Tulaga 44 fanau Pasefika faatulagaga OECD
Transcript
OLA e fa’asoa fa’amatalaga mo a’oga i le gagana Samoa Talafaasolo Laufatu a Samoa Talanoaga o le Vaiaso Fanene Pita Maivia: Alii pii ta’uta’ua O le faafeiloa’i a manu: Talanoaga ma Dr Meaola O se tala o le Toe Tu Amituana’i– Toloa PULETINI A’OGA 01 Aperila 2013 Vol 3 Issue 9 Fai pe le faia—o le fesili lea mo matua uma O le fesili pe tatau pe le tatau ona fai ni meaa’oga a le fanau i le fale o se fesili e aafia ai matua uma. Ua masani le faalogo a le fanau i le fesili a matua poo fea sana tusi, a o fea le galuega o le fale sa tatau ona tuu e le faia’oga i totonu o le ato pe faapipii i le api. E tele taimi e tutupu ai eseesega i le va o le faia’oga ma se matua, pe a leai se galuega e avatua e le fanau. E tusa i faai’uga o su’esu’ega—nei ma fafo fo’i, o se pasene telē o matua e lagolagoina le tatau ona fai galuega a le fanau i le fale. I malo Asia e iloga le pasene o matua e faitio i le le lava o galuega e avatu. Ua avea ai ma se tasi o tiute e so’ona faamasino ai le faia’oga e matua o tamaiti. I ni su’esu’ega sa faia i le mataupu ua mafua ai ona finau mai nisi su’esu’e e faapea e le aogā i le fanau nei galuega e fai i le fale. E sili ai pe a faaalu le taimi e ta’a’alo ai ma le fanau. Fai mai le alii su’esu’e o Terry Locke o le Iunivesite o Canterbury, e lelei mo tamaiti Kiui le faamalositino, ta’alo pe a’o le fa’aaogaga o se mea faifaaili. E sili atu lena i le faaalu o le taimi i meaa’oga. E leai se faai’uga mautinoa i lea mataupu. Ae foliga o matua na to’a’aga e fai meaa’oga i le fale a o laiti fo’i, o latou fo’i na e u’una’iina lea masani ia latou fanau. Pau le tulaga ua mautinoa, o se tu e faamalosia i a’oga nofotumau ma na e pulea sa’oloto. E ese ma a’oga a le malo e le so’ona faamalosia. O le fesili fo’i poo le a le taimi o le faia’oga e togi ai nei galuega faaopoopo o le tasi lena mataupu. I le fesiligia ai o fanau e malaga mai Asia ma a’o’oga i Niu Sila e faamaonia ai se eseesega tele i uiga faaali e faatatau i le mataupu. E maualuga tele le faamamafa a malo Asia i le tatau ona fai meaa’oga i le fale. I Finilani, le malo o loo tulaga muamua i a’oga, e leai ni galuega fai i le fale i le tulagalua. Imeli feso’ota’i: [email protected] E le fa’atauina~Not for Sale AVANOA FAIGALUEGA Talofa lava le mamalu tele o le aufaitau a le OLA. O lo’u igoa o Timo Taofia. Ou te a’oga i le Iunite Samoa a le O le Taiala i le A’oga a Finlayson Park i Manurewa. O le mea ua tupu, o le a tuua i matou e si o matou faia’oga, ma ua mana’omia ai e si a matou vasega sona sui. O lea sui e tatau ona amata i le a’ega lona lua. Matou te mana’omia se faia’oga alofa, poto, tausaafia, lelei lana tautala ma le tusitusi i le Samoa ma le Igilisi (manatua e bilingual si a matou pisinisi). A iai fo’i sau taleni i le musika, siva poo le ICT, e manaia tele. I la matou tali atu, e totogi lelei oe, matou te tausia lelei oe, ma tau sou sei i fua o la matou faatoaga laau. Lafo mai loa lou CV ma sou ata manaia. Alofa tele atu. Scale A teacher required for Samoan bilingual unit Y7–8. Permanent. Start Term 2. Appointee must be fluent in Samoan and English. Knowledge of bilingual education an advantage or willing to up-skill. BTs welcome. Applications to the Principal with CV, Finlayson Park School, 85 John Walker Drive, Manurewa, Auckland. Tulaga 44 fanau Pasefika faatulagaga OECD E tulaga 44 fanau a le Pasefika i Aotearoa i le tuufaatasiga o ‘ausiga faavaomalo o le taupulega a a’oga OECD. E maualuga a’e Maori i le tulaga 34. Ona faatusatusa lea ma fanau Pakeha i le tulaga 2, o se eseesega maoa’e lea. E faapefea ona tula’i mai lenei ava telē? O se fesili faalemafaufau lena e foliga e fesolasolata’i sona tali i lenei lava vaitau o le olaga. Peita’i e manatu se tasi o tagata su’esu’e i mea taua’oga Pasefika e le o atagia ai le tulaga moni o ‘ausiga a le fanau pe a auiliili faamatalaga. Saunoa mai lea tagata su’esu’e (e le fia ta’ua le suafa) e faapea, o lenei faatulagaga e le o atagia ai le tulaga lelei ma le maualuga ua oo i ai ‘ausiga a fanau Samoa o loo iai i polokalame o gagana e lua. Ua taena’i faatasi a latou ‘ausiga ma na o le to’atele i le vaitele, ma foliga e ta’uleagaina ai ma i latou fo’i. “Ua leva ona iloa e le malo lea mea, ae mumusu e faailoa. Ana se mea e vaevae lelei mai, o i na e iloa lelei ai poo ai o loo tosoa i lalo ‘ausiga. O ina fo’i e maua ai le tali fesolasolata’i o loo tau saili e le aumakoi popoto i mea tau a’oga,” saunoa mai le tagata su’esu’e.” E manatu fo’i lenei faia’oga e iloga ‘ausiga a fanau Samoa i lo isi ituaiga i lona aotelega, ae o le faalavelave o loo taaofa’i uma ma ta’ai faatasi ma lilo atu i le vaai lautele. E manatu lenei tagata su’esu’e e le o se ata lelei lea e molia atu i fafo, aemaise mo polokalame o gagana e lua, o nisi o loo viia i Hon. Hekia Parata su’esu’ega mai fafo. “Ou te le fai atu a mea ua atoatoa, ae ana se mea e liuliu alo mai le malo i le atina’eina o nei polokalame, e faapenei ua maua le tali o loo latou sailia.” I le tali atu i le saunoaga a le minisita o le mana’omia o se suiga i ‘ausiga, na faapea mai le faia’oga-su’esu’e, e leai ma se mea e suia ai i le saunoaga. Pau le mea o loo ta’utino mai e le minisita, o le to’atele o tamaiti lanu eena o loo saisaitia i le faiga o loo fai ai nei. O se faiga e lelei mo fanau Pakeha ae le lelei mo isi fanau. “Talitonu mai, e uma lava le taimi o le minisita lea i le tofi e leai ma sina suiga na te faia mo fanau a le Pasefika. Afai fo’i e iai ni suiga, ua na o ni suiga faapipii.” ITULAU 2 O LA Talanoaga o le vaiaso: A P E R I LA 2 0 1 3 LO MI G A 9 Lesona mo a’oga i le O le savali faanatinati a se tama’ita’i faalavelave o le 2008 su’esu’e—taua le faitau malamalama o se faia’oga su’esu’e. E eseese auala e taunuu ai i le sini o le O le faitau malamalama faamoemoe ma le miti, ae taunuu uma lava i ai—pe a talitonu i le ta’ita’iga a le Matai Sili o se mana’oga aupito saosaoa ma faanatinati lona o faiva uma lava. tula’i mai i nisi uma. E le i manatu Meaola e avea ia ma se E le na o Niu Sila a o le faia’oga su’esu’e o se iunivesite faaaloalogia i lalolagi fo’i e molimau i le Niu Sila. E le i manatu tele fo’i i le momoo a lona tamā sa fai a o laiti le fanau, ‘maimau pe taatele ma le lautele o lea mana’oga mo fanau a’oga, ana iai se tatou foma’i.’ faapea mai Meaola i se tasi Ina ua malaga mai i lenei atunuu na o le o ana pepa. tasi le sini sa laualuga, o le sini e masani ai “E taua tele lenei vaega i soo se talavou Samoa, o le faigaluega ma le a’oga a le fanau, e to’atele e sosolo lelei le tausi matua ma le aiga i Samoa. Tainane faitau ae le mafaufau i ai pe malamalama fo’i i malaga mai i se sikolasipi a’oga, na malosi le mea o loo faitauina.” O lana molimau e faavae i naunauga e faigaluega i lo nisi uma. le potomasani i su’esu’ega ua mae’a ona faia e Ma faigaluega ai loa i le faletupe a le BNZ i aafia ai a tatou tamaiti i Aukilani. Aukilani sosoo ai le falemeli, faigaluega fo’i i E lagolagoina e le tama’ita’i faia’oga le mau le Social Welfare i Ueligitone, ae faaiu i le o le faitau malamalama o le faavae lea o soo se Ofisa o A’oga o se records clerk. poto e a’oa’oina atu. I le 1996 na toe fo’i ai i Aukilani ma ulufale I lona tula’i mai e avea ma se faia’oga su’esu’e i loa i le A’oga Faafaia’oga. Mae’a lena ona mataupu tau a’oga Pasefika i gagana e lua, ua faigaluega lea mo se tausaga, ma toe fo’i i le mafai ai ona taula’i tonu le su’esu’ega i lo tatou potua’oga o se teine a’oga e saili lona tikeri lotoifale faa-Samoa ma le Pasefika, mai le vaai a lona lua. Mae’a fo’i lena ma sosoo atu ai le se tasi e malamalama i le si’osi’omaga. tusipasi maualuga o le foma’i. Ua mafai ai ona iloilo toto’a ma faamatala iuga Na maua lana galuega i le iunivesite na o ‘ausiga a le fanau, ma auala ai le fofoaina o ni a’oga ai ma amata ai lona faiva o se faia’oga faiga e suia ai mo so latou lelei. su’esu’e, i le 2006. E lua tausaga talu ina I ana su’esu’ega faaauau ua molimauina ai ni amata ae tofia e avea ma faatonu lagolago suiga i le taumafai o fanau o loo iai i totonu o [associate dean], o se tofiga na ia filifili e toe polokalame e a’oa’o ai mataupu i gagana e lua. faamamulu atu ona o mafua’aga faaleaiga. O tuano’a faaleaiga na mafua ai ona tupu se O nei molimau e saga faamautuina ai lona taofi i le malosiaga e afua mai i le ulua’i malamalama lagona pe le ua tatau ona togi lona pulou i e o mai ma le fanau ia latou ulua’i gagana. totonu ma fa’alo i le faiva, ina ua aumai le Peita’i o loo aga’i fo’i su’esu’ega i le pitolaau fesili mo i latou ua aulia tausaga e malolo ai. a faia’oga, ae faapea auala e sili ona aogā e O le faalavelave e le mafai. O lena lē mafai faamalosia ai le faitau malamalama. O le fesili, ma le taimi na faatu mai ai, e iai sona uiga Pe faapefea ona a’oa’o ma faamalosi le faitau faaleagaga i le manatu o Meaola. malamalama e ala i lesona e a’oa’oina? O lona uiga e mana’omia lana ta’ita’iga ma Mai nei sailiiliga e ono maua ai ni faaiuga e le tuualalo i le mea o loo galue ai. Auā o sana faavae ai ni faiga e faaleleia ai a tatou tamaiti. fesoasoani i faia’oga faaolioli e auala ai le Faaalia e Meaola o se tasi lenei vaega o le fesoasoani mo le fanau i le faaleleia o le faitau malamalama, o se vaega e sili ona taua literate e le i iloga su’esu’eina e le ‘ausu’esu’e. O le susuga a le tama’ita’i foma’i e afua mai i ia te ia o se faia’oga ma se tina Samoa. Falealili i Poutasi, o le alo o Tuatagaloa i lona O le taofi lea o Meaola, o sē e faalagolago tamā, a o se teine fo’i o le motu tele, mai le ana filifiliga ma lana savaliga faaleolaga i afioaga o Auala i lona tina. A’oa’oina i Samoa i lona faatuatuaga i le Atua. Malifa, Leifiifi, Kolisi o Samoa ma faaauau mai O le 2005 na ia maua ai le faailoga ai le taumafai i Niu Sila. Ua faaipoipo, e to’afa maualuga i le matafaioi o A’oga, le tikeri o le o la alo ma lona alii. foma’i (PhD) i totonu o le iunivesite a “Faapea lava a’u e le o sou tuagane ia Simaile Aukilani. O le autu o lana su’esu’ega o le lea sa lakapi i Samoa?” faitau malamalama ma le tulaga lavea’iina “Oi, e te iloa?” o fanau a le Pasefika e ala i polokalame o (E sili le lauiloa o tama lakapi i lo faia’oga i gagana e lua. E ono vasega na su’esu’eina, Samoa) mai ni a’oga se lua na filifilia. “Ioe, e saosaoa tele le tama Falealili lena!” I lana ulutala na ia fa’aaogaina le ata faafaataoto o le siusiu umī o ‘ausiga vaivai o loo iloa ai fanau a le Pasefika, e tuufaafeagai ma le ata o le sipuni siliva e pei ona iloa i tomai taugagana o le failauga ta’uta’ua a Samoa, Lauaki Namulauulu, na tautala ma tusitusi i le faa-Siamani ma le gagana Samoa. I le i’uga o le su’esu’ega le faamautuina o le mau e mafai e a tatou tamaiti ona faaleleia o latou tulaga i le faitau malamalama pe a maua e i latou le lagolago talafeagai. La lea e le i faigata ona saili lana matua tausi e ‘auga i ai ana su’esu’ega TULIMATA’I: Dr Meaola Amituanaí-Toloa mapu ane i sina paganoa o le aso E to’aono tamaiti a’oga ma se faia’oga na maumau o latou ola i le 2008 ina ua auomala se polokalame a’oga na faatasi atu i ai. Atonu ua silafia e le ’aufaitau le faalavelave na tupu ia Aperila o le 2008 i le fanau a’oga a le Kolisi Kerisiano o le Elim, lea na tula’i mai ai le faalavelave faigata. I se feiloa’iga a se sui o le Education Gazette, Shane Gummings, ma le pulea’oga o Murray Burton na ia faasoa mai ai ni mea taua mai lona potomasani i lenei malaia na tupu, ua lima nei tausaga talu ai. I soo se faalavelave faigata e tula’i mai, o le mea muamua e fetaia’i ma se pule o le popole ma le le mautonu. Aemaise o le tali atu i matua o le a vili mai e fia iloa le tala moni. Ina ua maua tala o le faalavelave mai le nofoaga na tupu ai na ia naunau e fia vaai ina ia mautinoa muamua, ae na muamua agiga tala i luga o le TV ma leitio ae e le i vaai i ni molimau. I lana toe tepa i tua, na ia ta’ua le taua o le tali atu a le a’oga, lo latou le ‘alofia o le mea moni, e iai la latou vaega i le mea ua tupu. O lona uiga e tatau ona sauni e tali atu i le ‘aufaasalalau, o i latou o sui o tagata lautele, ae faapea fo’i le taua o le galulue felagolagoma’i ma leoleo ia latou su’esu’ega o le a sauni e faataunuu. E taua fo’i le fefaatuatuaa’i. E le gata i le va o le pulea’oga, komiti faafoe ma faia’oga, a o le va o le a’oga ma matua, atoa isi o le a aga’i mai. E foliga na autasi tagata uma o ia e faaleoina so latou leo i le aufaasalalau ma le faafofoga a Niu Sila uma. E faapena fo’i i le va ma leoleo e su’esu’eina le mafua’aga. Saunoa le alii pule o le mea na tupu o se mea fou i lona olaga faalegaluega, ae foliga na lelei faafoe mea uma ona o le galulue faatasi o tagata uma i le taunuuga e tasi. O lea ua manatu ai na te ofoina mai ni fautuaga mo uso a pulea’oga ma a’oga e faavae i le mea na tupu, e talitonu o le a fesoasoani fo’i ia i latou pe a fesaga’i ma ni tulaga faapea i le lumana’i. Muamua, i le malosi o fautuaga a lana a’oga i le mea na tupu, ua mafai nei ona tapena e le matagaluega ni taiala e fesoasoani ai i a’oga pe a tula’i mai ni faalavelave faapenei. Aofia i lenei se malamalamaga i auala eseese e faailoa ai le faanoanoa a aganuu ma ituaiga, ma ‘alofia ai se fetotoa’iga. O le a atili lelei se fesoasoani a a’oga pe a malamalama fo’i i uiga o le tali atu a le fanau (i tausaga eseese o le matua) i ni faalavelave ogaoga faapenei. Lona lua, e lelei ona vave filifili se ‘au o lo latou tiute o le faamaopoopo ni fesoota’iga ma i latou e auala ai se galuega lavea’i. E lelei ona tofi i latou ua iai fo’i ni potomasani i tiute faapea. I le itu i le aafia o leoleo, e taua le iai o se leoleo i totonu o le a’oga i le taimi lea, o se lagolago. E taua i le vaai a matua le iai o se leoleo e ta’u atu ai o loo lelei faafoe tulaga uma. E faapena fo’i i le fesagaiga ma le ‘au fai lipoti ma ē faasalalau tala. E tatau lava ona to’atasi se tagata e auala mai ai faamatalaga a o faagasolo se galuega lavea’i ma su’esu’ega. E taua le lagolagoina o fanau a’oga, faia’oga, matua ma le pulega i lea taimi, e ala lea i le felagolagoma’i ma galulue faatasi o vaega uma. Ae sili ona taua le tiute o le pulega (pulea’oga ma le komiti faafoe) e faafilemu lagona o le le mautonu ma le popole, o le mea sili lea le taua i le tali atu i se faalavelave e aafia ai le ola. A P E R I LA 2 0 1 3 LO MI G A 9 ITULAU 3 O le faasoa faapitoa: Keriso a le Lalolagi Ua na o ni suafa ua tatou iloa ai Iesu Faaola. I tua atu o na, ua na o oe le tagata faatuatua o loo silafia. O Emanuelu o se suafa tatou te iloa ai le Faaola o tagata, pei fo’i o Iesu o se suafa na poloaiina ona matua e le agelu, e faaigoa ai, fai mai ai le molimau a le Tusi Paia. E iai uiga o suafa. O le Mesia o lona uiga e iai le sootaga paia. Poo lena i le Eleni, Keriso e pei ona lausilafia ai o ia. Mai se amataga faatauvaa ua tatou molimauina ai lona atina’e, mai i le na o sina mafutaga to’alaiti ma le le taualoa, e avea ma malosiaga e māta’utia i le lalolagi. Na auauna i ai tupu, ifo i ai aloalii, maliliu ai toa i le mau ia Keriso. Alu a’i avea ma se lotu faaaloalogia, ua galo atu ona ulua’i foliga mativa ma le le amana’ia a ua avea e ia foliga o se tupu faalelalolagi. Ua mauoloa, ua malualii, ua viia ma fai fo’i lana pule faito’atasi. Ua tatou iloa fo’i molimau i le tele o mea na faia i lena pule e le tusa ma le finagalo o lē ana le mau. E moni la ua sui foliga o le mau ae le suia ai le fesili tupito o le faatuatuaga na fesili ai le Alii ia Peteru. O le fesili, “O ai a’u?” O le fesili fo’i lea mo oe ma a’u le soo o le seneturi 21. O se fesili e tali taito’atasi. E iai nisi latou te fa’aaoga le tali a Peteru e tali ai, e iai fo’i isi ua sauni a latou lava tali. Atonu o le mana’oga i le Alii, ia e tali atu lava oe—ma a’u— i sau tali i lou tulaga o se soo. O le fesili, e faapefea ona fuatia le faamaoni o se tali? Afai ou te le iloa se tagata ae fesili mai se tasi ia te a’u pe ou te iloa Pai na soifua i le 15 seneturi, e au ina ona ou tali atu, ‘Leai, ou te le iloa.’ Auā e mafai ona ou iloa Iesu ona o faamau a le au tusitala Evagelia, ae le atoa so’u iloa auā ma te le i mafuta i le tino e pei o Peteru. La lea e faalagolago le taliina o le fesili i le galuega a isi soo na muamua. Afai la e fesili mai Iesu ia i ta’ua soo o le seneturi 21, e mafai ona ta tali atu, ‘O oe le Keriso, o le Alo o le Atua, fai mai ai le faifeau o Simi, na faitau i le molimau a Mareko, na faalogo i le ta’utinoga a Peteru mai isi.’ O le tali a Peteru e faavae i luga o lona talitonuga o Iesu o ia lava o le Keriso a le Atua. E faavae i le maualuga o lana vaai i lona matai e fua i molimau e aliali ai lona uiga paia. E faavae i le mautinoaga o le potomasani i la latou mafutaga militino ma le Alii, ua mafua ai ona gagana mai i lenei tali. E le o toe faanenefu le tulaga lu’itauina o le mau a Kerisiano i nei tupulaga, ma fesiligia ai sona faaualoaina e fanau ma tupulaga o loo lalovaoa. I Amerika e le i mamao atu na faailoa ai ni faaiuga a se fono o ni alii foma’i failotu, o ni NIUPAC PUBLICATION Email: [email protected] Tel: (09) 269-6186 Postal Address: 4 Magic Way, Randwick Park, Manurewa All rights reserved. This bulletin and its content is protected by copyright laws of New Zealand and international convention. Except for educational purposes, any other activity pertaining to its use is prohibited. NIUPAC 2011 Levi Tavita Muliagatele Vavao Fetui Saili Aukuso MPS, BTheol, BA, Grad Dip Tchg MA, BA, Dip TESL, Dip Tchg MA, BEd, Dip TESL, Dip Tchg [email protected] Su’e le faitau & tusitusi a pagota polofesa su’esu’e i le Tusi Paia. Faaigoa o le Semina a Iesu, i le iuga o a latou fetufa’iga na faapea mai ai, e le tele nauā se vaega o le Feagaiga Fou e tatau ona talitonuina. Faapea mai le fono, e moni o iai molimau ia te ia i tusi e fa Evagelia, peita’i e matuā le faatuatuaina nei tusitala. Latou te le talia le faamaoni o molimau a le Feagaiga Fou i le Kerisimasi, le Toe Tu, ae faapea fo’i molimau o vavega na faia e le Alii. Faapea mai sa latou faaiuga ua ta’ita’i seseina le to’atele i se ata fausia faamataupu silisili o le Keriso e fa’aaoga ai se faia’oga poto sa soifua i Nasareta. O la latou mea ua fai (tusi se molimau uiga ese) o se faailoga o le fia amana’ia ma le fia sa’oloto. O fua o le mafaufau ua faasili le faatuatua i lo mea na latou manatua mai i molimau a isi. A o faamalosi isi e toso i lalo faavae o le fale Kerisiano i le igoa o le mataupu ‘saienisi su’esu’e’, ae o isi o loo naunau e toe fafagu Lasalo e pei ona faia e Iesu i lena vavega i Petania, molimau mai Ioane. “O le faalavelave i le talitonuga Kerisiano, e le iloa poo fea le mea e talitonu i ai,” o le faaseā lea a se tasi failotu i se tasi tapuaiga. “I la matou lotu matou te iloa lelei lo matou faasinoala, e le ese mea e fai i Asia ese mea e fai i Amerika poo nuu Latina,” saunoa mai lea suilotu. I Amerika e iloga ai lea eseesega, ia i latou e talitonu i mata’itusi o upu ta’itasi o le Tusi Paia, ma isi fo’i vasega e ese mai o latou taofi. I le vavega ia Lasalo, e manatu le fono o le Semina a Iesu o se molimau e le faamaoni. E le uma le finauga e mafua i le sailiga o le moni. O le moni e foliga ua laasia ai tapu faavae o le faatuatuaga. A o le Atua lava o le Moni, e fiafia o ia i le moni. La lea e ono faasaoina le sosopo o i latou nei, ma isi fo’i o loo tausaili pea i le Mesia moni, e pei ona faia e Makoi i le tala o le Kerisimasi. I le iuga o le aso, e mautu le manatu o le malosiaga o le mau a Keriso e le i le tino a o le mafaufau ma le loto. E le i le maualuga ma le lapo’a ma le tino mai o ni mea, a o le sootaga faalesoo ma le Matai i aso faisoo. O se sootaga e amata i le faalogo ma talia i le agaga o le talitonu. O le malosiaga sili lea i le Mau a Keriso, o le soo i le Matai, o le Matai i le soo. E mafai ai i lena ona tali atu le atalii ma le afafine, “O oe o le Keriso, o le sulu faasino malaga e pei ona ta’u mai e o’u matua ia te a’u, faamaonia i uiga taua o la’u aganuu.” O Emanuelu oe, o lo’u Alii na te mafutaina soo se tasi, pe a vala’au i lona suafa. Editors: [email protected] Otootoga talamua vaiaso: [email protected] Ua mana’o le minisita o Anne Tolley e siitia le tulaga o le tapulaa faitau mo pagota i se isi maualuga. Ua naunau nei o ia e faatutu ni matati’a mo i latou e le gata i le a’oina o tomai i le faitau ma le tusitusi, a o le su’esu’eina fo’i e ala i su’ega taualoa a le matagaluega o a’oga. Ae muamua o le naunauga e siitia le pasene o pagota e iloa faitau ma tusitusi. I se su’esu’ega a le matagaluega o Faatonuga [Corrections], na iloa ai e tusa ma se 90 pasene o pagota e le aulia le tapulaa moomia, o le to’atele fo’i e le iloa faitau pe tusitusi. O lea ua faataoto ai se fuafuaga a le matagaluega e su’eina ai soo se tasi e ulufale, 20 tausaga i lalo, e iloa ai le tulaga o sona mafaia i nei tomai faavae. O se taimi mulimuli ane e faia ai o lea fo’i mo pagota ua silia le 20. Ua sauni le minisita ma le matagaluega e faatulaga ni matati’a e ao ina tulitulia mo le faitautusi ma le numera. O nei matati’a e foliga i na e pei ona faatula’i mai i le Tapulaa Aoao [National Standards] o le 2010. Afai e taunuu lenei fuafuaga, e to’atele ni pagota o le a su’e i le NCEA. E le taumate e iai nisi e magalo ma ni tusipasi lelei, o le a fesoasoani i le sailia o ni galuega, ma se amataga fou i fafo atu o puipui o le tulafono. Faamuta le ponesi 10 pasene Na amata i le asō, 1 o Aperila 2013, le faamamaluga o le tulafono teuteu e suia ai le faiga sa masani ona toe totogi atu ai aitalafu a le ‘aua’o’oga i le malo. I le faiga tuai na ofoina atu ai e le malo i le ‘aua’o’oga o loo nofo aitalafu se ponesi e 10 pasene pe afai e vave totogi a latou aitalafu. Peitai na maua e le ‘aua’o’oga se auala e fai ai faataaloga lea faiga mo so latou lelei. Na iloa ane e to’atele i latou na aoina le ponesi a o loo faaauau a latou su’esu’ega. I le tausaga e 2011 na totogi atu ai e le malo le ponesi e tusa lona tau ma se $13 miliona. E $1.8 miliona na totogi i se vaega na nono i lea tausaga ma toe maua le ponesi i lea lava tausaga. O lona uiga, afai na nono e se tasi se $35,000 ma toe totogi vave atu lea tinoitupe, na te maua le ponesi e 3,500 le aofa’i. O le tasi suiga ua pasia o le siitaga lea mai le 10 sene i le 12 sene i le tālā e totogi e le tagata pe a amata ona faigaluega. Ela le faamasinoga a le faia’oga Ina ua tui e se faia’oga lona taliga i se pine faamau napekini i luma o ni tamaiti a’oga se 30 na vave ona alu le tala i le a’oga ma matua, ma avea ai ma se mataupu e laualuga lona talanoaina. E faataga i le a’oga a Broadgreen Intermediate le fai o tautaliga, ae faasa le tatui o taliga i ni pine fai napekini. Faapea le tala e iai ni tamaiti na latou taumafai e faata’ita’i ma faapea ona otegia ai e le pulea’oga. Ae o le aso na sosoo ai na fai ai le faata’ita’iga a le alii faia’oga. Na iloa mulimuli ane ua leva ona pupu taliga o le faia’oga lea, ae o lana faata’ita’iga, e manatu le pulea’oga e le lelei i le vaai a le fanau a’oga. Atonu ua le toe mamao ni aso tatou faalogo i ni tala i ni tamaiti e kilipi o latou puisu i ni masini faapupu pepa, a o matamata faia’oga. “mafaufauga o le vaiaso” Aua e te tuu mai ia te a’u le mativa po o le mauoa; ia e fafaga mai ia te a’u i ni mea e ‘ai e tatau ma a’u, ina ne’i ou matuā ma’ona, ona ou faafiti lea, ma ou faapea, O ai ea le Alii? Ina ne’i ou mativa fo’i, ma ou gaoi, ma ou ta’ufuaina le suafa o lo’u Atua. Tusi o Faataoto 30 f.8-9 ITULAU 4 Ina ua faalogo manu o le vao ua faasatauro Iesu, ona lagona lea o lo latou faanoanoa tele. Ua ta’itasi a le ituaiga ma talanoa i le mea ua tupu. O manuvaefa, o manu fetolofi, o manu felelei, o iniseti, ua latou faapotopoto ma talatalanoa, ma mafaufau fo’i. A o le tupu o manu ua le manofo. “Alu vave se isi e logo isi ituaiga e o mai se’i fai le fono. Fai i ai e fai le fono a taeao i inei i le tutonu o le la. Aua ne’i le sau se isi. Fai i ai ua fai atu ai le tupu.” Ona alu lea o le avefeau, ua ta’u atu le fe’au a le tupu o manu i isi ituaiga. Ua soo le vaomatua i le savaliga a le avefeau. Ua leai lava se tasi e le i oo i ai le fe’au a le tupu. Ua oo i le aso e sosoo ai ona gasolo mai lea o ituaiga ta’itasi. E faitau afe ma afe a le ituaiga. O povi, o solofanua, o serafi, o elefane, o taika ma pafalō—e leai se tasi na nofo. E faapena fo’i i ituaiga eseese o manu felelei, o manu lapopo’a, ma manu laiti ua latou o mai uma, ma ua lilofia ai uluulu o laau i lea vaega o le fogaeleele. Ae le faitaulia fo’i le to’atele o le ituaiga o manu fetolofi ua auai mai i le fono. Sa iai manu mai Aferika, Europa, Asia, Amerika e oo lava i le Pasefika, ua potopoto uma mai e pei o se aiga e tasi. Ua latou maua le tala faanoanoa, ma o lea ua o mai uma ai. Na tu i luga le tupu o manu, le leona o Kasana, ona filemu ai lea o le aufono ae faalologo uma. “Ou te faafetai atu ia te outou uma. Faafetai le susu mai, a ua mafua ona ou valaau atu ona o le maliu o lo tatou tupu, o Iesu. O ananafi na fasiotia ai o ia e fitafita a Roma, i luga o le mauga e le mamao atu ma le nofoaga lenei. “O lea ua ou manatu ai poo le a se mea tatou te fai e faailoa ai lo tatou faaaloalo i lo tatou tupu, o lē na faia i tatou uma. Ae faaali mai ni o outou finagalo . . .” Na tu i luga le ta’ita’i manuki o Seko ma saunoa loa, “Faafetai atu i lau afioga a le tupu mo le avanoa. Ae ua ou faalogo sa fai le tala a Iesu o ia e toe tu mai le oti. I le aso tolu, o lona uiga, o taeao. O lo’u la manatu, filifili so tatou sui se to’atasi e alu e faafeiloa’i le Alii i le taimi e toe tu mai ai.” Na alu a’e nei i luga le magamagagu ma le pisa o manu ina ua faalogoina lea faaaliga mai ia Seko. “Lau afioga a le tupu,” o Seko lea, “a e finagalo i ai, ou te mana’o e fai a’u ma a outou auauna, ou te alu e faafeiloa’i Iesu i le taimi e toe tu mai ai. E mana’omia se failauga e pei o a’u e lelei le gutu,” o le upu lea a Seko ma ifoifo atu i le tupu. “E le fia tilotilo mai Iesu i se manuki lē taele, o le valaau mai lea a le luko o Ropina. Ae faaopoopo mai i ai lana vaega ma isi fo’i ituaiga. Ua tu i luga le tupu ma faalala lona tootoo. O LA “Tatou te le i o mai i inei e lau ni pona o se isi. Talofa ia Iesu pe a faalogo mai i lo tatou vaivai tele. . .” Na iloa atu e Kasana le ta’ita’i elefane o Kolemo o loo sisi i luga lona isu, ona fai atu lea, “Saunoa mai Kolemo.” Na faaali le manatu o Kolemo, faapea e tatau ona alu ia e fai ma sui o manu. Talu ai o ia le manu pito lapo’a ma malualii, e fetaui lona alu e fai ma sui auā o Iesu o le tupu e gata ai tupu. E le i uma lana tala ae alu a’e fo’i i luga le magamagagu e ta’u mai le le fiafia. E faapena ina ua uma ona faaali le manatu o le aeto o Semi. Fai mai Semi o lona ituaiga e aupito malosi i manufelelei uma o le vao. “Ua fetaui le aeto e faafeiloa’ia le tula’i mai o Iesu mai le tuugamau,” o le upu lea a Semi i lona leo paū ma le taufaafefe. “O le vaaiga i se aeto e lele i luga o le matagi ma ao pouliuli o le lagi, o le faatusa lena ua fetaui ma le toe tu manumalo o Iesu mai le oti. “Tafēfē i se vaaiga. O le Alii ma a’u, o a’u ou te faaopeopea a’e i luga o le Alii,” o le upu lea a le aeto mimita ma falo ona apa’au. Na faagasolo pea saunoaga o le fono. Na malosi le finau a le lupe, ae faapea fo’i le gata, ae ina ua aumai le iuga, e ese lava. “O lea ua tatou faalogologo uma i manatu ua faaalia, ma o le a fai i ai la’u faaiuga,” o le tala lea a le tupu. “Ua tonu ia te a’u o le a avea le pepe e fai ma o tatou sui.” “O la’u mafua’aga lenei. O outou uma lava o manu ua toto lima. Tou te fe’aina’i ma felamata’i. Tou te femitai ma fia maualuluga, o le mea lea ua le tatau ai ona outou faia lena faaaloalo maualuga. “E oo fo’i ia te a’u le tupu o manu, ou te le fia soso atu i lena paia ma le mamalu. “O le mea lea ua ou filifilia ai le pepe e fai mo tatou sui. O lona tala’aga e faatauvaa. E amata mai i se faamoega faaleiloga, sosoo ma se tama’i manu e ese lava mai isi uma, ae fanau mai ai se mea matagofie i le vaai. “O le ata moni lea o Iesu le tupu. Na fanau mai i se tupuaga faatauvaa. Na tanumia i le pogisa o le tuugamau. Na faapea ona fili e le toe tu mai. A ua toe tu mai lava ia i le mana o le Atua Silisili, le Tupu o Tupu. . . .” Na lele le pepe i le vaveao o le aso na sosoo ai. Na taunuu i le Mauga o Kalevario a o le i vivini toa o le taeao. Ona tu lea i luga o le maa lapotopoto na punitia ai le gutu o le tuugamau ma faatalitali. I le isi itu o le maa se agelu o loo tu fo’i ma faatalitali. Ona sau ai lea o le Alii i fafo. Ua tau lana vaai i le pepe. Ona fofola mai lea o ona lima faafeiloa’i. Na lele atu le pepe ma tu i alofilima paia ua mātala. Ona mātala ai lea o ona fofoga i se ’ata, ma tepa a’e i le lagi. A P E R I LA 2 0 1 3 LO MI G A 9 Laufatu a Samoa ATA: O LE TUUGAMAU TUUFUA E mafai ona tusi sau solo, se tala po o se pese e faatatau i le ata o loo i luga SOLO: O LE ASO MALIU & TOE TU 1 Na tu’ua e Iesu lona nofoalii Ae afio mai o se tamaitiiti Na ia faaola ma lavea’i tagata O ē na mama’i ma fia aai i le ala. ATA: ASO MUAMUA I LE A’OGA Na amata lana galuega alofa Ae peita’i ua maimau ai lona ola Talofa ia Iesu ua faasatauroina Mo oe ma a’u ina ia faaolaina. Talia nei loa lona agalelei Avea oe ma se soo alofa i le aso lenei Auā ua afio mai o ia e faaola ma lavea’i Ta’ua ina ia ta ulufale i le lagi. Sera 2 Ana leai se Eseta e leai se lagi E leai se faamoemoe mo ta’ua i talaatu Ana leai se faamoemoe e leai se salamo Leai fo’i se tasi e tofo i lona manumalo Leai se manatu e mulimuli i le Atua Poo penei ua fano i ta’ua. Poasa 3 Na momoe ma manū e le fati Ae sau mala e atia’e Le tala faanoanoa ua aumai Ua logo ai tulimanu uma o le lalolagi Auē, lo’u fatu ua ta’e. Ua logo i tino matagi lelei Le tala fiafia ua oo mai nei Iesu lo’u Matai ua toe tu mai Ua lelea ese ai le faanoanoa ma le loto vaivai. Aleluia! Viia le Atua! Faafetai! Grace O LA A P E R I LA 2 0 1 3 LO MI G A 9 Sponsored by Evaleon Books LOU TALAFA’ASOLO SAMOA IN HISTORY 01—06 APERILA 2008 01 Tauto Su’a William Sio o se faipule palemene Niu Sila 1959 Faavae le Faletupe a Samoa i Sisifo (BWS) 1957 Tausia eleele a le malo e le Faalapotopotoga fou Esetete Tausi (WSTEC) 1921 TNS. Pasia le Tulafono o Samoa, palemene Niu Sila 1909 Siilima Lauaki ma lana itu i fitafita a le malo Col Allen & Tui Manu’a Elisara (taumatau) 1948 1931 Tuua Samoa e Allen (Aleni) 1824 Afea Tutuila e se malaga su’esu’e a le saienitisi Rusia o Otto von Kotzbue 1982 02 Luluina Samoa i sisifo e se mafuie 1963 1909 Tuua le malo e Tui Manu’a Elisara i Ta’u 1981 1902 Tatala le a’oga a Felela Malisi i Leone, Tutuila 1937 1977 03 Tauaofia ulua’i palemene filifilia, 12 sui Samoa, 5 papalagi 05 Fa’ailoa fa’ai’uga a le Fa’amasino Sili St Johns e faatatau i vaega 16 & 19 o le Tulafono o Faiga Palota 1963, ma lagolago ai aia tatau a sui ta’ito’atasi Tuua le malo e Tupua Tamasese Meaole 06 Valaau aufaigaluega a le malo mo se solo tetee, totogi Aso fanau o le alii pii, Fanene Pita Maivia ITULAU 5 E iai le Muhammad Ali a Amerika a o Samoa e iai lana Peter Maivia—ma le sipea The Rock. O loo soifua pea Ali a o le taleni a Maivia na faaauau e lona atalii o Peter Maivia Junior, ma sosoo mai ai e lona atalii laitiiti ta’uta’ua (tama a lona afafine), o Dwayne The Rock Johnson. Faapei o Ali e muamua tau le manatu ia Maivia o se alii faafiafia ae mulimuli mai tua le tama ta’alo. O se tasi na sili ona tapua’ia ona faiva i le fa’aagatama o le pii, aemaise Fanene Leifi Pita Maivia ina ua avanoa le atunuu e maimoaina lana ta’alo i luga o le TV, ma malaga atu fo’i i Samoa ma faataunuu ai ni ana taaloga. O Peter Maivia o le ulua’i faatusa tagata o Samoa talenia na lauiloa ai le igoa o Samoa i Amerika. E tinolelei, aumalosi toe la’ei i le la’ei moni a le sogaimiti Samoa. Na fanau Peter Maivia i Saleilua i Falealili ia Aperila 6, 1937. Na malaga i Niu Sila ma faafeiloa’i atu ai i le taaloga o le pii. Ia Aukuso 1964 na malo ai i le Siamupini o le Paga Mamafa a Niu Sila, ae faalua ona malo i le paga mamafa a Ausetalasia. E faalua fo’i ona siamupini i le paga mamafa a le Emepaea Peretania. Na tuuvaa i Hawaii ma faaauau ai pea ausiga mata’iina, sosoo San Francisco na manumalo faalua ai i le paga mamafa a Amerika, ae faatasi ona manumalo i le siamupini a le lalolagi i piiga faipaga, na paga ai ma le alii o Ray Stevens. E masani ona talanoa tamaiti i le titina faamoe a Maivia e faamae’a ai le taaloga. Ae le na o le taleni pii na iloa ai Maivia a o tifaga fo’i. E pei o le ata ta’uta’ua o James Bond, You only live twice, o loo sau ai o se ave taavale, lena fo’i o loo fai ai sa la fetauiga ma James Bond. Na o le 45 tausaga o Maivia ae maliu i le kanesa, i le 1982. A o lona faletua, Lia Maivia, na maliu i le 2008, i lona 81. I le oso ma saga oso a’e o le fetu o le The Rock e foliga e le vave uma le fagogo malie. Tulimanu EVALEON BOOKS & o Fesili & Tali NIUPAC PUBLISHING Telefoni (09) 269-6186. Tautua e ala i le gaosia o alaga’oa mo a’oga (tusi mo le a’oa’oina o le faitau i le gagana Samoa, tusi e a’oa’o ai gagana, kalena, posters, yearbooks, brochures. E tautua fo’i i le fa’aliliuga o gagana, ma le tapenaina o ni tusi e fia lomia i so’o se sionara o fatuga. (o se taaloga e fai i le vave; taumafai e tali ia le silia se 2 minute) AUTU: Eseta Galuega: Faatulaga sa’o le faasologa o mea na tutupu i le Vaiaso o le Eseta 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. All our books are distributed by the University Bookshop Ltd, Auckland City. Contact: www.ubsbooks.co.nz/ & Wheelers Books NZ. Contact: www.wheelersbooks.co.nz ASK FOR OUR Latest publications TALI: 1 9 2 3 5 10 7 4 11 8 12 6 Lau Amata: (i tusi e tolu) 2011, 2012 O se folasaga o vaegamea o le gagana, leo, upu ma uiga i sona aotelega. Fa’atasi ma galuega e su’esu’eina ai le fanau a’oga. Ulufale Iesu i Ierusalema. Fetuu le mati Mulumulu vae o le ausoo Iesu i luma o Pilato Paseka a Iesu ma ona soo Toe tu Iesu Sogi a Iuta Faasatauro Iesu Tutuli e Iesu faatau’oa i le malumalu 10. Tatalo i Ketesemane 11. Fesoasoani Simona le Kurene 12. Maliu Iesu ITULAU 6 O LA A P E R I LA 2 0 1 3 LO MI G A 9 PASO SAMOA GAGANA E LUA UILI FAU UPU a Saili tali o fesili o lo’o i lalo. Pule oe pe sipela i luma (clockwise) po’o tua (anticlockwise). E sa le feosoosofa’i. 1. 2. 3. Fa’atumu le paso i upu Samoa. Fill the crossword with Samoan words only—unless directed otherwise. a f l 1 a t 9 Tusi uma upu/ fuiupu e ta’i 5, 6 mata’itusi, Saili le upu (7 mt) o lona uiga o le betray i le Igilisi: ________________________ Igilisi (English). ___________________________ ___________________________ ________________________ ________________________ ________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ 21 24 26 32 27 Fa’atumu pusa numera (tama’i sikuea) i fuainumera 1 i le 9. Ia uma ane le galuega ua maua atulaina ta’itasi (tu, fa’alava) o iai le 1 i le 9. E tofu le atulaina ma lona fa’atulagaga e ese mai le isi 4 satisfied (5) 7 life (3) 8 ring bell (2) 9 fresh (3) 10 Italian organised crime (5) 13 goat (3) 14 this (3) 15 outrigger (3) 17 pig portion (5) 18 hesitate (2) 19 Full name musician: Che __ (2) 20 body (4) 21 Augustine Who (4) 24 village (3) 25 Ross Who (6) 28 A Samoan village 4) 32 learn (2) 33 Samoan Resource Writer (8) TALI PASO LONA 8 T E A T P A U L O U A L U I H U I N E A S A M E A I I P O A I O A V L A L I L A U U T A I S A L A L A U M A S O E P A O M A T U U A A S I A I M O A A A L F A U M U I N A © PasoSamoa, 2013 A F 29 30 Lalo~Down 1 Lima Who (7) 2 affected (5) 3 hour (5) 5 sinnet (3) 6 others (3) 10 Nasi Who (4) 11 make, fix (5) 12 Pull (make) faces (5) 16 Shirley Who (5) 19 meeting (4) 21 gardenia (3) 22 sound (3) 23 from (2) 25 flag (3) 26 sail (2) 27 or (3) 29 Well-known Chinese Communist leader (3) 30 paddle (3) 31 raise head up, look up (2) TA’U MAI LE IGOA O LE AUPA MA LE ATUNUU E IAI POLE ma PAPA E M A 28 33 Fa’alava~Across 2 Bundee Who (3) TA’U MAI: Ierusalema, ta’u fo’i o le Aai Paia, i le malo o Isaraelu B 22 31 SUDOKU #9 (TAALOGA I NUMERA) TALI SUDOKU 8 12 19 23 25 11 17 20 Su’e le upu aala, ma tusi sona fa’amatalaga: ________________________ 4. afaga—canoe shed, suafa– title, name; feed; ‘afaga—be tight (of dress) ‘ausaga—swim (n) 16 18 ma o latou soa i le ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ 6 14 15 4. 5 10 13 © Sudokuessentials.com 4 8 a _________________________ _________________________ _________________________ UILI FAU’UPU 1. ausa—steam, vapour; gasu—rubbish, junk; faga—bay (geography), to feed; gafa—genealogy, fathom (measurement); saga—flipper of turtle, go on, dowry. 2. style/make —fausaga 3. fausa: launiu mamago ua ta’ai ma tutu e faamalamalama ai, o se sulu 3 7 Saili upu e lima (ta’i 4 mata’itusi) i le uili, ma ni o latou soa i le Igilisi: _________________________ 2 Papa, e a mai le taaloga a lau ’au i le iuga o le vaiaso? Oi, le Chiefs! . . ‘a’e, se o le mea lelei lava si a’u ‘au . . . . Oi, ua toe sui fo’i, ia, e faapena lava le tau, e lanu moana nei ae mumu taeao..
Documenti analoghi
OFISA O LE PALEMIA
Tapena, fautua ma atia’e faiga fa’avae ma polokalame fa’alauiloa talafeagai i mata’upu
tau fefa’ataua’iga;
Fa’atinoina o le Tulafono o Tulaga Aloa’ia ma Puipuiga Malu Tau le Va o Malo 1978
(Diploma...
international companies amendment bill 2015 tulafono tau faaofi o
Ua taumafai le Tulafono Tau Faaofi e teuteu le Tulafono o Kamupani Faava o Malo 1988 (“Tulafono”), e tagofia ai tulaga
faaletonu ma lē atoatoa ia na faailoa mautinoa i le Lipoti a Samoa o le Laasag...
Ne ‟i Solo le falute! - Tala o le Vavau o Samoan Mythology
aua o ia o se tagata e le faia ia tulaga. Na
(Chris Lafoa’i)
amata ai fo‟i ona ou matauina ni isi ona
uiga lelei a ‟o faasolosolo aso o le ma
O le tolu tausaga talu ai, na
faiga uo. Sa tele ina fau...
Faaiuga su`ega sikolasipi 2012
la’u tamaitiiti i le polokalame a Joe, ua le toe
tafaovale. Ua to’aga e fai ana mea’aoga. Ua fiafia
e alu i le a’oga. Fai mai fo’i e fia avea o ia ma se
faimusika ta’uta’ua. ”
E manatu le tina o se...