleba. p.i. 1. ind. 1.6. muSaoba (ritmul-inp.i. 4. ind. 1.3.4. tonaciuri savarjiSoebis Seswavla) 13 me-11 gakveTili me-12 gakveTili VIII Tema (5 sT) `metri _ wesrigis damcveli~ me-13 gakveTili me-14 gakveTili me-15 gakveTili me-16 gakveTili me-17 gakveTili IX Tema `tempi~ me-18 gakveTili (3 sT) me-19 gakveTili 14 1. ritmis gamovlena arqiteqturasTan, gamoyenebiT xelovnebasTan, cekvasTan, integrirebiT. 2. ritmuli suraTis taSiT gamoxatvis Cvevebis danergva-ganviTareba. bgerebis Tanabarzomieri, perioduli monacvleobis SegrZneba-gamovlena. p.i. ind. 2. praqtikuli muSaoba (ritmuli savarjiSoebis Sesruleba) ritmuli erTeulebis grZliobebis SegrZebisa da gamovlenis unar-Cvevebis ganviTareba, gamoxatva simboloebiT (notebiT) p.i.1. idn. 2 praqtikuli muSaoba p.i.5. ind. 2. (grZliobebis gamoxatva notebiT) 1. metris gamovlena, unar-Cvevebis gamomuSaveba popularul xalxur simRerebze dayrdnobiT. 2. grZliobebis gadmocemis, pirveldawyebiTi unar-Cvevebis ganviTareba musikalur-ritmuli moZraobebiT. p.i.1. ind. 2. praqtikuli muSaoba (savarjiSoebi metris gamosavlenad, grZliobebis gadmocema ritmul moZraobebSi) xelis moZraobiT (`diriJorobiT~) metris gamoxatvis pirveldawyebiTi Cvevebis aTviseba (orwiladi ritmi). p.i.1. ind. 2. praqtikuli muSaoba (sadiriJoro JestebiT simReris `diriJoroba~) 1. `diriJorobiT~ (xelis moZraobiT) samwiladi ritmis gamoxatvis pirveldawyebiTi Cvevebis aTviseba. 2. jgufuri muSaobis Cvevebis ganviTareba (simRera-diriJoroba _ musikalurritmuli moZraoba). p.i.1. idn. 2. praqtikuli muSaoba: p.i.4. ind. 1. 1. simReris diriJoroba sadiriJoro JestebiT. 2. (simReradiriJoroba _ musikalur-ritmuli moZraobiT). 1. pauzis cnebis SeTviseba literaturul teqstTan analogiis gziT (sasveni niSnebi _ pauzebi). 2. oTxwiladi zomis `diriJorobis~ Cvevebis SeZena. p.i.1. ind. 2. praqtikuli muSaoba p.i.5. ind. 2. 1. savarjiSoebis Sesruleba (sanoto teqstSi notebisa da pauzebis grZliobebis amocnoba). 2. xelis moZraobiT `diriJoroba~ (oTxwiladi zoma) 1. klasSi arsebuli musikaluri instrumentebis klasificireba grZliobebis gamoxatvis `unaris~ mixedviT (mervedi, meoTxedi, naxevari grZliobebi). 2. ritmuli suraTis wakiTxvis Cvevebis gamomuSaveba. p.i.1. ind. 1.6. praqtikuli muSaoba p.i.5. ind. 2. ritmul-intonaciuri p.i.6. ind. 1. savarjiSos Sesruleba tempis, rogorc musikis mniSvnelovani gamomsaxvelobiTi xerxis, SegrZneba, tempis saSualebiT nawarmoebis xasiaTis gaxsna (jgufuri muSaobis unar-Cvevis ganviTareba). p.i.6. ind. 1.3. k.i.1. ind. 4. praqtikuli muSaoba k.i.2. ind. 2. TanamSromloba jgufuri muSaobis dros 1. SeZenili unar-Cvevebisa da codnis ganmtkiceba `musikaluri gamocanebis~ amoxsniT. 2. jgufuri da kvleviTi unar-Cvevebis ganviTareba e. w. `savele kvlevebis~ (mini`folkloruli eqspedicia~) Casatareblad. problemuri diskusia proeqtebis me-20 gakveTili X Tema `gilocavT Sobaaxal wels~ (2 sT) 22-e gakveTili XI Tema `melodia~ (2 sT) 23-e gakveTili 24-e gakveTili XII Tema `vswavlobT sanoto damwerlobas~ (2 sT) 26-e gakveTili XIII Tema `vecnobiT musikalur Janrebs~ (2 sT) 27-e gakveTili 28-e gakveTili XIV Tema 30-e gakveTili SemoqmedebiTi unaris ganviTareba roluri TamaSiT (saxumaro xalxuri simRera `Cagunas~ inscenireba). p.i.3. ind. 1.2.3. k.i.3. prezentacia p.i.4. ind. 1. ind. 1.4. koncerti (simReris inscenireba, auditoriisaTvis wardgena). 1. mxatvruli azrovnebis ganviTareba musikiT miRebuli STabeWdilebis gadmocemiT (literaturuli an saxviTi Canaxati). 2. orwiladi ritmis gamoxatva metruli aqcentuaciiT (taSi, moZraoba). p.i.1. ind. 2.3. k.i.1. ind. 1. kon.2. ind. 1. praqtikuli muSaoba p.i.2. ind. 1.6. k.i.2. ind. 1.2. 1. simReris Seswavla 2. Canaxatis Sesruleba SemoqmedebiTi aqtivobebis gamovlena-ganviTareba (simRera `alilos~ inscenireba. p.i.1. ind. 2.3. prezentacia p.i.2. ind.1.2. simReris inscenireba p.i.3. ind. 1.2. jgufuri da kvleviTi unar-Cvevebis ganviTareba, melodiis sami Tvisebis (mReradoba, ritmi, metri) aRmoCena. p.i.2. ind. 1. k.i.2. ind. 3. kon.2. ind. 1. praqtikuli muSaoba p.i.6. ind. 1. ritmul-intonaciuri savarjiSoebis Sesruleba 1. damoukidebeli da jgufuri kvleviTi unar-Cvevebis ganviTareba, tempis, rogorc melodiis umniSvnelovanesi Tvisebis, aRmoCena. 2. musikaluri andazis gamRereba erT tonze, taSis da kakunis erTdrouli JReradobis ritmuli Canaweris mixedviT. p.i.1. ind. 1.2. praqtikuli muSaoba p.i.5. ind. 3. ritmul-intonaciuri p.i.6. ind. 1. savarjiSos Sesruleba saazrovno aqtivobebi (weriTi, gasaanalizebeli) sanoto damwerlobis Seswavlis aucileblobis dasadgenad. p.i.2. ind. 3. praqtikuli muSaoba p.i.5. ind. 2. melodiis mimarTup.i.6. ind. 1. lebis grafikuli suraTis Seqmna 1. damoukideblad swavlis unar-Cvevebis ganviTareba sanoto SeTvisebisaTvis. 2. TamaSiT swavla (`klaviatura _ grZeli derefani~). p.i. 1. ind. 2. praqtikuli muSaoba p.i.5. ind. 1. registrirebisa da diapazonis gansazRvra 1. moswavleTa saazrovno aqtivobebi Janris gansazRvrisaTvis vokalur da instrumentul nawarmoebebSi. 2. Sedareba-gaanalizebis Cvevebis gamomuSaveba erTi da imave Janris sami sxvadasxva nimuSis magaliTze. k.i.2. ind. 1. kon. 2. ind. 1. msjeloba klasSi, xelovnebis nimuSis analizSi monawileoba musikalur-ritmuli moZraobis Cvevebis gamomuSaveba ganwyobilebebis gadmocemiT. saorkestro sakravebis gamorCeva damaxasiaTebeli JReradobebis mixedviT (SerCeviT). p.i.1. ind. 2. kon.2. ind. 2. prezentacia p.i.3. ind. 1. kon.3. ind. 1. musikalur-ritmuli p.i.4. ind. 1. moZraoba ganwyobilebis gadmocemiT. 1. `vqmniT klips _ musikalur reklamas~ (3 sT). telereklamis (`klipi~) gamoyeneba kritikuli da SemoqmedebiTi azrovnebis ganviTarebisaTvis. 2. sakomunikacio da sadiskusio kulturis Cvevebis ganviTareba. p.i.6. ind. 1-3 k.i.1. msjeloba klasSi ind.1-4 satelevizio sareklamo rgolebis ganxilvaSi monawileoba 1. melodiis gamRerebis pirveldawyebiTi Cvevebis gamomuSaveba sanoto Canaweris mixedviT. 2. `klipis~ scenarisa da gaformebis sakuTari versiis Seqmna (individualuri da jgufuri aqtivobebi). 15 31-e gakveTili 32-e gakveTili 33-e gakveTili 34-e gakveTili XIII Temis gagrZeleba `vecnobiT musikalur Janrebs~ (5 sT) 35-e gakveTili 36-e gakveTili 37-e gakveTili 38-e gakveTili 16 TanamSromlobis Cvevebis gamomuSaveba jgufebSi SemoqmedebiTi amocanis gadaWrisaTvis. sakuTari namuSevris prezentacia (`klipi~ simReraze `mumli muxasa~). k.i.1. ind.2.4. prezentacia p.i.4. ind. 1-5 simReris inscenireba p.i.3. ind. 1. `klipis~ Seqmna p.i.7. ind.1-3 1. musikiT miRebuli STabeWdilebebis gadmocemisa da SemoqmedebiTi unaris ganviTareba (sagazafxulo literaturuli Canaxatis an naxatis Seqmna). 2. musikis gamomsaxvelobiTi xerxebis gamovlena-daxasiaTebis unar-Cvevebis gamomuSaveba. k.i.1. ind.1-4 prezentacia, sakuTak.i.2. ind.1-4 ri Semoqmedebis prezentacia, msjeloba klasSi xelovnebis nimuSis irgvliv, msjelobaSi monawileoba 1. sanoto teqstis wakiTxvis pirveldawyebiTi Cvevebis gamomuSaveba. 2. warmosaxvisa da SemoqmedebiTi unaris ganviTareba (simReris TanxlebisaTvis ritmuli naxazis Seqmna, sakravebis SerCeva). praqtikuli muSaoba p.i.2. ind.1-6 ritmul-intonaciuri p.i.4. ind.2.3 savarjiSos Sesruleba p.i.5. ind.2.3 da saferxulo moZraobebis Seswavla melodiis erT xmovanze gamRerebisa (vokalizmi) da Sebanebis Cveevbis dauflebaganviTareba (p.Caikovskis piesis `enZela~ da xalxuri simReris `ima mTazeda~ magaliTze). k.i.1. praqtikuli muSaoba p.i.2. ind.1.3. ind.1-4 1. melodiis vokaliziT gamRereba 2. savarjiSos Sesruleba Sebanebaze axali codnis konstruireba Zveli da axlad SeZenili codnis SejerebiT (simRerisaTvis `Wrelo pepela~ akompanementis Seqmna 3/4 zomaSi, simReris `valsad qceva~) praqtikuli samuSao p.i.1. ind.2.3.6. ritmul-intonaciuri p.i.4. ind. 1.2.3. savarjiSos Sesruleba p.i.5. ind.2. (simRerisaTvis p.i.6. ind.1. akompanementis Seqmna valsis ritmSi) 1. smeniTi yuradRebis koncentraciis gamomuSaveba nacnobi musikaluri elementebis gamosarCevad (tempi, ritmi) musikis mosmenis dros. 2. Janris amocnoba-dadgena ritmuli suraTiT (marSi, valsi). p.i.4. ind. 3.4.5. k.i.1. ind.2.2. praqtikuli samuSao p.i.5. ind.1.2. ritmul-intonaciuri savarjiSoebis Sesruleba, valsis `marSad~ qceva, prezentacia cekvis (valsi) Sesruleba 1. wyvilebSi cekvis Cvevebis gamomuSaveba (Zveleburi cekvis `gacocxleba~ _ `menueti~). 2. melodiis vokaliziT Sesrulebis unar-Cvevebis Sesruleba ganviTareba (g. f. hendelis `menueti~). kon.3. ind. 1. praqtikuli samuSao p.i.2. ind.1. melodiis vokaliziT p.i.4. ind. gamRereba 2.3.4.5. 1. sakuTari azris gamoTqma-Camoyalibebis unar-Cvevebis ganviTareba (damokidebulebis gamoxatva sakravebis (valtorna, arfa) JReradobisadmi p. Caikovskis `yvavilebis valsis~ mosmenis Semdeg baletidan `maknatuna~). 2. mxatvruli da SemoqmedebiTi azrovnebis ganviTareba (Canaxatebis Sesruleba Temebze: `JRers valtorna~, `JRers arfa~). 3. wyvilebSi cekvis Cvevebis ganviTareba (cekva `polka~). p.i.4. ind.1-5 kon.3. ind.1.3. prezentacia 1. Canaxatebis Seqmnawardgena 2. cekvis (`polka~) Sesruleba 39-e gakveTili XVI Tema `Cven vaJi dagvbadebia _ mzev, Sin Semodio (3 sT) me-40 gakveTili 41-e gakveTili 42-e gakveTili XVII Tema `vqmniT partituras~ (3 sT) 43-e gakveTili 44-e gakveTili 45-e gakveTili XVIII m 1. samwyobro svlis Cvevebis gamomuSaveba marSis ritmSi (r. laRiZis simReramarSisaTvis `tialo darialao~ fexis awyoba da jgufuri svliT Sesruleba). 2. eleqtrosakravis (sinTezatoris) JReradobis tembris daxasiaTeba, damokidebulebis dasabuTebis unaris ganviTareba (s.prokofievis baletidan `romeo da julieta~ fragmentis `monteki da kapuleti~ mosmenis Semdeg). p.i.4. ind.1. k.i.2. ind.1.3. prezentacia simRera-marSis Sesruleba 1. sanoto teqstiT simReris melodiuri xazis Seswavlis unar-Cvevebis ganviTareba 2. Sebanebis unar-Cvevebis gamomuSaveba vokaluri savarjiSoebiT. p.i.1. ind.1. praqtikuli muSaoba p.i.2. ind.1.2.6. 1. intonaciuri p.i.5. ind.1.3. savarjiSoebis Sesruleba 2. simReris Seswavla 1. JReradobebis Sedareba-daxasiaTebisaTvis msjelobis, analizis, Sefasebis, daskvnebis gamotanis unaris ganviTareba (`mze Sinas~ melodia sasimRero da instrumentul JReradobaSi). 2. jgufuri aqtivobebi wreSeukvreli saferxulo moZraobebiT simRera `mze Sinas~ Sesasruleblad. p.i.4. ind.1-5 k.i.2. ind. 1.3. kon.2. ind.1.2. praqtikuli muSaoba simReris Seswavla saferxulo moZraobebiT. 1. jgufuri aqtivobebi `kubis~ meTodiT Temis _ `Cven vaJi dagvbadebia _ mzev, Sin Semodio~ sxvadasxva kuTxiT gasaSuqeblad (aRwera, Sedareba, dakavSireba, gaanalizeba, gamoyeneba, sakuTari azris dasabuTeba). 2. tempis, rogorc ganwyobilebis Semqmneli mTavari gamomsaxvelobiTi saSualebis, mikvleva (s. cincaZis II simebiani kvartetis III nawilis _ variaciebSi `mze Sinas~ Temaze mosmenis Semdeg). p.i.2. ind.3. k.i.1. ind.4. kon.2. ind. 1. msjeloba klasSi p.i.4. ind.4. k.i.2. ind.1.2.3. xelovnebis nimuSis p.i.5. ind. 3. analizSi monawileoba prezentacia simReris inscenireba 1. SemoqmedebiTi da saazrovno aqtivobebi cnebis (`partitura~) modelirebiT SemotanisaTvis. 2. `partituris~ (ori sakravisa da vokaluri partiis erTdrouli JReradobis ritmuli Canaweri) wakiTxva da aJRereba. p.i.5. ind.2. praqtikuli muSaoba p.i.6. ind.1.2. `partituriT~ musikis aJRereba 1. damoukideblad swavlis unar-Cvevebis ganviTareba (jgufSi da individualurad). 2. SemoqmedebiTi problemis _ `SevqmnaT bunebis xmebSi partitura~ gadawyvetisaTvis ideebis formulireba jgufuri TanamSromlobis gziT da Canafiqris realizacia. p.i.5. ind. 1.3. praqtikuli muSaoba p.i.6. ind.1.2.3. ritmuli naxazis Seqmna da Sesruleba 1. msjelobisa da analizis unar-Cvevebis gamomuSaveba (bunebis xmebis `partiturasa~ da simfoniuri orkestris partituras Soris msgavseba-gansxvavebebis mokvleva da dasabuTeba) (muSaoba wyvilebSi). 2. bunebis xmebis `partituris~ axmovaneba klasSi arsebuli musikaluri instrumentebiT (jgufuri aqtivoba). p.i.1. ind.6. k.i.3. kon.2. 1. msjeloba klasSi p.i.2. ind. 4. ind.4. ind.2. sakuTari da sxvisi Semoqmedebis ganxilvaSi monawileoba 2. prezentacia sakuTari Semoqmedebis prezentacia (`partituris~ aJRereba) wardgena auditoriisaTvis 1 n r m r s n r C b s n r b (r Z s s m r h mn 17 XVIII Tema _ `himni dedaenas~ 46-e gakveTili XIX Tema `qristes brwyinvale aRdgoma _ dResaswaulTa dResaswauli~ (2sT) 47-e gakveTili 48-e gakveTili XX Tema `vqmniT reps~ 49-e gakveTili XXI Tema `vacocxlebT igavs~ (3 sT) 50-e gakveTili 51-e gakveTili 52-e gakveTili XXII Tema _ `Teatris Sesaxeb~ 53-e gakveTili 54-e gakveTili 55 18 1. gunduri mReris unar-Cvevebis ganviTareba (r. laRiZis simRera `himni dedaenas~). 2. sanoto CanaweriT vokaluri partiebis Seswavlis unar-Cvevebis ganviTareba. k.i.1. ind.3. praqtikuli muSaoba p.i.2. 1. vokaluri partiebis ind.1.2.3.4.6. wakiTxva sanoto p.i.5. ind.3. CanawerSi 2. simReris `himni dedaenas~ Seswavla 1. saazrovno aqtivobebi (weriTi, gasaanalizebeli) specifikis gamosaaSkaraveblad. 2. sagaloblis `qriste aRdga~ sanoto CanaweriT SeswavlisaTvis unar-Cvevebis ganviTareba~. p.i.2. ind.1.2. praqtikuli muSaoba p.i.5. ind.1. sagaloblis Seswavla 1. grZnobebis gamoxatvis (sityvierad, naxatiT) unar-Cvevebis ganviTareba (j.verdis `rekviemidan~ `sanqtus~ mosmenis Semdeg). 2. j.kaxiZis sagaloblis `kirie eleison~ sanoto teqstiT SeswavlisaTvis unarCvevebis ganviTareba. p.i.2. ind.1.2. k.i.1. ind.1. praqtikuli muSaoba p.i.5. ind.1. sagaloblis Seswavla 1. codnis miReba aRmoCenis gziT (`fristailis~ gamoyenebiT repis Seqmna) o. TaqTaqiSvilis `laSqrulis~ ritmul fonze xalxuri simReris teqstis `morgebiT~). 2. sakomunikacio da sadiskusio Cvevebis ganviTareba (saklaso diskusia). 3. TamaSiT swavla _ `vis ukravs mobiluri telefoni?~ p.i.1. ind.1.2.4. kon.2. ind. 1.2.3. `repis~ wardgena p.i.2. ind.1.2.3. auditoriisaTvis p.i.6. ind.1.2.3. praqtikuli muSaoba ritmul-intonaciuri savarjiSoebis Sesruleba 1. musikis mosmenisa da gaanalizebis, daskvnebis gamotanis Cvevebis ganviTareba (n. gabunias `igavis~ mTavari moqmedi gmirebis daxasiaTeba xasiaTisa da ganwyobilebebis mixedviT). k.i.2. ind.1-4 msjeloba klasSi `igavis~ inscenirebis irgvliv msjelobaSi monawileoba 1. TanamSromlobis Cvevebis gamomuSaveba gunduri muSaobis dros (n. gabunias `igavis~ inscenirebisaTvis erToblivi gadawyvetilebis miReba, `rolebis~ ganawileba, SemoqmedebiTi muSaoba jgufebSi). p.i.3. ind.1-3 praqtikuli muSaoba p.i.6. ind.1-3 rolis Seswavla (pantomima, plastikuri moZraoba) 1. sakuTari azris gamoTqmisa da dasabuTebis Cvevebis ganviTareba (sulxan-saba orbelianis `soflis maSenebelni~ da misi musikaluri versiis _ n. gabunias `igavis~ msgavseba-gansxvavebani, integrireba literaturasTan). 2. `igavis ~ personaJTa niRbebisaTvis Canaxatebis Seqmna (musikiT miRweuli STabeWdilebebis Semdeg). k.i.1. ind. 1. kon.1. ind.2. msjeloba klasSi xelovnebis nimuSis (`igavi~) analizSi monawileoba improvizaciis unaris ganviTareba (improvizebuli warmodgena, berikebis gansaxiereba, rolebis gaTamaSeba pantomimiT, plastikuri moZraobiT musikis xasiaTisa da ganwyobilebis Sesatyvisad. s.cincaZis `berikebis simReris~ _ filmidan `maia wyneTeli~ masalaze). p.i.3. ind.1-3 prezentacia p.i.4. ind.1. SemoqmedebiTi unarebis demonstrireba (pantomima, musikaluri moZraoba) msjelobis, analizis, Sefasebisa da daskvnebis gamotanis unaris ganviTareba (STabeWdilebebi Teatraluri speqtaklis xilvis Semdeg). kon.1. ind.1.2.3. msjeloba klasSi Teatraluri speqtaklis irgvliv msjelobaSi monawileoba x n b s r b s S r s n z rx n b S ( p r b ) 55-e gakveTili 56-e gakveTili 57-e gakveTili 58-59-e gakveTilebi xelovnebis dargebis kavSiri sinTezur xelovnebaSi (opera, baleti). analitikuri da mxatvruli azrovnebis ganviTareba (gamomsaxvelobiTi saSualebebis aRwera, Sedareba, sakuTari damokidebulebebis gamoxatva) (literaturuli an saxviTi Canaxati). k.i.1.ind.1. kon.1. ind. 1-3 msjeloba klasSi kon.2. ind.1. xelovnebis nimuSis (opera, baleti) ganxilvaSi monawileoba problemis gadaWra ZiebiTi swavlebis dros (saopero da sabaleto Janris musikis ganmasxvavebeli niSnebis mikvleva da daxasiaTeba). kon.1. ind.1-3 msjeloba klasSi kon.2. ind. 1-3 xelovnebis ori nimuSi (opera, baleti) irgvliv 1. ZiebiTi samuSaoebi (saazrovno aqtivobebi) pantomimis mniSvnelobis mignebisaTvis baletSi. 2. cnebis modelirebiT Semotanis principis gatareba davalebis (cxrilis Sevseba) Sesrulebis procesSi. 3. `skivris~ (musikaluri leqsikonis) Sevseba saWiro informaciiT moswavleebis mier swori ganmartebebis SerCevis Sedegad. k.i.2. ind. 2. kon.1.ind.1-3. msjeloba klasSi kon.3. ind. 1. xelovnebis nimuSis (baleti) irgvliv msjelobaSi monawileoba aqtivobebi SeZenili unarebisa da Cvevebis, SeTvisebuli codnisa da cxovrebiseul situaciebSi gamoyenebis xarisxis dasadgenad. 19 IV komentarebi maswavleblis wignis TiToeul gakveTilTan da mis Semadgenel nawilebTan dakavSirebiT I Tema `gavicnoT erTmaneTi~ (2 sT.) 1-li_me-2 gakveTilebi maswavleblisa da moswavleebis urTierTgacnobisa da daaxloebis gakveTilebia. sameulSi _ musika, maswavlebeli, moswavle _ centraluri figura moswavlea. swavlebis orientirebam moswavlis pirovnebaze, misi TviTgamomJRavnebisaTvis saWiro SesaZleblobebis uzrunvelyofaze gamokveTa imis aucilebloba, rom maswavlebeli zedmiwevniT kargad icnobdes moswavle-partnioris interesebs, mis unarebsa da SesaZleblobebs. moswavleTa yovelmxrivi Seswavlis Semdeg maswavlebels gauadvildeba maTTan sulieri kontaqtis damyareba da saswavlo-aRmzrdelobiTi procesis efeqturad warmarTva. mizanSewonilad migvaCnia kiTxvaris daxmarebiT (misi nimuSi saxelmZRvaneloSia mocemuli) moswavleTa `monacemTa bankis~ Seqmna, TiToeuli maTganisaTvis piradi baraTis gaxsna (ix. individualuri anketis nimuSi. danarTi 1). Tu maswavleblisa da moswavleebis urTierToba mocemuli saswavlo wlidan iwyeba, klasis saerTo momzadebis donis gansazRvrisaTvis karg Sedegs mogvcems anketireba (moswavlis saxelisa da gvaris miuTiTeblad). maswavlebels SeuZlia saxelmZRvaneloSi moTavsebuli kiTxvebis gaTvaliswinebiT Seqmnas anketis individualuri nimuSi, sadac dafiqsirdeba iseTi monacemebic, romlebic kidev ufro gaaRrmavebs warmodgenas maT interesebsa da midrekilebebze. es xels Seuwyobs calkeul individTa `TviTgamoxatvisaTvis~ saTanado pirobebis Seqmnas, gonebrivi momzadebis donisa da musikaluri ganaTlebis xarisxis Sesatyvisi individualuri davalebebis SerCevas, yvelaferi erTad ki ZiriTadi problemis _ koleqtiur swavlebasa da individualur SeTvisebas Soris arsebuli winaaRmdegobebis gadalaxvas. individis yovelmxrivi Seswavla, masze dakvirveba swavlebis mTel manZilze mimdinareobs. Sesabamisad, koreqtivebi Sedis `monacemTa bankSi~, TiToeuli moswavlisaTvis gaxsnil individualur anketaSi, sadac fiqsirdeba moswavlis ganviTarebis dinamika erTmaneTTan mWidro kavSirSi myofi standartis samive _ praqtikuli unar-Cvevebis, komunikaciisa da interpretaciis, musikaluri nawarmoebis konteqstSi aRqmis _ mimarTulebiT: individualur anketaSi xazi gaesmeba rogorc TiToeuli moswavlis interesebs, ise musikalur niWierebas (percefciuls, saSemsruleblos, SemoqmedebiTs), musikalurobas (unarTa kompleqss), fantaziis simdidres, aqtiurobasa da siZlieres, mSvenierebis gancdis unars, e. w. `esTetikur grZnobas~, nebisyofis Taviseburebebs, emociur simdidres, zogad gonierebas da a. S. grafaSi `ra unda gakeTdes~ CainiSneba individSi momxdari konkretuli cvlilebani, maswavleblis Sexeduleba imis Sesaxeb, Tu ra unda gakeTdes swavlebis samive mimarTulebiT, ama Tu im unarisa da Cvevis gasaviTareblad da a. S. individualuri anketis warmoeba aadvilebs TiToeuli moswavlis ganviTarebisTvis perspeqtiuli xerxebisa da saSualebebis SerCevas da a. S. klasis ganviTarebis donidan gamomdinare, konkretuli miznebis gaTvaliswinebiT, maswavlebeli adgens gakveTilis gegmas (ix. gegmis sanimuSo sqema. danarTi 2). aucilebelia, gakveTilze Sesasrulebeli samuSaos mokle Sinaarsis aRwerisas maswavlebelma gaiTvaliswinos, rom klasisTvis micemuli davalebebi wyviluri, jgufuri (5-6-kaciani) muSaobis aucileblobas Seicavdes da ar iyos orientirebuli `sust rgolebTan~ specialur muSaobaze. jgufuri muSaobiT stimuls mivcemT iseTi Cvevebis ganviTarebas, rogoricaa komunikacia, gaziareba, gadawyvetilebis miReba da a. S. wyviluri, jgufuri muSaobis formebi saswavlo masalaze muSaobis nebismier etaps ufro aqtiursa da SemoqmedebiTs xdis. TiToeuli moswavlis merxze moTavsebul savizito baraTSi, romelic saxelmZRvanelodan amoiWreba iq, sadac violinos gasaRebia gamosaxuli, moswavlis saxeli da gvari aRiniSneba. TandaTan savizito baraTSi, romelic SeiZleba moswavlis iniciativiT gadaxalisdes da misTvis sasurveli saxe miiRos, moswavlis `musikaluri saxeli~ Caiwereba sanoto sistemis aTvisebis kvaldakval. xolo visac xatva exerxeba, SeuZlia baraTis mxatvruli gaformeba, Tavisi musikaluri interesebis dafiqsireba. `musikalur skivrSi~ (romlis logoze saxelmZRvaneloSi kompiuteria gamosaxuli) masalebis sistematuri SetaniT xelovnebis mcire leqsikonis SemuSavebis winapirobas SevqmniT. xSirad ama Tu im cnebis ganmartebis moZieba, formulireba da `skivrSi~ moTavseba TviT moswavleebs daevalebaT. saswavlo wlis bolos `musikalur skivrSi~ moTavsebuli masala: elementaruli cnobebi xelovnebis nawarmoebebze, maT avtorebze, musikaluri anbanis elementebze, ucxouri 20 terminologiis Semcvel cnebebsa da maT qarTul ekvivalentebze da sxva, ganlagdeba qarTuli anbanis rigiT. am Taviseburi koleqciis Segrovebas waaxalisebs viqtorina-konkursebis Catareba. ramdenime moswavlisgan Sedgenili jgufebis liderebi an jgufis TiToeuli wevri Tavisi `koleqciidan~ usvams kiTxvebs `mowinaaRmdege mxares~. gamarjvebuli is iqneba, visac ufro meti `eqsponati~ (`skivrSi~ Setanili masala) aRmoaCndeba. II Tema `rogor Seiqmna musika~ (1 sT) me-3 gakveTili (gasvliTi) 1. motivacia (5 wT.). uZvelesi civilizaciis qveynebis, antikuri da Sua saukuneebis moazrovneni Tvlidnen, rom musika RvTiuri warmoSobisaa. mivmarTavT moswavleebs: rogor fiqrobT, sad, rodis da rogor viTarebaSi warmoiSva musika? amboben, rom musika bunebis xmebis mibaZvidan iRebs saTaves. adamiani baZavda Citebis WikWiks, maT galobas, qaris zuzuns da sxv. xolo gancdaTa gadmocemisaTvis (SiSi, sixaruli, gancvifreba da a. S.) iyenebda wamoZaxilebs. Semdeg igi mimarTavda bgerebis SerCevas (sasiamovno, arasasiamovno) da a. S. uZveles xanaSive Caisaxa musikaluri sakravebic. erToblivi taSiscemiT iqmneboda simRera-cekvis ritmebi. SemdgomSi ritmis gasaZliereblad iyenebdnen or did qvas an or xis joxs, romelTac erTmaneTze urtyamdnen da sxva amgvari. bavSvebs vTavazobT bunebis wiaRSi gasvlas da xmebze dakvirvebas da bunebis im masalebis moZiebas, romelsac pirvelyofili adamiani musikalur `sakravad~ gamoiyenebda. 2. am gasvliTi gakveTilis (saswavlo eqskursia) amocanaa samyaros xmebis mosmena bunebis wiaRSi, qalaqis quCebSi da a. S. mosmenili bgerebis smeniT aRqma da aRwera, STabeWdilebebis gadmocema, damokidebulebebis gamoxatva (`xmovanebis gaferadeba~ _ warmosaxviTi Canaxatebis gakeTeba adgilze, `feradi~ bgeris sityvieri daxasiaTeba), bunebis im masalebis Segroveba, romlebsac, maTi azriT, pirvelyofili adamiani `aaxmovanebda~. 3. qalaqis mcxovreblebisaTvis quCebis Tu sawarmoTa xmauri iseTive Cveuli garemoa, rogoric soflis mcxovreblebisaTvis nakadulis rakraki Tu Citebis galoba. es xmauriani fonia, romelsac arc erTi bavSvi sagangebo yuradRebas ar aqcevs. Cveni amocana am xmebis mimarT yuradRebis gamaxvileba, maTi warmoqmnis wyaroebis dadgena da maTi daxasiaTebaa. bunebis wiaRSi Tu qalaqis quCebSi mosmenili bgerebis smeniT aRqma, aRwera moxdeba rogorc adgilze (eqskursiis dros), ise saklaso pirobebSi. bunebaSi nanaxs, mosmenils bavSvebi ganamtkiceben klasSi musikaluri Canawerebis mosmeniT, sadac Semdegi xmebia dafiqsirebuli: zRvis zvirTcema, qari, Weqa-quxili, wvima, Citebis galoba, cxenebis floqvebis TqaraTquri, matareblis borblebis raxraxi da a. S. Tu bunebis wiaRSi gasvla ar moxerxda, maswavlebeli daeyrdnoba zemoT miTiTebul musikalur Canawerebs. vaxdenT xmebis (bgerebis) klasificirebas xmis warmoqmnis wyaroebis mixedviT: bunebis wiaRSi _ qalaqSi. saxelmZRvaneloSi mocemul CamonaTvals (savarjiSos) moswavleebi daasruleben, daamateben. (10 wT). sasurvelia, amasTanave moxdes am xmebis daxasiaTeba Semdegi niSnebiT: sasiamovno-arasasiamovno, musikaluri (SeiZleba iyos saeklesio zarebis xmebi), aramusikaluri, xmamaRali da xmadabali, JReradoba (5 wT.). Semdegi aqtivobaa (muSaoba 5-6-kacian jgufebSi) bunebaSi mopovebuli sagnebisa (brtyeli qva, niJarebi, joxebi, mcenaris Rru Rero an Zvali) da sxvadasxva nivTebisagan Semdgari saklaso `ansamblis~ `axmovaneba~, martivi ritmebis gadmocema, improvizeba _ bunebis ama Tu im movlenis imitireba. SesaZlebelia agreTve audioCanawerSi bunebis xmebis mosmenis dros am `sakravebiT~ ritmuli Tanxlebis misadageba. es aqtivoba rigrigobiT mimdinareobs. yvela jgufis mosmena erTdroulad ar moxdeba (10 wT). gakveTilis damagvirgvinebel etapze mivmarTavT Semdeg aqtivobas: moswavleTa erTi ( 5-6-kaciani) jgufi bunebrivi masalebisgan Seqmnili `sakravebiT~, xmiT da taSiT qmnis martiv ritmul suraTebs. meore 5-6-kaciani jgufi axasiaTebs am suraTebs (sasiamovnoarasasiamovno, xmamaRali, xmadabali JReradoba);. imeorebs ritmul suraTs taSiT, kakuniT. Semdeg poziciebi icvleba. am aqtivobaSi rigrigobiT klasis yvela moswavle CaerTveba (10 wT.). gakveTilis dasasruls maT eZlevaT saSinao davaleba: mcire eses momzadeba `rogor Seiqmna 21 musika~. vexmarebiT Semdegi informaciiT: (5 wT.) saxelmZRvaneloSi CamoTvlili `musikaluri saSualebebi~, savaraudod, Tanamedrove musikaluri sakravebis uZvelesi winaprebia (am sakravebs vizualurad Semdeg gakveTilze gaicnoben). ase magaliTad, brtyeli qvebis erTmaneTze Semortyma (dasartyami sakravebi: TefSebi, doli da sxv.); sxvadasxvagvarad daWimuli mSvild-isris Zua (simebiani sakravebi: Conguri, fanduri, Cangi, violino da sxv.); bambukis Rru Rero an cxovelis aseve Rru Zvali (uZvelesi salamuri, fleita, sayviri da sxv.). moswavleebs evalebaT, moifiqron maTi axmianebis xerxebi da daaxasiaTon, rogori iqneboda uZvelesi musika. III Tema `salamuridan dRemde~ (sakravebis warmoSoba-ganviTareba) (1 sT). me-4 gakveTili axali Temis gaSlamde gakveTilis I nawili eTmoba moswavleebis mier wina gakveTilze miRebuli saSinao davalebis (mcire ese Temaze `rogor Seiqmna musika~) ganxilvas. moswavleebs TavianTi nafiqral-naazrevis warmodgenisaTvis diskusiis formas vTavazobT, saxeldobr: `mrgval magidaSi~ monawileobas. es aris saubari, romelSic `Tanabar sawyisebze~ monawileobs moswavleTa mcire jgufi (5-6 kaci), romlis drosac xdeba azrTa urTierTgacvla rogorc erTmaneTTan, ise `auditoriasTan~ (klasis danarCeni nawili). `mrgval magidaSi~ rigrigobiT yvela moswavle CaerTveba. es forma dialoguria Tavisi arsiT, kritikuli azrovnebis ganviTarebas uwyobs xels da patara moqalaqeebs demokratiuli sazogadoebis kulturasTan aziarebs. metad mniSvnelovania diskusiis Sedegi: sakomunikacio da sadiskusio kulturasTan ziareba, alternatiuli interpretaciebis moZieba, dasabuTeba da gamoxatva. maswavlebels moeTxoveba, gamoiCinos moTmineba moswaleebis mier daSvebuli Secdomebisadmi, rodesac TiToeuli maTgani problemis gadaWris sakuTar versias gvTavazobs. gamodis ra swavlebis organizatoris rolSi, maswavlebelma unda imoqmedos rogorc partniorma, jgufebs Soris koordinatorma, daexmaros calkeul moswavleebs (Tu jgufebs) direqtiuli xerxebis gverdis avliT; stimuli misces SemoqmedebiT azrovnebas marjved dasmuli kiTxvebiT, waaqezos moswavleebi alternatiuli ganmartebebis, varaudis gamoTqmis, sazrianobis gamosavlenad. gakveTilis II naxevarSi moswavleebi ecnobian sakravebis ganviTarebis spiralur sqemas. xdeba sakravebis amocnoba (vizualurad) formis mixedviT saxelmZRvaneloSi mocemul ilustraciebSi. amocnobil sakravebs dasaxelebebi miewereba. sakravebs, romlebic maTTvis ucnobia, maswavlebeli daasaxelebs. spiralur sqemaSi moTavsebul sakravebs moswavleebs wlis manZilze gavacnobT (agebuleba, JReradoba). am gakveTilze moswavleebi ecnobian salamurs, msoflios yvela xalxisTvis uZveles musikalur sakravs. am sakravis JReradobas gaecnobian xevsuruli hangiT da erTi an ori nawarmoebiT o. kelaptriSvilis SesrulebiT. IV Tema `simRera _ Cveni Tanamgzavri~ (2 sT.) me-5 gakveTili simRera imaze Rrmad aris SeWrili TiToeuli Cvenganis cnobierebaSi, vidre Cven warmogvidgenia. am TvalsazrisiT SesaniSnavi magaliTia iakob gogebaSvilis `iavnanam ra hqmna~. am nawarmoebis Sinaarsi bavSvebs albaT axsovT: sami wlis asakSi lekebis mier gatacebuli qeTos mSobliur saxlSi dabrunebas mamamisi mxolod aTi wlis Semdeg axerxebs. magram, samwuxarod, igi veRar cnobs mSoblebs. misi goneba ganuwyvetliv Sepyrobilia gaunelebeli dardiT Tavis dedobilze da mamobilze, romlebic sakuTar mSoblebad miaCnia. verc saxlma, verc akvanma da verc sxva nivTebma ver aRudgines qeTos mexsierebaSi warsuli, bavSvoba da sakuTari ded-mama. da ai, saswauli! mxolod simReram, mSobliurma iavnanam moagona qeTos, sruliad aRudgina aTi wliT miviwyebuli mSobliuri siyvaruli da sulierad daubruna mSoblebs da qveyanas. Rrma idumaleba imaleba musikis, simReris zemoqmedebis unarSi. kargi simRera mTel dedamiwas Semoivlis da mas yvelgan erTnairi aRfrTovanebiT xvdebian. am saocari unariT aixsneba is, rom Cvenma qarTulma simRerebma SeaRwia msoflios bevr qveyanaSi da dRes ukve aRar gvikvirs, rom amerikelebi, iaponelebi Tu avstralielebi qmnian qarTul ansamblebs da ise mRerian, rom qarTveli profesionalebisagan ver ganasxvaveb. 22 informacia maswavleblisTvis: sayuradReboa platonisa da aristoteles, antikuri saberZneTis am udidesi filosofosebis Sexeduleba musikaze, rogorc axalgazrdebis aRzrdis saukeTeso saSualebaze, romelic zemoqmedebas axdens adamianis fsiqikaze da moralur Tvisebebze. `damoukidebeli melodia, _ ambobs aristotele, _ sityvebis gareSec ki, Seicavs iseT esTetikur Tvisebebs, romlis msgavsi ar gaaCnia arc saRebavebs, arc ynosvisa da gemovnebis SesaZleblobebs~... `tanvarjiSi wvrTnis sxeuls, musika _ suls~. (platoni) `musikaluri ganaTleba fizikur ganviTarebasTan erTad qmnis vaJkacur moxdenilobas da moxdenil vaJkacurobas~. (aristotele) `simRera _ esaa bednierad Seqsovili poezia da musika...~ (ilia WavWavaZe) simRera adamianSi `sinazesa da sifaqizes zrdis... akeTilSobilebs mis bunebas...~ (iakob gogebaSivli) `wrfeli musika WeSmaritebis mexotbea~. (simReraTa wigni `Si-Zini~, Zv. w. aR. XI-VII saukune, CineTi) moswavleebs SeiZleba gavacnoT zogierTi cnobili adamianis naazrevi, gamonaTqvamebi, gavamaxviloT yuradReba maT damokidebulebaze simRerisadmi, musikis mimarT da a. S. (am informaciis moswavleebisaTvis miwodeba savaldebulo ar aris. es damokidebulia klasis saerTo momzadebis doneze). mivuTiTebT musikisa da poeziis siaxloveze, maT urTierTswrafvaze, poeziisa da musikisagan Sobil simReraze, simReris Zlevamosilebis mTavar saidumloze _ ubraloebaze, sisadaveze, musikisa da leqsis adamianis sulis siRrmeSi SeRwevis saocar unarze. moswavleebs vTxovT, daasaxelon (Tu SeuZliaT, waiRiRinon) nacnobi xalxuri simRerebi. mosasmenad maT ramdenime xalxuri simRera SevTavazoT: `iavnana~, `mravalJamieri~, `laSqruli~, `glesav da glesav~. maswavlebeli mosmenis dros gzadagza komentarebs akeTebs. moswavleebs ganumartavs, Tu romel saxeobas miekuTvneba esa Tu is simRera: saweso-sakultos, sufruls, samgzavro-salaSqros, Sromisa da a. S. TiToeuli simReris ganwyobilebas moswavleebi sityvebiT gadmoscemen. moswavleebs informacias vawvdiT imis Sesaxeb, rom qarTuli xalxuri simRerebis mTavari Tavisebureba, romelic maT msoflios sxva simRerebisgan gamoarCevs, mravalxmianobis TviTmyofadobaa, rTuli, maRalganviTarebuli formebiT. mravalxmianobis saxeebs moswavleebs jer ver ganvumartavT maTi sirTulis gamo, magram davZenT, rom mravalxmianobas jer kidev warmarTul xanaSi Caeyara safuZveli. xalxuri simRera qarTveli xalxis cxovrebis erTgvari mematianea, igi cxovrebis yvela mxares exmianeba. moswavleebma unda upasuxon kiTxvebs da Semoxazon pasuxebi: 1. nazi, alersiani, gulTbili. qarTvelma xalxma didi siyvaruliT Seqmna CvilTaTvis Zilispiruli simRerebi _ nanebi. maTi nazi melodiebiT mSobeli akvanSi myof Cvils tkbil Zils, gazrda-gaxarebas, mravali keTili survilis asrulebas usurvebs da, amasTan, samSoblo mxaris siyvaruls, daCagrulis gamoqomagebas, mamulisTvis Tavganwirvas STaagonebs. did qarTvel mwerlebs, iliasa da akakisac aqvT leqsebi Seqmnili am Temaze: `gaivse da gaizarde, patara mTvareo, Seiswavle da Seitkbe samSoblo mxareo. anugeSe, sadac naxo moZme mwuxareo; Svilo, mamulis gulisTvis sisxlic daRvareo! 23 pawawina iadono da vardis konao, yuri ugde, daiswavle Cemi naninao! iavnana, vardo nana iavnaninao! akaki bavSvebisTvis albaT saintereso iqneba imis Tqma, rom `nana~ da `iavnana~ erTi da imave daniSnulebis simRera ar aris. `nana~ bavSvis daZinebis dros Sesasrulebeli simReraa, xolo `iavnanas~ mxolod saxadiT (batonebiT) daavadebuli bavSvis sasTumalTan galobdnen avadmyofobis gamomwvevi boroti sulebis saameblad da gulis mosagebad, iasa da vards ufendnen, raTa isini bavSvs mSvidobianad, zianis miuyeneblad gasclodnen. Sesaswavli simReris mosmenis dros moswavleTa yuradRebis mobilizebis mizniT teqstis Caweris xerxi Semogvaqvs. maswavlebeli akontrolebs Cawerili teqstis sizustes. `iavnana, vardo nana, iavnaninao, aq batonebi mobrZandnen, _ ~_ batonebo mxiarulno, _~_ Tqvensa gzasa ia-vardi, _~_ Tqven wabrZandiT, Cven dagvtoveT, _~_ Tqveni gza dailoceba, _~_ iavnana, vardo nana, iavnaninao.~ me-6 gakveTili sad da rodis mRerian da galoben? es rom dadgindes, moswavleebi asruleben savarjiSos. wyvetili xazebis gamTlianebisas isini rwmundebian, rom galoben eklesiaSi, rom sagalobeli sataZro simReraa. sulxan-saba orbeliani ganmartavs, rom simRera _ `msoflio xmianobaa~, xolo `galoba ars marTlmadideblobiTa mier RvTismetyveleba~. e. i. `simRera~ saerosi, galoba ki sasuliero, xmieri musikis aRmniSvneli terminebia. gakveTilze Sesruldeba qarTuli himnografiis Sedevri _ demetredamianes (1150 w.) `Sen xar venaxi~. moswavleebs ganvumartavT, rom mtevnebiani vazi RvTismSobelsa da macxovars gamoxatavs. SevaxsenebT ananuris taZris dasavleT kedlis damamSvenebel XVII saukunis bareliefs _ mtevnebian vazs (me-2 gakveTili `ocnebis xe~). `ocnebis xes~ isini sagalobelTan `Sen xar venaxi~ unda mieyvana. es asec moxda. axla maT ukve ician am reliefis mniSvneloba. magram `vis Seusrulda musikaluri ocneba~? svams kiTxvas maswavlebeli, romelmac erTgvari saxaliso ganwyoba unda Seqmnas. is moswavleebi, romlebmac `ocnebis xes~ gaandes Tavisi Canafiqri da ocneba SeusruldaT, xalisoben. jer kidev yvelaferi win aris. `ocnebis xe~ kidev araerTxel gagvaxarebs... aucilebelia im ganwyobis gadmocema, aRwera, romelsac adamiani sagaloblis mosmenis dros eufleba. moswavleebs vuambobT, rom Znelbedobis Jamsac (aseTi araerTxel hqonia saqarTvelos) simReragalobis ganviTareba ar Seferxebula. XIX saukunis Sua xanebSi, rodesac mefis ruseTi qarTuli eklesiis damoukideblobis mospobasa da qarTuli galobis gandevnas Seudga, gamoCndnen mamuliSvilni, romlebic erovnuli ganZis _ qarTuli xalxuri simRerebisa da sagaloblebis _ momavali TaobebisaTvis Semonaxvas Seudgnen. saukunis miwurulisTvis ukve sagalobelTa ramdenime krebulic gamoica. kompozitorebs z. faliaSvils, d. arayiSvils, S. mSveliZes da sxva sasiqadulo mamuliSvilebs am mimarTebiT gaweuli udidesi RvawliT movixseniebT. maT saopero Tu simfoniur Semoqmedebas moswavleebi mogvianebiT gaecnobian. am gakveTilze unda vaxsenoT IX-XII saukuneebis moRvaweebi: grigol xanZTeli, ioane-zosime, miqael modrekili, eqviTime da giorgi mTawmindelebi, ioane petriwi da sxvebi, romlebmac didi Rvawli dasdes qarTul himnografias, sasuliero galobas. yvela maTgani kompozitoria, anu ZvelqarTulad _ xelovnebaTmoZRvari. amgvarad, moswavleebi migvyavs im daskvnamde, rom sagalobeli profesiuli musikis nimuSia (hyavs avtori _ kompozitori). sagaloblis ramdenime nimuSi mosasmenad da Sesaswavlad saxelmZRvaneloSia Setanili. maswavlebels SeuZlia, Tavisi Sexedulebisamebr ama Tu im saeklesio dResaswaulTan dakavSirebiT SearCios da Seaswavlos maT romelime sagalobeli. 24 vidre moswavleebTan vokalur aRzrdaSi mecadineobas Seudgeba, maswavlebeli, upirveles yovlisa, unda gaecnos maT saxmo aparats. xmis swor gansazRvras udidesi mniSvneloba aqvs xmis dacvisa da janmrTeli ganviTarebisTvis. saSualo asakis (11-14 w.) bavSvTa xmebis diapazonebia I xmebi do1 _ fa2 II xmebi do1 _ do2 (re2) III xmebi si(mc) _ do2 11-14 wlis asakSi, rogorc biWunebis, ise gognebis xmebSi cvlilebebi Cndeba. es mutacias ukavSirdeba. saWiroa garkveuli reJimis dacva; balansirebuli, yvirilis gareSe, bunebrivi bgeriT mRera, bavSvTa orientireba Zaldautanebel, rbil, sufTa bgerebze, zomier siZliereze. sunTqva simReris erT-erTi mTavari faqtoria. bavSvebis umravlesobas ara aqvs sasimRero sunTqvis Cveva da simReris dros sargebloben sasicocxlo sunTqviT, rac iwvevs sasimRero da sasunTqi aparatis daZabulobas. amitom, vidre simReris Seswavlas SeudgebodeT, sasunTqi da sasimRero savarjiSoebi unda Sesruldes. gakveTilis bolos bavSvebs e. w. `savele kvlevebSi~ monawileobis misaRebad wavaqezebT. es iqneba `mini-folkloruli eqspediciebi~ Tavis sofelSi, kuTxeSi, qalaqSi. eqspediciis mizani da Sinaarsi saxelmZRvaneloSia gacxadebuli. am RonisZiebis dagegmva moswavleebis aqtiuri monawileobiT unda warimarTos. maswavlebeli unda ecados, gaitacos moswavleebi kvlevis procesiT, miuTiTos informaciis saerTo wyaroze. klasgareSe saswavlo-SemecnebiTi saqmianobis es forma mimarTuli unda iyos, upirveles yovlisa, moswavleebSi axali codnis damoukidebeli Ziebis Cvevebis formirebaze. erT-erTi gakveTili maT mier moZiebuli masalebis ganxilvas unda daeTmos. moZiebuli masalebidan gamomdinare, gakveTils SeiZleba mieces `simpoziumis~ forma. eqspediciis monawileni gamovlen gancxadebebiT (cnobebiT), romlebic warmoadgens maT Tvalsazriss ama Tu im sakiTxze da upasuxeben `auditoriis~ (klasis, mowveuli stumrebis, xelovnebis muSakebis) SekiTxvebs. V Tema _ `xalxuri da profesiuli musika~ (2 sT.) me-7 gakveTili am gakveTilze erTgvarad grZeldeba Tema `simRera _ Cveni Tanamgzavri~, magram amjerad sxva WrilSi ganixileba: simRera, rogorc profesiuli Semoqmedebis nayofi, anu simRera, romelsac hyavs avtori _ kompozitori. klasSi aJRerdeba fragmentebi im xalxuri simRerebidan, romlebic maT wina gakveTilze moismines da profesiuli simReris ramdenime nimuSi: r. laRiZis `Cemo kargo qveyanav~, j. kaxiZis `iavnana~ (filmidan `iavnana~). dafaze ori sveti ixazeba. I svetSi bavSvebi Caweren im xalxur simRerebs, romlebic moismines da im xalxur simRerebsac, romlebsac icnoben. II svetSi Caiwereba is simRerebi, romlebsac hyavT avtori _ kompozitori. garda gakveTilze mosmenili profesiuli simReris nimuSisa, I svetSi moswavleebi Caweren im simRerebsac, romlebsac icnoben, ician, vin aris kompozitori, teqstis avtori. moswavleebs evalebaT, gamoavlinon xalxuri da profesiuli simReris ganmasxvavebeli niSnebi. upirveles yovlisa, isini davalebis (savarjiSos) im nawils upasuxeben (teqstSi gamotovebul adgilebs Seavseben), romelic maT mier ukve Seswavlil Temas _ xalxur simReras ukavSirdeba. teqstSi Setanili iqneba sityvebi: 1. xalxi; 2. zepiri saxiT; 3.a kapela. profesiuli simRerisaTvis damaxasiaTebeli Tvisebebis teqstSi Setana maT ukve aRar gauWirdebaT (teqstSi gamotovebuli adgilebi Seivseba sityvebiT: 1. kompozitori; 2. notebi; 3. instrumentuli Tanxleba). gakveTilze sadiskusiod Semodis Tema `arabuli cekva~ petre Caikovskis baletidan `maknatuna~. bavSvebs mouTxrobT, rom kompozitorma p. Caikovskim moismina saqarTveloSi moRvawe musikosis m. ipolitov-ivanovis mier Cawerili simRera `kaxuri nana~ da mis intonaciaze dafuZnebiT aago cekva, romelsac `arabuli~ uwoda. kiTxvaze _ ra Secvala kompozitorma, rogor iqca sasimRero melodia cekvad? _ mocemuli ori pasuxidan moswavleebs (b) pasuxis amorCevisaken unda ubiZgoT, radgan melodiis cekvad qcevisTvis saWiro gaxda iseTi ritmuli Tanxlebis SerCeva, romelic mas aRmosavluri cekvis xasiaTs SesZenda. saswavlo procesis agebas, problemis gadaWras diskusiis gziT Tqven ukve icnobT. SegiZliaT 25 mimarToT `jgufebSorisi dialogis~ formas. bavSvebi ise unda ganTavsdnen, rom alternatiuli mosazrebebis mqone jgufis wevrebi erTmaneTis saxes xedavdnen. amitom umjobesia maTi wriulad ganTavseba. maswavlebelma (organizatorma) unda moaxerxos jgufis yvela wevris gaaqtiureba, problemis mimarT interesis gaRviveba. diskusiaSi drodadro fragmentebi unda CairTos musikaluri masalidan. me-8 gakveTili am gakveTilidan STabeWdilebebis gverdi `ixsneba~. iwyeba musikiT miRebuli STabeWdilebis sityvierad an naxatiT gadmocemis Cvevis ganviTareba. dadgenilia, rom vidre moswavle sityvebiT ar gamoxatavs Tavis musikalur STabeWdilebebs, miRebuli STabeWdilebani misTvis savsebiT gasagebi da naTeli ar iqneba. vidre moswavleebi ar arian dauflebulni cnebebs, terminebs musikaluri nawarmoebis xasiTis gansazRvrisTvis, ganwyobilebis gamovlenisTvis winaswar mivawvdiT kontrastuli mniSvnelobis `sityva-daxasiaTebebs~, magaliTad, `mxiaruli _ sevdiani~ `sazeimo _ samgloviaro~ da a. S. SevTavazebT erT-erTis SerCevas. musikis mosmenis Cvevebis ganviTareba, upirveles yovlisa, siCumis mosmenis Cvevis danergviT unda daviwyoT. am dros (musikis mosmenamde) sxvadasxva amocanas vusaxavT. magaliTad: `rogor daaxasiaTebdiT nawarmoebs da ratom?~, `moismineT musika yuradRebiT da moifiqreT, ras gamoxatavs, ratomaa ase gamoxatuli?~, `ratom daasaTaura amgvarad kompozitorma es nawarmoebi?~ da a. S., rac yuradRebis koncentrirebisTvis iZleva stimuls, aRrmavebs maT interessa da aRqmas. VI Tema `cekva _ musikaluri moZraoba~ me-9 gakveTili gakveTili saSinao davalebis Sesrulebis SemowmebiT iwyeba. moswavleebma unda warmoadginon maT mier mikvleuli msgavseba-gansxvavebani klasikur da eleqtrogitaras Soris. saerTo ZalisxmeviT dgindeba, rom orive tipis gitaris saerTo nawilebia: 1. deka _ mTvari korpusis sxeuli; 2. saxeluri, romelic ori nawilisagan Sedgeba: Tavisagan simebis dasaWimi xraxnebiT da yelisagan, romelzec gadakrulia danayofebiani grifi. grifze simebia daWimuli; 3. simebis sayrdeni (damWeri). eleqtrogitaras ki, rogorc eleqtronul sakravs _ xmis siZlierisa da tembris regulatorebi, Sewyobis meqanizmi, bgeraTamrTmevi. saxelmZRvaneloSi mocemuli gitaris orive tips moswavleebi nawilebis am dasaxelebebs miuweren. maswavlebeli ganmartavs, rom xalxuri cekvebi iseve, rogorc xalxuri simRerebi, xalxis mier aris Seqmnili da Taobidan TaobisaTvis gadacemuli. msoflios yvela xalxs aqvs Tavisi cekvebi, romlebSic gadmocemulia maTi zne-Cveulebebi, xasiaTi. moswavleebs vTxovT, daasaxelon, msoflios romel xalxTa cekvebs icnoben (rusuli _ `trepaki~, ukrainuli `kazaraki~, `gopaki~, italiuri _ `tarantela~, polonuri _ `mazurka~, `polonezi~, ungruli `CardaSi~, espanuri _ `xabanera~, `bolero~ da a. S.). moswavleebs unda davexmaroT qarTuli xalxuri cekvebis daxasiaTebaSi. maT unda aRniSnon: mamakacTa cekvebSi _ temperamenti, rainduli SemarTeba, qalisadmi pativiscema. moZraobis energiuloba da vaJkacoba, teqnikuri ostatoba (muxlis Tavebze da fexis cerebze triali, fexebis moqnili gasma). qalTa cekvaSi _ poeturoba, sulieri sifaqize, momxiblavi plastikuroba, sinarnare, simsubuqe da haerovneba. gakveTilis momdevno etapze saxelmZRvaneloSi mocemuli cekvebi unda dasaTaurdes mas Semdeg, rac ilustraciebi gaxmovandeba maTi Sesatyvisi musikiT. aJRerdeba fragmentebi (musikaluri Tanxleba) xalxuri cekvebisTvis `samaia~, `mTiuluri~, `xorumi~, `gandagana~, `kintouri~ (cekvebi dasaTaurebulia ilustraciebis rigis mixedviT). ilustraciebis `gaxmovanebas~ maTi `gacocxleba~ Caenacvleba. klasis moswavleebi or jgufad daiyofian: mocekvaveebad da Semsruleblebad. SemsrulebelTa (damkvrelTa) arsenalSia xelT arsebuli ritmuli sakravebi, taSi, romelic maT sacekvao musikas unda aayolon. 26 me-10 gakveTili popularuli qarTlur-kaxuri simRera `cangala da gogona~ gunduri cekva-simReraa. cekvasimRerebs warmarTul xanaSi Caeyara safuZveli. berZeni istorikosi qsenofonte (naSromSi `anabasisi~, Cv. w. aR.-mde V saukunis bolo) gvauwyebs, rom qarTvel tomebs Soris gavrcelebuli yofila samxedro simRerebi da cekvebi, rom WanTa tomebi omsac ki saomari simRera-cekviT iwyebdnen. am saxumaro sacekvao simReris teqstis saxelmZRvaneloSi Setana moswavleebs evalebaT. maswavlebeli Tvals adevnebs am process. simReris teqsti aseTia: cangala da gogona da, cangala gogona. cangala qalaqs wavida, yurZeni moitana, yurZeni TviTon SeWama, saflavi gaiTxara. cangala da gogona da cangala gogona. es biWi kargad TamaSobs, fexis wverebze dgeba, aman rom fexi itkinos, gogonas dabraldeba. am musikisTvis damaxasiaTebelia TandaTanobiT aCqareba, marcvlebis swrafi warmoTqma, mzardi dinamizmi, saxasiaTo da mxiaruli ganwyobis Seqmna. marcvlebis swrafad warmoTqma rom SeZlon, moswavleebma saxelmZRvaneloSi mocemuli sasimRero savarjiSoebi unda Seasrulon, xolo simRera rom `amoZravdes~, moswavleebma martivi sacekvao moZraobebi unda Seiswavlon, romelTa aRwerac aseve saxelmZRvaneloSia mocemuli. kargi iqneba, Tu moswavleebi am xalxur sasimRero intonaciebze agebul saferxulo simReras moismenen z. faliaSvilis operidan `daisi~ (II aqti). mSobliuri xalxuri musikis gacnoba-Seswavla (am SemTxvevaSi `cangala da gogona~) safuZvels moamzadebs am musikis intonaciur masalaze agebuli qarTvel kompozitorTa nawarmoebebis gageba-SeTvisebisTvis. xalxuri melodiis (`iavnana~) simfonizaciis erTi magaliTi (p. Caikovskis `arabuli cekva~, `iavnanas~ Temaze) sadiskusio gansja-ganxilvis sagani ukve iyo. moswavleebis yuradReba axla sxva mimarTulebiT gamaxvildeba: xalxuri musikaluri Semoqmedeba, rogorc profesiuli musikis masazrdoebeli wyaro. xalxuri intonaciebis axleburi JReradoba kompozitorTa SemoqmedebaSi. am Temas maswavlebeli araerTxel daubrundeba swavlebis manZilze. VII Tema `ritmi~ (2 sT.) me-11 gakveTili am gakveTilidan viwyebT musikis gamomsaxvelobiTi xerxebis gamovlenas (ritmi, tempi, melodia da a. S.) e. hemingueis sityvebiT, `maRalmxatvruli nawarmoebi aisbergs hgavs, romlis mcire nawili moCans okeanis zedapirze, ufro didi ki wyalqveSaa da arc ise iolad dasanaxia~. moswavleebs SeiZleba aseTi kiTxviT mivmarToT: `ra unda icodeT, aisbergis `wyalqveSa da arc ise iolad dasanaxi~ nawili rom dainaxoT musikaSi?~ an rogor, ra saSualebebiT mogviTxrobs musika? maswavlebeli mimarTavs gonebrivi ieriSis formas. dafaze iwereba moswavleebis mier gamoTqmuli yvela mosazreba (maT Soris miuRebelic ki). Semdeg etapze xdeba gamoTqmul mosazrebaTa mimoxilva da maTi dajgufeba (msgavsi da gansxvavebuli niSnebiT). maswavlebeli moswavleebTan erTad aarCevs yvelaze ufro faseul mosazrebebs, ideebs, romlebic musikis gamomsaxvelobiT xerxebs ukavSirdeba. mocemul gakveTilze ZiriTadi aqcenti keTdeba erT-erT wamoyenebul ideaze., romelic, sasurvelia, musikis erT-erT gamomsaxvelobiT xerxs _ ritms daukavSiroT. 27 informacia maswavleblisTvis: ritmi universaluria da Cveni cxovrebis yvela sferoSi vlindeba: kosmosSi da mikrokosmosSi, Sromasa da dasvenebaSi. ritmi adamianis mTel cxovrebas ganmsWvalavs (organizmis bioritmebi: sunTqvis, gulis kunTis SekumSvis da sxv). samyaros Tavisi kanonzomieri moZraobis wesis gamo hqvia kosmosi. amiT gansxvavdeba igi qaosisgan. uZveles Cinur filosofiaSi musika samyaros kanonzomierebaTa safuZvlad iyo miCneuli. berZen filosofos-maTematikos piTagoras (Zv. w. 580500) azriT, kosmoss aqvs musika. ciur sxeulTa moZraoba musikaluria, es aris `sferoTa muska~, magram Cven am xmebs ver aRviqvamT. Zveli induri msoflmxedvelobiT, simRera-musika niSnavda `xedvas SigniT~, anu adamianis sulis siRrmeSi wvdomas. moswavleebi saxelmZRvaneloSi ecnobian, Tu rogori ritmuli kanonzomierebani axasiaTebs arqiteqturas, ornaments, cekvas. sxvadasxva magaliTebiT moswavleebi rwmundebian, rom musikalur nawarmoebebSi ritmi gacilebiT ufro swrafad aRiqmeba, vidre musikis sxva gamomsaxvelobiTi xerxebi. ritmi musikis xerxemalia, misi guliscemaa. Cven ritmiT ganvasxvavebT erTmaneTisgan cekvebs `qarTulsa~ da `samaias~, `xorumsa~ da `gandaganas~ da sxva. rodesac simReras an cekvas taSiT avyvebiT, amiT Cven ritmul suraTs gamovxatavT. me-12 gakveTili moswavleebma wina gakveTilze Seityves, rom, rodesac simReras an cekvas taSiT avyvebiT, Cven ritmul suraTs gamovxatavT. axla maT yuradReba unda gavumaxviloT imaze, rom ritmuli suraTi sxvadasxva ritmuli erTeulebisgan Sedgeba. ritmuli erTeulebi maT popularuli simReris _ `JuJuna wvimas~ sityvebis damarcvlisas taSis ayolebiT unda daadginon. dafaze gavlebuli xazis zeviT unda moTavsdes am ritmuli erTeulebis gamomxatveli simboloebi (notebi), xazs qvemoT ki marcvlebi: Ju-Ju-na wvi-ma mo-vi-da aq maswavlebeli aseT analogias mimarTavs: sametyvelo bgerebs yvela anbanSi Tavisi grafikuli niSnebi _ asoebi aqvs. musikalur bgerebs erTi grafikuli gamoxatuleba aqvs. maT notebi hqvia. Semdeg ki notebis moxazulobas da sxvadasxva grZliobebs gavacnobT (meoTxedi, naxevari, naxevari wertiliT), SevaswavliT maT Caweras, grZliobebis gamoxatvas Sesatyvisi notebiT. am gakveTilze moswavleebi unda davaufloT iseT cnebebs, rogoricaa taqti, taqtis xazi, Zlieri dro. VIII Tema `metri _ wesrigis damcveli~ (5 sT.) me-13 gakveTili moswavleebma metris cneba rom SeiTvison, SegviZlia poeziisa da musikis urTierTkavSiridan daviwyoT. wavukiTxoT erTi fragmenti i. griSaSvilis leqsidan da dafaze davweroT: `tokavda, tokavda, patara nargizi, patara nargizi koxta da faqizi~. riTma da ritmi erTmaneTisgan rom ganasxvaon, moswavleebi unda miviyvanoT im daskvnamde, rom erTi da imave an msgavsi JReradobis sityvaTa ganmeoreba striqonTa bolos riTmas warmoadgens, xolo am leqsis ritmi TiToeuli striqonis Tanazomieri erTeulebis, anu Tanabarmarcvliani sityvebis gameorebaa. rodesac am gansxvavebas (riTmasa da ritms Soris) SeigrZnoben, maTi yuradReba leqsis mkacrad organizebul ritmze unda gadavitanoT da vuTxraT, rom strofebs, striqonebs zoma (metri) aqvT. analogia gatardeba simRerasTan `JuJuna wvima~. moswavleebi unda darwmundnen, rom swored ritmi aaxloebs poezias musikasTan. saxelmZRvaneloSi mocemul sanoto magaliTze dakvirvebiT (I xazze mocemul ritmul suraTTan I xazze mocemuli Tanabarzomieri pulsaciis SerwymiT) moswavleebi migvyavs im daskvnamde, rom taqtebSi wesrigs metri `icavs~. savarjiSoebis SesrulebiT (dayavi taqtebad, miuTiTe zoma da a. S.) da grZliobebis musikalur-ritmuli moZraobebSi gamoxatviT dgindeba, aris Tu ara miRweuli mizani. 28 me-14 gakveTili am gakveTilze mTavaria, moswavleebma SeZlon xelis moZraobiT metris gamoxatva. maT orwiladi zomebis sadiriJoro naxazs gavacnobT. sadiriJoro Cvevis daufleba popularul simReraze `Widaobas ra unda~ dafuZnebiT maT ar gauWirdebaT. moswavleebi Tavdapirvelad taqtSi notebis grZliobebs gansazRvraven, Semdeg ki Tvlaze `erTi~ da Tvlaze `ori~ xelis Sesabamis moZraobebs gaakeTeben. moswavleTa musikalur Tvalsawiers gavafarToebT simfoniuri orkestris diriJorsa da sagundo koleqtivis lotbars Soris msgavseba-gansxvavebis mignebiT. movusmenT maT da SevityobT, ra ician maT musikosTa koleqtivebis xelmZRvanelobis Sesaxeb. maswavlebels (klasis momzadebis donisa da interesebis gaTvaliswinebiT) SeuZlia maT miawodos SedarebiT vrceli informacia orkestris Tu sagundo koleqtivis xelmZRvanelis uZveles profesiaze, romelic egviptidan da Zveli CineTidan iRebs saTaves. saxelmZRvaneloSi miTiTebuli ilustraciebis moSveliebiT (qarTveli kompozitorebi andria balanCivaZe, oTar TaqTaqiSvili TviTonve diriJoroben Tavis nawarmoebebs) maT vuambobT, rom musikis istoriam Semogvinaxa saxelebi im kompozitorebisa, romlebic TavianT qmnilebebs diriJorobdnen: i. haidni, g. f. hendeli, v. mocarti, l. v. beThoveni, h. berliozi, r. vagneri, p. Caikovski da sxv. interesmoklebuli ar iqneba maTTvis imis gageba, rom XIX saukunemde diriJori zurgiT idga orkestrTan, radgan mayureblisken zurgiT dgoma uzrdelobad iTvleboda da pirvelni, vinc zurgi `aCvena~ msmenels da piriT miubrunda orkestrs, germaneli kompozitorebi f. mendelsoni da r. vagneri iyvnen. sadiriJoro joxiT diriJorobac am droidan iqna SemoRebuli. msoflioSi aRiarebuli diriJorebi iyvnen: a. toskanini, l. stokovski, v. ferero, h. f. karaiani, e. mravinski da sxvebi. moswavleebs vTxovT, damoukideblad moiZion informacia dRes moRvawe diriJorebis Sesaxeb. Tu maswavlebeli wesad aqcevs, rom musikis gakveTilidan gakveTilamde moswavleebma STabeWdilebebi unda daagrovon televiziiT, radioTi Tu sxva saSualebebiT mosmenili musikaluri nawarmoebebis Sesaxeb da momaval gakveTilze gagviziaron, gakveTilis damTavrebis mauwyebeli zari musikasTan axali saintereso kontaqtebis gagrZelebis mauwyebeli zari iqneba. gamoricxuli ar aris, swored am STabeWdilebebis gaziarebiT daiwyos musikis gakveTili. SeZlebisdagvarad TiToeul moswavles unda movusminoT. Tu pirvel xanebSi maTgan mowodebul mwir informacias davjerdebiT, SemdgomSi maT unda vTxovoT, gamoTqvan Tavisi azri musikos-Semsruleblisa Tu diriJoris Sesaxeb. azrTa aseTi urTierTgaziarebisTvis dro ar unda SeizRudos. musikasTan momavali kontaqtebis dasamyareblad maTi interesebis stimulirebaa saWiro. me-15 gakveTili am gakveTilze orwiladi zomis xelis moZraobiT `diriJorobis~ Cvevaze dayrdnobiT samwiladi zomis diriJorobisTvis saWiro moZraobebze gadavalT. rTuldeba davalebac: klasi sam jgufad iyofa. I _ mReris, II _ diriJorobs, III _ musikalur-ritmul moZraobebs asrulebs. sasurvelia, TiToeul am saxeobaSi klasis yvela moswavlem mosinjos Tavisi SesaZleblobani (amitom es davaleba rolebis gacvliT Sesruldeba). amave gakveTilze ritmuli erTeulebiT gamoxatul simRerasTan teqstis miweras swavloben (sityvebis marcvlebis gadanawilebas da notebTan (ritmul erTeulebTan) miweras. sasurvelia am gakveTilis STabeWdilebebis gaziarebiT dawyeba (mosmenilis, nanaxis daxasiaTebiT). maswavleblis saorientacio sityvebze (amgvari `saSinao davalebisTvis~) moswavles unda hqondes pasuxebi: 1. mosmenili musikaluri nawarmoebis dasaxeleba, nawarmoebis avtoris, Semsruleblis vinaoba (momRerali, instrumentze damkvreli, diriJori da sxv.). 2. ra ganwyobileba Segiqmna mosmenilma nawarmoebma? (maswavlebeli moswavles ganwyobis gadmocemaSi, daxasiaTebaSi daexmareba. amasTan unda vecadoT, rom moswavlem TandaTan gaafarToos leqsika mxatvruli gancdis im minimumis gadmosacemad, uromlisodac musikis samyaroSi Sesvla SeuZlebelia). 3. rogor fiqrob, risTvis Seqmna avtorma es nawarmoebi? ris Tqma undoda mas am musikiT? 4. es musika Senze rom iyos dawerili, ra movlenebs gagaxsenebda Seni cxovrebidan? rogor mogonebebs da imedebs aRgiZravs igi? 5. ris gakeTebas isurvebdi am musikis mosmenis Semdeg? (ganwyobilebis daxatva, moTxrobis SeTxzva da sxva). 29 me-16 gakveTili simReris `me pawia mercxali var~ melodiis taqtebad dayofis dros melodiam erTi ucnobi niSnis damateba moiTxova. klasSi msjeloba iwyeba, Tu ras unda niSnavdes es niSani? is bavSvebi, romlebic musikas swavloben specialur musikalur skolaSi, an swavlobdnen am sagans skolaSi, unda vifiqroT, rom am niSans dasaxelebas mouZebnian da ganmartaven, rom pauza Sesvenebis niSania. maswavlebeli saxelmZRvaneloSi mocemul simReris teqstze amaxvilebs maT yuradRebas, saxeldobr sasven niSnebze _ mZimesa da wertilze. me pawia mercxali var, moWikWike, moalerse. aseTive sasveni niSani moiTxova simReris melodiam. am sasveni niSnebis analogia musikaSi pauzaa. magram leqsis warmoTqmis dros (anu mxatvruli kiTxvis dros) xdeba am sasven niSnebze mxatvruli kiTxvis procesis SeCereba didi xniT, miT umetes dasveneba. radgan musikaluri nawarmoebi, iseve, rogorc mxatvruli sityva, `cxovrobs~, viTardeba droSi, sasveni niSnebi droebiTi mcire SeyovnebiT gamoixateba. radgan musika ritmulad organizebuli xelovnebaa, musika mkacrad gansazRvrul droSi, garkveuli grZliobis ganmavlobaSi Seyovndeba (meoTxedi, mervedi, naxevari da a. S. grZliobis ganmavlobaSi), pauzac Sesabamisad Seiqmneba meoTxedi, mervedi da a. S. grZliobisa. bavSvebs eZlevaT savarjiSo sanoto teqstSi notebisa da grZliobebis pauzebis dasaxelebiT. ritmuli suraTis taSiT gadmocemis dros orive xelis gaSliT gamoxataven. pauzaze taSis Semokvra ar moxdeba. amave gakveTilze bavSvebi simReris _ `me pawia mercxali var~ `diriJorobisTvis~ saWiro Cvevebs davauflebT (oTxwiladi zoma). me-17- gakveTili musikis Tanamedrove gakveTilis erT-erTi aqtiuri komponentia moswavleTa SemoqmedebiTi unaris ganviTareba muzicirebis gziT. igulisxmeba swavlebis procesSi qarTuli xalxuri sakravebisa da sxva elementaruli ritmul-dasartyami instrumentebis CarTva. qarTuli xalxuri sakravebi (dafi, daira, doli) da sxva sabavSvo dasartyami sakravebi (xis kovzebi, eJvnebi, samkuTxedebi da sxva) musikis ritmul Tanxlebas gaaaqtiurebs, rac ritmis grZnobis ganviTarebaSi dagvexmareba. imave miznebisaTvis ufro mogvianebiT salamuris, Conguris, fanduris, metalofonis gamoyeneba sasimRero melodiebis SeTvisebas Seuwyobs xels. qarTul xalxur sakravebze (Conguri, fanduri) mxolod erTi _ banis simis gamoyeneba bavSvebs mravalxmiani mRerisaTvis moamzadebs. Tu ki maswavlebels (skolas) ara aqvs sakravebis gamoyenebis SesaZlebloba, Zvel, nacad xerxebs mivmarToT: taSiT an merxze xelebis msubuqi dartymiT, kakuniT da sxv. unda Seiqmnas zogierTi simReris TanxlebisaTvis saWiro ritmuli foni. Tu sakravebi arasakmarisia, saWiroa moswavleTa dajgufeba, dawyvileba da monacvleoba ise, rom guldawyvetili aravin darCes. vidre muzicirebaSi muSaobas SeudgebiT, bavSvebma am sakravebis JReradoba unda gaicnon. metad mniSvnelovania, maT gamoumuSavdeT sakravebis tembruli JReradobis smeniT gansxvavebis unari. swavlebis am etapze ki, rodesac moswavleebma sxvadasxva grZliobebi Seiswavles da musikalurritmul moZraobebSi iZenen grZliobebis gamoxatvis (gadmocemis) pirveldawyebiT Cvevebs, ritmuldasartyami sakravebi grZliobebis ukeT SeTvisebisaTvis unda gamoviyenoT. amasTan, TiToeuli sakravis SesaZleblobebis gamJRavneba grZliobebis gamoxatvis `unaris~ mixedviT moswavleebs ukve mocemul gakveTilebze musikaluri TamaSis (andaza `kargi amxanagoba kargi Zmobis daria!~) SesrulebaSi daexmareba. ase magaliTad: mervedi bgerebis gamoxatvis SesaZleblobebs floben is dasartyami sakravebi, romlebsac mowyvetili bgera aqvT (kovzebi, joxebi da sxv.); meoTxedi grZliobebi SeiZleba davakisroT eJvans, JRarunas, dafs, dairas, xolo naxevari grZliobisaTvis ufro gamosadegia samkuTxedi. cxadia, sakravebis `SesaZleblobebi~ TviTon bavSvebma unda gansazRvron da saxelmZRvaneloSi mocemul cxrilSi Seitanon. sakravebis JReradobis xangrZlivobis gansazRvrisaTvis maswavlebelma nacnobi simRerebis Tanxleba SeiZleba gamoiyenos, an damoukidebeli `partia~ rigrigobiT Seasrulebinos yvela sakravs. 30 IX Tema _ `tempi~ (3 sT.) me-18 gakveTili maswavlebelma gakveTilze yvela aqtivobas unda mimarTos imisaTvis, rom moswavleebma TviTon gansazRvron tempis, rogorc musikis mniSvnelovani gamomsaxvelobiTi xerxis, mniSvneloba. mivmarTavT paralelebs: aCqarebuli guliscema _ Cqari tempi modunebuli pulsacia _ neli tempi musikaluri nawarmoebis xasiaTis gaxsna tempis saSualebiT: simRerebisa da cekvebisaTvis tempis Secvla da `Secvlili~ simRerebis daxasiaTeba. am aqtivobiT moswavleebi migvyavs im daskvnamde, rom yvela nawarmoebs Sesrulebis is siCqare (tempi) unda hqondes, romelic xazs gausvams mis xasiaTs, ganwyobilebas; rom arasworad SerCeuli tempi nawarmoebs misTvis damaxasiaTebel xibls ukargavs, umetes SemTxvevaSi ki mTlianad ukargavs Tavis saxes. yovelives gaTvaliswinebiT savarjiSoSi gamotovebul adgilas moswavleebs SeaqvT saWiro sityva _ `xasiaTs~, rac imaze miuTiTebs, rom tempi gansazRvravs nawarmoebis xasiaTs. moswavleebi sami ZiriTadi tempis italiur dasaxlebebs gavacnobT da sanoto teqstebs davaTvalierebinebT, maT yuradRebas musikaluri Txzulebis dasawyisze gadavitanT, sadac kompozitorebi uTiTeben am Txzulebis SesrulebisaTvis sasurvel temps. me-19 gakveTili saxelmZRvaneloSi mocemuli davaleba miznad isaxavs SeZenili unar-Cvevebisa da codnis ganmtkicebas (`diriJoroba~, simRerebis gamocnoba ritmuli suraTiT da dasaTaureba, maTi SesrulebisaTvis sasurveli tempis miniSneba). davalebis Sesrulebis xarisxis mixedviT maswavlebeli informacias iRebs Catarebuli muSaobis Rirseba-naklovanebebze da uaxloesi periodis amocanebs dasaxavs sarezervo gakveTilebisTvis gansazRvruli drois mizanmimarTulad gamosayeneblad. Sesaswavli simReris `Cagunas~ mosmenis Semdeg yuradReba unda mieqces im sakravis JReradobas, romelic am simReras uwevs Tanxlebas (Conguri). qarTuli xalxuri sakravebis (Conguri fanduri) ZiriTadi nawilebis gacnobisa da maTi dasaxelebebis Seswavlisas maswavlebeli unda Seecados, aRuZras bavSvebs am sakravebis Sesaxeb meti informaciis mopovebis survili. man unda ubiZgos moswavleebs saWiro monacemTa mosaZieblad e. w. `savele kvlevebis~ (`mini-folkloruli eqspediciis~) organizebisaken. am grZelvadiani davalebis Sesasruleblad (klasis da skolis gareT) gakveTilze maswavlebeli mimarTavs problemuri diskusiis formas proeqtebis wamoyenebiT. maswavleblis mier SemoTavazebul problemaze _ rogor SeviswavloT Cvens mxareSi gavrcelebuli sakravebi _ Tavdapirvelad moswavleebi individualurad muSaoben. TiToeuli iniSnavs Tavis ideas. Semdeg klasi mcire jgufebad (4-5 kaci) daiyofa. maT eZlevaT davaleba, SearCion moniSnuli ideebidan erTi-ori (maTi azriT, ufro mniSvnelovani) da ganaviTaron isini. moswavleebi 10-15 wuTis ganmavlobaSi ganixilaven ideebs jgufebSi da eZieben gzebs maTi ganxorcielebisaTvis. maswavlebeli akvirdeba jgufebis muSaobas da misi dasrulebisas sTxovs klass, gadavides saerTo ganxilvaze. saerTo ganxilvaSi TiToeuli jgufis pozicias erTi _ jgufis lideri _ warmoadgens (3-3 wuTi TiToeuli jgufis warmomadgenels). yvela jgufis lideris gamosvlis Semdeg maswavlebeli sTxovs klass, moifiqron, romeli idea Rirs praqtikaSi sarealizaciod. amiT mocemul problemaze muSaoba SeiZleba dasruldes. magram SesaZlebelia Semdeg etapze gadasvla: mas Semdeg, rodesac moswavleebi SeCerdebian im ideebze, romelTa ganxorcieleba maT yvelaze mizanSewonilad miaCniaT, maswavlebeli sTxovs maT jgufebad dayofas da aucilebeli samuSaoebis ganawilebas jgufuri davaleba-proeqtebis saxiT. aseTi davalebebis Sesruleba moxdeba etapobrivad, `folkloruli eqspediciis~ monapovarTa kvaldakval, Semdgom saklaso mecadineobebze. swavlebis mocemuli modelis amosavali momentia problemis imgvarad dasma, romlis ganxilva principulad dialogur xasiaTs atarebs. diskusiis mizandasaxulobaa ara misi didaqtikuri amocanebisadmi damorCileba (faqtiuri codnis SeTviseba), aramed TiTeouli moswavlis miswrafeba axali codnis Ziebisaken, rogorc Semdgomi damoukidebeli muSaobis orientirisaken. amgvarad, diskusia faqtiuri codnis miRma gasvlis, miRebuli codnis SemoqmedebiTi gamoyenebis xerxicaa. 31 me-20 gakveTili Seiswavleba wina gakveTilze gacnobili saxumaro simRera `Caguna~ da amave gakveTilze moxdeba misi inscenirebac. simReris Seswavla-Sesrulebas sasimRero savarjiSoebi Seuwyobs xels. simReris inscenireba misi ritmul moZraobebSi warmoCenaa. es musikalur-moZravi TamaSobaa, musikisa da moZraobis sinTezi, sadac musika ganmsazRvrel rols asrulebs. TamaSobani miznad isaxavs musikaluri saxis gacocxlebasa da moZraobaSi gamomsaxvelad gadmocemas. es saxumaro simRera ferxuliTurT gakveTilze unda gaTamaSdes, rogorc siuJeturi TamaSoba, romlis mizania musikis xasiaTis mixedviT moZraobebis SerCeva. Cagunas rolis Semsrulebelma musikasTan SerwymiT improvizebuli moZraobani unda warmoadginos, gamoiCinos moxerxebuloba, sazrianoba. gamomsaxvelad unda gadmosces Tavisi roli, aseve qaliSvilma, romelic mas axali oinis mosamoqmedeblad ubiZgebs. am siuJetur TamaSobaSi TamaSis Sinaarss gansazRvravs teqsti. rodesac teqsti Seswavlilia da simReris xasiaTi gamovlenilia, bavSvebs (gunds) eZlevaT davaleba, damoukideblad imoZraon, iseirnon, irbinon, TviTon SearCion moZraobebi simReris xasiaTis Sesatyvisad. misamRerebs, romelsac gundi Cagusa da qaliSvilis yoveli dialogis Semdeg Seasrulebs, sxvadasxva xasiaTebi da niuansebi unda moeZebnos. moZraobebis SerCevis procesSi dazRveulni ara varT erTmaneTis mibaZvisagan, magram TandaTan bavSvTa fantaziis gaaqtiurebiT gamoiricxeba meqanikuri, mibaZviTi moZraobebi. maswavlebelma wesad unda aqcios, rom simReris musikalur-ritmuli moZraobebiT Sesrulebis erTiani procesi ar unda dairRves, anu simRera ar unda SeCerdes. ritmuli pulsaciidan `amovardnili~ bavSvebi maswavleblis daxmarebiT kvlav ritmSi `jdebian~ da agrZeleben moZraobas. yoveli aseTi Careva TamaSis SeCerebas ar unda iwvevdes. cxadia, TamaSis dawyebamde maswavlebelma kargad unda gaiazros, Tu ra siZneleebis gadalaxva mouwevT bavSvebs da yvela savarjiSo simReris inscenirebamde (gaTamaSebamde) unda Sesruldes. simReris inscenireba SeiZleba speqtakliviT gaTamaSdes: erTi nawili bavSvebisa _ msaxiobebi, Semsruleblebia da TamaSoben, meore _ mayurebel-Semfasebelni. Semdeg rolebis urTierTSenacvleba moxdeba. TamaSobis Sefasebis mTavari kriteriumi musikisa da moZraobebis urTierTkavSiri, musikis xasiaTis adekvaturi moZraobebis damoukideblad migneba da gamoxatvaa. X Tema _ `gilocavT Soba-axal wels~ (2 sT) 21-e gakveTli sagakveTilo aqtivobebi Soba-axali wlis ganwyobas unda SevufardoT. simRera `alilos~ gacnobaSeswavlamde bavSvebs vuambobT qristes Sobaze _ umTavres movlenaze qristianTaTvis, patara qalaq beTlemze, beTlemis maxloblad mdebare im velze, sadac mwyemsebma angelosTa galoba gaigones, romelmac axara maT, rom beTlemSi daibada macxovari, rom yrmas ipovnidnen bagaSi mwoliares, rom aRmosavleTidan mosuli winaswarmetyvelni (mogvni), ixilavdnen ra iudevelTa axali mefis varskvlavs, Tayvans scemdnen yrmas. am movlenis mxatvruli asaxvaa a. wereTlis leqsSi `Soba~, romelsac moswavleebi saxelmZRvaneloSi gaecnobian. am leqsiT `mze Sinas~, warmarTul msoflmxedvelobasTan dakavSirebuli uZvelesi simReris nacvlad, poeti angelozTa saamuri xmebiT axali, qristianuli sagaloblebis epoqis dawyebas gvamcnobs. moswavleebs SevaxsenebT, rom isini ukve icnoben sagaloblebs, rogorc sataZro simRerebs. mosmenili aqvT sagalobeli `Sen xar venaxi~. swavlebis manZilze sxva sagaloblebsac moismenen da Seiswavlian. am gakveTilze ki saSobao simReras da am simReris SesrulebasTan dakavSirebul erT-erT rituals gaecnobian. momavali gakveTilisaTvis mealiloeebis `Camovlis~ ritualis mcire scenebis gaTamaSebisTvis maT saSinao davalebad miecemaT scenaris mofiqreba. simReris Seswavla ki amave gakveTilze moxdeba. simRera swrafad Seiswavleba (melodia bevrisTvis nacnobia) teqstTan erTad. mealiloeebis svlis mosamzadeblad moswavleebs SevTavazebT simReris ritmTan fexSewyobiT svlas (maswavleblis xelmZRvanelobiT). maswavlebeli simReris Seswavlis procesSive muSaobs vokalur Cvevebze. teqnikuri da mxatvruli amocanebi ar unda gancalkevdes, es imas niSnavs, rom vokaluri savarjiSoebi Sesaswavl simReraze unda aigos. `maSin savarjiSoebze muSaoba maTTvis uintereso aRar iqneba. xmis `amwyobi~ savarjiSoebis Catareba mizanSewonilia simReris Sesrulebamde. am savarjiSoebma saxmo aparati bunebrivi, Tavisufali da dauZabavi JReradobisaTvis unda moamzadon. xmis awyoba-gamRereba ZiriTadad tonikur samxmovanebebze mimdinareobs jer zemodan qvemoT, Semdeg ki _ piriqiT. simReris Sesrulebamde maswavlebelma swori vokaluri sunTqvis SesamuSaveblad simRera nawilebad unda dayos. erT sunTqvaze Sesruldeba sawyisi oTxi taqti, 32 Semdeg sami taqti da kvlav bolo sami taqti. amave gakveTilze moswavleebi ismenen f. Subertis `ave marias~ norCi italieli momRerlis robertino loretis SesrulebiT. wmida mariamisadmi miZRvnili es vokaluri nawarmoebi (`gixaroden, mariam~) amaRlebul grZnobebs aRuZravs bavSvebs. unda vifiqroT, `STabeWdilebebis cxrilSi~ isini saTanado ganwyobilebas asaxaven. maswavlebels SeuZlia (Tu sagakveTilo dro amis saSualebas miscems), ufro vrclad mouTxros maT avstriel kompozitorze franc Subertze. 22-e gakveTili wina gakveTilze Sesaswavli simRerisa da mealiloeebis svla-moZraobebis gaxsenebis Semdeg igegmeba Camovlis `marSruti~, savaraudo `SeCerebebi~. bavSvebi moiniSnaven `mezoblebis saxlkars~, gainawileben `rolebs~. `saCuqrebi~ mealiloeebisaTvis maTi siurprizia. aravin icis, moswavleTa es jgufi (mezoblebi) ra saCuqars amzadebs mealiloeebisaTvis gadasacemad. am musikalur svlas saCuqrebis gadacemis momenti sixalises Sematebs. bavSvebma unda daicvan Semdegi piroba: moZraoba unda daiwyon da daamTavron musikasTan (simRerasTan) erTad. TiToeuli nabiji meoTxed grZliobas unda Seesatyvisebodes. Seyovneba (saCuqrebis gadacema mealiloeebisaTvis) unda moxdes sityvebis `nu gamiSveb carieli~ gamRerebisTanave marcvalze `da~ (me-7 taqti). bavSvebis mier momzadebuli siurprizis gaTamaSebisaTvis mocemulma drom ar unda gadaaWarbos oTxi taqtis grZliobas (me-7-me-10 taqtebi) marcvlebze `o, ho, hoi, hoi alilo~. bavSvebs unda vubiZgoT, gamoiCinon iniciativa, fantazia, sazrianoba, gamoexmauron musikas emociuri moZraobiT, moixmaron mimika, Jesti (`saCuqrebis~ gadacemis, maTi `CamorTmevisa~ da `kalaTebSi~ maTi Calagebis scenebSi). aqtivoba 2 jgufis mier sruldeba. pirveli _ mealiloeebis gundia, meore ki _ mezoblebi. simReris dasrulebis Semdeg rolebi gaicvleba da simRera ganmeordeba. amave gakveTilze bavSvebi axal simReras ismenen (g. daraxveliZis `fifqebi~) da sityvebiT daaxasiaTeben mas. Tu sagakveTilo dro amis saSualebas ar mogvcems, simRerasTan dakavSirebuli aqtivobebi Semdeg gakveTilze gadainacvlebs (maswavleblis ayola simReriT, zomis gansazRvra `diriJorobiT~, simRerisaTvis ritmuli moZraobebis SerCeva da Sesruleba (gogonebi), simReris TanxlebisaTvis sakravebis SerCeva (vaJebi)). XI Tema _ `melodia~ (2 sT) 23-e gakveTili gakveTili iwyeba musikis im gamomxatvelobiTi xerxebis CamoTvliT, romelsac bavSvebi ukve icnoben (ritmi, metri, tempi). maT yuradRebas musikis Semdegi gamomxatvelobiTi xerxis gamoaSkaravebisaken mivmarTavT: vTxovT, sayvareli simRerebidan gaimReron is, rac daamaxsovrdaT (mcire monakveTi, fragmenti). Semdeg ki vsvamT kiTxvas: rogor gagaxsendaT simRera, ra dagexmaraT simReris waRiRinebaSi, sityvebi Tu hangi? erToblivi ZalisxmeviT unda dadgindes, rom mReradi, advilad dasamaxsovrebeli hangi, riTac maT simRera gaixsenes, melodiaa. moswavleebs vTxovT, gaixsenon Seswavlili Tema `xalxuri da profesiuli~ musika (me-7-8 gakveTilebi). dafaze e. w. `venis diagramas~ vxazavT (or erTmaneTis gadamkveT wres) sqema gansxvavebuli niSnebi xalxuri simRera saerTo niSani gansxvavebuli niSnebi profesiuli simRera moswavleebs mcire jgufebad (5-6 kaciani) davyofT da vTxovT, rom marcxena da marjvena wreSi Caweron xalxuri da profesiuli simReris ganmasxvavebeli niSnebi. rodesac am davalebas Seasruleben, maT eZlevaT axali davaleba: daadginon is saerTo niSani, romlebic xalxur da profesiul simReras aerTianebs. saerTo ZalisxmeviT dgindeba, rom es melodiaa _ advilad dasamaxsovrebeli hangi, romliTac simRerebs erTmaneTisagan gamoarCeven. yovel simReras, xalxurs Tu profesiuls, misTvis damaxasiaTebeli melodia aqvs. `melodia _ musikis sulia~ _ ambobda v. mocarti, romlis erT-erTi 33 nawarmoebis _ `Ramis patara serenadis~ _ I nawilis mosmenas vTavazobT gakveTilze. am nawarmoebisadmi maTi damokidebuleba, swored melodiisadmi ganwyobiT unda gamoixatos (nazi, alersiani, mReradi, amave dros sicocxliTa da optimizmiT savse melodiisadmi). nawarmoebis mosmenisas moswavleebma unda daadginon, rom upirvelesi Tviseba, riTac melodia gamoirCeva, mReradi bunebaa. amave gakveTilze iwyeba Zieba sxva Tvisebebis mikvlevisaTvis. es ritmi da metri iqneba (simReris `JuJuna wvimis~ ritmisa da metris SecvliT melodiis es ori Tvisebac dgindeba). Ziebas moswavleebi Semdeg gakveTilebze gaagrZeleben. 24-e gakveTili melodiis kidev erTi umniSvnelovanesi Tvisebis dasadgenad moswavleebs vTxovT, gaixsenon, ra saSualebas mivmarTeT imisaTvis, rom simRerebs `iavnanas~ da `Widaobas ra unda~ xasiaTi SeecvalaT (me-18 gakveTili)?. gavaxsenebT maT, rom `iavnana~ `aforiaqda~, xolo simReraSi `Widaobas ra unda~ Widaobis survili daikarga. moswavleebi daasaxeleben temps. maT SevTavazebT simReris `Widaoba ra unda~ `amoZravebas~. vTavazobT svlas sazeimod, msubuqad, narnarad, ritmul sirbils da xtunvas. vTxovT, SearCion erT-erTi da daiwyon moZraoba marjvena fexis win wadgmiT. jgufebad dayofili bavSvebis erTi nawili qmnis ramdenime mwyobrs erTmaneTTan manZilebis dacviT, raTa moZraoba Tavisuflad SeZlon. meore nawili damkvirveblebia. jgufebi mRerian da moZraoben im tempSi, romelsac maswavlebeli sTavazobs. es tempebia adajio, moderato da alegro. moswavleebs moeTxovebaT Semdegi pirobebis dacva: 1. moZraoba musikasTan (simRerasTan) erTad daiwyon da daamTavron; 2. taqtis Zlieri dro ritmuli aqcentebiT gamoxaton. damkvirveblebs evalebaT, gansazRvron, romel tempSi gamoixateba yvelaze ukeT simReris xasiaTi. sabolood dgindeba tempis mniSvneloba melodiis xasiaTis gansazRvrisaTvis. amgvarad, melodiis kidev erTi Tviseba _ tempi mignebulia. vismenT xalxur simReras `raSovda~. moswavleebma unda gansazRvron, Tu ra gavlenas axdens tempis cvlilebebi simReris xasiaTze. gakveTilis bolos moswavleebs musikalur TamaSs SevTavazebT: qarTuli andaza `kargi Svili dedis gulis vardia~ musikalur andazad unda iqces. TamaSSi rigrigobiT moswavleTa sam-sami jgufi miiRebs monawileobas. I jgufi andazis teqsts erT tonze gaimRerebs jer `mi~-ze, Semdeg `sol~-ze da `si~-ze. imisaTvis, rom II jgufma taSiT SeZlos Tavisi `partiis~ gamoxatva, xolo III jgufma _ magidaze kakuniT, saWiroa, am jgufebma TavianTi partiebi cal-calke Seiswavlon. Semdeg I jgufs II jgufi SeuerTdeba, aseve I jgufs calke III jgufTan mouwevs andazis Sesruleba. rodesac cal-calke II da III, jgufis Semsruleblebi Tavis amocanas kargad gaarTmeven Tavs, SesaZlebelia I jgufs II da III jgufi erTdroulad miuerTdes. rac Seexeba sasimRero savarjiSos, is mocemuli TanmimdevrobiT gaimRereba tonikur samxmovanebebze jer zevidan qveviT, Semdeg qvevidan zeviT. XII Tema _ `vswavlobT sanoto damwerlobas (2 sT) 25-e gakveTili melodiis ritmuli naxazi, romelic saxelmZRvaneloSia miTiTebuli, dafaze Tavsdeba. bavSvebs evalebaT ritmuli naxazis gadmocema taSiT, metris daTvla, xelis moZraobiT `diriJoroba~. daismeba kiTxva: am ritmuli naxaziT kodalas kakunia gadmocemuli, Carxis muSaobis ritmi Tu romelime simReris ritmi? riT SegiZliaT daadasturoT, rom aq simReris melodiaa Camaluli? imisaTvis, rom maT gauadvildeT pasuxis migneba, vTxovT, mousminon sakravebze (gitara, fortepiano) simebisa da klaviSebis JReradobas. msxvili simebi dabalxmovania, wvrili ki ufro maRalxmovani. bgeraTa rigs (klaviSebs) Tu marjvena mimarTulebiT gavuyvebiT, SevamCnevT, rom bgerebi TandaTan maRldeba (xma ufro `wvrildeba~), xolo marcxena mxares _ piriqiT, JReradoba TandaTan dabldeba (xma ufro daboxdeba). SegviZlia, bavSvebs fortepianos mowyobilobac gavacnoT. is simebi, romlebic maRal bgerebs gamoscemen (gitaris msgavsad), ufro wvrilia da piriqiT. maT avuxsniT, rom Tu klaviaturis win Sua adgilze dadgebian, maTgan marjvniv iqneba maRali bgerebis adgilsamyofeli, marcxniv _ dabalis, xolo uSualod maT win _ saSualosi (Semdeg gakveTilze am `samefoebis~ saxelwodebas _ registrebs gavacnobT). yovelives gaTvaliswinebiT maT vaZlevT davalebas: 34 Tu dafaze moTavsebul ritmul naxazs melodias mouZebnian, fortepianoze misi adgilsamyofelis mignebaSi maswavlebeli daexmarebaT. saerTo ZalisxmeviT dgindeba, rom es ritmuli naxazi simRera `JuJuna wvimas~ melodias Seesatyviseba. am melodias Tu fortepianoze gaimRereben, vizualuradac darwmundebian, rom zogi bgera maRalia, zogi _ dabali. dafaze vavlebT or paralelur xazs (ise rogorc saxelmZRvaneloSia) da vTavazobT melodiis `Caweras~ ise, rom maRalma bgerebma xazebs zeviT daikavon adgili, dabalma ki _ qveviT. davalebas asruleben jgufebad (6-7 kaci) dayofilebi. maRali da dabali bgerebis erTmaneTTan xazebiT dakavSirebiT miiReben melodiis mimarTulebis grafiks, romelic gviCvenebs, rom melodiis mimarTuleba xan aRmavalia, xan daRmavali, xan ki sworxazovani. saukeTeso namuSevari (romelic yvelaze metad Seesatyviseba melodias) dafaze moTavsdeba. amgvarad, moswavleebi rwmundebian imaSi, rom paralelurma xazebma maT daxmareba aRmouCines maRali da dabali bgerebis erTmaneTTan SefardebaSi. maswavlebeli dafaze maTTvis ucnobi simReris melodiis ritmul naxazs aTavsebs melodiis mimarTulebis grafikis CvenebiT da sTxovs moswavleebs, amoicnon es simRera. msjeloba da daskvnis gamotana kvlav 6-7 kacian jgufebSi warimarTeba. yoveli jgufi Tavis versias wamoayenebs. maswavleblis movaleobaa, msjeloba warimarTos ise, rom moswavleebi miiyvanos daskvnamde: ritmuli naxaziT da melodiis mimarTulebis grafikis CvenebiT ucnobi melodiis gamocnoba SeuZlebelia, magram Tu moswavleebma ritmuli naxaziT romelime Seswavlili simRera amoicnes, es mainc sakmarisi ar aRmoCndeba imisaTvis, rom yvela simaRlis bgeram mxolod misTvis gankuTvnili adgili daikavos. rogor CavweroT melodia ise, rom TiToeul bgeras hqondes Tavisi simaRle? _ svams kiTxvas maswavlebeli. SevadaroT melodia winadadebas. winadadeba iwereba sityvebiT, romlebic asoebisagan Sedgeba. imisaTvis, rom winadadeba aJRerdes, iqces melodiad, saWiroa melodiis gamoxatva musikaluri bgerebiT _ notebiT. notebs ki mxolod maSin eqnebaT simaRle, Tu sanoto sistemaze moTavsdebian. rogorc wignis wasakiTxad aucilebelia anbanis codna, ise melodiis wasakiTxad aucilebelia sanoto anbanis _ musikaluri damwerlobis codna. bavSvebs sanoto sistema xuTsafexurian kibed SeiZleba warmovudginoT. safexurebs qvevidan zeviT daviTvliT, yovel safexurze asvlisas axal simaRleze avdivarT. bavSvebma ukve ician, rom swored xazebi daexmara maT savarjiSoebis keTebis dros maRali da dabali bgerebis erTmaneTTan SefardebaSi. sanoto sistemaze swored xazebi miuTiTeben bgeris simaRleze. rac ufro zeviTaa xazi, miT ufro meti simaRlisaa am xazze moTavsebuli bgera _ noti. moswavleebi moismenen rojersis simReras `do, re, mi~ cnobili musikaluri filmidan `musikis hangebi~. mosmenamde maT vTxovT, yuradReba miaqcion imas, rom yvela dasaxelebis musikaluri bgera (aseTi ki Svidia) sxvadasxva simaRlisaa, zogi maRali, wkriala, zogi ufro dabali, boxi. yovel musikalur bgeras Tavisi adgili aqvs sanoto sistemaze. Tu rogor Tavdebian es bgerebi sanoto sistemaze (xazebze, xazebs Soris da a. S.), amave gakveTilze vaCvenebT. zogadad gavacnobT maT saxelwodebebs damaxsovrebis mkacri moTxovnis gareSe. 26-e gakveTili gakveTili Svidi ZiriTadi musikaluri bgeris dasaxelebiT da saxelmZRvaneloSi mocemul klaviaturaze am bgerebis mignebiT iwyeba. pedagogiur praqtikaSi klaviaturaze orientirebisaTvis Savi klaviSebis ganlagebas iSvelieben xolme (ori Savi klaviSis win gvaqvs bgera `do~, sami Savi klaviSis win _ `fa~), magram zemoT Tqmuli mainc ar gvazRvevs imisagan, rom ama Tu im dasaxelebis bgeris adgilmdebareobis gansazRvrisaTvis `do~-dan ar moxdes klaviSebis rigis gadaTvla. moswavleebs saazrovno amocana eZlevaT: moifiqron xerxi, romelic klaviSebze bgerebis swraf mignebaSi daexmarebaT. 6-7-kacian jgufebSi moTaTbirebis Semdeg gaanalizdeba maTi versiebi, winadadebani. vTavazobT klaviSebis Sefardebas mzis speqtris Sesatyvisad. ferebi SeiZleba klaviaturis gamosaxulebaSi (saxelmZRvaneloSi mocemuli ilustracia) Seitanon: `do~ _ wiTeli, `re~ _ narinjisferi, `mi~ _ yviTeli, `fa~ _ mwvane, `sol~ _ cisferi, `la~ _ lurji, `si~ _ iasamnisferi. imisaTvis, rom klaviaturaze gaferadebulma bgerebma xuTxazian sanoto sistemaze daikavon adgili, Semogvaqvs gasaRebis cneba (im xerxiT, romelic saxelmZRvaneloSia aRwerili). moswavleebisaTvis II xazze `sol~ notis adgilmdebareoba naTeli xdeba. es bgera moiZebneba klaviaturaze da sanoto sistemaze moTavsdeba klaviSis Sesatyvisi feriT. danarCeni bgerebis klaviaturidan sanoto sistemaze gadatana da Seferadeba damoukidebeli, individualuri davalebis saxiT miecemaT. SevaxsenebT notebis xazebze da xazebs Soris Caweris wess. amgvari davalebebi, ukve saSinao davalebebis saxiT gakveTilebis manZilze gagrZeldeba, vidre moswavleebi ar aiTviseben sanoto damwerlobas. 35 moswavleebs vTxovT, gaixsenon fortepianos klaviaturaze maRali, dabali da saSualo `samefoebis~ adgilmdebareoba. Semogvaqvs registris _ am `samefoebis~ dasaxelebis cneba, vacnobT diapazonis raobasac (manZili yvelaze ufro dabal bgerasa da yvelaze ufro maRal bgeras Soris). isini unda darwmundnen imaSi, rom fortepianos diapazoni sakmaod didia (Tu klasSi, ojaxSi fortepiano aqvT). igi sam monakveTad (registrad) iyofa. yvela musikalur sakravs Tavisi diapazoni aqvs. adamianis sasimRero xmasac aqvs diapazoni. Tu rogor unda gansazRvron sakuTari xmis diapazoni, saSinao davalebis saxiT miecemaT: daiwyon bgerebis gamRereba `do~-dan (saSualo registri) zeviT, Semdeg qveviT. yoveli bgera 2-3-jer gaimReron da ise gadainacvlon momdevno bgeraze. Tu Seatyoben, rom yovel momdevno bgeraze ufro daZabulad mRerian, uWirT bgeris Tavisuflad gamRereba, xmam dakarga Tavisi elferi, moiniSnaven am bgeras (rogorc zeda, ise qveda mimarTulebiT gamRerebis dros). zeda da qveda bgerebs Soris im monakveTSi, sadac Tavs Tavisuflad grZnoben, dauZabavad mRerian _ maTi sasimRero diapazonia. cxadia, moswavleebis mier gamotanili `daskvna~ sakuTari diapazonis Sesaxeb zusti ar iqneba. maswavlebeli Tu vokalur aRzrdaSi sistematurad muSaobs, bavSvTa xmebis diapazonebi Seswavlili eqneba, magram es davaleba uTuod saxaliso iqneba Sesasruleblad, amasTan bgerebis dasaxelebis (klaviaturaze) Seswavlasac Seuwyobs xels. XIII Tema _ `vecnobiT musikalur Janrebs~ (2 sT) 27-e gakveTili gakveTilze unda Semowmdes, ramdenad aris gamomuSavebuli Cvevebi klaviaturaze da sanoto sistemaze notebis adgilmdebareobis swrafad mignebisaTvis. maswavlebeli wers nots sanoto sistemaze (dafazea daxazuli xuTxaziani sanoto sistema). moswavleebi swrafad asaxeleben, miuTiTeben fers klaviaturaze da sxv. amgvari samuSao gakveTilebze (CanarTebis saxiT) xSirad unda warmoebdes, vidre moswavleebi myarad ar aiTviseben sanoto anbans. gakveTilis momdevno etapze saubari Janris Sesaxeb warimarTeba, magram sityva Janri dasaxeldeba mas Semdeg, rodesac moswavleebi xelovnebis sxvadasxva dargis calkeul saxeobebs daasaxeleben. ase magaliTad, literaturaSi: moTxrobas, novelas, romans, eses da sxva; saxviT xelovnebaSi: peizaJs, naturmorts, portrets da sxv.; musikaSi: simReras, cekvas da yvela im saxeobas, romelic Seiswavles. informacia maswavleblisaTvis: arsebobs faqtorebi, romlebic gansazRvraven musikalur Janrs. maTi klasifikacia aseTia: a) warmoSobisa da cxovrebiseuli daniSnulebis mixedviT; b) Sesrulebis pirobebis mixedviT; g) saSemsruleblo saSualebebis mixedviT; d) SemsrulebelTa Semadgenlobis mixedviT; e) musikaluri Sinaarsisa da formis Taviseburebebis mixedviT da a. S. faqtorebis CamoTvla Sors wagviyvans. maTze saubari moswavleebTan naadrevia. moswavleTa yuradRebas SevaCerebT musikis im Janrebze, romelTac swavlebis manZilze gaecnen. davaleba, romelic saxelmZRvaneloSia mocemuli, vokaluri da instrumentuli musikis Janrebs ukavSirdeba. mas Semdeg, rodesac Seswavlil nawarmoebebs cxrilSi miTiTebuli saxeobebis mixedviT Seitanen, maT unda vubiZgoT, TviTonve gansazRvron, rom TiToeuli saxeoba, musikis esa Tu is tipi (vokaluri Tu instrumentuli musikis sferodan) _ Janria. gakveTilze wamyvani Janri _ romlis sam nimuSs moismenen da daaxasiaTeben _ marSia. 28-e gakveTili bavSvebi CanawerSi kvlav ismenen j. kaxiZis `marSs~ (kinofilmidan `pirveli mercxali~). mosmenis Semdeg kidev erTxel ganisazRvreba marSis xasiaTi. maT eZlevaT SemoqmedebiTi davaleba: imoZraon marSis TanxlebiT, mxne da xalisiani ganwyoba gadmoscen ritmuli aqcentebiT. yuradReba maxvildeba imaze, rom musikalur-ritmuli moZraobis upirvelesi pirobaa moZraobis dawyeba da damTavreba musikasTan erTad. marSis ritmi nabijiT unda gadmoices. musikis aJRerebamde unda gadawydes, rogor iqneba merxebs Soris sivrce aTvisebuli. unda Seiqmnas mwyobri. bavSvebi or-orad unda dawyvildnen, ganlagdnen erTi meoris ukan garkveuli manZilis dacviT (es manZili mudmivad unda iyos SenarCunebuli) da fexSewyobiT mihyvnen mwyobris wamyvans (pirvel bavSvs). garkveuli musikaluri 36 monakveTis Sesrulebis Semdeg isini Cerdebian, akeTeben bruns da moZraoben sawinaaRmdego mimarTulebiT. rodesac es piroba Sesruldeba, bavSvebs eZlevaT saSualeba, Tavisi Sexedulebisamebr aiTvison saklaso sivrce, dawyvildnen, rogorc surT (SeiZleba erT mwkrivad mowyobac) da moZraobiT, mimikiT, JestiT gadmoscen marSis ganwyobileba. metris gamoyofas aqcentebiT TiToeuli Tavisi Sexedulebisamebr airCevs (taSiT, sakraviT da sxva). marSiT svla marjvena fexis win wadgmiT daiwyeba. marSiT svlis damTavrebis Semdeg moswavleebi Seasruleben audiodavalebas. wina gakveTilze mosmenil da daxasiaTebul marSebs (xasiaTisa da ganwyobilebis mixedviT) daemateba axali moTxovna: daaxasiaTon im sakravebis JReradoba, romlebic maT marSebis Sesrulebisas moismines. (savarjiSos Sesruleba) sasimRero savarjiSoebi win unda uZRodes rojersis simReris `do, re, mi~ gameorebas da simRera TamaSis Sesrulebas. TamaSSi rigrigobiT rva-rva bavSvi CaerTveba. mwkrivSi mowyoba maT ukve ician. am simReris TamaSiT gacocxleba sixalises Sematebs saswavlo process. XIV Tema _ `vqmniT klips _ musikalur reklamas~ 29-e gakveTili (sanimuSo gakveTilis scenari) mizani: 1. telereklamis (`klipis~) gamoyeneba kritikuli da SemoqmedebiTi azrovnebis ganviTarebisaTvis. 2. azrovnebis ganviTarebisaTvis sakomunikacio da sadiskusio kulturis Cvevebis ganviTareba. I etapi (10-15 wuTi) gakveTili iwyeba provocirebiT, romlis mizania moswavleTa mobilizeba, Temisadmi ganwyoba, im informaciis gamoaSkaraveba, romelsac isini floben zogadad komerciuli reklamis Sesaxeb. maswavlebels SeuZlia mimarTos `gonebrivi ieriSi~ meTods. moswavleebs vTxovT, Camoweron dafaze yvelaferi, rac ician komerciuli reklamis saxeobebis Sesaxeb (beWdviTi, qseluri (televizia, interneti) da a. S.). bavSvebi asaxeleben `koka-kolas~, `makdonaldsis~, `naikis~ da sxva popularul produqcias. vsaubrobT imis Sesaxeb, rom am produqciis reklamebs msoflios yvela qveynis sazRvari aqvT gadalaxuli. saubari migvyavs problemis gamokveTisaken: rogor xerxdeba (an ar xerxdeba) telereklamisaTvis gansazRvrul mcire droSi ama Tu im produqciisa da savaWro markis Sesaxeb garkveuli warmodgenebis Seqmna; msmenelze, mayurebelze zemoqmedeba; auditoriis esTetikuri moTxovnilebebis dakmayofileba. pasuxi unda moeZebnos im kiTxvebs, romlebic saxelmZRvaneloSia mocemuli: *rogor ecvlebaT xmebi sareklamo rgolebis gamTamaSeblebs (msaxiobebs)? daxasiaTdes: metyvelebis tempi, xmis tembri, metyvelebis manera. *rogoria maTi Jestebi da poza? xazi unda gaesvas, aris Tu ara isini realuri cxovrebidan aRebuli. *ra rols TamaSobs musika reklamaSi? xazi unda gaesvas, amZafrebs, xels uwyobs aRqmas, erwymis reklamis xasiaTs, uadgilodaa gamoyenebuli Tu xels uSlis aRqmas. *ra mosazrebebi aqvT imisaTvis, rom telereklama ufro maRalmxatvruli iyos? ideebis generaciisa da maTTvis misaRebi azris gamoTqmisaTvis moswavleebs vyofT mcire (5-6-kacian) jgufebad (dro 15-20 wT). samuSao sruldeba TiToeuli jgufis mier erT furcelze. jgufi muSaobs erTi magidis garSemo. maswavlebelma, rogorc koordinatorma da partniorma, samuSaos msvlelobas Tvalyuri unda adevnos. ideebis generaciis produqtiuloba amaRldeba, rodesac maswavlebeli: *iZleva dros pasuxebis mosafiqreblad. *yuradRebas uTmobs TiToeul pasuxs (ignorirebas ar ukeTebs arc erT maTgans). *azustebs, TvalnaTels xdis bavSvTa pasuxebs. *aqezebs moswavleebs alterantiuli ganmartebebis, varaudis gamoTqmis, sazrianobis gamosavlenad. ideebis generaciis periodis damTavrebis Semdeg, Sefasebis etapis dawyebamde, mokled mimoixileba moswavleTa mier gamoTqmuli mosazrebebi. dajgufdeba da ganzogaddeba msgavsi ideebi. wamoyenebuli ideebis irgvliv SesaZlebelia klasisaTvis mcire diskusiis _ jgufebSorisi dialogis _ SeTavazeba. 37 II etapi klasi iyofa 6-7-kacian sadiskusio jgufebad. am mcire jgufebs Soris imarTeba dialogi. funqciebi (rolebi) Semdegnairad nawildeba: `wamyvani~ (organizatori) _ misi amocanaa wamoyenebuli ideis (problemis) ganxilvis organizeba jgufis yvela wevris CarTviT. `analitikosTa jgufi~ _ aZleven kiTxvebs sadiskusio jgufebis monawileebs ideis (problemis) ganxilvis dros, kritikulad afaseben gamoTqmul ideebsa da formulirebebs. `damkvirvebelTa jgufi~ _ maTi amocanaa `sadiskusio~ da `analitikosTa~ jgufebis TiToeuli wevris gamoTqmuli azris (ideis) Sefaseba, misaRebi azris xazgasma. unda aRiniSnos, rom sadiskusio sakiTxebis gadaWra ar aris erTaderTi didaqtikuri mizani. umTavresi mainc moswavleTa azrovnebisa da komunikaciuri Cvevebis ganviTarebaa. III etapi (10 wuTi) maswavlebels SeuZlia, daskvnebisa da Sefasebis etapisaTvis gankuTvnili dro Tavisi Sexedulebisamebr warmarTos, radgan `sadiskusio~ da `analitikosTa~ jgufebis saqmianoba Seafasa `damkvirvebelTa jgufma~ maswavleblis mier mowodebuli kriteriumebis safuZvelze. aqcenti gadatanili iqneba saSinao davalebis miwodebaze. maswavlebeli ganmartavs, rom aseTive komerciuli daniSnuleba aqvs satelevizio `klipebs~. kiTxvaze `ra aris klipi?~ moswavleebi saxelmZRvaneloSi mocemuli savaraudo pasuxebidan irCeven maTTvis misaReb pasuxs. maT evalebaT nebismieri satelevizio klipis aRwera Semdegi kiTxvebis gaTvaliswinebiT: *Seesatyviseba Tu ara klipis kadrebi simReris xasiaTs? (aris Tu ara Tanxvedra teqstTan da a. S.). *rogoria feri, gamosaxuleba, Sexamebulia Tu ara moZraobebi musikasTan? *pasuxobs Tu ara klipi maT interesebs? rogor? maswavlebeli momavali gakveTilisaTvis klipis Seqmnis ideas sTavazobs xalxuri simReris `mumli muxasa~ Temaze. acnobs simReris teqsts da asmeninebs simReras. imisaTvis, rom momaval gakveTilze klipis Sesaqmnelad maT TavianTi versia wamoayenon, jer saSinao davalebis moTxovnebi unda Seasrulon, romelic maT saWiro aqtivobebisaTvis moamzadebs: Seqmnan mcire `ese~ klipis aRweriT zemoT miTiTebuli kiTxvebis gaTvaliswinebiT, daimaxsovron klipis melodia, ritmuli moZraobebi da sxv. da Semdeg gakveTilze warmoadginon. XIV Tema _ `vqmniT klips _ musikalur reklamas~ 30-e gakveTili (praqtikuli samuSao) mizani: 1. simReris `mumli muxasa~ Seswavla, melodiis gamRerebis pirveldawyebiTi Cvevebis gamomuSaveba sanoto Canaweris mixedviT. 2. saferxulo moZraobebis Seswavla simRerasTan SerwymiT. 3. aqtivobebi sareklamo klipis `mumli muxasa~ Sesaqmnelad. I etapi (5 wuTi) viwyebT xalxuri simReris `mumli muxasa~ Seswavlas. simReris Sinaarsidan gamomdinare, maswavlebeli moswavleebs acnobs qarTuli xalxuri poeziisa da qarTvel mweralTa Semoqmedebis iseT nimuSebs, romlebic simReris amaRlebuli ganwyobiT SesrulebisaTvis iZleva stimuls. saxelmZRvaneloSi galaktion tabiZis leqsidan nawyvetis wakiTxvis Semdeg maT ramdenime strofs gavacnobT misive poeziidan: `...bevrjer vigrZnobdiT sikvdilis Zgeras da tanjvis duRabs, magram sikvdili gvavalebda veras, viT mumli muxas.~ `mravalJamier gugunebdes xma 38 `mumli muxasa~ da `lileosi~, es gmirTa CvenTa aris simRera _ es simReraa saqarTvelosi~ am qarTlur-kaxur sagmiro-patriotul simReraSi muxa _ saqarTvelos simboloa, mumli _ Semoseuli mteri. es simRera warmarTobis droidan momdinarea. mzis ganmasaxierebeli wriuli ferxuli muxis (sakulto xis) garSemovliT sruldeboda. simReris ZiriTadi ideuri Sinaarsis gacnobisa da xasiaTis gaxsnasTan erTad bavSvebi rwmundebian, rom mxatvruli saxis gamokveTa da gamomsaxvelad gadmocema moZraobasTan erTad unda moxdes. e. i. `mumli muxasa~ uZvelesi gunduri cekva-simReraa. II etapi simReraze muSaoba ramdenime etaps gulisxmobs: simReris gacnobas, Seswavlas, mxatvrul Sesrulebas. etapebad dayofa pirobiTia, radgan maTi erTmaneTisagan gamijvna SeuZlebelia. mosmenili simRera bavSvebis aqtiuri monawileobiT gaanalizdeba, yuradReba gamaxvildeba mniSvnelovan musikalur-gamomsaxvelobiT xerxebze (ritmi, metri, tempi, melodia. simReris teqsti da melodia) erTdroulad Seiswavleba. simRera frazebad Seiswavleba. yuradRebas gavamaxvilebT melodiur da ritmul sirTuleebze (Tu amgvari ram SeiniSna), rac damatebiTi savarjiSoebiT daiZleva. Sesrulebis gamomsaxvelobaze muSaoba simReris Seswavlis mTeli procesis manZilze moxdeba. simReris dasaswavlad maswavlebels SeuZlia Semdegi xerxebi gamoiyenos: fraza Seasrulos mTelma klasma, jgufma, Sesruldes individualurad, maswavlebelTan erTad da mis gareSe teqstiTa da uteqstod da a. S. qvemoT mocemuli am simReris sanoto nimuSi sam xmaSia warmodgenili. moswavleebi mocemul etapze Seiswavlian melodiur xazs teqstTan erTad (banis Seswavlas (anu mravalxmiani mReris Cvevebis gamomuSavebas Sebanebis procesis aTvisebiT, Semdegi gakveTilidan daviwyebT). he mum-li (da) mu-xa- - - sa - - he mu-xa (da) ga-dar- Ca - - he mumli (da) muxasa he! gars exveoda, he! muxa (da) damZimda, he! wyalSi (da) Cavarda, he! wyali (da) adidda, he! napirs (da) gadvida, he! mumli (da) daixrCo, he! muxa (da) gadarCa, he! saxelmZRvaneloSi mocemul simReris melodias (xuTi taqti metris zomisa da taqtis xazebis aRniSvnis gareSe) bavSvebi mRerian da `diriJoroben~, adgenen metrs. mas Semdeg, rodesac dadgindeba zoma _ 3/4 da melodia taqtebad daiyofa, notebi dasaxeldeba da maswavlebelTan erTad gaimRereba. melodia gaimRereba sityvebiT, xmamaRla da xmadabla, nela da Cqara. Semdeg vcvliT tonalobas (sekundiT zeviT da qveviT) da a. S. vswavlobT ramdenime saferxulo moZraobas (10 wuTi). 1. ferxuli Cveulebrivi svliT daiwyeba (TiTo nabijs meoTxedi grZliobis bgera Seesabameba). gogonebi da biWebi xelixelCakidebulni moZraoben wris Sesakvrelad. wreze mowyobis Semdeg, saxiT centrisken dgebian. mklavebi daSvebulia. orive fexi muxlis saxsarSi gamarTulia da erTmaneTTan mWidrodaa midgmuli. saferxulo mwyobri statikur mdgomareobaSia. 2. statikur mdgomareobaSi myofi saferxulo mwyobri iwyebs saferxulo moZraobas jer marjvena fexis ganze gadgmiT da sxeulis misken gadaxriT, Semdeg marcxena fexis ganze gadgmiT da tanis korpusis simZimis marcxena fexze gadataniT. mklavebi ganmklavSia, xelebiT erTmaneTis mxrebze. 39 saxelmZRvaneloSi mocemuli savarjiSos Sesruleba moiTxovs simReris `mumli muxasa~ melodiis gamRerebas dolis TanxlebiT. moswavleebi unda daukvirdnen dolis `partias~. dolis saSualebiT unda moxdes metruli aqcentuacia _ doli taqtis Zlier dros gamoxatavs. es pirveli savarjiSoa, sadac melodiis Tvalyuris devnebasTan erTad maT Tanxlebasac unda miadevnon Tvali. Tavdapirvelad moswavleTa erTi jgufi melodias gaimRerebs, II jgufi dolis `partias~ Seasrulebs, Semdeg orive funqcias erTi jgufi SeiTavsebs. savarjiSos SesrulebaSi maT maswavlebeli daexmareba, man Zalisxmeva unda warmarTos simRerisa da Tanxlebis erTdrouli wakiTxva-Sesrulebis Cvevis gamomuSavebaze. III etapi (15 wuTi) eTmoba saSinao davalebis gacnobas. aRiniSneba maT mier satelevizio klipis Sesaxeb warmodgenil `eses~ Rirseba-naklovanebani. iwyeba aqtivobebi satelevizio `klipis~ Sesaqmnelad `mumli muxasa~ Temaze. am saferxulo simReris `klipad~ warmodgenisaTvis saWiro iqneba simReris inscenireba. dafaze Camoiwereba da personalurad ganawildeba funqciebi (isini saxelmZRvaneloSia mocemuli). `klipmeikerebs~ (scenaristi, reJisori, mxatvari, operatori) da simRera-ferxulis SemsrulebelTa jgufebs eZlevaT davaleba: imisaTvis, rom Rrmad Caswvdnen simReris Sinaarss, gamokveTon mxatvruli saxe, saWiroa damatebiTi literaturis gacnoba: `qarTuli xalxuri poezia~ (ras gveubneba xalxuri gadmocema muxis gamZleobasa da gadarCenaze), vaJa-fSavelas `simRera~, g. leoniZis `Savi zRvis pirs _ Savi muxa~, g. tabiZis _ `mumli wydeboda~ da sxv. `klipis~ mxatvrebsa da scenaristebs eZlevaT saSinao davaleba klipis eskizebisa da scenaris SemuSavebisaTvis. 31-e gakveTili gakveTilze mowmdeba simReris `mumli muxasa~ melodiis saferxulo moZraobebis (JestiT, mimikiT) gamomsaxvelad Sesrulebis xarisxi, inscenirebis yvela monawilis (reJisori, mxatvari, operatori) mzaoba inscenirebis `klipad~ warmodgenisaTvis. Catardeba repeticia da dainiSneba dRe inscenirebis warmodgenisa da klipis `gadaRebisTvis~. gavaaqtiurebT sareklamo RonisZiebebSi CarTul moswavleebs. (gakveTili-koncertisaTvis gamoyenebuli iqneba sarezervo gakveTilebisaTvis gansazRvruli dro). mowmdeba wina gakveTilze Seswavlili saferxulo moZraobebi. am gakveTilze moswavleebma unda Seiswavlon da daxvewon yvela moZraoba, Jesti Tu mimika, romelsac inscenireba moiTxovs. ikvreba mzis ganmasaxierebeli wriuli ferxuli, romelic warmosaxviTi muxis garSemovliT sruldeba. mas Semdeg, rodesac ferxuli wreze ewyoba, gogonebi da biWebi erTmaneTis gverdiT xelixelCakidebulni dgebian saxiT centrisaken (warmosaxviT muxisaken). simReris I taqtSi (SeZaxilze `he~) dayovnebaa. II taqtis pirvel meoTxedze (`mum~) yvela erTad jer marjvena fexs gadadgams win, meore meoTxedze (`li~) _ imave marjvena fexs marjvniv gadadgams, xolo mesame meoTxedze (`da~) _ marcxena fexs miadgams marjvena fexs. momdevno taqtSi (`mu-xa~) yvela erTad marcxena fexs gadadgams ukan da mimdevrobiT miadgams marjvena fexs marcxena fexTan da a. S. amgvarad, ferxuli xan erTi nabijiT centrisken Seiwevs, xan ki isev gaiSleba. am dros xelixelCakidebuli bavSvebis mklavebi jer odnav win moZraoben, xolo Semdeg _ odnav ukan (fexebis moZraobis Sesabamisad). amgvari moZraoba meordeba sityvebze `gars exveoda~. sityvebidan `muxa damZimda, wyalSi Cavarda~ (8 taqtis ganmavlobaSi) saferxulo mwyobri statikur mdgomareobaSia. fexebi mxrebis siganeze ewyoba, mklavebi ganmklavSia, xelebiT erTmaneTis mxrebze. sruldeba e. w. `saferxulo sarxevi~ _ mwyobri irxeva marjvniv da marcxniv. bavSvebs SemoqmedebiTi amocana aqvT: unda Seiqmnas muxis `damZimebis~ suraTi. statikuri mdgomareobidan saferxulo mwyobri kvlav iwyebs moZraobas jer marjvena fexis ganze gadgmiT da sxeulis korpusis misken gadaxriT, Semdeg marcxena fexis ganze gadadgmiT da sxeulis analogiuri moZraobiT. sityvebidan `mumli daixrCo, muxa gadarCa~ bavSvebs Tavisufali manevrirebis saSualeba eZlevaT mterze gamarjvebis sixarulis, aRtacebis gamosaxatavad. Tu simRera orxmianobiT iqneba daZleuli, II ferxulSi banis Semsruleblebi CairTvebian, warmosaxviT muxas ganasaxiereben saxiT melodiuri xazis Semsruleblebisaken (I ferxulis monawileebisaken). II ferxulis monawileebs SedarebiT statikuri mdgomareobis SenarCuneba mouwevT (muxas ganasaxiereben). sityvebze `muxa damZimda, wyalSi Cavarda~ 8 taqtis ganmavlobaSi Cacucqdebian. am gakveTilze saWiro iqneba vokalur savarjiSoebze muSaoba orxmianobis asaTviseblad. Sebanebis procesis aTviseba ramdenime martivi savarjiSos _ burdonuli (gabmuli, gaWimuli) bgeris aTvisebas ukavSirdeba. pirvel etapze mTeli grZliobis mqone toni Sesruldeba (Rrma da farTo 40 sunTqvas moiTxovs. I oqtavis noti `do~ sxvadasxva xmovani bgerebis monacvleobiT _ a-e-i-o-u). meore savarjiSo banis ori tonis urTierTkavSirze iqneba agebuli (`do~ _ `re~), Semdeg ki sami bgeris (`do~ _ `re~ _ `mi~) urTierTkavSirze. praqtikam dagvarwmuna, rom SebanebisaTvis efeqturi aRmoCnda xmaTa e. w. meqanikuri SeerTebis principi: axali xmis melodiuri moZraobis damoukidebeli Seswavla da misi Tanmimdevruli SeerTeba adre naswavl xmasTan (magaliTad, melodiasTan). XV Tema _ `bunebis suraTebi musikaSi~ 32-e gakveTili gakveTilze Zveleburi musika aJRerda. bavSvebi gaecnobian musikaluri bgerebiT `daxatul~ gazafxulis peizaJs, sityvierad an naxatiT gagviziareben im grZnobebsa da ganwyobilebebs, romlebsac 300-ze meti wlis win dawerili musika SeuqmniT. bavSvebs gavaxsenebT Temas `rogor Seiqmna musika~. am Temis Seswavlisas maT bunebis xmebi moismines (zRvis zvirTcema, qari, Weqa-quxili, wvima, Citebis galoba, cxenebis floqvebis TqaraTquri da sxva), Semdeg sakravebis warmoSobas gaecnen da gaiges, rom musikalur sakravebs bunebis xmebis asaxva SeuZliaT. axla ki imaSic darwmundebian, rom musikis gamomxatvelobiTi saSualebani imdenad mdidaria, rom SesaZlebelia ara marto bunebis xmebis mibaZva (imitireba), aramed bunebis suraTebis aRwera da ganwyobilebis gadmocema. gancdaTa sferos gafarToebas emsaxureba saxelmZRvaneloSi gamoyenebuli literaturuli masala. aq pedagogiuri manipulirebis saSualeba asociaciaa. vinaidan poeturi nimuSis mxatvruli saxe aigeba sityvebiT, amdenad mxatvruli Sinaarsi TiTqos ufro TvalsaCinoa, vidre msgavsi ganwyobilebis mqone musikaluri piesisa. amitom musikis gancdis ganviTarebis saSualebad gvesaxeba mxatvruli sityva. moswavleebs ar unda gauWirdeT mosmenilis, gancdilis xatovnad gadmocema, Tu maT STabeWdilebaTa gamZafrebisaTvis SevaSvelebT mxatvrul gamonaTqvamebs literaturuli masalidan. TviT kompozitor a. vivaldis `gazafxulisTvis~ wamZRvarebuli aqvs programa. unda iTqvas, rom musikaluri nawarmoebebis programisadmi gansakuTrebuli yuradRebis gamoCeniT bavSvebs SevaCvevT im azrs, rom yovel musikalur nawarmoebSi eZebon raime konkretuli, realuri Sinaarsi, maSin, roca, xSir SemTxvevaSi araviTar `konkretul~ Sinaarss musika ar Seicavs. musikis mTavari Sinaarsi grZnobebi, gancdebi da ganwyobilebebia. amitom musikis `ganmartebisas~ musikaluri nawarmoebis miRma maswavlebeli ar unda aRmoCndes aramusikaluri warmodgenebis, analogiebis tyveobaSi. ZiriTadi kriteriumebi, riTac maswavlebelma musikis mosmenisas unda ixelmZRvanelos, aris: `ra grZnobebs gamoxatavs musika~ (mxne, energiuli, nazi da sxva); `rogor mogviTxrobs musika~ (musikis gamomsaxvelobiTi saSualebani). a. vivaldis `gazafxulis~ mosmenisas moswavleebs vTxovT, yuradReba gaamaxvilon imaze, Tu ra gamomxatvelobiTi saSualebebiT qmnis kompozitori gazafxulis suraTs, xolo musikis meored mosmenis dros uxmaurod aswion xeli iq, sadac esmiT: a) Citebis stvena-galoba; b) nakadulis rakraki; g) Weqa-quxili; d) salamuris xma. STabeWdilebebis gverdis Sevsebamde moswavleebi pasuxoben saxelmZRvaneloSi mocemul kiTxvebs. `gazafxulis~ mosmenisas isini uTuod gamoarCevdnen violinos JReradobas. es nawarmoebi am sakravisTvis aris Seqmnili. am sakravs Tanxlebas uweven sxva saorkestro sakravebi. violinos agebulebas moswavleebi ufro mogvianebiT gaecnobian. am gakveTilze unda daxasiaTdes violinos, simebian-xemiani sakravis JReradoba. (maRali da mReradi, adamianis xmasaviT gamomsaxveli bgera). gavacnobT XVI-XVIII saukuneebis violinos saukeTeso ostatebs, romlebic italiis q. kremonaSi cxovrobdnen (amati, gvarneri, stradivariusi). vuambobT msoflos saukeTeso meviolineebze, legendarul n. paganinize, violinoze, romelic musikosma Tavis mSobliur qalaqs _ genuas uanderZa. am saxelganTqmuli winapris violinoze dakvris ufleba paganinis saxelobis saerTaSoriso konkursSi gamarjvebuls eniWeba xolme. 41 33-e gakveTili moswavleebs gavacnobT da SevaswavliT Zvel xalxur saferxulo simReras `ima mTazeda~. vuambobT, rom xangrZlivi da civi zamTris Semdeg bunebis gamoRviZebas, sagazafxulo saqmianobis dawyebas qarTvelebi uZvelesi droidan saferxulo simRerebiT xvdebodnen. `ima mTazeda~ sagazafxulo saferxulo simReraa qalTa saferxulo sagazafxulo simReraTa ciklidan (samwiladi zomiT, narnari rwevadi moZraobiT, auCqarebeli tempiT). simReris xalxur teqstSi igulisxmeba, rom Tovlian mTaze gazafxulze Tovli dneba da midamo yvavilebiT ifareba. modis irmis jogi da Seeqceva norC mwvane balaxs. adamians gasaqelad ar emeteba gazafxulis lamazi yvavilebi da arc iremi emeteba mosaklavad. simReras sevdiani dasasruli aqvs. iremi Tofis gasrolas emsxverpleba... amitomaa rom erT-erT xalxur leqsSi aseTi teqstia: `gazafxul iyo maSina, roca yvaodnen iani, saZovrad Camosuliyo xari iremi rqiani _ `iremo, rqebiT mSvenaro, yurebiT lamaziano, nu iarebi velada, Tavi ar daiziano. ar gaaxaro moymei, Tofi ar gaaxmiano...~ saxelmZRvaneloSi simReris mcire nawilia warmodgenili Sesaswavlad: `ima mTazeda, Tovlianzeda, ia davTese, vardi mosula _ ia koWamdis, vardi muxlamdis, irmisa jogi SemoCveula netamc eZovnaT, ar gaeqelnaT!~ simReris sanoto teqstSi wakiTxvis Cvevebis gamomuSavebisaTvis Semdeg aqtivobebs mivmarTavT (sanoto Canaweri saxelmZRvaneloSia mocemuli): a) simReris mosmena CanawerSi da sanoto teqstis Tvalyuris devneba; b) notebis wakiTxva _ gamRereba; g) melodiis gamRereba sityvebiTurT da `diriJoroba~ xelis moZraobiT. simReris `amoZravebisaTvis~ viwyebT saferxulo moZraobebis Seswavlas (miTiTebebi saxelmZRvaneloSia mocemuli). mTavari saferxulo svlis Seswavla-aTviseba, wreze moZraobis Cvevis gamomuSavebaa. rodesac saferxulo moZraobebi (ileTebi, saferxulo svla, wreze moZraoba) Seswavlili iqneba, gunduri mRera saferxulo svlasTan erTad Sesruldeba. pirvel savarjiSoSi ritmuli TanxlebisaTvis umjobesia, dasartyami sakravebi _ doli an diplipito da daira SeirCes. Tu qarTuli xalxuri sakravebi ar aris `saklaso orkestrSi~, maSin elementarul sakravebs _ xis kovzebs da samkuTxeds mivmarTavT. meore savarjiSo ukve klasSi SerCeuli sakravis gamoyenebiT simRera `ima mTazedas~ ritmuli Tanxlebis suraTis Seqmnas moiTxovs. Tu klasSi doli (diplipito) da daira SeirCa, mokle grZliobebis gadmocemisaTvis doli an diplipito gamodgeba, xolo meoTxedi grZliobebisaTvis _ daira. sakravTa sxva SemadgenlobisaTvis: xis kovzebi mokle grZliobebis gamosaxatavad, samkuTxedi _ meoTxedi grZliobebisaTvis. bavSvebi gaimRereben melodias sityvebiT sakravebis ritmuli TanxlebiT, Semdeg ki Seadgenen Tanxlebis ritmul suraTs (naxazs) (mervedi, meoTxedi grZliobebiT, pauzebiT). 34-e gakveTili moswavleebs vTxovT, yuri daugdon nawarmoebs, romelSic usaTuod SeigrZnoben adreuli gazafxulis guliscemas, yvavilis TrTolviT dabadebas da nakadulebis dinebas... gazafxulis es suraTi kompozitorma p. Caikovskim ostaturad gadmosca piesaSi _ `enZela~. bavSvebs kidev erTi ciklis Sesaxeb vuambobT _ amjerad safortepiano piesebis ciklisa, romelsac kompozitorma `weliwadis droni~ uwoda, magram a. vivaldisagan gansxvavebiT, romelmac Tavis ciklSi wlis oTxi 42 dro `aaxmiana~, p Caikovski wlis Tormetive Tves saxasiaTo ganwyobilebebiT gamoexmaura. moswavleebs avuxsniT, rom am ciklis yoveli Tve safortepiano piesaa _ anu mcire Txzuleba (piesa _ frangulad `naWers~, `natexs~, `nawils~ niSnavs). Tu piesas gulisyuriT mousmenen, saxelmZRvaneloSi mocemul kiTxvebs swor pasuxs gascemen: enZelas `gulis feTqva~ melodiis TanxlebaSi SeigrZnoba, xolo piesis Sua nawilSi tempis aCqarebiT nakadulebis dineba ixateba. savarjiSos Sesruleba moiTxovs piesis melodiis erT romelime xmovan bgeraze gamRerebas, anu vokaliziT Sesrulebas. rodesac melodia zusti intonirebiT gaimRereba, bavSvebi yuradRebas gaamaxvileben ritmze (enZelas `gulis feTqva~), am ritmul suraTs taSiT gadmoscemen, Semdeg ki melodias `daaSeneben~ vokaliziT. gavagrZelebT wina gakveTilze dawyebuli simReris `ima mTazedas~ Seswavlas. simReris sanoto Canaweris mixedviT gaimRereben melodias, `diriJoroben~ xelis moZraobiT. mTavar yuradRebas dauTmoben banis wakiTxvas. banis Seswavlis procesi rom gauadvildeT, Semdeg savarjiSoebs SevTavazebT (saxelmZRvaneloSi am savarjiSoebis ritmuli suraTia mocemuli). savarjiSoebs aq mocemul bgerebze gavimRerebT. I. Tov-li an-ze-da- - o II. i-ma mTa-ze-da var-la-lo III. Tov-li-an-ze-da- - o savarjiSoebis gamRerebis Semdeg (teqstiT da uteqstod, notebis dasaxelebiT, taSiT, kakuniT da a. S.) bavSvebs simReris `amoZravebisaTvis~ saferxulo moZraobebis daxvewas SevTavazebT. (miTiTebebi saxelmZRvaneloSia mocemuli). amave gakveTilze maswavlebeli unda Seecados (Tu calkeuli savarjiSoebi kargadaa SeTvisebuli), SeaerTos melodiisa da banis partiebi. XIII Temis gagrZeleba _ `vecnobiT musikalur Janrebs~ 35-e gakveTili kiTxvis dasmiT _ `ra ici valsis Sesaxeb?~ maswavlebeli Seecdeba moipovos informacia imis Sesaxeb, Tu rogoria maTi codna sayofacxovrebo Janris musikis am saxeobis Sesaxeb. es procesi TiToeuli moswavlis individualuri aqtivobiT unda warimarTos. dafaze daiwereba maTi yvela mosazreba. moswavleebs vaCvevT azrs, rom TiToeuli es mosazreba misaRebia. amiT maswavlebeli TiToeuli maTganis TviTgamJRavnebisaTvis dauZabav garemos qmnis. gamoTqmul mosazrebaTa mokle mimoxilvis Semdeg, savaraudod, ZalaSi rCeba is, rac mocemuli aqvT saxelmZRvaneloSi (swori pasuxis Semoxazvas moiTxovs). maswavlebeli akeTebs mcire `CarTvas~ valsis warmoSobisa da ganviTarebis istoriidan: saintereso bedi xvda wilad avstriul cekva `lendlers~. igi avstriis erT-erTi olqidan _ landlidan iRebs saTaves. wyvilTa samwiladi zomis es cekva XIX saukunis dasawyisidan TandaTan avstriisa da germaniis qalaqebSi inacvlebs, Tavidan `icilebs~ xalxuri cekvisaTvis damaxasiaTebel Sextomebs da fexebis dabakunebebs, xvews wriul moZraobebs, samejliso cekvis saxes iRebs da mTel msoflioSi vrceldeba ukve `valsis~ saxelwodebiT. musikaluri Canaweris aJRerebis Semdeg (i. Strausis valsi `cisferi dunai~) moswavleebma unda 43 gadmoscen ganwyobileba, melodiis xasiaTi, aRniSnon gamaxalisebeli ritmi, romelic cekvis survils aRZravs. cekvis dauflebisaTvis vTxovT savarjiSoebis Sesrulebas (`diriJoroba~ fexis moZraobiT) da wyvilebSi muSaobas. SeiZleba moswavleebs mivawodoT damatebiTi informacia imis Sesaxeb, rom arsebobs `valsebi~, romlebic cekvis TanxlebisaTvis gamiznuli ar aris, e. i. am sacekvao musikaze aravin cekvavs. am musikas usmenen, rogorc instrumentul nawarmoebs. marTalia, kompozitorebma maT cekvis saxelwodeba SeunarCunes (damaxasiaTebeli ritmis, tempis Tu xasiaTis Taviseburebebis gamo), magram maT sul sxva datvirTva misces. davusaxelebT valsebs kompozitorebis f. Sopenis, f. Subertis da sxvaTa Semoqmedebidan, romlebmac `valsi~ samejliso darbazebidan sakoncerto estradaze `aiyvanes~ da damoukidebel, mosasmenad gamiznul nawarmoebad `aqcies~ sxva musikalur-poeturi SinaarsiT. bavSvebs vTxovT, yuradReba gaamaxvilon aseTi valsebis mimarT, moisminon da STabeWdilebebi momaval gakveTilebze gagviziaron. uTuod daainteresebT maTTvis cnobili qalaquri simReris `Wrelo pepelas~ `valsad qceva~ (savarjiSo). saxelmZRvaneloSi miTiTebuli saSinao davalebis SesrulebiT moswavleebi iZenen axal informacias valsisTvis damaxasiaTebeli ritmis SeTvisebiT. momaval gakveTilze maT mier `Seqmnili~ valsis aJRerebiT (xelT arsebuli sakravebiT) axali codnis konstruireba-Senebas SevuwyobT xels. 36-e gakveTili grZeldeba valsis cekvis Seswavla. wina gakveTilze Seswavlili moZraobebis gameorebadaxvewis Semdeg bavSvebi Seiswavlian moZraobebs saxelmZRvaneloSi miTiTebuli TanmimdevrobiT. cekvis Sesrulebis Semdeg moswavleebs moeTxovebaT im gancdis aRwera, romelic maT cekvis dros daeuflaT. mcire eseSi Temaze _ `valsi~ (miwodebuli sityvebis gamoyenebiT) pasuxi unda moeZebnos hipoTezur kiTxvas: `moZvelda valsi, Tu dResac SeiZleba siamovneba mogvaniWos? am kiTxvam maTi goneba fiqrisa da gansjisaken unda warmarTos. saxelmZRvaneloSi dasmul kiTxvebis (romlebic swori pasuxis Semoxazvas iTxos) pasuxebia: 1. mocemuli ritmuli suraTebidan valsisTvis damaxasiaTebelia II suraTi. 2. valsis Tanxlebis ritmul suraTSi taqtis Zlier dros orkestris dasartyam sakravTa jgufi gamoyofda. me-3 kiTxva-davaleba rom Sesruldes, saWiroa, nebismier simReras, romelsac isini SearCeven, samwiladi ritmi hqondes. ritmi rom gairkves, maT `diriJorobas~ unda mimarTon. maswavlebeli maT taqtis Zlieri dros SegrZnebaSi unda miexmaros. me-4 davaleba valsis marSad `gadaqcevas~ moiTxovs. imisaTvis, rom marSis ritmi meore xazze Caiweros, taqtis zoma 2/4 unda gaxdes. xolo valsidan `gadmosuli~ grZliobebis jamma ori meoTxedi grZlioba unda Seadginos. 37-e gakveTili germaneli kompozitoris g.f. hendelis mier 300 wlis win Seqmnili suitidan `musika wyalze~ `menuetis~ mosmenis Semdeg maswavlebelma SeiZleba Semajamebeli kiTxva dasvas: `albaT fiqrobT, rom menueti, romelic Tqven moismineT, Zveli, modidan gadasuli musikaa~. maT vTxovT, gaaanalizon es mosazreba mas Semdeg, rac `gaacocxleben~_ `dadgamen~ cekvas XVIII saukunis evropis didebulTa warmosaxviT garemocvaSi. cekvis zogadi naxazis gacnobis, sacekvao svlebis Seswavlisa da mcire scenebis gaTamaSebis Semdeg (Tavis dakvriTa da reveransebiT) iwyeba Semdegi aqtivoba: aRweron 510-wuTian eseSi emociuri mdgomareoba, romelic maT daeufla musikis mosmenisa da cekvis Sesrulebis Semdeg. eseSi TiToeulma Tavisi azri unda gamoTqvas. vTxovT am azris dasabuTebas. maswavlebelma maTi naazrevis mosmenis dros msjeloba sasurvel WrilSi unda warmarTos, romlis mizani Zveleburi musikis ukvdavebis ideis dadasturebaa. imisaTvis, rom saxelmZRvaneloSi mocemuli sanoto teqsti `menuetad~ iqces, saWiroa mieTiTos taqtis zoma (3/4), daiyos taqtebad (4 taqti) maxviliT (>) gamoiyos taqtis Zlieri dro, romelic notis Tavze daismis. menuetSi maxviliT Tavis dakvrebsa da reveransebs aRvniSnavT. maswavlebelma bavSvebs spilenZis Casaberi sakravis _ valtornis gamosaxuleba unda Seaxsenos da cota ram mouTxros am sakravis Sesaxeb: valtornis winapari monadireTa sasignalo buki iyo. buki ZvelqarTuli sakravicaa. bukis kvra mefed kurTxevis dros wesad iyo miRebuli. buks axmaurebdnen imisTvisac, rom laSqars ayra-gamgzavrebisaTvis mzadeba daewyo. es sakravi lxinisa 44 da nadimis drosac gamoiyeneboda. Tanamedrove valtornam Tavisi forma bukis taris dagrZelebiT miiRo. bukiT xmoba moSorebuli adgilebidanac rom yofiliyo SesaZlebeli, bukis taris dagrZeleba daiwyes, Semdeg ki dagrZelebuli nawilidan xveulebis gakeTeba. sakravi advili mosaxmari rom yofiliyo, erT xveuls daemata meore, mesame da ase miiRo bukma Tanamedrove valtornis saxe. simfoniuri orkestris spilenZis Casaber sakravTa Soris, romlebic JReradobis elvarebiT gamoirCeva, valtornas SedarebiT mReradi, rbili xma aqvs. bavSvebs vurCevT, rom, Tu operisa da baletis TeatrSi z. faliaSvilis opera `abesalom da eTers~ mousmenen, yuradReba miaqcion I aqtSi monadireTa gadaZaxilebs _ maT valtrona asrulebs. 38-e gakveTili moswavleebma unda gaixsenon valsis warmoSobis istoria (ganvlili masala, 35-e gakveTili). aRiniSneba valsis popularoba winaT, valsi, rogorc samejliso cekva, valsi, rogorc instrumentuli Janris damoukidebeli, arasacekvao nawarmoebi. sabaleto JanrSi `damkvidrebul~ valss moswavleebi am gakveTilze gaecnobian. p. Caikovskis balet `maknatunadan~ `yvavilebis valsis~ mosmenamde davusaxavT or amocanas: 1) gamoarCion saorkestro JReradobidan maTTvis nacnobi spilenZis Casaberi sakravis JReradoba, (valsis SesavalSi oTxi aseTi sakravi JRers da cekvis dawyebas gvamcnobs). 2) valsis melodia nazi tembris moqone sakravis JReradobis fonze iSleba. Tu smeniaT am sakravis Sesaxeb, daasaxelon. am sabaleto musikis mosmenisa da sakravebis dasaxelebis Semdeg bavSvebs vTxovT, gamoxaton (sityvierad) damokidebuleba am ori sakravis (valtorna, arfa) mimarT. ifiqron imaze, Tu romel ferebs SeurCevdnen am sakravebis tembrs, rogoria maT mier Sesrulebuli `yvavilebis valsis~ melodiis Seferiloba? ivseba STabeWdilebebis gverdi, keTdeba Canaxatebi `JRers valtorna~, `JRers arfa~. moswavleebs vawvdiT informacias arfis Sesaxeb, romlis istoria mraval saukunes iTvlis: arfa TiTqmis yvela simebiani sakravis winaparia. arfis gamosaxulebas Sexvdebian Zveli egviptis, finikiis, asureTis, saberZneTis, romis arqeologiur Zeglebze. am sakravis forma didxans inarCunebda moxrili mSvildis moyvanilobas daWimuli simebiT. TandaTan arfa aristokratiul sakravad iqca. daiwyes misi oqroTi, sadafiT, mozaikiT mokazmva. rogorc wesi, arfaze qalebi ukravdnen. Tanamderove arfaze 50-mde daWimuli simia. simebis axmovaneba maTi mozidviT xdeba. mas aqvs pedlebiani meqanizmi, romlis daxmarebiT arfas fortepianos msgavsad, sruli diapazoni eqmneba. amave gakveTilze moswavleebi ismenen i. Strausis `polka-anas~. vacnobT am Cexuri warmoSobis cekvas: misi saxelwodeba sityva `polka~-dan modis, rac naxevars niSnavs da naxevar nabijs ukavSirdeba. polkas wyvilebi wreze cekvaven patar-patara msubuqi nabijebiT, cocxlad, or wilad zomaSi. am mxiarulma, CexeTSi yvelaze ufro sayvarelma xalxurma cekvam mTels msoflioSi moipova popularoba da XIX saukunis 40-iani wlebidan samejliso cekvad iqca. bavSvebi Seiswavlian moZraobebs. cekvas win Sesavali uZRvis. Sesavali am cekvis nawilia, is SeagrZnobinebs maT cekvis ritms. amitom Sesavlis aJRerebamde unda moewyon wyvilebad da yuradRebiT daugdon yuri musikas. 39-e gakveTili gakveTilis erTi monakveTi mTlianad ganvlili masalis gameorebas unda dauTmoT. sakravebis ganviTarebis spiraluri sqemis Seswavla, romelic me-4 gakveTilze daiwyo, mocemul gakveTilze mTavrdeba. eleqtrosakravi (sinTezatori) am sqemis damagvirgvinebeli sakravia. sakravebis srulyofa mudmivi, uwyveti procesia. moswavleebs vTxovT, daasaxelon sqemaSi moTavsebuli sakravebi (formis mixedviT), xolo is sakravebi, romelTa JReradobasac kargad icnoben, daaxasiaTon, gamoxaton damokidebuleba maTi JReradobis tembris mimarT. moswavleebi Seiswavlian r. laRiZis simReras `tialo darialao~ (fragments). yuradReba unda gamaxvildes imaze, Tu rogor kiTxuloben notebs violinos gasaRebSi da ganasxvaveben grZliobebs, rogor aqvT aTvisebuli `sadiriJoro teqnika~. am simReris marSis svliT Sesrulebisas yuradReba unda mieqces ara marto ritmul msvlelobas, aramed konkretuli xasiaTis (energiuli, mxne) gadmocemisaTvis saWiro unar-Cvevebis gamoyenebas. savarjiSo gulisxmobs erT tonze xalxuri leqsis sityvebis gamRerebas, dasartyami 45 instrumentebisaTvis ritmuli naxazis Seqmnas 2/4 zomaSi. moswavleebi im gadawyvetilebamde unda miviyvanoT, rom dasartyami sakravis mier Sesasrulebeli `partia~ taqtis Zlier droze moTavsdes, rac kidev ufro gamokveTs, xazs gausvams marSis xasiaTs. moswavleebs saSinao davalebad SevTavazebT proeqtis momzadebas RonisZiebisaTvis `Sexvedra sapatio stumarTan~. isini proeqtis SeqmniT unda gavitacoT, mivceT stimuli, mivuTiToT saWiro aqtivobebze. Tu RonisZiebis Catarebas maswavlebeli realurad miiCnevs, individualurad yvela moswavles mivcemT davalebas moiniSnos, Caiweros Tavisi idea. Semdeg gakveTilebze calkeuli ideebidan saerTo ganxilvaze unda gadavideT. unda gamoiyos ideebi, romlebic praqtikaSi sarealizaciod ufro Rirebulia. SesaZlebelia moswavleebis dajgufeba da jgufuri davaleba _ proeqtebis Sesaqmnelad aucilebeli davalebebis ganawileba. davalebebis Sesrulebas, romlebic ZiriTadad arasaklaso pirobebSi ganxorcieldeba, momdevno gakveTilebze movTxovT. XVI Tema _ `Cven vaJi dagvbadebia _ mzev, Sin Semodio~ me-40 gakveTili ( mimdinare) I etapi gakveTilis am monakveTis amocanaa bavSvTa yuradRebis mobilizeba, nawarmoebiT daintereseba, mosmenisadmi ganwyobis Seqmna. gakveTilisaTvis maswavlebels amgvari varianti SeiZleba hqondes momzadebuli: moswavleTaTvis nacnobia mosasmeni musikaluri nawarmoebi _ ician simReris saxelwodeba, icnoben melodias. yuradRebis mobilizeba xdeba Sesavali saubriT: `mze Sina da mze gareTa~ uZvelesi simReraa. ukavSirdeba im dros, rodesac msoflios yvela xalxisaTvis mze umTavresi RvTaeba iyo. mzes, rogorc mgrZnobiare, sulier arsebas, SesTxovdnen, rom Seesmina xalxis vedreba. aRniSnulTan dakavSirebiT, moswavleebs ramdenime strofs gavacnobT qarTvel poetTa Semoqmedebidan: `mzeTa-mzeo, amad vstiri sadRac dagvifaravs piri~. ............. mzev, momxede piris brwyinviT, nu damazrob civis yinviT~ (daviT guramiSvili) `mzeo, daude sazRvari mwuxare fiqrTa qrolvasa `mzeo, amodi, amodi, nu efarebi gorasa~ (galaktion tabiZe) es uZvelesi simRera, romelic mzis kultTan iyo dakavSirebuli, Semdgom `Zeobis simRerad~ iqca. Zis dabadeba mzis Sin SemosvlasTan iyo gaigivebuli. moswavleebs vTxovT, yuradRebiT mousminon simReras, Caiweron teqsti da miuTiTon, romeli sityvebiT dasturdeba, rom es simRera Zeobis simReraa. simReris mxatvruli Sinaarsis wvdomisa da gadmocemisaTvis moswavleebs poetur sityvasTan paralelebis gavlebisaken vubiZgebT: Janris gansazRvrisaTvis maswavlebeli Semdeg aqtivobebs mimarTavs. dafaze Camoiwereba qarTuli xalxuri simRerebis ramdenime Janrobrivad gansxvavebuli nimuSi (Seswavlili simRerebidan): `iavnana~, `cangala da gogona~, `suliko~, `ima mTazeda~. moswavleebs vTxovT, gansazRvron, romel saxeobas miakuTvneben simReras `mze Sina~: akvnis nanebs, sacekvao simRerebs, qalaqur Tu saweso _ sakulto anu warmarTul kulturasTan dakavSirebul simRerebs? Janris gansazRvris Semdeg (saweso-sakulto) maT vawvdiT mcire informacias imis Sesaxeb, rom simRerebi Sinaarsis Sesatyvisi moZraobebiT sruldeboda. magaliTad, `mze Sina~ momReralmocekvave qal-vaJTa mier Zeobis dros sruldeboda mzis Sin `SemopatiJebiT~. simReris saferxulo moZraobebiT Seswavlas maT Semdeg gakveTilze SevTavazebT. II etapi (masalis Seswavla, savarjiSoebis Sesruleba) 46 moswavleebi sanoto teqts ecnobian. kiTxuloben notebs violinos gasaRebSi. gaimRereben melodias notebis dasaxelebiT. amoicnoben sanoto sistemis niSnebs (grZliobebs, pauzebs). maT vTxovT, kidev erTxel moisminon es simRera da Tvali gaadevnon sanoto teqsts. aq maTi yuradReba unda gamaxvildes imaze, rom simRera orxmiania. iwyebs I mTqmeli anu damwyebi (4 taqti), I mTqmeli ki imave meoTxe taqtidan agrZelebs imave teqstze da a. S. simReras amSvenebs bani. moswavleebs vTxovT, TviTon miagnon mis adgilmdebareobas sanoto teqstSi (IV taqtidan). axali informacia sanoto teqstSi saTanadod moiniSneba (I mTqmeli, II mTqmeli, bani). simReris teqsti da melodia erTdroulad Seiswavleba (3 jgufad gayofili klasis moswavleTa mier): I jgufi mReris I mTqmelis partias; II jgufi mReris II mTqmelis partias; III jgufi mReris banis partias. mze Sina da mze gareTa guruli mze Sina da mze gareTa, mzev, Sin Semodio! mze Sina da mze gareTa, mzev, Sin Semodio! Cven vaJi dagvbadebia, mzev, Sin Semodio! Cven vaJi dagvbadebia, mzev, Sin Semodio! simReris Seswavlis am etapze maswavlebeli yuradRebas burdonuli anu gabmuli, gaWimuli banis simReris teqnikis dauflebaze amaxvilebs. vidre bans srulyofilad daeuflebian, maswavlebels SeuZlia qarTuli xalxuri sakravebis daxmarebiT (mxolod erTi _ banis simis gamoyenebiT) harmoniuli foni Seqmnas. am xerxiT bavSvebs TandaTanobiT SevaCvevT mravalxmian JReradobas da niadags movamzadebT mravalxmiani mReris Cvevebis gamomuSavebisaTvis. saxelmZRvaneloSi mocemuli savarjiSoebi mTeli da naxevari grZliobis mqone tonis gabmulad, gaWimulad Sesrulebazea orientirebuli, rac Rrma da farTo sunTqvas moiTxovs. amitom savarjiSoebze muSaobis dawyebis win maswavlebelma sunTqviT varjiSebs unda mimarTos. Semdeg ki imuSaos burdonuli banis Seswavlaze sxvadasxva xmovanze, ori bgeris monacvleobiT, sami bgeris aRmavali svliT. maswavlebeli mimarTavs xmaTa diferencirebulad Seswavlis meTods. am SemTxvevaSi cal-calke Seswavlili xmebis meqanikuri SeerTeba xdeba, ramac garkveuli varjiSis Semdeg sakmaod damakmayofilebeli Sedegi unda gam oiRos. Sebanebis procesi SeiZleba or ZiriTad etapad davyoT: I etapi banis SemsrulebelTa tonikur tonze (me-4 taqtis noti `re~) CarTvas ukavSirdeba da igi mravaljer unda gavimeoroT, rac tonikuri tonis simyaris SegrZnebasa da mexsierebaSi mis gamtkicebas Seuwyobs xels. rodesac davrwmundebiT, rom banis Semsruleblebi zustad intonireben, gabmuli, burdonuli tonis erT xmovanze Sesrulebas vcvliT reCitaciiT anu aRniSnul tonze simReris poeturi teqstis marcvlebis warmoTqmiT: mze Sina da mze gareTa, mzev, Sin Semodio da a. S. cxadia, saxelmZRvaneloSi mocemul yvela savarjiSos moswavleebi erTi gakveTilis manZilze ver dasZleven. savarjiSoebze muSaoba ramdenime gakveTilis manZilze gagrZeldeba. 41-e gakveTili vacnobT ferxulis erT-erT saxes (wreSeukvrel ferxuls _ `ferxisas~) vaJebisa da gogonebis mier saferxulo moZraobebis Seswavla (saxelmZRvanelos mixedviT). damaxasiaTebeli moZraobebis migneba-Sesruleba, romelic mocekvaveebs mzes `Sin SemopatiJebaSi~ daexmareba. a) simRersTan erTad moZraobis dawyeba-damTavreba. b) naxevarwreze fexSewyobili svlis dros erTmaneTis mimarT manZilebis dacva. simReris `mze Sina~ melodiis mosmena simebia _ xemiani instrumentebis SesrulebiT. JReradobebis (sasimRero, instrumentuli) Sedareba simReris melodiis axali tembruli Seferilobis daxasiaTeba. tembris, rogorc melodiis erT-erTi mniSvnelovani Tvisebis, gamomsaxveli `saRebavis~ mikvleva. informaciis moTavseba `skivrSi~ tembri _ bgeris Seferiloba, damaxasiaTebeli elferi, xasiaTi. 47 moswavleebs saxaliso davalebis Sesrulebas vTxovT (am davalebis gadmotana 42-e gakveTilidan SeiZleba Tu gakveTilisTvis gamiznuli dro amis saSualebas mogvcems) gainawilon sakravebi, ahyvnen musikis JReradobas musikos-SemsrulebelTa xelis moZraobebiT kvartetis warmosaxviT sakravebze. daakvirdnen xemiani sakravebis agebulebas, Seiswavlon calkeuli nawilebis dasaxelebebi. XVI Tema _ `Cven vaJi dagvbadebia _ mzev, Sin Semodio~ 42-e gakveTili (Semajamebeli) I etapi (10 wuTi) maswavlebeli mobilizebas ukeTebs moswavleTa codnas da SeZenil unar-Cvevebs TemasTan dakavSirebiT. dafaze ori svetia (cxrili) mocemuli. 1. bavSvebs vTavazobT, dafaze I svetSi Camoweron yvela qarTuli xalxuri simRera, romelic Seiswavles an icnoben da SeuZliaT gaimReron. maswavlebels II svetSi Camowerili aqvs xalxuri simRerebis Janrebi (simRerebis warmoSobis, daniSnulebis Tu Sesrulebis sxva niSnis mixedviT), moswavleebs vTxovT, maT mier dasaxelebul simReras I svetSi) miusadagon Janri (II svetSi), risTvisac isini erTmaneTTan xazebiT unda daakavSiron. magaliTad: Tu davalebas sworad Seasruleben, !1 `iavnana~ # ! 3 _ sagalobels unda daukavSiron; # !2, Sesabamisad, #!7-s; # !3 _ # !5-s; # !4 _ # !6-s; # !5 _ # !2-s; # !6 _ # !1-s da # !7 _ # !4-s. bavSvebis pasuxebSi unda gamoCndes, rom ician, saidan iRebs saTaves es simRera (uZvelesi droidan), rogor msoflmxedvelobasTan iyo dakavSirebuli misi warmoSoba (warmarTul msoflmxedvelobasTan, kerpTayvanismcemlobasTan), ras daukavSirda Semdgom es simRera (Zeobas, vaJis dabadebas), rogoria am simReris melodiis mimarTulebis grafiki (dafaze ixateba ritmuli suraTi, mieTiTeba # simRerebi # 1. `iavnana~ 1. sacekvao simRera 2. `mravalJamieri~ 2. saxumaro simRera 3. `glesav da glesav~ 3. sagalobeli 4. `suliko~ 4. saweso-sakulto simRera 5. `Caguna~ 5. Sromis simRera 6. `cangala da gogona~ 6. qalaquri simRera 7. `mze Sina~ 7. sufruli simRera Janrebi zoma, daiyofa taqtebad). bavSvebi gaimRereben da uCveneben melodiis aRmaval da daRmaval mimarTulebas, kiTxuloben simReris melodias sanoto CanawerSi da `diriJoroben~ xelis moZraobiT, asaxeleben grZliobebs, pauzebs, sanoto sistemis im niSnebs, romlebic maTTvis nacnobia da Seswavlili aqvT. 2. vTavazobT simReris Sesrulebas saferxulo moZraobebiT (inscenirebas). yuradReba eqceva simRerasTan vaJebis fexSewyobil moZraobas, gogonebis terful svlas (anu terfebze srials), mzis `SemopatiJebas~ mklavebis Sesatyvisi moZraobebiT, erTmaneTis mimarT manZilebis dacvas. II etapi (20 wuTi) moswavleebs vTavazobT wina gakveTilze mosmenili qarTveli kompozitoris, s. cincaZis instrumentuli nawarmoebis xelmeored, yuradRebiT mosmenas oTxi simebian-xemiani sakravis SesrulebiT (2 violino, alti da Celo). gavacnobT Janrs _ instrumentul kvartets. avuxsniT, rom es nawarmoebi, romelsac isini moismenen, s. cincaZis meore simebiani kvartetis III nawilia. radgan musikosebi simebian instrumentebze ukraven _ es simebiani kvartetia. maT daevalebaT, moiZion da Seitanon `skivrSi~ Semdegi informacia: ra ewodeba nawarmoebs, romelsac erTi, ori an sami musikosi asrulebs (solo, dueti, trio). s. cincaZis am nawarmoebis wina gakveTilze mosmenis Semdeg maT daadgines, rom simReras `mze Sina~ da instrumentul nawarmoebs saerTo melodia aqvT, magram Seicvala melodiis Seferiloba. simRera instrumentul melodiad iqca da damaxasiaTebeli elferi SeiZina. moswavleebs vTxovT, 48 `skivrSi~ Seitanon sityva `tembri~, romelic bgeris Seferilobaze, damaxasiaTebel elferze miuTiTebs. vTxovT daasaxelon melodiisaTvis damaxasiaTebeli is Tvisebebi, romlebsac wina gakveTilebze miakvlies (mReradoba, ritmi, metri, tempi, tembri). am instrumentuli nawarmoebis Sesrulebamde maT vTxovT, yuri daugdon da CainiSnon, ramdenjer icvlis melodia xasiaTs da ramden ganwyobilebas qmnis. mosmenis Semdeg moswavleebs vTxovT, Caixedon saxelmZRvaneloSi: es ganwyobilebani cal-calke mocemul wreebSia Cawerili. TiToeuli wre calke ganwyobilebaa, melodiis is saxecvlilebebia, romlebic man instrumentul kvartetSi SeiZina. maT vTxovT am ganwyobilebebis sxvadasxva xasiaTebis Seferadebas, anu xasiaTebis Sesatyvisi feriT gadmocemas. am aqtivobis Semdeg moswavleebma centralur wreSi unda Seitanon musikis im mniSvnelovani gamomsaxveli xerxis saxelwodeba, romelic melodiis sxvadasxva xasiaTis Seqmnas ganapirobebs (tempi). moswavleebi rwmundebian, rom xasiaTi, ganwyobileba melodiis Tvisebaa. amgvarad, am gakveTilze maT melodiis kidev or Tvisebas _ tembrs da xasiaTs miakvlies. III etapi (15 wuTi) Temis sxvadasxva kuTxiT gasaSuqeblad da azrebis urTierTgasaziareblad maswavlebeli mimarTavs `kubis~ meTods. dafaze ixazeba kubis eqvsi gverdi (ganSlaSi). (SeiZleba am gakveTilisaTvis maswavlebelma moamzados 25-30 sm-is gverdebis mqone kubis formis patara yuTi). TiToeul gverdze daiwereba: 1. aRwere * ra dasaxeleba misca s. cincaZem instrumentul nawarmoebs? (simebiani kvarteti, piesa 2 violinos, altisa da CelosaTvis) *ra Janrs ganekuTvreba es nawarmoebi? (instrumentuli kvarteti, vokaluri trio) 2. Seadare *ra saerTo aqvs simRera `mze Sinas~ melodias da kvartetis III nawilis melodias (Temas)? a) simRerisa da kvartetis melodia erTi da igivea; b) simReris da kvartetis III nawilis melodia erTi da igive melodia ar aris. 3. daukavSire *ra gansazRvravs am instrumentuli nawarmoebis mReradobas? a) simRera `mze Sinas~ melodia; b) sacekvao ritmi. 4. imsjele da gaaanalize. *miuTiTe musikis gamomsaxvelobiTi xerxi, romelmac kvartetSi melodiis sxvadasxva xasiaTis Seqmna ganapiroba: a) tempi; b) tembri. 5. gamoiyene: *sad SeiZleba JRerdes s. cincaZis es instrumentuli nawarmoebi? a) sagundo musikis koncertze; b) mejlisze; g) seriozuli (akademiuri) musikis koncertze. 6. daasabuTe gansxvavebuli azri. marTebul pasuxebs moswavleebi Semoxazaven. gansxvavebuli azri `kubis~ me-6 gverdze moTavsdeba. XVII Tema _ `vqmniT partituras~ 43-e gakveTili am gakveTilze maswavlebelma ganvlil masalas unda gadaxedos, gaaxsenos moswavleebs, Tu rogor xdeboda melodiisaTvis Tanxlebis miTiTeba. yvelaferi imiT daiwyo, rom `JuJuna wvimas~ melodias metruli erTeulebi mivusadageT (23-e gakveTili), Semdeg andaza `kargi Svili dedis gulis vardia~ musikalur andazad vaqcieT, erT tonze SevasruleT, xolo Tanxlebis ritmuli suraTi (taSiT da magidaze kakuniT) qvemoT mivuwereT (24-e gakveTili), simRera `mumli muxasas~ melodia dolis TanxlebiT SevasruleT (30-e gakveTili), simRera `Wrelo pepela~ valsad vaqcieT da valsis akompa49 nementi CavwereT (35-e gakveTili), xolo xalxur leqss `vaJkacsa guli rkinisa ...~ ritmuli Tanxleba mivuwereT (39-e gakveTili). axla maT winaSe aseTi amocanaa: simRera `Wrelo pepelas~ TanxlebisaTvis dolTan erTad samkuTxedic avaxmianoT. samkuTxedis `partias~ moswavleebi mesame xazze Caweren. maT ukve ician, rom samkuTxedisaTvis SeuZliaT naxevari grZliobebis gamoyenebac. mTavaria, simReris melodias da Tanxlebas taqtis zoma erTi da igive hqondes. moswavleebi uTuod mixvdebian, rom am xerxiT ramdenime sakravisaTvis gamiznuli ritmuli naxazi SeiZleba Caiweros da axmiandes. maswavlebels SeuZlia moswavleebi dayos 5-7-kacian jgufebad da TiToeulma jgufma calcalke Seqmnas simRerisa da Tanxlebis ritmuli suraTi. Semdeg am ritmul suraTebs (yoveli jgufi Tavis ritmul suraTs) sakravebze gadainawilebs da Seasrulebs. Sesruleba rig-rigobiT moxdeba. TiToeulma jgufma Tavisi `diriJori~ unda airCios, romelic Cawerili musikis `partituris~ xelT arsebuli sakravebiT axmianebas uxelmZRvanelebs... 44-e gakveTili maswavlebeli ayenebs problemas _ SevqmnaT bunebis xmebis `partitura~ da SemoqmedebiTi azrovnebis gaaqtiurebas mimarTavs. vaxsenebT Temas `rogor Seiqmna musika~, bunebis im xmebs, romlebic am TemasTan dakavSirebiT moismines. imisaTvis, rom bunebis xmebis musika moisminon, samyaros silamaze unda SeigrZnon: `naTel, mzian dRes xeebi erT melodias mRerian, qarian dRes _ sxvas, Weqa-quxilis win TiTqos siCume mReris~ _ werda v. suxomlinski. maswavlebeli ganmartavs: warmoidgineT, rom orkestri garemomcveli samyaroa, saorkestro sakravebi ki is mravalferovani xmebia, riTic Tqven xarT garemoculi. samyaros suraTi rom gadmoices, `partituraSi~ `partiebi~ `sakravebs~ (bunebis xmebs) unda gadaunawildes. Tqven winaSe aseTi amocanaa: grafikulad unda gamoxatoT garemomcveli samyaros ritmuli suraTi (anu ramdenime sakravis erTdrouli JReradobis ritmuli Canaweri unda Seiqmnas). moswavleebs vTavazobT siuJets, romelic saxelmZRvaneloSia mocemuli. klass jgufebad davyofT da TiToeul jgufs personalur davalebas mivcemT. magaliTad: I jgufma maRviZaras wikwikis ritmuli suraTi unda Seqmnas. II jgufma `gamoxatos~ eklesiis zarebis rekva. III jgufma `gamoxatos~ wvimis wveTebis xmebi. `musika~ (ritmuli suraTi) 6-taqtiani unda iyos 4/4 zomaSi. TiToeul jgufs samuSaod eZleva sqema, romelic saxelmZRvaneloSia mocemuli. jgufebs vTxovT, `partituris~ `partiis~ gaswvriv marcxena mxares miuTiTon `sakravi~, romelmac es ritmuli suraTi unda aaxmianos. TiToeuli ritmuli naxazi, rogorc maT ukve ician, marcxnidan marjvniv waikiTxeba. `diriJori~ (Tavdapirvelad maswavlebeli) Tvals adevnebs TiToeuli `partiis~ ritmuli suraTis sizustes. mas Semdeg, rodesac TiToeuli jgufi Tavis amocanas gadaWris, maT mier mowodebuli `partiebi~ (ritmuli suraTebi) erT sqemaSi gaerTiandeba da dafaze daiwereba. maswavlebelma SeiZleba ixelmZRvanelos jgufuri davalebis II variantiT ( romelic saxelmZRvaneloSia mocemuli). TiToeuli jgufi Tavisi namuSevris prezentacias moaxdens, auditorias (klass) warudgens Tavisi Semoqmedebis nimuSs. 45-e gakveTili moswavleebs SekiTxviT mivmarTavT: 1. rogor fiqrobT, simfoniurma orkestrma bunebis suraTi rom aaJReros, sakmarisia Tu ara orkestris musikos-SemsruleblebisaTvis mxolod ritmuli naxazis miwodeba? 2. saWiroa Tu ara partituraSi sanoto sistemis Setana da bunebis xmebis notebiT gadmocema? 3. saWiroa Tu ara, TiToeul sakravs (an erTgvarovan sakravTa jgufs) partituraSi Tavisi partia mivuTiToT? kiTxvebi mcire jgufebs gadaunawildebaT. TiToeuli jgufis mier Tavisi varaudis (pasuxis) gadmocemis Semdeg maswavlebeli maT yuradRebas saxelmZRvaneloSi mocemuli partituris ilustraciisaken mimarTavs da sTxovs, Seadaron erTmaneTs maT mier Seqmnili da saxelmZRvaneloSi mocemuli partiturebi,aRmoaCinon msgavseba-gansxvavebani (Seavson cxrili). moswavleebi midian im daskvnamde, rom orkestris partituraSi, romelic diriJoris win sadiriJoro pultze devs, musikaluri Txzuleba Cawerilia notebiT. partituraSi miTiTebulia orkestris TiToeuli 50 sakravis partia. diriJorma unda icodes musikaluri Txzuleba, SeZlos TiToeuli partiis calke wakiTxva da yvela partiis erTad wakiTxva. ismeba kiTxva: ra unda SeZlos diriJorma imisaTvis, rom klasSi Seqmnili partitura axmiandes? moswavleebma unda gamoitanon daskvna, rom diriJorma, romelic `bunebis xmebis partituris~ wakiTxvas da diriJorobas iTavebs, Tvali unda adevnos ara marto calkeuli partiebis Sesrulebis sizustes, aramed yvela sakravis erTdroul JReradobas. jgufebidan diriJoris kandidaturis wamoyenebamde maswavlebeli Tavad xelmZRvanelobs partituris axmianebas. moswavleebs evalebaT `diriJoris~ miniSnebebze swori reagireba. XVIII Tema _ `himni dedaenas~ 46-e gakveTili `ena _ dedaa erisa~ _ uTqvams i. gogebaSvils. `dedaena~ sagalobelia dedabunebis sikeTis, WeSmariti mamuliSvilobis, madliani dedaSvilobis, Sromisa da garjis. `dedaena~ mSobliuri enis Zeglia. did ilias sityvebs rom davesesxoT, `bednierad Seqsovili~ poeziiTa da musikiT Seiqmna kompozitor revaz laRiZis `himni dedaenas~. himni sagundo simReraa. gakveTilze aJRerdeba simReris audioCanaweri. meored mosmenis dros moswavleebs evalebaT, gahyvnen simReris sanoto Canawers da Seasrulon davaleba. pasuxi aseTia: 1. taqtis zoma 4/4 icvleba 3/4-iT. 2. gogonebis partia nazi da mReradia, vaJebisa _ omaxiani, vaJkacuri (ramdenime taqtis manZilze vaJTa sataZro simRera _ religiuri himniviT JRers). 3. vaJebis omaxiani SeZaxili (oi, deda ena) 7 taqtis manZilze quxs. 4. `himni dedaenas~ _ simRera-himnia. 5. hangs: `ai ia, ai TiTi ai muxa, ai mze~ _ bavSvTa gundi asrulebs. am simRera-himns sami patara gogona amTavrebs sityvebiT: `ai ia, ai ia~..... XI Tema _ `qristes brwyinvale aRdgoma _ dResaswaulTa dResaswauli~ 47-e gakveTili moswavleebs qristianTa udides dResaswaulze _ aRdgomaze vesaubrebiT. ieso qristem wamebiT, jvarze sisxlis danTxeviT ixsna kacobrioba codvis, wyevlisa da maradiuli sikvdilisagan. Cven vcxovrobT qveyanaSi, sadac sasuliero galobas adreul qristianobaSi (qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebisTanave) unda Cayroda safuZveli. qarTvelebi Tavis eklesiaSi dedaenaze `warTqvamdnen Jamns~, e. i. wirva-locva da RvTismsaxureba qarTulad mimdinareobda. qristianul RvTismsaxurebas (locvebs) Tan axlavs sataZro simRerebi anu liturgikuli himnebi _ sagaloblebi. uflis sadidebeli galobis saxea fsalmuni. fsalmuni niSnavs qebas, sadidebel galobas, anu saRvTo sagalobels. am gakveTilze sagaloblis _ `qriste aRsdga~ pirveli xma da bani Seiswavleba sanoto CanaweriT. gakveTilze moismenen sagalobels `qriste aRsdga~. STabeWdilebaTa gamdidrebisaTvis maswavlebels SeuZlia bavSvebs waukiTxos mcire nawyveti Cingiz aiTmatovis romanidan `sajalaTo kunZi~ (romanis gmiri abdia kalistratovi ismens sagaloblebs, sataZro simRerebs): `...saswaulebrivi TviTdaviwyebis amgvar mdgomareobas me Cveulebriv ganvicdi xolme, roca vismen Zvel qarTul simRerebs. CemTvis Znelad asaxsnelia, raa es, magram sakmarisia, daiwyos simRera Tundac samma qarTvelma, Tugind sruliad Cveulebrivebma, da gadmoiRvreba suli da sunTqvis xelovneba ubralo da iSviaTi TanazomierebiT da sulieri zemoqmedebis ZaliT. albaT, es maTTvis moniWebuli gansakuTrebuli wyalobaa bunebisa, tipia kulturisa. CemTvis gaugebaria, Tu raze mRerian isini, CemTvis mniSvnelovania, rom me maTTan erTad vmReri~. 51 48-e gakveTili vidre j. verdis `rekviemis~ erT-erT nawils _ `sanqtus~ (`wmida ars~) moismendnen, moswavleebs avuxsniT, rom kaTolikuri RvTismsaxurebis saxeebia qorali, mesa, rekviemi da sxva. galoben laTinur enaze, profesionalebi (a kapela) an organis (orkestris) TanxlebiT. qoralis safuZvelze aRmocenda mesa (sakvirao wirva). literaturuli wyaro _ saxarebaa. rekviemi _ sulis mosaxseniebeli mesa, mravalxmiani cikluri sagundo-saorgano (saorkestro) nawarmoebia. rekviemi Seicavs mesis nawilebs, magram misgan gamoirCeva literaturuli teqstiT, teqstis Sesatyvisi musikis xasiaTiT, nawilebis raodenobiTa da TanmimdevrobiT. gakveTilze Seiswavlian j. kaxiZis sagalobels `kirie eleison~ (`ufalo Segviwyalen~), kinofilmidan `iavnana~. ilustraciaSi mocemul fortepianos klaviaturaze moswavleebi sam registrs miuTiTeben: dabals, saSualos da maRals. maT avuxsniT, rom adamianis sasimRero xma, iseve, rogorc klaviatura, registrebad iyofa. bavSvebs aqvT: `mkerdis~ (dabali), `miqsti~ (Sereuli), romelic fortepianos saSualo registrs Seexameba da `Tavis~ (maRali) registri. TiToeul bavSvs ainteresebs, rogoria misi xma. vaZlevT saxaliso saSinao davalebas, Seamowmon TavianTi xmebi: imReron melodia sxvadasxva registrSi, e. i. sxvadasxva simaRleze. yuradReba miaqcion, romel monakveTSi mRerian dauZabavad. klaviaturaze aRniSnon is monakveTi, romelSic Tavs Tavisuflad grZnoben da Semdeg gakveTilze gviCvenon. dadgenilia saSualo asakis (11-14 w.) bavSvTa xmebi: I xmebi do1 _ fa2 II xmebi do1 _ do2 (re2) III xmebi si (wm) _ do2 XX Tema _ `vqmniT reps~ 49-e gakveTili es gakveTili SeiZleba daiwyos mcire diskusiiT Temaze `akademiuri Tu masobrivi musika~? rogorc cnobilia, dRes gansakuTrebiT gaRrmavebulia mozardTa seriozuli, akademiuri musikiT dainteresebis problema. am problemis gadawyveta gegmazomieri, mizanmimarTuli muSaobiT unda SevZloT. musikaluri ganaTlebis miznebisa da Sinaarsis gansazRvrisas dRes msoflioSi erTmaneTs upirispirdeba mravali, xSirad urTierTgamomricxavi da winaaRmdegobrivi mosazreba, saxeldobr, sazRvargareTel pedagogTa erTi nawilis azriT, `klasika samuzeumo Rirebulebaa, romelsac dakarguli aqvs qmediTi mniSvneloba~; seriozuli, klasikuri nawarmoebebi ganixileba, rogorc `yuris misagdebi musika~, romlis `fsiqologiuri Rirebulebani~ ufro mniSvnelovania, vidre `sazogadoebrivi sargebloba~; popularuli Janrebi ki, romlebSic dominirebs `sazogadoebrivi funqcia~, miiCneva `socialuri kontaqtebis musikad~, rom Cveni drois swored msubuqi musika sTavazobs msmenels `emociuri gancdis tips, romelic Tanamedrove civilizaciisa da teqnikis adekvaturia~, rom musikis axalgazrda msmeneli eCveva `xmauridan informaciis amokrefas, daWeras~ da sxva amgvari. amavdroulad msoflios pedagogiuri sazogadoebis SeSfoTebas iwvevs is, rom musikaluri folklorisa Tu klasikis nimuSebi bavSvTa interesebis miRmaa, radgan maT ar ZaluZT musikalur-mxatvruli Sinaarsis adekvaturi aRqma, maTi sazrisis wvdoma. XX saukunis dasasruls msoflios yvela kontinentis yvela musikosma-pedagogma axalgazrdobis intonaciuri maragis gajansaReba utyuar, mZlavr saSualebad erTxmad aRiara folkloruli mReris tradiciebis aRdgena (ix. musikaluri aRzrdis problemebisadmi miZRvnili III saerTaSoriso samecniero-praqtikuli konferenciis masalebi. moskovi, 1997 w.), amasTan, damkvidrda azri mosmenis `intonaciiT Secnobis~ aucileblobis Sesaxeb, rac samyaros `bgerebiT mosmenis~ unaris gamomuSavebas iTxovs. es ki ukavSirdeba intensiuri smeni ganviTarebas. Cveni eTnomusikis dacvisa da misi WeSmariti bunebis gaazrebis aucilebloba araerTxel dadasturda `iuneskos~ egidiT TbilisSi tradiciuli mravalxmianobis simpoziumebze, romelTa Catareba wesad iqca swored saqarTveloSi, am uZvirfasesi ganZis mflobel qveyanaSi. maswavlebels, romelsac vakisrebT diskusiis warmarTvas Temaze `akademiuri Tu masobrivi musika~, cxadia, sirTuleebis winaSe vayenebT. mozardebs, romlebsac Tavisi guneba-ganwyobilebis gamomxatveli Janrulad da stilurad mravalferovani pop-musika ainteresebT, sadiskusio 52 situacias vuqmniT da problemis mimarT garkveuli poziciis gamomuSavebisaken vubiZgebT. sxvadasxva epoqebis musikalur qmnilebaTa Sepirispirebisa da maT Soris urTierTkavSirebis dadgenis (msgavsebisa da kontrastebis mixedviT) gziT, unda iqnes mignebuli umTavresi _ musikalur nawarmoebebSi gacxadebuli sulieri Rirebulebani. am saswavlo-saTamaSo situaciaSi, sadac wamyvani poziciaa `moswavle-msmeneli-kritikosi~, maswavlebels ostaturi `diriJorobiT~ paeqroba mihyavs im azris gamomuSavebamde, rom, srulyofilma adamianma uari ar unda Tqvas kacobriobis iseT sulier monapovarze, rogoricaa klasikuri, akademiuri musika. am azrs gavrcobas emsaxureba gakveTilis ZiriTadi etapis aqtivobebi. o. TaqTaqiSvilis safortepiano piesis `laSqrulis~ ritmul organizaciaze `vaSenebT~ xalxuri simReris `laSqrulis `teqsts. Semdeg sityvebs musikalur fons vaSorebT da vqmniT `reps~. amiT moswavleebs aRmovaCeninebT, rom `repi~ tradiciuli, akademiuri musikis safuZvelzea aRmocenebuli. gakveTilis dasasruls moswavleebs saxaliso davalebis Sesrulebas SevTavazebT: miiRon monawileoba TamaSSi `vis urekavs mobiluri telefoni~, romlis mizania ritmuli suraTiT melodiebis (satelefono signalebis) gamocnoba. XXI Tema _ `vacocxlebT igavs~ 50-e gakveTili kompozitor nodar gabunias `igavi~ (solisti momRerlebisa da instrumentuli septetisaTvis) programulia, anu safuZvlad udevs igav-araki `soflis maSenebelni~ sulxan-saba orbelianis wignidan _ `sibrZne sicruisa~. rogorc wignis saTauridan Cans, igi sibrZnes Seicavs, sicrue ki zRaparia, igav-arakia. i. WavWavaZe ase ganmartavs: `me vfiqrob saba orbelians amis Tqma undoda: `me zRapars geubnebi da sibrZnes ki gamcnobo...~ moswavleebma meore pasuxi unda Semoxazon: igav-araki aris mokle alegoriuli moTxroba damrigebluri Sinaarsisa. `igavis~ mosmenis Semdeg asruleben davalebas, romelic igavis epizodebis xasiaTis, ganwyobilebis gamoaSkaravebas ukavSirdeba. xazi gaesmeba sityvebs: I da II epizodebi _ laRi, mxiaruli, xalisiani. III epizodi _ msubuqi xasiaTis, `Semparavi~, TxovniTi intonaciebi, sevdis momgvreli intonaciebi ganwiruli SeZaxilebiT. IV epizodi _ energiuli, Semtevi. 51-e gakveTili gakveTili mTlianad moswavleTa iniciativaze igeba. TiToeuls Seaqvs Tavisi wvlili igavis inscenirebaSi siuJetis pantomimiT, plastikuri moZraobebiT gasaTamaSeblad. ramdenjerme moismenen fragmentebs `igavidan~, gamoTqvamen mosazrebebs. igavis `gacocxlebisaTvis~ muSaobs sul 5 jgufi: scenaristebi, inscenirebis mokle Sinaarsis Semdgenlebi mayureblebisaTvis dasarigeblad, reJisori, mxatvrebi da msaxiobebi (erT jgufSi Sedian), Semfaseblebi (kritikosebi) da reklamaze momuSaveebi. gakveTilis aqtivobebma xeli unda Seuwyon damoukideblad da jgufurad muSaobis unarCvevebis ganviTarebas. 52-e gakveTili gakveTili eTmoba kompozitor n. gabunias `igavis~, rogorc xelovnebis nimuSis, gaanalizebas: 1. rogor `daasuraTa~ musikam igavis personaJebi, ra Strixebi SesZina musikam igavis personaJebs: ZaRls, mamals, melas. 2. dafaze ixazeba ori erTmaneTis gadamkveTi wre (`venis diagrama~). moswavleebma unda imsjelon 53 da diagramaSi Seitanon s. s. orbelianisa da kompozitor n. gabunias `igavis~ saerTo da ganmasxvavebeli niSnebi. 3. eZlevaT saSinao davaleba: gakveTilze `igavis~ mTavari personaJebis musikaluri portretis sityvierad daxasiaTebis Semdeg Seqmnan Canaxatebi am personaJebis (ZaRlis, mamlis, melas) niRbebisaTvis. `igavis~ insceirebisaTvis maswavlebelma unda gamoiyenos musikis gakveTilebisaTvis daTmobili sarezervo dro. inscenirebis Semdgom unda Sefasdes TiToeuli moswavlis SemoqmedebiTi unari, sakuTari xedva, auditoriasTan kontaqti, teqnikis floba (sxeulis, mimikis) da sxva. XXII Tema _ `Teatris Sesaxeb~ 53-e gakveTili gakveTili eTmoba informaciis miwodebas berikaobis _ erT-erTi uZvelesi tradiciuli xalxuri warmodgena-TamaSobis Sesaxeb, garkveuli kiTxva-davalebebis Sesrulebas: *berikaobis amsaxveli scena (kompozicia berikebis figurebiT) Zvel TbilisSia, bavSvTa samxatvro galereis win mdebare moedanze, iqvea Teatri _ `berikebic~. *berikaobis scenebia qarTul filmebSi `giorgi saakaZe~, `maia wyneTeli~. *berikebis warmodgenebSi xelovnebis sxvadasxva dargebia Serwymuli: Teatri, musika, saxviTi xelovneba, cekva. `berikebis simReris~ (qarTuli filmidan `maia wyneTeli~) mosmeniT miRebuli STabeWdilebebis Sedegad berikebis gansaxierebisas TvalnaTeli gaxdeba, gamoxatvis ra formebs mimarTaven bavSvebi ganwyobilebis gadmosacemad. pantomimis, Teatraluri etiudisa Tu mcire scenebis gaTamaSebiT (niRbosani berikebiT) maswavlebels saSualeba eZleva Tvali adevnos da Seafasos musikis xasiaTis gadmocemisaTvis SeZenili unar-Cvevebi: ritmuli moZraoba musikis Sinaarsis, xasiaTis, tempisa da dinamikuri elferis Sesabamisad; gamomsaxveli moZraobebis moZebna, Tavisufali orientireba garemoSi, sivrceSi, Seswavlili moZraobebis (ileTebis) SemoqmedebiTi gamoyeneba, improvizaciis xarisxi da a. S. 54-e gakveTili sagakveTilo da saSinao davalebebi sasceno xelovnebis dargis _ Teatris Sesaxeb bavSvTa informirebis xarisxis dadgenas emsaxureba, amasTan, iTvaliswinebs maT interesebsa da SesaZleblobebs. Teatrebis CamonaTvals bavSvebma sasceno moqmedebebi unda SeurCion TiToeuli Teatris specifikis gaTvaliswinebiT (davaleba 1). pasuxi sworia, Tu: I svetis ##1 (dramis Teatrs) isriT daukavSireben II svetis #3-s I svetis #2 _ II svetis #1-s I svetis #3 _ II svetis #4-s I svetis #4 _ II svetis #5-s I svetis #5 _ II svetis #2-s #2 da saSinao davalebis Sesruleba bavSvebis individualur gamocdilebas gamoavlens. maswavlebels SeuZlia, misces zogadi orientirebi davalebis Sesasruleblad, kerZod: a) rogoria sasceno moqmedebebis kavSiri cxovrebasTan; b) rogor SeafasebdiT scenur pirobebSi momxdar ambebs da rogor daapirispirebdiT cxovrebis analogiur movlenebTan; g) SegiZliaT moqmedebisa da qcevis mixedviT imsjeloT piesaSi warmodgenil adamianebze? d) rogoria nawarmoebis ZiriTadi idea, azri, ZiriTadi Tema; e) rogor viTardeba movlenebi, ras aRweven moqmedi pirebi; v) rogori STabeWdileba moaxdina calkeulma movlenam Tu epizodma, igrZeni mxatvruli sityvis Zala? 55-e gakveTili am gakveTilze `vestumrebiT~ Teatrs, romelSic sasceno moqmedeba Serwymulia simRerasTan saorkestro musikis TanxlebiT. ivseba saWiro sityvebiT mayurebelTa darbazis aRwerisaTvis gamotovebuli adgilebi. es Tanamimdevrobaa: parteri, amfiTeatri, loJa, benuari, beletaJi, balkoni. 54 moswavleebma unda Seavson cxrili, romelic maswavlebels garkveul warmodgenas Seuqmnis musikaluri Teatris mimarT maT interesebze, Teatralur gamocdilebaze. amasTan, aRmzrdelobiTi amocanebis ganxorcielebisaTvis saWiro orientirebs miawvdis. maswavlebels SeuZlia moswavleebTan dialogis formiT saubari ise warmarTos, rom gamoikveTos: 1. gansxvaveba akademiuri musikisa da pop-musikis koncertebis msmenelebs Soris (pop-musikis koncertebze msmenelebi uSualod monawileoben koleqtiur qmedebebSi, xelebiTa da fexebiT gamoxataven ritmul pulsacias, xmas ayoleben Semsruleblebs da sxv. akademiuri musikis koncertebze ki grZnobebis amgvari gamoxatva dauSvebelia. warmodgenisa Tu koncertis msvlelobisas darbazSi gamefebulia siCume. miRebuli wesebis Tanaxmad, musikis JReradobis damTavrebis Semdeg taSiT, ovaciiT xdeba damokidebulebis gamoxatva mosmenilis mimarT). 2. akademiuri musika sirTulis maRali xarisxiT gamoirCeva. musikaluri nawarmoebi moiTxovs, rom msmeneli `mivides masTan~, saamisod ki igi unda flobdes musikis gamomsaxvelobiT xerxebs da sxv. moswavleebma unda gamoxaton TavianTi damokidebuleba (sityvierad Camoayalibon an CanaxatiT warmodginon) nanaxi speqtaklis mimarT (opera, baleti). davalebis Sesrulebis Semdeg unda gaimarTos msjeloba, romelic gamoavlens, rogor acnobierebs musikalur-Teatralur xelovnebas (rogorc msoflmxedvelobis gamoxatvis da komunikaciis saSualebas), rogor aanalizebs (Tavis gamocdilebaze dayrdnobiT) saopero Tu sabaleto nimuSs, ra gamomxatvelobiTi xerxebis miTiTeba da aRwera SeuZlia mosmenili musikidan. 56-e gakveTili davaleba rom Sesruldes, miTiTebuli baletebi TavianT avtorebs unda daukavSirdes isrebiT. swori pasuxia: l.minkusi _ `don kixoti~, p.Caikovski _ `maknatuna~, `gedebis tba~ s.prkofievi _ `romeo da julieta~, a.adani _ `Jizeli~, a.maWavariani _ `otelo~. suraTze qarTveli balerina n.ananiaSvilia gamosaxuli. maswavlebeli gakveTils ZiebiTi swavlebis WrilSi warmarTavs. swavlebis safuZvelia _ kavSiri moswavleTa gamocdilebasTan. es swavlebis am modelis ZiriTadi niSania. gansakuTrebul mniSvnelobas iZens komunikaciur-dialoguri saqmianoba, moswavleTa urTierTobani erTmaneTTan da maswavlebelTan. problema Semoaqvs maswavlebels, an daismis TviT moswavleTa mier (es damokidebulia moswavleTa damoukideblobis xarisxze): ori musikaluri fragmentidan, romlebsac audioCanawerSi moismenen, ra niSnebiT gamoarCeven, romeli ekuTvnis saopero Janrs da romel fragmentSi JRers sabaleto musika? swavlebis am modelis safexurebia: 1. monacemTa Tavmoyra _ bavSvebi eZieben sarwmuno cnobebs obieqtebsa da movlenebze. maswavleblis amocanaa, gaafarToos SemecnebiTi Ziebis are, bavSvebisaTvis misawvdomi cnobebis moculoba da xasiaTi. 2. eqsperimentireba _ bavSvebi gamoTqvamen hipoTezebs, amowmeben savaraudo ZiebiT-mizezobriv kavSirebs. 3. ganmartebis ageba _ ganmartebas (formulirebas) klasi gamoimuSavebs msjelobis Semdgom. 4. kvlevis analizi _ klasi aanalizebs Catarebul kvlevas. maswavlebeli maT orientirebas axdens imis gamovlenaze, Tu romeli kiTxvebi iyo yvelaze ufro efeqturi informaciis ZiebisaTvis, hipoTezis agebisaTvis. amgvarad, am modelSi kvlevis Cvevebi, gamocdileba formirdeba. swavleba emsaxureba ara imdenad codnis ganzogadebas, ramdenadac TviTon procesis aTvisebas, romelSic Semowmebas gadis ganzogadebebi. 57-e gakveTili audio-CanawerSi bavSvebi moismenen cekvebs p.Caikovskis baletidan `maknatuna~, romlebic baletis II moqmedebaSi erTimeoris miyolebiT sruldeba. es sabaleto sanaxaoba SeiZleba klasSi `gacocxldes~. saWiro iqneba sxvadasxva qveynebis (arabeTi, CineTi, espaneTi) cekvebisaTvis damaxasiaTebeli moZraobebis, cekvebisaTvis saWiro rekvizitis (magaliTad, patara mwyemsebisaTvis nabdis, qudis, Cinuri cekvisaTvis _ qolgebis, espanuri cekvisaTvis _ maraoebis) moZieba. cekvebis dadgmisaTvis SeirCevian cekvebis `damdgemlni _ qoreografebi~. `mxatvar-dekoratorTa~ jgufi erov55 nuli kostiumebis eskizebs Seqmnis. `orkestris diriJori~ imuSavebs sadiriJoro Jestebze, xelis moZraobiT (`diriJorobiT) gauZRveba `orkestrs~, warmosaxviT sakravebze damkvrelTa jgufs, romelic am cekvebis musikis JReradobis fonze dakvris imitirebas moaxdens. `diriJori~ TiToeul `Semsrulebels~ uCvenebs Tavisi partiis Sesrulebis dros da a. S. am saklaso RonisZiebisaTvis maswavlebeli sarezervo droidan isargeblebs. gakveTilze vsaubrobT imis Sesaxeb, rom marTalia, yvela cekvas baletSi Tan axlavs metad gamomsaxveli sabaleto musika, magram cekvebi da musika sakmarisi ar aris imisaTvis, rom mayurebelma baletis calkeuli moqmedebebis da scenaze mimdinare konkretuli movlenebis Sinaarsi gaigos. bavSvebs vubiZgebT im gamomsaxveli xerxebis Ziebisaken, riTac baletis artistebi gamoxataven TavianT `saTqmels~. Ziebam baletis erT-erT mTavar `iaraRTan~ mimikasTan da JestTan unda migviyvanos. pantomimuri Txroba, gamomsaxveli plastikuri moZraoba usityvo qoreografiuli enaa. siuJeti baletSi swored aseTi eniT iSleba. saxelmZRvaneloSi moTavsebul cxrils bavSvebi Semdegi TanmimdevrobiT Seavseben: erTi moqmedi piris mier Sesrulebuli scenaa TeatrSi _ monologi, operaSi _ aria, baletSi _ variacia. or moqmed pirs Soris saubari dramis TeatrSi dialogia, orTa simRera operaSi _ dueti, wyvilTa cekva baletSi _ pa-de-de. mTavaria, maswavlebelma gaataros keTebiT swavlis principi, anu TiToeuli cneba _ monologi, dueti, variacia, dialogi, aria, pa-de-de modelirebiT iqnes Semotanili. moswavleebis mier swori ganmartebis SerCevis Sedegad informacia Sedis `skivrSi~. 58-e da 59-e gakveTilebi Semajamebeli xasiaTisaa. unda gaiSalos aqtivobebi SeZenili unarebisa da Cvevebis, SeTvisebuli codnisa da cxovrebiseul situaciebSi misi gamoyenebis xarisxis dasadgenad. yoveli aqtivoba saganmanaTleblo standartis indikatorebzea orientirebuli. Semajamebeli gakveTilebi ramdenime tipisaa: 1. dgindeba Sesaswavli Temis sazRvrebSi SeZenili praqtikuli unar-Cvevebisa da codnis donis xarisxi, faseulobebi da damokidebulebebi samyaros mimarT; 2. saswavlo wlis ganmavlobaSi SeZenili unar-Cvevebi da codna fasdeba Semdegi maxasiaTeblebis mixedviT: a) kritikuli azrovneba; problemaTa gadaWris unari; SemoqmedebiTi azrovneba, moqalaqeobrivi cnobiereba; komunikaciis unari; kvleva-Ziebis unari; TviTSefasebisa da sakuTari saswavlo saqmianobis warmarTvis unari. b) praqtikuli unar-Cvevebi da ideebis gamoxatva xelovnebaSi; komunikacia da interpretacia; xelovnebis aRqma konteqstSi. 3. Semajamebeli aqtivobaa daskvniTi gakveTil-koncertebi (Semadgeneli komponentebia: simRera _ solo, saansamblo, sagundo, musikalur-ritmuli moZraoba, muzicireba-improvizacia). V ramdenime sanimuSo gakveTili savarjiSoebis, testebis pasuxebiT (gasvliTi, mimdinare, Teoriuli, praqtikuli, Semajamebeli), scenari saswavlo masalis wardgenis fazebiT (axsna– ganmartebiTurT). 56 VI Sefasebis sistema Sefaseba Sefaseba swavlisa da swavlebis procesis mniSvnelovani nawilia. Sefaseba, erTi mxriv, gvawvdis informacias moswavleebis winsvlis Sesaxeb, meore mxriv ki, konkretuli meTodikis efeqtianobis Semowmebisa da srulyofis saSualebas iZleva. dRes, rodesac saganmanaTleblo procesis centrSi moswavle da miRweuli Sedegi dgas, Sefasebis mTavari orientiri aris ara codnis odenoba, aramed xarisxi. axali midgomis Sesabamisad fasdeba ara marto informaciis floba moswavlis mier, aramed SeZenili unar-Cvevebi, sagakveTilo procesSi CarTuloba, praqtikuli samuSaos Sesruleba, TanamSromloba jgufuri muSaobis dros, msjelobaSi monawileoba, SemoqmedebiTi unaris demonstrireba, prezentaciebi da a. S. Tu musikis maswavlebeli saswavlo wlis ganmavlobaSi sistematurad akvirdeboda moswavleebs da dakvirvebis Sedegad miRebuli informacia Sehqonda Cven mier SemoTavazebul ‘monacemTa bankSi~ (moswavlis individualur anketaSi), monitoringisa da Semowmebis Sedegebis gansjis safuZvelze mas ar gauWirdeba moswavleTa ganviTarebis damadasturebeli daskvnis gamotana. maswavlebeli Semowmebis Semdeg formebs, xerxebsa da saSualebebs mimarTavs: formebi: zepiri, werilobiTi. xerxebi: dakvirveba, saubari, gamokiTxva, konsultacia, CaTvla. saSualebebi: testebi, kiTxvebi, dakvirvebis Sedegad individualur anketaSi dagrovili monacemebi da a. S. savaraudod musikaSi trimestruli Sefasebis wriuli diagramis Semadgeneli komponentebi VII klasSi ase SeiZleba gamoisaxos (10%-s irCevs moswavle): diagramidan Cans, rom Sefasebis mniSvnelovani elementi moswavlis praqtikuli unar-Cvevebi da zogadi unarebia (40%). praqtikuli samuSao praqtikul muSaobaSi igulisxmeba: 40% 1. konkretuli praqtikuli samuSaos Sesruleba (ritmul-intonaciuri msjeloba prezentacia savarjiSoebis Sesruleba, simReris, cekvis, rolis Seswavla). klasSi 30% * organizeba 20% * teqnikis floba trimestruli Sefasebebis safuZvelze gamoiyvaneba wliuri Sefaseba moswavlis progresisa Tu CamorCenis gaTvaliswinebiT. swavlebis procesSi Sefasebis ori forma gamoiyeneba _ ganmaviTarebeli da ganmsazRvreli. ganmaviTarebeli Sefasebis formebia zepiri da werilobiTi komentarebi. aseTi saxis Sefasebisas ar aris savaldebulo qulis dawera. ganmsazRvreli Sefasebis mizania moswavleTa miRwevebis donis quliT gansazRvra saswavlo gegmasTan da saswavlo miznebTan mimarTebaSi. Sefasebis am orive formis gamoyenebisas ganmaviTarebeli Sefasebis wili meti unda iyos, igi gaumjobesebazea orientirebuli. interaqtiuli gakveTilis struqtura saSualebas iZleva, gakveTilze ganxorcieldes ara marto maswavleblis mier moswavlis Sefaseba, aramed Sefasebis iseTi formebi, rogoricaa: * moswavleebis mier urTierTSefaseba; * moswavlis mier TviTSefaseba. gTavazobT or kiTxvas, romlebic gankuTvnilia jgufis TiToeuli wevris TviTSefasebisTvis da jgufis mier sakuTari naSromis TviTSefasebisTvis reitinguli sistemiT. 1. TviTSefasebis kiTxvari jgufis TiToeuli wevrisaTvis. * ra moimoqmedeT iseTi (an ra azri gamoTqviT), rac daexmara Tqvens jgufs samuSaos SesrulebaSi? * Tqveni azriT, ramdenad nayofierad imuSava jgufma da ras TvliT amis mizezad? * ras gaakeTebdiT momavalSi ufro efeqtiani Sedegis misaRwevad? * ra iyo yvelaze kargi, rac erToblivi muSaobisas gamoikveTa? * kmayofili xarT Tqveni wvliliT? Sevsebul kiTxvars moawereT xeli, miuTiTeT klasi, dRe da ricxvi. 2. TviTSefasebis kiTxvari jgufisaTvis sakuTari naSromis Sesafaseblad reitinguli sistemiT. jgufma, rogorc erTma mTlianobam, unda upasuxos mocemul sam SekiTxvas da xuT- an aTbaliani skaliT Seafasos Tavisi namuSevari. 1. miaRwieT Tu ara maswavleblis mier dasaxul mizans? 2. ra iyo Tqveni gundis yvelaze didi miRweva? 3. ra iyo Tqveni erToblivi muSaobis xarvezi da nakli? pasuxebis mixedviT reitinguli sistemiT SeafaseT Tqveni Sromis Sedegi mocemul skalaze. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 57 praqtikuli samuSao 1. mo swavl e Sef asebis kr it er iu mebi z o gad ad aR wer s aanal iz ebs war mo aCens (a s a x e l e b s ) Semsr u l ebl is/ nawar mo ebis saku T ar nawar mo ebs d a misi ko l eqt ivis mier xed vas Sesr u l ebis st il s gamo yenebu l 8_ 10 1_ 4 mxat vr u l gamo msaxvel o biT saSu al ebebs 5_ 7 1. 2. 3. 4. prezentacia 1. musikaluri nawarmoebis analizis Sefaseba. 2. saprezentacio unarebis Sefaseba. moswavle Sefasebis kriteriumebi zogadad aRwers aanalizebs Semsruleblis/ warmoaCens (asaxelebs) koleqtivis mier gamoyenebul nawarmoebis nawarmoebs da misi mxatvrul-gamomsaxvelobiT sakuTari xedvas Sesrulebis stils saSualebebs 8_10 1_4 5_7 1. 2. 3. 4. sapr ez ent ac io u nar ebis Sef aseba T ar iR i: pr ez ent ac iis saxeo ba: mo xseneba-r ef er at i mo swavl e Sef asebis kr it er iu mebi Semaj amebel i qul a saT qmel is naT l ad T val saCino ebisa kiT xvebz e qu l aT a saS. d a gasagebad d a t eqniku r i ad ekvat u ri ar i T met i ku l i g ad m o c em a, saSu al ebebis pas u xi s g ac em a ko nt aqt i g amo yeneba au d it o r iasT an 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 58 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 2. msjeloba klasSi saklaso msjelobaSi monawileoba T ariRi: saklaso msjelobaSi monawileobis Sefaseba msjelobis Tema: moswavle Sefasebis kriteriumebi Semajamebeli qula aqtiuri sakuT ari azris sxvisi azris qulaT a saS. monawileoba dasabuT eba mimarT ariTmetikuli pativiscemis demonstrireba 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 59 VII damatebiTi masala maswavleblisaTvis a) musikaluri Canawerebis (audiokasetaze) CamonaTvali Temebisa da b) audiokaseta. gakveTilebis mixedviT; musikaluri Canawerebis (audiokasetaze) CamonaTvali Temebisa da gakveTilebis mixedviT (audioCanawerebi). saswavlo-mosasmeni repertuaris CamonaTvali (audioCanawerebi) N Temis dasaxeleba Tema gavicnoT er TmaneTi gakveTilis nomeri Sesaswavli simR era saqarTvel os himni (asr.saqtel eradios orkestri, Tbil isis saopero Teatris gundi. diriJori z. azmaifaraSvili) bunebis xmebi 1-2 I Tema II Tema III rogor Seiqmna musika 3 Tema IV salamuridan dRemde (sakravebis warmoSoba da ganviTareba) simRera _ Cveni Tanamgzavri Tema V xalxuri da profesiuli musika 7-8 `sul iko~ Tema VI cekva _ musikaluri moZraoba 9-10 `cangal a da gogona~ (xal xuri) Tema VII ritmi 11-12 `JuJuna wvima~ (xal xuri) Tema VIII metri —wesrigis damcvel i 13-17 Tema IX tempi 18-20 60 mosasmeni nawarmoebi 4 5-6 `iavnana~ (xal xuri) `Caguna~ (xal xuri) `xevsuruli~(salamuri); `fSavuri~ (asr. o. kelapt riSvil i) xalxuri simRerebi (fragmentebi): `iavnana~ (kaxuri); `mravalJamieri~; `l aSqrul i~; `glesav da glesav~; `Sen xar venaxi~ `suliko~(asr. debi iSxnel ebi); inglisuri simR era (asr. ans. `biTl zi~); `arabuli cekva~ p. Caikovskis baletidan `maknatuna~ (asr. londonis simfoniuri orkestri. diriJ.andre previni); `Cemo kargo qveyanav~r.laR iZe (asr. ans. `qarTuli xmebi~); `iavnana~ -j.kaxiZe (asr. T. WoxoneliZe) cekvebi (fragmentebi): `samaia~ `mTiuluri~ `xorumi~ `gandagana~ `kintouri~ `samaia~, `mTiuluri~, `xorumi~ xalxuri simRerebi (fragmentebi): `Wrel o pepela~ `moxevis qal o~ `Widaobas ra unda~ `me pawia mercxali var~ `JuJuna wvima~ `qarTul i cekva~ z.fal iaSvil is operidan `daisi~ `Caguna~ (xalxuri, Conguris Tanxl ebiT. asr. ans. `rusTavi~) Tema X gilocavT Soba-axal wels 21-22 Tema XI melodia 23-24 Tema XII vswavlobT sanoto damwerlobas 25-26 Tema XIII vecnobiT musikalur Janrebs 27-28 Tema XIV Tema XV vqmniT klips _ musikalur reklamas bunebis suraTebi musikaSi 29-31 32-34 `alilo~ (xalxuri); `fifqebi~ (g.daraxveliZe) `do, re, mi~ (r.rojersi) `mumli muxasa~ (xalxuri) `ima mTazeda~ (xalxuri~ `alilo~ `ave maria~- f. Suberti (asr.robertino loreti) `fifqebi~-g. daraxveliZe `alegro-Ramis patara serenada~ -v. mocarti (asr. berlinis filarmoniis orkestri diriJori h. f. karaiani) `raSovda~ (raWuli xalxuri simRera. asr. ans. `mTiebi~) `do, re, mi~ (r.rojersi. mus.filmidan `musikis hangebi~); musikaluri fragmentebi amave filmidan `saqorwino marSi~-f. mendelsoni~ `marSi~ - j.kaxiZe (k/f. `pirveli mercxali~) `samgloviaro marSi~f.mendelsoni (asr. londonis simf. orkestri. dir.alfred Solci) `gazafxuli~- a. vivaldi ciklidan ~ weliwadis droni~ (asr. moskovis sax.konservat. kameruli orkestri. dir. genadi Cerkasovi); `enZela~- p. Caikovskis saf. ciklidan `weliwadis droni~ (asr.vladimir aSkenazi) 61 T ema X III vec no biT mu s ikal u r J a nr ebs (g ag r Ze l eba) 35-39 `t ial o d ar ial ao (mxed r u l i. r .l aR iZe) T ema XVI C ven vaJ i d ag vbad ebia, mz e v, Sin Semo d io 40-42 `mz e Sina~ (g u r u l i s af er xu l o ) T ema X V II T ema X V III vqmni T par t it u r as 43-45 T ema X IX qr ist es br wyinva l e aR g o ma _ d R es as wau l T a d R es as wau l i 47-48 T ema XX vqmni T r e ps 49 T ema XXI vac o c x l eb T ig avs 50-52 Tema XXII Teatris Sesaxeb 53-57 62 himni d ed ae nas 46 `himni d ed aenas ~ r .l aR iZe (f r ag ment i) sagal o bel i `qr ist e aR d g a~ val s i `c isf er i d u nai~ i.St r au s i (asr .venis f il ar m.o r kes t r i. d ir . her be r t f o n kar aiani); `menu et i~ g . f . he nd el is su it id an `mu s ika wyal z e~ (asr . vaSing t o nis kamer . o r kes t r i. d ir . ed var d ker o l i); `yva vil ebis val s i~ p. Caiko vskis bal et id an `maknat u na~ (as r .l o nd o nis s i mf . o r kes t r i. d ir iJ .and r e pr evini); `po l ka a na~-i. St r au s i (as r .venis f il ar m. o r kes t r i. d ir iJ . h.f o n kar aiani); `mar Si-mo n t eki d a kapu l et i~s .pr o ko f ievis bal et id an `r o m eo d a j u l iet a~ (d ir iJ.s .pr o ko f ievi). `mz e Sina~ (g u r u l i s af er xu l o . asr . ans. `mz eT amz e~); II simebiani kvar t et is III nawil i `m z e Sinas~ T emaz e s . c inc aZe (as r . saq. saxel mwif o simebiani kvar t e t i) `himni d ed aenas ~ r .l aR iZe s ag al o bel i `qr is t e aR d ga (as r .Ser eu l i g u nd i); `s anqt u s~ j .ve r d is `r eqviemid an~ (as r . miu nhenis s imf . o r kes t r i. d ir iJ . i.skal d iki); Sagal o be l i `kir ie el eis o n ~ -j . kaxiZe (k/f .`iavnana~) `l aSqr u l i~o .T aqT aqiSvil i (as r . m.f aniaSvil i) `mg z avr is simR er a~ igavid an`s o f l is maSeneb l ebi~ - no d ar g abu nia (as r . a. er qo maiSvil i, g .sixar u l iZe, n.f u l ar iani d a ins t r . sept e t i) berikebis simRera k/fdan`maia wyneTeli~s.cincaZe; cekvebi p.Caikovskis baletidan `maknatuna~: `arabuli~, `patara mwyemsebis~, `Cinuri~ da `feria draJes~ (asr. berlinis filarmoniis orkestri. diriJ. herbert fon karaiani) 63 gvari, saxeli qcevis normebis floba Teatri kino saxviTi xelovneba poezia cekva a. amoicnobs xelovnebis sinTezur dargebs. b. aRwers xelovanTa saqmianobas. g. SeuZlia xelovnebis sxvadasxva dargebis gamomsaxvelobiTi xerxebis aRwera. danarTi 1 TeatrSi kinoTeatrSi gamofenebze muzeumSi interesebi xelovnebis dargebis mimarT pasiuri musikaluri monacemebi monawileoba klasis speqtaklSi, smena karnavalSi, saangariSo ritmi koncertSi. mexsiereba liderobis survili da, piriqiT, damoukideblad msjelobisa da qcevis uunaroba. jgufSi muSaobis unar-Cvevebi: a. muSaobs individualurad da sxvebTan erTad. b. exmareba Tanaklaselebs. g. yurs ugdebs gansxvavebul azrs. aqtiuri 1. iyenebs musikalur elementebs da sakravebs improvizaciuli savarjiSoebis dros. 2. mReris marto da sxvebTan erTad(frazebs, melodiebs, martiv orxmian simRerebs). 3. mimarTavs gamoxatvis sxvadasxva formebs garkveuli ganwyobilebis gadmosacemad (pantomima, Teatraluri etiudis mcire scenis gaTamaSeba). 4. asrulebs zogierTi cekvis ileTebs, cekvavs partniorTan, wyvilSi, ansamblSi. 5. amoicnobs da Cawers sanoto sistemis niSnebs, kiTxulobs martiv ritms, melodias. 6. usmens musikalur nawarmoebs da gamoxatavs sakuTar damokidebulebas. 7. ganixilavs da adarebs erTmaneTs mosmenil nawarmoebebs. 8. asxvavebs musikalur sakravebs (forma, JReradoba, tembri). praqtikuli unar-Cvevebi, komunikacia da interpretacia, musikaluri nawarmoebis aRqma (simRera, musikis mosmena, musikalur-ritmuli moZraoba, musikaluri anbanis elementebi) ~monacemTa banki~ (moswavlis individualuri anketis nimuSi) ra unda gakeTdes danarTi 2 gakveTilis gegmis sanimuSo sqema Tema gakveTili # TariRi saswavlo miznebi aqtivobebi: vokalur-sagundo samuSaoebi, savarjiSoebi sasimRero repertuari musikis mosmena musikalur-ritmuli moZraobebi gamoxatvis sxvadasxva formebi (pantomima, Teatraluri etiudi) musikaluri anbani muzicireba – improvizacia resursebi 64 moswavleebis organizeba da drois ganawileba Semowmebis formebi, xerxebi
Documenti analoghi
gonivruli skolebi
sayidlebze siarulis, arCevnebSi monawileobis, qveynis saSinao da
sagareo politikuri situaciis sworad Sefasebis, samsaxurSi kolegebTan urTierTobis problemebis mogvarebis dros da a.S.
SenarCuneba, ga...
mzis sxivi musikaSi
SevarCieT da dagimzadeT simRerebis `minus~ fonogramebi,
romelTa Seswavlis Semdeg Tqvenc SegeZlebaT skolaSi saintereso
koncertis
Catareba.
dRevandel
gakveTilze,
romelsac
simbolurad `dasawyisi~ vuwod...
qimia 11
maswavleblis wignis ZiriTadi mizania qimiaSi swavleba/swavlis xarisxis amaRleba.
am miznis misaRwevad maswavleblis wigns upiratesad oTxi funqcia aqvs:
1. samecniero da zogadi informaciis miwodeba. ...
media da bavSvTa uflebebi
gaakritikon isini, vinc ver asrulebs TavianT valdebulebebs
bavSvebis winaSe.
es broSura miznad isaxavs ukeT gaacnos Jurnalistebs bavSvTa
uflebebi da auxsnas maT, Tu rogor SeiZleba bavSvTa uflebebTa...
maswavleblis wigni
aucilebelia, gakveTilis dasrulebis Semdeg gavaanalizoT, Tu risi miRweva SevZeliT da ra problemebi warmoiSva konkretuli miznis miRwevis gzaze. aq moiazreba
moswavleTa CarTuloba sagakveTilo procesSi....