La Quotidiana, 8.5.2013 - Tomaschett Architektur
Transcript
Pretsch Fr. 1.60 17. annada, numer 88 GA 5 facebook.com/disentis3000 Ski: Pendicularas Mustér - aviert! La colur melna da primavaira La flur portg/dent liun tranfurmescha la primavaira la cuntrada en ina mar da colur melna. 7007 Cuira Mesemna, ils 8 da matg 2013 Anceinza: 09-12 matg Tschuncheismas: 18-20 matg LA VOUSCH DA SURMEIR Redacziun: Via comerciala 22, 7007 Cuira, tel. 081 920 07 10, fax 081 920 07 15 Be ina lingua estra ■ (mc) En las scolas primaras grischunas duai vegnir instrui en l’avegnir mo ina lingua estra. Quai pretenda in’iniziativa lantschada ier a Cuira. En las scolas primaras duai quai esser pussaivel d’eleger tranter il tudestg e l’englais. Cunquai fiss l’instrucziun dal talian en il Grischun tudestg pussaivla pir sin il stgalim superiur. Sco quai che ha ditg il comité d’iniziativa saja la finamira da rinforzar la lingua materna e da s’adattar a la Svizra orientala. Quella ha tschernì l’englais sco emprima lingua estra. Il concept actual ignoreschia ils basegns da la giuventetgna. Dal comité fan tranter auter Jürg Michel, il directur da l’uniun da mastergn ed Andreas Wieland, il schef da la firma Hamilton a Panaduz. Ils iniziants han uss in onn temp da rimnar las 3000 suttascripziuns necessarias. In terz dapli dischoccupads L’UCIML ha publitgà las cifras da dischoccupads dal mais avrigl en il Grischun DA FLURIN ANDRY / ANR ■ L’avrigl ha registrà il chantun Grischun 2419 persunas dischoccupadas, quai correspunda ad ina quota da dischoccupaziun da 2,2 pertschient. Il mais mars impurtava il dumber da dischoccupads 1733 persunas. Durant il mais avrigl è creschì il dumber da dischoccupads per 686 persunas sin totalmain 2419 persunas senza lavur, communitgescha l’Uffizi per industria, mastergn e lavur dal Grischun (UCIML). «L’augment relativamain grond da 686 persunas dischoccupadas en Grischun ha da far cun la stagiun d’enviern ch’è ida a fin», di Paul Schwendener che maina l’UCIML, «ussa manca la lavur en l’hotellaria e restauraziun sco er en las butias da sport, e l’industria da construcziun ha cumenzà a renovar e bajegiar pir uss er en ils territoris turistics pli auts.» El di che quest svilup saja baingea usità, s’haja però ils ultims onns tendenzialmain rinforzà: «Il motiv pudess Blera lavur per ils centers regiunals per intermediaziun da lavur. esser che stagiunaris da l’ester che han lavurà e gudagnà qua durant almain 12 mais han il dretg da restar qua e retrair daners da dischoccupaziun», suppona Schwendener, «da questa pussaivladad vegni fatg pli ferm adiever che pli baud, quai ha da far cun las nauschas situaziuns economicas en Spagna, Portugal, Italia etc.» Da las 2419 persunas dischoccupadas eran 1199 dunnas e 1220 umens. Ils pli blers dischoccupads avevan la gastronomia FOTO N. PITARO (1139), l’industria da construcziun (258) ed il commerzi en detagl (162). En tut il pajais s’ha sbassà il dumber da dischoccupads da 138 993 sin 135 851, la quota da dischoccupaziun svizra è 3,1 pertschient. Breil cun finanzas solidas An 20 secundas do dapart «Las jarvas che creschan la primavera ein aschi finas ch’ei fuss bunamein donn da conservar ellas. Criu ni cuschinau gustan ellas uss il meglier», FOTO S. ROTHMUND declara Pirmina Caminada. Jarvas – power dalla natira ■ (anr/sr) A caschun d’ina excursiun da Glion tochen Castrisch ha ina gruppa d’interessai giu la caschun da survegnir in tschuat informaziuns davart entginas jarvas che creschan cheu tier nus. Varga 3000 sorts dat ei en tut tier nus, mo buca tuttas ein gudiblas. Pirmina Caminada, l’experta da jarvas, havess aunc saviu declarar uras alla liun- ga tgei jarva ch’ei buna per quei ni tschei, co ella ei buna da guder e tgei pusseivladads da conservar ch’ein adattadas. Ils 18 da matg organisescha ella in’ultieriura excursiun da primavera en Val Lumnezia e promova puspei il plascher da scuvierer las jarvas cul power dalla natira. 30019 Servetsch d’abunents e da distribuziun: tel. 0844 226 226 mail: [email protected] 9 771424 749004 ■ (anr/hh) Differents facturs han contribuiu igl onn passau al bien quen dalla vischnaunca da Breil. Denter quels s’audan la taglia sin midada da maun ed il recav ord l’energia. Il quen communal 2012 siara cun ina sviulta da pressapauc 9,8 milliuns francs. Il cash flow con- tonscha 2,9 milliuns francs, il gudogn rodund 530 000 francs. La vischnaunca ha danovamein saviu far aultas amortisaziuns. Ch’il quen communal ei per in bien ton megliers che previus el budget ha plirs motivs. ➢ PAGINA 4 ■ (anr/gns) Ena sagliantada spectaculara è stada da curt a Marmorera. La veia da gôt tgi magna da Marmorera all’Alp Motta è neia sanada e fatga pi largia. Gist all’antschatta digl tratg da 2 km ò en crap da 1200 tonnas impedia igl schlargiamaint dalla veia e perchegl è chel nia sa- glianto. Per far chella sagliantada ò igl cumegn da Marmorera gia da lascher neir ena firma spezialisada dalla Bassa tgi fò mintga de da chellas lavours. An 20 secundas è sto disfatg igl crap e santia ins ò strousch igl colp dalla sagliantada. ➢ PAGINA 8 ➢ PAGINA 3 Il quen dalla vischnaunca da Breil pigl onn 2012 siara cun in gudogn. LQ Igl crappung da 1200 tonnas avant la sagliantada. reclama Die Messe im Markt. Jeden Monat neu. Holzschutz Garten. LIVE im Dauerhaft pflegen Wir zeigen wie’s geht 3.5.-1.6. und erhalten. Auffahrt, 9.5.: geschlossen 8854 Galgenen (SZ) bei Lachen Kantonsstrasse 61 Uhr Mittwoch, 8.5.: 7.00-17.00 sen Auffahrt, 9.5.: geschlos 6014 Luzern Littau (LU) gstr. 49 im Littauer-Boden, Thorenber www.hornbach.ch FOTO G. N. STGIER 2 LEXICON ISTORIC RETIC MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013 Malans e Jenins en l’anteriur signuradi da las Trais Lias ■ Il signuradi da Maiavilla, era numnà simplamain Signuradi (tudestg Bündner Herrschaft), è in anteriur signuradi cuminaivel da las Trais Lias. La regiun, commerzialisada oz turisticamain, cumpiglia la citadina da Maiavilla e las vischnancas da Fläsch, Malans e Gianin. En il 13avel tschientaner han nominà ils baruns de Vaz in podestat e prefigurà qua tras la posteriura dretgira da Maiavilla. Tras acquists e transferiments da dretgs giudizials è il signuradi superiur da Maiavilla sa sviluppà successivamain en il temp medieval tardiv a dus dominis: Maiavilla-Fläsch d’ina vart e Neu-Aspermont cun Malans e Gianin da l’autra vart. La giurisdicziun criminala sur omaduas dretgiras avevan ils signurs da Maiavilla ch’administravan adina era la dretgira civila da Maiavilla e da Fläsch. A quests signurs han appartegnì ils Aspermonts, ils Meiers von Wildegg (1342–55), ils Toggenburgs (1355– 1436) ed ils Brandis-Aarburg (1437– 1509). Il 1436 è entrà il Signuradi en la Lia da las Diesch Dretgiras. Il 1475 han conclus ils signurs da Brandis ensemen cun il Signuradi in’allianza cun l’uvestgieu da Cuira e cun la Lia da la Chadé. Il 1499 han els cumbattì da la vart dals Austriacs, han pers cun quels la guerra ed han stuì vender il Signuradi per mancanza da daners. L’imperatur Maximilian I è alura s’interessà per quel, el ha però renunzià ad in acquist en consequenza d’irritaziuns naschidas qua tras en il Grischun. Uschia è passà il Signuradi il 1509 tras cumpra a las Trais Lias. Il 1510 ha Maximilian conferì a quellas il dretg da giuditgar sur vita e mort. Las dretgiras civilas da Maiavilla-Fläsch e da Neu-Aspermont sco era l’adesiun a la Lia da las Diesch Dretgiras èn sa mantegnidas. Ils abitants dal Signuradi èn daventads qua tras signurs e subdits dad els sezs. Il landfoct, staziunà sin il chastè da Brandis, represchentava ils interess suverans da las Trais Lias. El vegniva tschernì mintga dus onns d’ina proposta da trais fatga da la Lia autorisada tenor roda, na dastgava però betg esser burgais dal Signuradi avant il 1533. La landfoctia è vegnida affittada per tscherts temps. La dretgira auta sa cumponiva da 21 cussegliers e derschaders sco era da giurads dals cumins e sa radunava sut il presidi dal landfoct respectivamain dal podestat da Maiavilla. Quel exercitava cun dus derschaders era la dretgira d’appellaziun en cas civils. Ils dus cumins possedevan, inusitadamain, ina dretgira matrimoniala cuminaivla. La dretgira bassa, instituida a Malans-Gianin, han exequì l’emprim ils signurs da Neu-Aspermont, vul dir ils von Schlandersberg, il 1523 è ella passada als signurs von Beroldingen ed il 1526 als de Marmels. Il 1536 è ella vegnida cumprada ora da las Trais Lias, e Gianin ha acquistà il chastè da Neu-Aspermont. Il 1803 è sa constituì il Signuradi sco dretgira auta suverana dal chantun Grischun cun quatter vischnancas politicas. Dal 1851 fin il 2000 ha furmà il Signuradi in cirquit dal district da Landquart Sut, dapi il 2001 è el integrà en il nov district da Landquart. Adolf Collenberg Obere Zollbrücke (Punt da duana) Anteriura punt da cunfin sur la Landquart al sidvest da Malans, numnada Obere Zollbrücke dapi la construcziun da la Punt da Tardis. La Punt da duana ha obtegnì il num Bischofsbruck suenter che l’imperatur Otto I aveva cedì l’onn 967 il dretg da duana a questa punt a l’uvestgieu da Cuira. La Punt da duana fascheva part da la Via imperiala ed ha manà il traffic da transit fin viaden il 20avel tschientaner tras la Val dal Rain da Cuira. Il 1509 ha l’uvestgieu laschà reconstruir la punt sin cumond da las Trais Lias e dotar ella cun dazis da passadi per peduns, chavaliers, chavals da sauma, chars e muvel; exclus da quellas taxas eran ils curriers, ils schuldads da las Lias ed ils pelegrins. La construcziun d’ina chasa da duana cun in’ustaria e stallas l’onn 1582 tras Samuel Gantner ha provocà il 1591 in process cun Zezras. Il 1631 ha Andreas Ardüser da Tavau transfurmà la Punt da duana en ina basa militara cunter ils Austriacs. A partir dal 1685 han las vischnancas da Termin e da Zezras stuì garantir il mantegniment da la punt. La Punt da duana è arsa giu il 1799 ed è vegnida reconstruida il 1802 sin cumond dals Franzos. Il 1849 è passà il dretg da duana a la Confederaziun ch’ha alura abolì quel. Il 1877 ha surpiglià il chantun Grischun la punt ed ha remplazzà ella il 1894 cun ina punt da fier. Dapi la construcziun da la Viafier retica (1889) e da la A13 (1967) ha la Punt da duana mo pli Adolf Collenberg in’impurtanza locala. Malans Vischnanca politica, circul Maiavilla, district Landquart (fin il 2001 Landquart Sut). Lieu principal dal district cun maletg dal vitg protegì. Malans sa chatta lung las rutas da transit istoricas da la Val dal Rain e constituiva il punct da partenza da las vias, in temp impurtantas, che manavan tras la Clus e sur il Crap Fadera en il Partenz. Ca. 840 in villa Mellanze, 956 Malanz. 1850 912 abitants; 1880 838; 1900 873; 1950 1345; 2000 1908. Abitadi dal temp da bronz al Ruchenberg. Il territori è vegnì colonisà ed urbarisà en il temp medieval tempriv ed è daventà in center da viticultura. Il 956 ha il retg Otto I regalà a l’uvestg da Cuira Vista generala dal Signuradi. Maletg dad Elias Emanuel Schaffner (enturn il 1830). intginas vignas a Malans. En il temp autmedieval ha la vischnanca appartegnì al domini roial dal chastè da Wynegg ed a partir dal 1437 ha ella furmà cun Gianin la dretgira bassa da Neu-Aspermont. Tranter il 1400 ed il 1600 è il vitg vegnì germanisà dad Alemans provegnints dal nord. En il 14avel e 15avel tschientaner èn sa furmadas corporaziuns politicas, tranter las qualas in cussegl tschernì libramain. A partir dal 1509 ha Malans fatg part da la dretgira auta da Maiavilla. Guvernà da l’aristocrazia fin en il 19avel tschientaner, ha Malans pretendì il 1798 sco emprima vischnanca dal Grischun l’adesiun a la Republica helvetica. Il medem onn èn vegnidas stampadas en la vischnanca las gasettas prohelveticas «Der Rhätische Staatsbothe» e «Der Merkur Hohen-Rhätiens». Il 1803 è Malans daventada ina vischnanca autonoma. La baselgia da S. Cassian, menziunada per l’emprima giada enturn il 1150, ha appartegnì a partir dal 1209 a l’uvestg da Cuira; la pli veglia da las quatter baselgias precedentas datescha dal 6avel tschientaner. Il 1525–26 ha Malans aderì, sco ina da las emprimas vischnancas grischunas, a la refurma. Il 1275 èn attestads chalgers, il 1387 la cultivaziun da virtit, il 1393 miradurs. Malans era in impurtant lieu da transtgargiada a la ruta commerziala nord-sid e possedeva il dretg da te- Ils vitgs da Malans e da Jenins (davosvart). En l’entir Signuradi è la viticultura da grond’impurtanza. gnair in martgà emnil, documentà en il 17avel tschientaner, nua ch’ils abitants dal Partenz faschevan lur cumpras. La construcziun dal sviament vers Landquart (1840) e da la viafier da la Val dal Rain (1859) han mess ina fin al martgà il 1864. Era la filantaria e tessaria da launa, averta il 1861, n’ha betg pudì subsister. Tranter il 1613 ed il 1835 è la vischnanca stada proprietaria da la Punt da Tardis. L’industria ed il commerzi eran pauc sviluppads a l’entschatta dal 21avel tschientaner (zona industriala al Karlihof ), entant che la viticultura predomiAdolf Collenberg nescha. Wynegg Ruina d’in chastè, situada sin ina guglia da grip al nord da Malans. Da la substanza oriunda da l’implant dal 13avel tschientaner èn sa mantegnidas mo paucas restanzas dal palaz da trais plauns e dal mir da tschinta da la vart da la muntogna; ils ulteriurs mirs dateschan dal 17avel tschientaner. Il chastè da Wynegg era en il temp medieval la sedia dals signurs dal medem num. Suenter lur extincziun è quel passà sco feud episcopal als baruns de Vaz, alura als conts de Toggenburg. Vers la fin dal 15avel tschientaner è el vegnì bandunà ed è menziunà il 1548 sco ruina. Enturn il 1600 ha laschà construir Andreas von Salis sin l’areal da la ruina in nov edifizi. La residenza signurila è alura arrivada tras maridaglia als Gulers da Tavau ch’han laschà engrondir ella e che sa numnavan enturn il 1624 Guler von Wyneck. A la fin dal 18avel tschientaner è l’implant vegnì bandunà definitivamain ed è alura ì en Maria-Letizia Boscardin muschna. Jenins (Gianin) Vischnanca politica, circul Maiavilla, district Landquart (avant il 2001 Landquart Sut). 1139 Uienennes, 1242 Gininnes, 1461 (ze) Ganins, tudestg Jenins (uffizial). 1850 481 abitants; 1900 450; 1950 461; 2000 746. Territori urbarisà en il temp medieval tempriv. A partir dal temp autmedieval ha Gianin appartegnì al chastè da Neu-Aspermont ed en il temp medieval tardiv furmava la vischnanca cun Malans ina dretgira civila dal Signuradi. Il 1436 è Gianin s’unì cun la Lia da las Diesch Dretgiras. Il 1536 han las Trais Lias acquistà la dretgira civila, ed il 1803 è Gianin daventada ina vischnanca suverana da la dretgira auta da Maiavilla. La baselgia da S. Mauritius vegn menziunada il 1209 indirectamain, il 1330 directamain. Ils dretgs da collatura possedevan ils signurs da Neu-Aspermont, il presidi l’uvestgieu da Cuira, a partir dal 1536 las Trais Lias. Refurma- ziun 1540. La germanisaziun è succedida tranter il 14avel ed il 16avel tschientaner. Il 1786–93 ha Johann Baptista von Tscharner manà a Gianin sia «Nationalschule». Las chasas patrizianas da las famiglias von Sprecher e von Salis dateschan dal 17avel e 18avel tschientaner. La viticultura, favurisada dal clima miaivel dal Signuradi, ha giugà da tuts temps ina rolla impurtanta a Gianin. La vischnanca, situada actualmain lontan da l’axa da transit principala, enconuscha dapi ils onns 1960 in ferm augment demografic ed è sa sviluppada ad ina vischnanca da domicil (il 2000 lavuravan bundant la mesadad da la populaziun cun activitad da gudogn a Gianin ordaifer il vitg). La cumpart da l’ovra electrica, realisada il 1914, al provediment d’energia electrica da la vischnanca sa sminueAdolf Collenberg scha constantamain. Neu-Aspermont Imposant cumplex da ruinas sin in sparun al nordost da la vischnanca da Gianin, cun ina tur principala, in edifizi d’abitar da pliras parts ed in mir da tschinta. L’entrada da la tur da sis plauns è al terz plaun. Il plaun superiur, munì cun balestreras en furma da foras-clav e cun fanestras quadras, è vegnì agiuntà pir en il 16avel tschientaner. L’implant, che datescha presumablamain da l’emprima mesadad dal 13avel tschientaner, è vegnì erigì probablamain dals signurs de Aspermont. Il 1284 appartegneva el als baruns de Vaz, dapi la mesadad dal 14avel tschientaner a diversas famiglias dal Vnuost. Il 1499 è Neu-Aspermont vegnì conquistà dals Grischuns e destruì parzialmain, alura però puspè reconstruì. Il 1536 ha Johann de Marmels vendì il chastè ed il signuradi a las Trais Lias. Il chastè (dapi il 1538 en possess da Peter Finer) è vegnì bandunà en il 17avel tschientaner ed è ì en ruina en il 18avel tschientaner. A l’intern da la ruina sa chattan anc restanzas da latrinas, da nischas da stgaffas e d’ina pigna en furma da cub. Il 1999 ha il Burgverein Neu-Aspermont (fundà il 1996) inizià lavurs da Maria-Letizia Boscardin consolidaziun. Lexicon Istoric Retic Il LIR cumpiglia bundant 3100 artitgels (geografics, tematics, artitgels da famiglias e biografias) davart l’istorgia grischuna/retica e la Rumantschia. Editura: Fundaziun Lexicon Istoric Svizzer; versiun online: www.e-lir.ch; versiun stampada: www.casanova.ch u en mintga libraria. SURSELVA MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013 3 L’experta da jarvas Pirmina Caminada declara als participonts che las jarvas gustan la primavera il meglier criu e frestg. FOTOS S. ROTHMUND Las excursiuns da jarvas cun Pirmina Caminada ein fetg instructivas e fan gust sin dapli jarvas selvadias ord la natira. «La primavera gustan jarvas frestgas il meglier» Cun Pirmina Caminada alla tscherca da jarvas DA SUSI ROTHMUND / ANR ■ Als biars eis ei strusch pli cunscient contas jarvas selvadias ch’ein gudiblas, saunas e bunas per cungir, enrihir e decorar las spisas ella cuschina da mintgadi, per far sirups ni etgs e bia auter. In pass anavos tier la natira pon interessai far cun agid dalla experta da jarvas, Pirmina Caminada, che organisescha adina puspei excursiuns ella regiun. Gia Hippokrates da Kos – il miedi il pli renomau dalla antica – cussegliava: «Lai esser nutriment tia medischina e medischina tiu nutriment!» La natira regala a nus bia nutritiv e sanadeivel – era jarvas gustusas che derasan in fried magnific. Varga 3000 sorts da jarvas creschan en nossa regiun e l’experta da jarvas Pirmina Caminada enconuscha ina gronda part da quellas, sa nua ch’ellas ein d’anflar e po definar sch’ellas ein gudiblas ni da tissi. Gia da buoba interessavan e fatschentavan las jarvas la Lumneziana ed avon enzacons onns ha ella frequentau la scolaziun d’experta da jarvas alla academia da jarvas a Salez. Ussa dat ella vinavon sia savida en cuors da jarvas. L’Agentura da novitads rumantscha ei stada dalla partida all’excursiun da jarvas da Glion tochen Castrisch. Sentir la primavera Sco Pirmina Caminada ha declarau als participonts dalla excursiun dalla sonda vargada ei la varietad dalla flora sin terren buc engarschau, als urs digl uaul ni allas rivas specialmein interessanta. Gest perquei ha ella eligiu la senda spel Rein denter Glion e Castrisch e leu pruevan las jarvas plein forza e frestgas en abundonza. Ils participonts han gudiu la primavera ed il fried migeivel dallas jarvas. Sin quella tura ha l’experta da jarvas mussau in tschuat jarvas gudiblas, mo era da quellas tussegadas ed era declarau co ins po duvrar jarvas medicinalas. Alla fin dalla tura ha la gruppa gudiu in refrestg tier Lotti Treier en sia ustria da curtgin ch’ella numna «Café Dunschtig». Leu ha Pirmina Caminada offeriu ina marenda cun paunins garni cun tartinas da jarvas che eran aschi bunas ch’ei ha fatg aunc bia pli grond gust dad encurir jarvas. rich), ina jarva deliciusa cun in fin gust denter peiver ed agl. Quella gusta il meglier criua, per exempel sin in toc paun tostau e caschiel lom migeivel. La filipendula da paliu (Mädesüss) ei buna suenter in stregn di cun bia lavur «spirtala». In fegl giuven po vegnir slignaus per in mument encunter il «stress» e vala era sco bien mied encunter mal il tgau perquei ch’ella fa flessegiar pli spert il saung. Ord las flurs dalla caglia dil laussèr (Traubenkirsche) san ins far in fin e bien sirup ch’ei fetg buns per far desserts. Ina bubronda cun effect sensual che vegneva survida pli baul tier nozzas. Darvenas (Bärenklau) ei ina jarva che crescha savens sin nos praus ed agl ur digl uaul. Igl ei in bien legum per dipps ni en sosas. Il liquid dil badugn po vegnir gudignaus la primavera ed ei buns per dar forza. Ina jarva fetg sanadeivla ei il sanartugl (Wallwurz). Faletga (Farn) po vegnir duvrada per far cumpressas encunter mal il dies. Sch’ins metta faletga en gagliner van las milbas silla feglia ed ins po deliberar las gaglinas da quella mulesta.» Gustus e delicius In schatg dils cussegls dalla experta da jarvas Pirmina Caminada: «Sper casas e clavaus crescha alliaria (Knoblauchhede- Sonda, ils 18 da matg dallas 09.00–11.30 envida l’experta da jarvas Primina Caminada ad ina excursiun en Val Lumnezia. Cuosts per persuna 20 francs. Informaziuns ed annunzias: Tel. 079 259 09 46 ni [email protected] Filipendula da paliu (Mädesüss) ei bien per serevegnir ed encunter mal il tgau. Il Calamandrin (Vergissmeinnicht) ei ina flur fetg decorativa en salatas. Carmen ei tut incantada dalla alliaria, ina buontad jarva che crescha sper casas e clavaus. Igl extract frestg ch’ins fa ord il gerani plimau (Stinkender Storchenschnabel) e drova per far etgs ei buns encunter allergias, neurodermitis ed era sco balsam per las levzas. Darvenas (Bärenklau) dattan bien gust a dipps ni sosas. La feglia giuvna dalla iva dumiasta (Schafgarbe) san ins duvrar sco cungiment ella sosa da salata. 4 SURSELVA MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013 ■ EN MEMORIA Sur Tumaisch Berther ei morts (anr/gc) Sur Tumaisch Berther ei morts a Sedrun ella vegliadetgna dad 86 onns. El ha pastorau biars onns en diversas pleivs si Surmir ed en Surselva, ei staus decan dalla Surselva e canoni extraresidenzial. Il gimnasi ha sur Tumaisch Berther frequentau a Mustér ed a Sviz. Ei suonda il studi dalla teologia al Seminari da spirituals a Cuera. 1952 vegn el ordinaus spiritual ed ha messa nuviala a Sedrun – nov onns suenter siu frar, sur Giusep Berther, morts 2004. Duront siat onns ei sur Tumaisch Berther plevon a Sur e provisur da Mulegns si Surses. Da quels onns ha el publicau el «Pelegrin» 1959/1960 davart «Spirituals, fraters laics e muniessas dalla vischnaunca da Tujetsch», ina lavur ch’ei era cumparida sco separat cugl intent da promover clamadas spiritualas che Tujetsch hagi giu tontas. «Zacontas notizias historicas dallas pleivs da Mulegns e Sur – cun in register dils plevons» ein era sortidas da quei temps da sia plema. 1960 retuorna sur Tumaisch Berther sco plevon da Falera en Surselva. Prest 15 onns ha el pastorau leu – ils davos otg onns aunc sco plevon-administratur da Schluein ed in temps era si Surcuolm. Dalla Foppa serenda sur Tumaisch Berther 1984 en Lumnezia sco plevon da Suraua (per las pleivs da Camuns, Surcasti, Tersnaus ed Uors) – e quei duront buca meins che 20 onns. Da quei temps ei sur Tumaisch Berther era staus 12 onns decan dil capetel sursilvan. 1986 fuva el vegnius numnaus canoni extraresidenzial. 2010 ha el remess siu canonicat. Ils davos prest diesch onns passenta sur canoniTumaisch Berther en Casa s. Vigeli a Sedrun ed ei era staus spiritual da quella. Ina veta cumplenida ei ida a fin cun la mort da sur canoni emeritau Tumaisch Berther, staus in spiritual mudest, curteseivel, zun premurau e fetg engaschau. RIP. Funeral e sepultura han liug oz allas 14.00 a Sedrun. ■ TRUN Quen siara cun in gudogn da 400 000 francs (anr/hh) Il cussegl da vischnaunca da Trun ha approbau unanimamein il gliendisdis sera il quen dalla vischnaunca pigl onn 2012. Il quen current siara cun expensas totalas dad 11,9 milliuns francs ed entradas da 12,3 milliuns francs. Cheutras sedat in gudogn da bunamein 400 000 francs. La vischnaunca ha fatg amortisaziuns ordinarias ell’altezia da 796 000 francs ed amortisaziuns supplementaras da 3,27 milliuns francs. Leutier ei vegniu fatg amortisaziuns da 16 900 francs tier il quen dalla canalisaziun da Trun, 16 300 francs tier il quen dalla canalisaziun dalla fracziun da Schlans e 12 000 francs tier l’Ovra hidraulica Runcalatsch. Plinavon ei vegniu transferiu ina summa da rodund 40 000 francs en il deposit per la finanziaziun speciala dalla canalisaziun e 60 000 francs el fondo da remessa dalla meglieraziun. Il gudogn avon las amortisaziuns munta a 3,77 milliuns francs. Sco quei che las autoritads communalas constateschan ei quei resultat extraordinari staus pusseivels grazia alla contribuziun da fusiun dil cantun ell’altezia da 975 000 francs e sin fundament dallas entradas ord la vendita d’energia ed ils tscheins d’aua ch’ein stadas fetg aultas muort igl ordvart bien onn hidraulic. Il quen d’investiziuns siara cun expensas da struschamein 1,3 milliuns francs ed entradas da biebein in milliun francs. Rodund 360 000 francs ha la vischnaunca investau igl onn passau ella sanaziun da vias communalas e pressapauc 200 000 francs ella meglieraziun da Schlans. La sanaziun dalla Via Plauna e la Via Lavinal a Schlans ha custau biebein 97 000 francs e la sanaziun dalla via cantunala atras il vitg da Schlans rodund 87 000 francs. Midada da maun sin nivel da record Las autoritads dalla vischnaunca da Breil dattan plaid e fatg davart igl onn 2012 DA HANS HUONDER / ANR ■ La vischnaunca da Breil ha fatg igl onn vargau in gudogn da varga miez milliun francs e quei malgrad amortisaziuns da 2,35 milliuns francs. In dils facturs per quei success ein denter auter las entradas sin fundament dalla midada da maun. Cun 626 000 francs contonschan quellas in nivel da record. Il rapport annual gest cumpariu per mauns dallas decisiuns dil cussegl da vischnaunca e dalla radunonza communala dat ina survesta cumpleta davart il curriu e passau a Breil igl onn 2012. En quel fan las autoritads communalas menziun denter auter dil svilup sil sectur dallas immobilias. Sin fundament dil gie dil suveran svizzer al stop da secundas habitaziuns ein biaras damondas da baghegiar aunc vegnidas inoltradas el decuors digl atun e digl unviern. Entginas ein aunc pendentas sin fundament da recuors. Igl onn 2012 ha la suprastonza communala tractau e concediu 61 lubientschas da baghegiar sco era 45 lubientschas da pintga muntada. La suprastonza communala ei seradunada 46 gadas ed ha tractau e deliberau 451 fatschentas. Ina midada essenziala ha ei dau igl onn vargau al tgamun dall’administraziun communala. Il canzlist communal Michi Sutz ha bandunau il menaschi communal per surprender ina nova funcziun tier igl Uffeci da vischnauncas dil cantun Grischun. Diember da habitonts stabil Il diember da habitontas e habitonts dalla vischnaunca da Breil ei staus stabils ils davos onns. Sco quei ch’il rapport annual relata dumbrava la vischnaunca la fin digl onn vargau 1334 persunas. Ella ha registrau diesch naschientschas e tuttina biars mortoris. La scola primara vegn frequentada da 94 scolars, il scalem superiur da 35. Las partiziuns da scoletta a Breil e Danis-Tavanasa dumbran 25 scolarets. Sil sectur dil scolaresser ha la vischnaunca lu era fatg ina dallas grondas investiziuns igl onn passau. La casa da scola a Danis-Tavanasa, erigida 1976, ei vegnida sanada energeticamein. Persuenter ha la vischnaunca investau ina summa netta dad 1,6 milliuns francs. Sil sectur dil traffic ei vegniu decidiu igl onn vargau d’instradar l’elavuraziun d’in concept da segirtad da traffic per ils treis vischinadis. Quei concept ei staus il giavisch da 215 vischinas e vischins. La vischnaunca ha fatg ulteriuras investiziuns sil sectur digl ambient e la planisaziun, denter auter la realisaziun d’ina nova combra d’aua a Dacla a Dardin. L’Ovra hidraulica Casut a Dardin ha produciu La vischnaunca da Breil ha profitau igl onn vargau dalla midada da maun, mo era da bunas entradas dalla fatschenta cun energia. FOTO H. HUONDER igl onn vargau struschamein dus milliuns uras kilowat. Quei corrispunda al consum d’energia da 330 casadas. Quei indrez ei buca mo da muntada per la producziun d’energia schubra, mobein era d’impurtonza per las entradas en cassa communala. La dumbraziun d’animals dil matg 2012 ha mussau ina sminuaziun da 13 envernontas. Aschia ei vegniu dumbrau 906 animals armentivs, 788 animals manedels, 15 cavals e 220 pors. Enteifer tschun onns ei il diember d’animals manedels sereducius per rodund 40 pertschien. Turissem fa quitaus Schegie che las Pendicularas BreilVuorz-Andiast SA han contonschiu igl onn 2011/12 in meglier resultat ch’igl onn precedent ei quel tonaton staus claramein sut las aspectativas. Als responsabels dil menaschi e dalla vischnaunca fa la situaziun economica quitaus en quei grau. Per contonscher ina migliur finanziala en favur dallas pendicularas vegn fatg il mument ponderaziuns en pliras direcziuns. Ina migliur savess il niev resort da vacanzas purtar. Fetg legreivels ei perencunter il quen communal 2012 da Breil. Il grond interess da baghegiar ha menau igl onn vargau ad in record tier las taglias dalla midada da maun. Quellas contonschan ina summa da 626 000 francs. D’eminenta impurtonza ein per la vischnaunca era las entradas ord la distribuziun e la vendita da forza electrica. Quellas han contonschiu la summa dad 1,4 milliuns francs. Vidlunder vegnan rodund 750 000 francs per tscheins d’aua. La vischnaunca ha fatg igl onn vargau amortisaziuns per 2,35 milliuns francs. Previdas el budget eran talas per 1,45 milliuns francs. La sviulta totala dalla vischnaunca importa rodund 9,8 milliuns francs cun in cash flow da 2,9 milliuns francs. Il gudogn schuber importa 530 000 francs. Il quen d’investiziuns siara cun expensas da 2,6 milliuns francs ed entradas dad 1,46 milliuns francs. Ultra dalla sanaziun dalla casa da scola a Danis-Tavanasa ha la vischnaunca era sa- Premiera da film a Curaglia: «adia Sontga Maria» ■ (cp) RTR Radiotelevisiun Svizra Rumantscha envida a la premiera dal film «adia Sontga Maria», in film d’Eligi Derungs. Quai mesemna, ils 8 da matg 2013 a las 20.00 en la sala da la chasa da scola a Curaglia. Il num Soliva è prest mo pli istorgia per l’ospizi Sontga Maria sin il Pass dal Lucmagn. La famiglia Gion e Gabriela Lutz-Soliva è sa decidida da chalar e da vender ses ospizi sin il Pass dal Lucmagn. Betg simpel per els sch’ins sa che l’ospizi vegn manà dapi 135 onns da la famiglia Soliva. Gia l’ururat da Gabriela Lutz-Soliva vegniva la stad sin il pass per manar l’albiert. Da lez temp possedeva la claustra da Mustér l’ospizi. Avant 20 onns han Gabriela Lutz-Soliva e ses um cumprà quest ospizi. Els lavuran 5 mais e quai set dis l’emna sin il pass. Ussa vulan els chalar. Lur trais uffants na vulan u na pon betg cuntinuar cun la tradiziun da famiglia. Uschia che Gabriela e Gion Lutz ston, gugent u na- vidas, vender l’ospizi e prender cumià da lur Sontga Maria. L’era Soliva va a fin. L’occurrenza è publica, l’entrada è libra. Il film «adia Sontga Maria» da l’emissiun «Cuntrasts» vegn mussà en ils programs da la SRG SSR sco suonda: dumengia, ils 12-05-2013, 17.25 sin SRF 1 Repetiziuns mesemna, ils 15-05-2013, 08.30, 09.30, 12.50 sin SRF info; gievgia, ils 16-05-2013, 11.00 sin SRF info; sonda, ils 18-05-2013, 17.25 sin SRF 1; dumengia, ils 19-05-2013, 07.30 sin RSI LA1 L’ospizi durant la stad. Gabriela e Gion Lutz-Soliva en discurs. MAD nau pliras vias communalas e cantunalas ed acquistau pliras maschinas per la gruppa stradala e forestala. Leutier ein vegnidas investiziuns egl aquaduct, il provediment d’aua e la canalisaziun. Bien fundament finanzial Sco quei che la suprastonza communala constatescha el rapport annual posseda la vischnaunca il mument ina basa finanziala solida. Egl avegnir vegn ella denton confruntada cun dapli cuosts, denter auter sin fundament dalla nova ulivaziun da finanzas ni era la nova lescha da scola. Medemamein sto vegnir quintau cun ina reducziun dallas entradas sin taglias specialas ed ordinarias. Per quels motivs seigi ei necessari da ponderar bein egl avegnir tgei investiziuns che seigien veramein necessarias. Tonaton seigi in engaschament finanzial dalla vischnaunca, per exempel en connex cun ils indrezs d’ennevar el territori da skis, da trer en consideraziun. La producziun da neiv artificiala sappi buc esser mo caussa dallas pendicularas. ■ BALLAPEI Giugs da campiunadi d’Anceinza (anr/hh) Oz e damaun han plirs giugs dil campiunadi regiunal da ballapei liug. En 4. ligia dattan igl emprem e tierz dalla tabella in encunter l’auter, numnadamein Vaz-sut e Lumnezia. Cun ina victoria savessen ils Lumnezians mantener il contact cul capogruppa. Per la testa dalla tabella va ei era en 5. ligia. Cun ina victoria ordeifer encunter Schluein Glion savess Rueun surprender igl emprem plaz che vegn occupaus il mument da Panaduz. 4. ligia, gruppa 2 Taminatal – Schluein Glion Vaz-sut – Lumnezia mesjamna, 20.00 Anceinza, 16.00 5. ligia, gruppa 1 Lumnezia – Sedrun/Mustér Schluein Glion – Rueun mesjamna, 19.30 mesjamna, 20.00 Damas 4. ligia, gruppa 1 Laax – Tavau Anceinza, 16.00 ENGIADINA MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013 La prümavaira porta ün mar da fluors chadaina. FOTOS R. DUSCHLETTA 5 Cul meil da la flur chadaina as poja eir far sirup e tè. Üna flur nun es be per l’ögl Recettas sulvadias cun la flur chadaina DA ROMANA DUSCHLETTA / ANR ■ La provista d’inviern es a fin. La prümavaira es davant porta e quella spordscha cun plantas, erba e fluors üna vasta paletta da recettas. La prüma culur da la prümavaira es il verd. Aint il god e sülla prada as vezza quella culur frais-cha, ün segn cha la prümavaira as sdruaglia. Uossa es la culur gelga chi dominescha las surfatschas. Sülla prada crescha la fluor chadaina d’ün cuntin. In tscherts lös as transmüdan ils prats dafatta in ün mar gelguaint. La flur chadaina es üna planta cun caracter medicinal chi’s po trar a nüz in plüssas variaziuns, i’s po tilla mangiar o dafatta tilla baiver. Ella vain eir nomnada flur porch o flur cicorgia. Blers noms demuossan eir in che fuorma e per che malessers cha la flur chadaina gniva tratta a nüz. Üna duonna chi ha gronda paschiun pella natüra es Gisula Tscharner da Veulden. Ella declera che chi’s po tuot far our da las fluors chadaina. «Da la prüma föglina fin pro la flur» Las prümas föglias da la flur chadaina vegnan dovradas per far salata. «Quellas füssa da cleger cur chi sun amo pitschnas, perche plü grondas chi sun e plü amaras chi vegnan», disch Gisula Tscharner. Davo pacas eivnas cumainzan a chatschar ils cheus da la flur. Our da quels cheus, chi cuccan malapaina tanter las föglias oura, as poja far capras. Il monch da la flur chadaina cuntegna ün liquid chi vain nomnà il lat. «Quel vain dovrà daspö tschientiners per trattar da tuotta sorts malatias, per exaimpel per far svanir virüclas o inflammaziuns dals ögls.» La flur chadaina valaiva plü bod sco vivonda stimulanta. I gniva fat our da la flur gelga üna sort meil per strichar sül pan, far sirups o dafatta licörs.Tenor la «stria dad erbas», sco cha Gisula Tscharner vain eir nomnada, daja adüna daplü glieud chi tuorna pro’ls prodots chi’s po far our dad erbas e plantas sulvadias. La flur chadaina crescha be üna jada l’on e perquai esa da trar a nüz quella fingià da prümavaira per tilla giodair dürant l’on sco mangiativa o bavronda. Recetta dutscha ed ascha Meil Per far il meil as douvra ses tazzas grondas implidas cun cheus da fluor chadaina s-chars averts (cleger a bunura). Quels buglir per tschinch minuts in ün liter e mez aua. Tuot cular cun ün sdratsch da pingoula. Metter pro i’l liquid ün kil e mez zücher e’l süj e la pletscha da duos limuns. Buglir fin cha’l liquid dvainta consistent sco sirup. Implir il meil in vaiders chods. Il meil es eir adattà per far sirup e tè. Capras Per far aint ils cheus da la fluor chadaina as stoja cleger quels cur chi sun amo pitschens e serrats. Tour davent las föglias dal chalsch e laschar buglir aschaid cun üna prisa sal ed üna prisa paiver. Metter aint ils büttels e laschar trar tschinch fin desch minuts. Cular e laschar sfraidir. Metter pro amo ün pêr cullinas da paiver. Implir ils vaiders culs cheus e cuvernar las capras cun l’aschaid sfraidi. Dialog tanter umans e chavals San Jon il center per amatuors da chavals DA BENEDICT STECHER / ANR ■ La stalla da chavals cun pensiun e restoraziun a San Jon sur Scuol spordscha multifarias pussibiltats, p. ex. far gitas a sella o in charrozza. Implü as poja far cuors chi promouvan il dialog tanter umans e chavals e tanter persunas da cader ed impiegats. Sper la pussibiltà d’imprender ad ir a sella e da far gitas d’ün mez di ed eir plü lungas spordschan Men Juon e sia partenaria Brigitte Prohaska eir cuors particulars: «No dain grond pais al deport tanter uman e bes-cha. Ils chavals sun da natüra plü gronds e plü ferms co l’uman e perquai daja reglas da maniera», disch Men Juon, «sün nossas gitas cuortas ed eir plü lungas, fin a desch dis, provaina da muossar a noss cliaints il dret deport tanter uman e chavagl.» Il chavagl sto tenor el acceptar a l’uman sco superiur e perquai esa important cha quel as fida da l’uman. El sto savair cha las decisiuns cha l’uman tira sun bunas eir per el. «Per avair üna tscherta dominanza sur dal chavagl nu faja dabsögn da brutalità, ma da cumünanza e d’üna basa da fiduzcha.» Quistas reglas as poja imprender a San Jon e quellas valan eir aint illa vita dal minchadi. A San Jon exista eir la pussibiltà per glieud cun handicaps e persunas malsanas da passantar uras accumpagnadas cun chavals prus chi han üna bun’in- fluenza. Sper las gitas spordscha San Jon eir cuors da perfecziunamaint per persunas da cader. Il böt es da megliorar il dialog tanter schef ed impiegà. As confruntar cun situaziuns na cuntschaintas Johann F. Dobler da Rothrist muossa als partecipants in seis seminars a San Jon co chi’s va intuorn cun situaziuns na cuntschaintas, per interrumper ierarchias e per comunichar confidenza. «San Jon es ün lö ideal cun ün’infrastructura ed ün’atmosfera chi s’adatta bain per dar meis seminars», confirma Dobler. Aint illa prüma part dal semi- nar vegna lavurà sainza chavals. Là as tratta da’s confruntar cun situaziuns na cuntschaintas. Ils partecipants chaminan per exaimpel tras ün parcuors e tras üna taglia d’arogn cun ögls serrats. Las reacziuns vegnan valütadas e discussas. «No vain seminars cun firmas plü grondas, ingio cha’l schef vain trat- tà egual als impiegats. Il seguond di lavuraina cun chavals chi siglian sur obstaculs e là as bada svelt la relaziun tanter uman e chavagl. Il chavagl muossa a seis manader sch’el es perinclet cun seis agir», disch Dobler. Ils resultats vegnan analisats, minchatant daja eir resultats inaspettats. Per Dobler es il dialog tanter l’uman e’l chavagl üna via voluntaria d’amicizcha chi porta a minchün bler pel minchadi cun seis conumans. Sülla planüra d’immez il god sur Scuol San Jon as rechatta tanter Scuol e S-charl sün üna planüra ed es üna fracziun dal cumün da Scuol. La stalla cun 70 fin 80 chavals ed üna pensiun restorant e la pussibiltà da pernottar in vicinanza dal Parc Naziunal Svizzer spordschan la pussibiltà da far vacanzas our illa natüra, davent dal minchadi. Cumanzà ha tuot avant var 20 ons cun ün pêr chavals e culla sporta d’ir a sella ed in charrozza. Hoz esa üna sporta retscherchada cun blers chavals ed üna pensiun cun 40 lets e saloon. In tuot ha il bain San Jon 15 impiegats. San Jon spordscha l’imprender ad ir a sella, vacanzas e gitas d’ün mez di fin a desch dis e seminars da perfecziunamaint specials. Qualvoutas han lö eir pitschnas demonstraziuns cun chavals. FOTO B. STECHER Ulteriuras infuormaziuns suot www.sanjon.ch 30% 40% 30% Rabatt Rabatt Rabatt 3. 85 5.40 statt 5.50 statt 9.– Heidelbeeren (ohne Bio), Spanien, Packung à 250 g (100 g = 1.54) 1/2 per 100 g 2. 45 Preis 6. Spargel weiss, Ungarn/Griechenland/Marokko, Bund à 1 kg Coop Rindsfarmersteaks, mariniert, Schweiz, 4 Stück in Selbstbedienung gebot Das Aanus der 53.70 3 2 statt 107.40 für Rabatt Shiraz/Cabernet Sauvignon/Merlot Clancy’s P. Lehmann 2010, 6 × 75 cl (10 cl = 1.19) <wm>10CAsNsjY0sDQ30jUwMDQ2sQQA-T0Ecw8AAAA=</wm> <wm>10CFXMqw4CQRBE0S_qSfWjtndoSdZtEATfhqD5f8WAQ5Sqk3uexYHfrsftcdxLMdMEUI9Zu9lAZKk5x9QC4bauCyaTnow_L-oIR_bXCCjwTqGJa3PXbQv0IivSK-Cw8X6-PvjBKAKDAAAA</wm> 18. 95 statt 29.70 Chicco d’Oro Tradition, Bohnen oder gemahlen, 3 × 500 g, Trio (1 kg = 12.63) 3.20 gebot Das Aanus der statt 4.80 ng. Werbu Coop Gala 3-EierHörnli mittel, fein oder grob, 3 × 500 g, Trio (100 g = –.21) 40% Rabatt 33% Rabatt 11. 95 statt 17.90 Napolitains assortiert, Max Havelaar, 1 kg Jahrgangsänderungen vorbehalten. Coop verkauft keinen Alkohol an Jugendliche unter 18 Jahren. 1/2 Preis ng. Werbu 35% Coop Cervelas, 1 kg statt 4.90 90 statt 9.90 Donnerstag, 9. Mai, bis Samstag, 11. Mai 2013, solange Vorrat 40% Rabatt 13. 95 statt 23.60 Plenty White Short & Smart, 16 Rollen, oder Home Designs, 12 Rollen 19.65 statt 32.80 Ariel Flüssig Color & Style XXL, 5,183 Liter (66 + 5 WG) (1 Liter = 3.79) OS W19/13 Topangebote zum Wochenende 19/2013 SURMEIR MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013 7 Giatgen, Elvis ed igl «bergheller» Savognin: En gnoul nostalgia ainten l’agricultura ■ (pb) Giagn 50 onns anavos. Ainten l’agricultura n’era anc strousch la mecanisaziun. Igls transports e las lavours nivan fatgs cun las manadeiras. En gnoul nostalgia an chel gro ins pò veir igl mument a Savognin. Schi ins discorra da manadeiras, alloura davigl da chel taimp da prancepi dus sorts: igl tgaval e la manadeira da corna. Tar la manadeira da corna era chegl per solit ena vatga u en bov. Per tschertas lavours scu far soltg, arar u manar d’anviern ensanouas grascha ins dressava er ena muia. Per far trer davigl dus metodas an chegl tgi pertotga igl sistem. U tgi ins farmava las lattas digl tgar ve dalla manadeira ve dallas cornas. Lotiers ins duvrava igl giouv, la salvona e la giuncla. Chel antier andamaint niva numno la giteira. E da rantar e fixar tenor regla las lattas digl tgar ve digl giouv cun salvona e giuncla, ins numnava schonscher e chegl leva esser amprendia. La sagonda varianta per lascher trer igl tgar, la benna, igl arader u en oter vehichel, era da metter se igl comet alla manadeira. Chegl era adegna igl cass schi la manadeira era en tgaval, essend tgi el ò betg cornas. Er alla vatga u agl bov ins matteva magari se igl comet, an nossa regiun pitost an Val Alvra, an Surses ins duvrava per solit igl giouv. En cudrem da 1000 kilos Ed ossa vainsa anc da declarar igls noms aint igl tetel. Igl amprem Giatgen, tgi è Giatgen? El è ancunaschaint cun igl sies antier nom scu Giatgen Arpagaus, en pour da Savognin tgi vo planget vers igls onns da pensiun. El ò en travagl mediocher cun producziun da latg. Dantant tgi Giatgen è en nom tgi totga tottaveia ainten la nossa regiun, è Elvis en nom pi modern tgi è ancunaschaint an amprema lengia dad Elvis Presley, igl cantadour, musicus ed actour american, numno er «King of Rock ‘n’ Roll», mort cun 42 onns igls 16 d’avost 1977 a Memphis. Igl noss Elvis è naschia igls 22 da december digl 2008 aint igl uigl da Giatgen Arpagaus. Tar la naschientscha eran giasts er preschaints ed els on lia dar en nom agl vadelign. Essend tgi Giatgen Arpagaus geva mintg’onn cun igls noms digls sies Elvis ainten la tgavazzegna, da metter se ad el igl comet. Siva da metter el sot lattas ed alla finala da tatger ve igl tgar. «Gl’è bung schi ins è sez en po quiet, alloura sa surporta chegl segl animal e tot vo pi bagn», manegia Giatgen Arpagaus. Ed anfignen tgi tot chellas tgossas èn en po automatisadas cun patrung e manadeira, dovrigl igl sies taimp. Igl bov vign magari tamanto antras caneras externas da vehichels a motor u otras tgossas. Ed er schi el vo cun igl tgar sur ena veia dad asfalt fon igls tschertgels dallas rodas da lenn ena canera betg usitada per igl bov. Ma els dus èn nias bagn a freida egn cun l’oter e scu exercitar adegna puspe funcziungigl gio dètg bagn. Elvis lascha metter se bagn igl comet, el lascha metter sot lattas, el vartescha caneras, el lascha puspe piglier or sot e tatger ve igl «bergheller» ed igl teira per igl pro anturn e lascha palar digl sies patrung. Giatgen Arpagaus ò mess sot Elvis e cun igl tgar da freia von els segl pro per antschever la lavour. nudrems tenor igl alfabet e chel onn era vedlonder igl «E», ò el survagnia igl nom Elvis. Gio scu vadel è el nia castro e dad en vadel castro na dattigl betg en tor, mabagn en bov. En bov era cuntrari dad en tor betg schi agressiv ed an sies sa cuntigneir pitost scu ena vatga. E chels bovs ins duvrava savens scu manadeira. Elvis da Giatgen Arpagaus è en cudrem da quatter onns, el vign pavlo bagn, è grond, ò belezza cornas e peisa anturn 1000 kilos. Ed ossa anc igl terz nom digl tetel «igl bergheller». Cura tgi ins veva lado igl aton u la premaveira ins spitgiva sen la plievgia. Era la grascha lomgeda aint, ins geva segl pro e «fascheva eir la grascha» cun la furtga. Vot deir spitschniva igls tocs grascha, uscheia tgi chels tiravan pi bagn aint igl taratsch. Pi bagn gevigl pero cun en sfrusch. Chegl era en stgerp tgi ins tirava cun la manadeira ve digl balan-tschign sur igl pro e veva igl madem effect cun la grascha scu cun la furtga. Sfruschs davigl differents. Igls pi vigls vevan ena reschla da lenn e tranteraint eran pertgas da tgaglia tgi nivan gravagedas cun satgs da gera u schiglio ensatge per tgi ins vegia daple vigour. Siva davigl er sfruschs cumplettamaintg da lenn. E la varianta luxuriousa era alloura igl «bergheller» Chegl era en sfrusch cun davant e davos ena stanga da fier sen bung en meter distanza. Tranteraint eran farmadas plattas da fier cun rentgs da fier. Igl sfrusch veva sez avonda peisa, uscheia tgi el fascheva buna lavour sainza stueir gravager el. Igl «bergheller» niva tgunsch no dalla Bergiaglia ed igl prancepi per sfruschier aint è anc oz igl madem. Angal èn igls sfruschs pi gronds e vignan tratgs dad en tractor. Eir eneda en gnoul anavos… Ed ossa, chegl tgi vagn rachinto cò è quasi 45 onns anavos. Las davosas manadeiras da corna saron svaneidas lez mument. Tgavals ègl do forsa anc ensatge pi dei. Ed a Savognin è sto Martegn Plaz-Cotti cun la davosa manadeira da corna cun giov e cun comat è PDS chegl sto Gion Steier. Giatgen Arpagaus ò 50 onns pi tard en bov ainten uigl tgi vo la stad ad alp cun las tremas se sot igl Piz Mitgel e d’anviern ò el betg gronda muntada. «Fagn vaia avonda ed igl far davent leva betg», declera Giatgen Arpagaus pertge tgi Elvis è anc adegna tar el an uigl. Ed igl mars passo, en po ord ena ideia nostalgica, ò el panso tgi el pudess far ensatge cugl sies bov. Ampruar digl giustrar ed alloura igl metter sot lattas e far uscheia pitschnas lavours. Per exaimpel trer igl tgar segl pro e lò sfruschier aint cugl «bergheller». Betg or dad en basigns, mabagn ord plascheir: «En gnoul nar ins stò esser!», commentescha Giatgen Arpagaus igl sies cunfar. En animal tgunsch… E gist schi simpel da piglier en bov or d’uigl e digl giustar n’ègl er betg. «Cun chel animal vaia adegna gia ena relaziun speziala ed el è adegna sto tgunsch», vei el scu egn digls muteivs tgi gl’è gartagea ad el levamaintg dad igl amprem eir cun Schonscher so strousch anc ensatgi Per saveir eir cun ena manadeira da corna dovrigl naturalmaintg er anc tot la roba tgi totga tiers. E chella ins ò ossa 50 onns betg duvro ple. Pero Giatgen Arpagaus vess gugent fatg scu tgi ins fascheva a sies taimp. Vot deir mess se igl giouv e schunschia e mess igl bov sot a lattas. Pero schonscher è ena lavour tgi ins stò saveir far e stò far exact. I saro bagn anc l’egn u l’oter tgi ò gia fatg chegl scu mattatsch u guivinot, pero amblido aint igl frataimp. Uscheia è Giatgen Arpagaus sa decidia per la varianta cugl comet. El veva anc tot la roba cun la part davos, «zugstrangas», balantschign etc. Er igl tgar veva el anc, ena benna, en tragliun e perfign en sfrusch da lenn. Tot ansemen ò el mess puspe an rughel, unschia puspe las tschintas da tgirom, uscheia tgi tot è nia pi lom ed agil. Ainten cassatga ò el er adegna en toc pang per tigneir bagn la relaziun cun igl sies bov. Forsa vign el anc a saveir far ulteriouras lavours cun Elvis. Pero navot ord basigns, angal ord plascheir. Forsa er scu occupaziun cura tgi el vign pensiuno alla fegn digl onn. An mintga cass è la sia acziun nostalgica per chels tgi on anc survivia chel taimp, en antop cugl taimp vigl e per igls oters ena attracziun turistica. Digl Appenzell aint igl Grischun Restorant lai da Marmorera ■ (anr/gns) Prest 20 onns ò Peter E. Jost mano bagn l’ustareia tgi sa catta gist sur igl lai da Marmorera. Ossa ò el surdo chella a forzas pi giovnas tgi lessan venavant sarveir bagn indigens e giasts da gliunsch e da manevel. Pacs deis avant l’antschatta dalla pestga on igls novs ustiers Remo Volmar e Bärbel Siebert digl restorant lai da Marmorera davert per l’amprema geda las portas digl travagl tgi els on surpiglia a tschains. Tant igl ustier scu l’ustiera dereivan digl rom ed on fatg experientscha ainten la gastronomia betg angal an Svizra, mabagn er agl exteriour. Igl cuschinier, furner e pastizier Remo Volmar è uriund dalla Val digl Ragn da Son Giagl, dantant tratg se a Gais aint igl cantun Appenzell. Sia partenaria d’affar Bärbel Siebert è uriunda dalla Germania noua tgi ella ò mano 15 onns en hotel cun en restorant. Avant quatter onns ò la donna lia far ena midada ed è neida an Svizra noua tgi ella ò alloura fatg cunaschientscha cun Remo Volmar. Igl ustier appenzelles ò fatg diversas staschungs agl restorant da muntogna Tannalp a Melchsee-Frutt ed ò luvro an divers lis ainten la regiun digl «Alpstein». Mano sen agen chint ò el dantant er tschintg onns ena ustareia agl Lai digl Bodan. Remo Volmar e Bärbel Siebert deian tgi seia sa dada l’occasiun da surpiglier igl restorant da Peter E. Jost ed els seian nias cun plascheir an Surses. «Blers steman ena cuschigna pi simpla» Remo Volmar, igl nov ustier, è respon- Magnan siva da bung 15 deis da nov igl restorant lai da Marmorera: Remo Volmar e Bärbel Siebert. FOTO G. N. STGIER sabel per la cuschigna e sia partenaria d’affar Bärbel Siebert segna pigl bung servis. Ella seia gugent hospitanta e sa legra da pudeir beneventar indigens e giasts da gliunsch e da manevel. Igl cuschinier Remo Volmar è damai pitost davos las culissas e tuttegna sa mossa el tar igls giasts per vurdar schi els èn cuntaints cun las tratgas tgi el prepara cun gronda amour. «I dat blera gliout tgi stema ena simpla, ma persiva bunga cuschigna da tgesa», dei Remo Volmar. Tant seia tradia tgi la cuschigna è fitg buna, da bung gost e mintga plat è er ensatge pigl îgl. La carta da speisas cumpeglia tratgas grischunas, spezialitads naziunalas ed internaziunalas e tot tenor staschung drezza Remo Volmar sia cuschigna agls products tgi dat gist da chel taimp. Tranter l’emda dattigl adegna treis menus digl de per en prietsch da 16 anfignen 22 francs. Avert è igl restorant cun radond 60 plazs dallas 08.00 anfignen allas 19.00. Gugent seian els pero er pronts da lascher avert l’ustareia per festas da famiglia da tot gener, deian igls novs ustiers. De da pôss è tranter staschung la mesemda. 8 SURMEIR MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013 La dretga compra e la dretga tera Flours e plantas e la premaveira: Tips digls profis ■ (pb) Ella ò magari laschea spitgier dei, la premaveira. Ma en pêr deis pi tgods on laschea prueir e flureir dapertot. Lò noua tgi la nateira è anc libra sa loia tot da sasez. Pero lò noua tgi igl carstgang metta mang, dattigl magari difficultads u aglmanc dumondas. Nous vagn fatg chellas agls profis. Ed igl noss profi è Michael Schutz dalla orticultura Schutz a Filisour. El è ortulan e chegl tgi ins nomna tecnicist d’orticultura ed ò gronda saveida ed anc pi gronda experientscha cun flours e plantas. An spezial cun plantas tgi duessan flureir e crescher ainten las nossas zonas alpinas, noua tgi igl clima è pi roc. El vainsa confronto cun diversas dumondas tgi fatschaintan adegna puspe las donnas e magari er singuls omens da chel taimp cò. Scu laic ins so far bler andretg an connex cun flours e plantas, pero er bler sbaglea. Ensatge tgi ins duess pero piglier scu regla fundamentala è, tgi plantas dad en onn èn per regla sensiblas sen schaladas e plantas da ples onns varteschan ena schalada. Pero er tar plantas tgi èn resistentas cunter igl freid, dattigl talas tgi èn betg adattadas per grondas otezzas sur mar e temperaturas fitg bassas. «Impurtant è cò tgi las plantas seian stadas exponeidas tar la producziun a differenzas da temperatura scu er ad ena radiaziun intensiva digl suglegl», declera igl profi. Cler e bagn seian plantas diradas ainten las zonas alpinas miglras per las nossas regiuns tgi plantas produtgeidas an regiuns pi bassas. Per las fossas plantas d’en onn Schi la neiv dat liber igl taratsch ins vei gio las ampremas donnas sen santieri. La fegnameira fiss tgi ins vess da plantar schi pac scu pussebel ed ena bela fluriziun anfignen ainten per igl aton. Sa laschan chellas dus tgossas ansomma realisar? Da prancepi dei Michael Schutz, tgi flours tgi flureschan davent da Pasca anfignen Numnasontga na dattigl betg. La premaveira tgi dat adegna puspe sbassadas dalla temperatura e magari er neiv, cunseglia igl spezialist pitost plantas cun flours pitschnas tgi cun flours grondas. Chellas seian pi robustas. Per exaimpel violas. E per la stad ins duess plantar plantas dad en onn. Simplamaintg perchegl tgi ellas flureschan bler pi dei. Sot 1300 m s. m. la sort, igl taratsch e l’otezza sur mar decisiva. E siva dependigl er dall’ora tgi fò durant la stad. Gibo vign savens tatgea da palousas. Ena part dostan igls utschels scu inimeis naturals. Ena part ins so er piglier davent a mang. Pero dattigl er meds naturalas e biologics ancunter, tgi ins so cumprar ainten igls centers d’iert. Michael Schutz, ortulan e tecnicist d’orticultura tar l’interpresa Schutz a Filisour dat bungs tips scu tigneir flours e plantas. PDS p. ex. begonias ed otras flours da stad. Sur chellas otezzas èn begonias betg da cunsiglier, essend tgi ellas teman la schalada. Cò vasess igl om digl rom pitost lobelias, mesembryanthemum, osteospermum, asteriscus, eua. Plantas da ples onns flureschan tot tenor sorts 3 anfignen max. 5 emdas. Plantas dad en onn tignan magari l’antiera stad. Magari sflureschan las flours er cun mengia bler tgod. Cun piglier davent las flours setgas ins so prolungar la fluriziun per 1–2 emdas u er tgi antscheva danovamaintg a flureir. Bunga tera – belas flours Da dar ava regularmaintg e zont an periodas tgodas è cun sasez. Pero fitg impurtant è da dar bagn ava cura tgi ins implanta las flours e chel taimp gist siva. E scu tgi l’erva segl pro crescha pi bagn cun cultem, uscheia ègl er tar las flours. Vers igl aton lascha igl provedimaint cun nutrimaint siva. Alloura ins so gidar cun en cultem liquid. «La tera è igl conturn direct, noua tgi las plantas veivan liaint. Miglra tgi la tera è e pi bagn tgi las plantas pruian», è igl spezialist persvadia. E cò preferiss el cleramaintg bunga tera dad iert a tera bungmartgeda tgi cuntigna turba (Torf ). Bunga tera ò ena influenza positiva sen la carschientscha dallas plantas e prolunghescha er igl taimp da fluriziun. Ed ainten iert En iert n’è betg tot tgi ò. Seia chegl ord muteiv da plaz u da taimp. Pero en li cun ervas per la cuschigna ò prest mintga casal. Seia chegl ensanouas anturn tgesa u ainten ena chista sen lobgia. Er cò dattigl ervas tgi ins pò lascher sur anviern scu tschivigliuns, peterschegl, thymian, ervas da menta ed alloura talas tgi surportan betg igl anviern perchegl tgi ellas varteschan nignas schaladas scu basilicum, melissa, rosmarin e dill. Igl cunsegl da Michael Schutz per chellas plantas è ena buna tscherna tar la compra da sorts tgi èn carascheidas sen las nossas otezzas. Ve- tiers dovrigl er cò buna tera ed igl cultem correspondent. Ed anavant cunseglia el da schurmager las plantas schi las temperaturas von a bass. Schi pussebel curveir e tar ervas ainten chistas piglier ellas sot tetg. Er ervas betg schi sensiblas ins fò bagn da curveir, pertge temperaturas bassas sfergian er tar ellas igl svilup. Sems u plantignas? Sen la dumonda schi seia an general migler da metter las plantignas cumpradas u da samnar vei igl ortulan chegl sulettamaintg scu ena dumonda digl taimp. Plantignas ins survign ca. davent da mez avregl ainten igls centers d’iert. Samnar ins pò gio igl mars e trer sez las plantignas. An cumparegliaziun cun las verduras èn las salatas an general fitg robustas. Pero er cò valigl da piglier sorts tgi èn adattadas per las otezzas. Michael Schutz nomna cò ena sort grischuna cun igl nom «Poschiavo», ena salata da figlia. Tar las verduras seia er la tscherna dal- Adatg tar la pumera Amplantar pumera è tuttegna ensatge pi delicat. Chegl èn plantas pi grondas ed ellas stuessan betg midar ainten en taratsch cumplettamaintg oter. Impurtant seia er tgi las plantas da pomma seian produtgeidas cun schi pacas tgossas artificialas scu pussebel. Pero an orticulturas svizras seia chegl standard e cun sasez. Digl exteriour ins compra savens igl giat aint igl satg. Per las regiuns pi otas dattigl pumera tgi è betg adattada. Igl specialist so dar cò cunsegl. Er cun plantar valigl da risguardar tschertas tgossas. Uscheia p. ex. tar omgias. Las rieischs vessan dad aveir en taratsch tgi l’ava corra giu bagn. Pertge adegna aint igl bletsch smarschan las rieischs. Ins sainta magari tgi pumera ins dastga betg plantar ena singula planta perveia dalla fructificaziun. Chegl è angal la mesa verdad. Chegl vala p. ex. per igl tscharischer u paloier perchegl tgi els vignan fructifitgias dad otras plantas e ston uscheia aveir aglmanc ena planta sen ena distanza da ca. 200 m. Dantant prunas, apricosas, persics e nectarinas sa fructifitgeschan sasez e dovran uscheia betg ena sagonda planta. Scu para dattigl er plantas e flours tgi cuntignan teissa. Igl ortulan ò da far attent tar la vendita. «Gio Paracelsus scheva tgi igl quantum fetscha igl teissa. Uscheia dattigl tantas plantas tgi cuntignan pi bler pi pac u ansomma nign teissa ed i vala da s’infurmar tigl specialist», igl cunsegl digl ortulan da Filisour. Ed alla fegn anc ena dumonda tgi ins sainta savens: Ègl migler da bugnier la dumang u la seira? La rasposta: Schi ins bogna la dumang pon ellas siier pi bagn. Plantas bletschas èn bler pi sottapostas e sensiblas sen malsognas. Chegl è igl ot dalla stad betg schi impurtant, ma igl aton cura tgi vign pi freid. Saglianto en crap da 1200 tonnas Marmorera: Veia da gôt Alp Motta DA GION NUTEGN STGIER / ANR ■ L’emda passada è cun en colp nia disfatg en crappung gist all’antschatta dalla veia tgi magna da Marmorera sen l’Alp Motta e l’Alp Starschagns. Chella veia da gôt è neida sanada e cunzont schlargeda. Da preschaint marscha a Marmorera ensatge alla tgava da crappa, anturn e dasper chella. Igl punt dalla Gisteia vign fatg da nov, i vign tgavo ed er saglianto. Ena sagliantada spectaculara è succedeida l’emda passada cura tgi l’interpresa Gasser SA da Lungern aint igl cantun Sursilvania ò saglianto gist visavi la punt dalla Gisteia en crap da 1200 tonnas. Digl reminent è chella firma spezialisada per da chellas sagliantadas ed aposta per far eir a «l’aria» chel crappung ògl duvro cun Marco Rohrer en caposagliantader. Siva tgi las lavours da preparaziun per chella sagliantada on cuzzo prest quatter deis è la minada sezza, digl mument tg’ins ò do fi anfignen tar igl colp, stada a fegn an 20 secundas. Duvro per sagliantar igl crap cun ena largezza da 15 m, ena otezza da ple tgi 9 m ed en peis da 1200 tonnas ins ò 85 kg material explosiv, dei Marco Rohrer. Chel mument tgi igl crap è nia saglianto è nia farmo igl traffic e fatg la sagliantada ins ò sur mezde allas 12.30 cura tgi è an general pi pac traffic. Digl caposagliantader dalla firma Gasser SA vainsa er lia saveir quantas sagliantadas tgi l’interpresa fe- tscha an en onn an Svizra. «An media èn chegl ena sagliantada a mez per de», dei igl expert ed om digl rom. Siva la sagliantada. Singuls craps èn schizont ias oragiu anfignen ainten la Gelgia. FOTO G. N. STGIER Da 2,30 m sen da nov 3,50 m La stad 2012 ò igl cumegn da Marmorera sano e cunzont schlargea la veia tgi magna sen l’Alp Motta e l’Alp Starschagns. Fatg chella lavour ò la firma Angelo Demarmels da Salouf. Igl impuls per sanar e surtot per schlarger la veia è nia digl selvicultour Pascal Murbach digl Revier forestal Surgôt. Cun esser la veia mengia strètga dei el tgi dava adegna pi gronds problems per far transports da lenna cun chellas maschinas dad oz. Schlargea ins ò alloura la veia existenta da 2,30 m sen da nov 3,50 m, exclus igl banchet dallas varts. Investo ò igl cumegn da Marmorera per far chellas lavours prest 200 000 francs e da chella somma surpeglian confederaziun e cantun 40%, dei Pascal Murbach. Igl cumegn da vaschigns da Coira, tgi è an possess dall’Alp Motta, surpeglia igls costs digl matignamaint dalla nova veia. Siva tgi chella è ossa pi largia davigl angal en problem per passar cun igls transports da lenna e chegl era igl crappung gist all’antschatta dalla veia da stgers 2 km. Chel toc era betg sto pussebel da schlarger, chegl tgi è ossa pussebel siva tgi igl crap è nia saglianto. Igl era er difficil da passar igl crap cun esser las tgargias lenna pulit otas. Radio / TV MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013 ■ Radio 22:03 noss CHoRs (Rep.) mesemna, 8 da maTg€€€€€€€€€€€ pass enavos en il temp Oz giain nus enavos en il temp, quai mintgamai cun pass da diesch onns. In’emissiun che tanscha da registraziuns dal Rudè da chant Engiadina (2013) fin tar registraziuns dal chor viril da Zignau (1963). Redacziun: Astrid Alexandre 10:15 RadionoVela Vita capita – episoda 273 Il showdown da la fusiun gieVgia, 9 da maTg€€€€€€€€€€€€€ 10:15 RadionoVela Quest’emna vegni decidì: Las vischnancas da Surgonda e Saluorn decidan sur dad ina eventuala fusiun. Però be paucs dis avant la radunanza communala vegnan repartids a Surgonda fegls sgulants anonims encunter la fusiun. Ha Duri Bachmann fatg quels? E tge decidan votantas e votants da Surgonda? Gea u na? Ernesta Caflisch è gnervusa sco in plugl. Reschia: Michel Decurtins 19:00 l’insTRumenTala Flurs Vita capita – episoda 274 Il showdown da la fusiun 20:03 pRoFil (Rep.) 21:15 album da l’emna discurs cun Francestg Cajacob (49), mustér Dapi l’entschatta dals 2013 è Francestg Cajacob president da vischnanca da Mustér. El è burgais da Sumvitg, ha 49 onns ed ha lavurà tranter auter sco chanzlist e tar l’uffizi chantunal da vischnancas. El raquinta da sia lavur da mintgadi e da sias emprimas experientschas sco president da vischnanca e da la vita privata. Redacziun: Hubert Giger seasick steve – Hubcap music Ussa edescha il musicant Steven Wold alias Seasick Steve ses 5avel album cun il num Hubcap Music (musica dal viertgel da la roda). Collavuraturs sin il nov album èn, il ghitarrist Jack White (White Stripes), ed il bassist John Paul Jones (Led Zeppelin). Tge è uschè spezial ed excitant vi dal blues da Seasick Steve? Igl è la purezza, autenticitad e la vardad ch’il chantautur unescha en sias chanzuns. Sche quest tip chanta da flaivlezzas e fermezzas da l’uman, lura è quai simplamain credibel. Quest album cuntegna bleras surpraisas musicalas, e variescha tranter blues-rock, blues-folk e country e na plascha franc betg mo a fans da blues. Redacziun: Roland Vögtli Dumengia è il di da la mamma. En l’instrumentala regalain nus gia oz in matg flurs (puschel flurs). D’udir èn tranter auter la polca Blumengrüsse, il valzer Rosen aus dem Süden, in Flower Duet, il marsch Les roses euv. Redacziun: Christa Soliva 9 tidas etablidas lura dà ina vusch als giuvens ils davos onns: igl è vegnì fundà las partidas giuvnas sco Juso, pcd giuvna, pld giuvna u pps giuvna euv. Co tunan els oz, ils giuvens politichers? Redacziun: Flavio Huonder 21:15 album da l’emna seasick steve – Hubcap music 22:03 l’insTRumenTala (Rep.) Flurs ■ TeleVisiun 19:00 la populaRa mesemna, 8 da maTg€€€€€€€€€€€ melodias per giudair Melodias popularas finas, plaschaivlas ed amablas. Melodias per giudair. Quai è il motto da l’ura da musica populara. Redacziun: Josefina Gaudenz 8:30-13:20 CunTRasTs sin sRF inFo (Rep.) 20:03 RadioaRCHiV 17:40 TelesguaRd sin sRF 1 la giuventetgna e las partidas politicas l’onn 1988 in discurs cun annalina Kuster-steinrisser l’emissiun d’infurmaziun sin sRF 1 cun suttitels tudestgs sin TXT 777 (rep. sin SRF info tranter las 18:00 – 22:00) gieVgia, 9 da maTg€€€€€€€€€€€€€ 11:00 CunTRasTs sin sRF inFo (Rep.) «Quels che fan politica, èn quels che gudognan era detg bain». «Politica fa mo quel ch’ins na po betg duvrar en l’industria». Uschia tunavi avant 25 onns, cura ch’ils giuvens n’avevan anc naginas vuschs en las partidas grondas. Cun in tric han las par- HEUTE AUF TELE SÜDOSTSCHWEIZ in discurs cun annalina Kuster-steinrisser 17:40 TelesguaRd sin sRF 1 l’emissiun d’infurmaziun sin sRF 1 (rep. sin SRF info tranter las 18:00 – 22:00) Treuhänder kauft & verkauft Fritsche Noëmi Nadelmann gilt zu Recht als Opernstar und Sopranistin mit Weltformat. Dass die Zürcherin aber keine abgehobene Diva ist, sondern es geradezu als Mission sieht, ihre Musikbegeisterung zu teilen, beweist sie – charmant und eloquent – bei Fritsche im Gespräch. Gast: Noëmi Nadelmann AG-Mäntel. Tel. 041 768 90 60, Fax 041 768 90 70 Lecturas e lecturs ein adina bein orientai! Rückenschmerzen 70'000 Menschen in der Schweiz haben Morbus Bechterew. Und Sie? Early Night Show (CH, 2013) Fritsche ab 18.20 Uhr (stündliche Wiederholung) WWW.TELESUEDOSTSCHWEIZ.CH DO BIN I DAHAI Schluss mit bitterem Kaffee. Beweisen Sie Geschmack und engagieren Sie sich für fair gehandelten Kaffee an Ihrem Arbeitsplatz. Alle Infos unter www.solidar.ch/fairtrade Dominique Adam, Tänzerin 10 tv mesemna / gievgia mesemna, ils 8 da matg 2013 SRF 1 9.20 Sciencesuisse 9.35 Berufsbilder aus der Schweiz 9.50 Fastfood am Steuer 10.00 nano 10.30 Kulturzeit 11.10 Photosuisse 11.30 Kassensturz (W) 12.10 Weniger ist mehr (W) 12.40 Meteo mit Tagesschau 13.05 glanz & gloria (W) 13.25 Der Bergdoktor. Nahkampf. Arztserie 14.15 Alpenrose 2013 – Die Schweizer Volksmusik-Show (W) 16.05 Basel Tattoo 2012 – Ausschnitte 16.30 Dance Academy. Familie. Jugendserie 16.55 myZambo 17.30 Guetnachtgschichtli 17.40 Telesguard 18.00 Tagesschau mit Meteo 18.15 Weniger ist mehr 18.40 glanz & gloria 19.00 Schweiz aktuell 19.30 Tagesschau mit Meteo 20.05 Top Secret Spielshow 20.50 Rundschau. U.a.: Volkswahl des Bundesrates – Alle Macht dem Volk? 21.50 10vor10 mit Meteo 22.20 Bilder zum Feiertag Zum alevitischen Hidirellez 22.25 Kulturplatz. U.a.: Arme in der Schweiz – wie wichtig die kulturelle Teilhabe ist 23.00 DOK. Monica und David – Honeymoon trotz Down-Syndrom 23.55 Tagesschau Nacht 0.10 Die grosse Erbschaft. Doku-Film (I 2010) SRF ZWEI 5.00 Psych (W) 5.45 Roboclip 6.00 Drei auf zwei 8.40 Dance Academy. Jugendserie 9.00 Lanzi 9.35 Der Bergdoktor. Arztserie 10.20 Wege zum Glück. Telenovela 11.05 Alisa – Folge deinem Herzen. Telenovela 11.50 Rote Rosen. Telenovela 12.45 Emergency Room – Die Notaufnahme 13.30 Dawson’s Creek. Jugendserie 14.20 My Name Is Earl. Comedyserie 14.45 Das Experiment – Wo ist dein Limit? 15.15 Emergency Room – Die Notaufnahme 16.00 Eishockey. Weltmeisterschaft. Vorrunde: Slowenien – Schweiz. Aus Stockholm 18.35 Ehe ist. Comedyserie 19.00 Tapetenwechsel – Das grosse Zügeln 19.30 Storage Wars – Die Geschäftemacher 20.00 Fussball Super League. 31. Runde: FC Zürich – FC Basel. Aus Zürich 22.45 Rules of Engagement Allein unter Frauen. Comedyserie 23.15 Two and a Half Men. Liebe ist geisteskrank. Comedyserie 23.40 Die Stiefbrüder. Komödie (USA 2008) Mit Will Ferrell, John C. Reilly u.a. 1.15 Two and a Half Men (W) SRF 1 6.30 News-Schlagzeilen und Meteo 8.50 So liebt die Welt 9.00 Kampf der Hörnchen 9.15 Sciencesuisse 9.25 Berufsbilder aus der Schweiz 9.40 Traffic – Abstand 10.00 Sternstunde Religion 11.00 Sternstunde Philosophie 11.50 Sternstunde Kunst 13.00 Tagesschau 13.15 glanz & gloria (W) 13.30 Der Bergdoktor Wunschvorstellungen. Arztserie 14.20 Inga Lindström: Sommer der Erinnerung. TV-Melodram (A/D 2012). Mit Denise Zich, Ralf Bauer, Ursela Monn u.a. 16.00 Fascht e Familie Einladung zum Tee. Comedyserie 16.30 Dance Academy Wendepunkte. Jugendserie 16.55 Tschanz mit allem 17.25 Guetnachtgschichtli 17.40 Telesguard 18.00 Tagesschau mit Meteo 18.15 Weniger ist mehr 18.40 glanz & gloria 19.00 Schweiz aktuell 19.30 Tagesschau mit Meteo 20.05 DOK Wir von da oben – Generationenwechsel auf der Alp 21.50 10vor10 mit Meteo 22.20 Aeschbacher. Auf! Auf! 23.25 NZZ Format. Wenn Bilder Tiere retten – Die Geschichte der Bedi-Brüder 0.00 Tagesschau Nacht SRF ZWEI 7.00 Drei auf zwei 9.00 Dance Academy. Jugendserie 9.20 myZambo 9.45 Roboclip Selection 10.00 Der Bergdoktor. Arztserie 10.45 Wege zum Glück. Telenovela 11.30 Alisa – Folge deinem Herzen. Telenovela 12.15 Rote Rosen. Telenovela 13.10 Emergency Room – Die Notaufnahme 13.55 Dawson’s Creek. Jugendserie 14.45 My Name Is Earl. Comedyserie 15.05 Tapetenwechsel – Das grosse Zügeln 15.40 Emergency Room – Die Notaufnahme 16.25 Boston Legal. Anwaltsserie 17.15 Psych. Krimiserie 18.00 Top Gear 19.00 Pimp it or kick it 19.30 Storage Wars – Die Geschäftemacher 20.00 Während du schliefst Liebesfilm (USA 1995). Mit Sandra Bullock 21.50 Meine Eltern. Kurzfilm (D 2003). Mit Dagmar Leesch, Barnaby Metschurat 22.20 sportaktuell 22.45 Sommer-Challenge Bernhard Witz, Highliner 23.15 Sherlock. Die Hunde von Baskerville Krimi (GB 2012). Mit Una Stubbs 0.55 8x15. – Das Special ARD 5.00 Report München (W) 5.30 Morgenmagazin 9.05 Rote Rosen (W) 9.55 Sturm der Liebe (W) 10.45 Brisant (W) 11.05 ARD-Buffet. U.a.: Zuschauerfragen zum Fitness-Thema: Joggen / Fitness / Himmelfahrtsbrauch / Trödelhändler 12.15 ARD-Buffet. U.a.: Zuschauerfragen zum Fitness-Thema: Joggen / Maiwirsing 13.00 Mittagsmagazin. U.a.: Großflughafen Berlin: Was heißt «Eröffnung scheibchenweise»? / Rote Linien: Welchen Kurs steuern die Konfliktparteien in Syrien? 14.10 Rote Rosen. Telenovela 15.10 Sturm der Liebe. Telenovela 16.10 Leopard, Seebär & Co. 17.15 Brisant 18.00 Verbotene Liebe. Daily Soap 18.50 Heiter bis tödlich – München 7 Die Wüstenblume. Krimiserie 19.45 Wissen vor acht – Werkstatt Stimmt es, dass ein frisch gezapftes Pils sieben Minuten braucht? 19.55 Börse vor acht 20.15 Die Auslöschung TV-Drama (A 2013). Mit Klaus Maria Brandauer, Martina Gedeck, Birgit Minichmayr 21.45 Die Welt des Vergessens 22.15 Tagesthemen 22.45 Anne Will 0.00 Nachtmagazin 0.20 Die Auslöschung (W). TV-Drama (A 2013). Mit Klaus Maria Brandauer 3 SAT 9.05 Kulturzeit (W) 9.45 nano (W) 10.15 Markus Lanz 11.30 Schweizweit (W) 12.00 Newton 12.25 Rita und der Zauber der Vorarlberger Gärten 13.00 ZIB 13.15 Universum 17.45 mare TV. Das Magazin der Meere 18.30 nano 19.00 heute 19.20 Kulturzeit 20.00 Tagesschau 20.15 Geheimsache Ghettofilm Dokumentarfilm (D/ISR 2010) 21.40 Jüdisches Leben im Ghetto 22.25 Am Ende kommen Touristen. Gesellschaftsdrama (D 2007) Mit Alexander Fehling, Ryszard Ronczewski, Barbara Wysocka 23.45 Eco. Das Wirtschaftsmagazin Junge müssen für Rentner noch stärker herhalten / Vergoldeter Lebensabend in Japan / Industriebrachen neu belebt / Wie schnelles Internet Kansas City verändert 0.15 10vor10 ARD 8.00 Paula und die wilden Tiere 8.20 Zwei Brüder. Abenteuerfilm (F/ GB 2004). Mit Guy Pearce, JeanClaude Dreyfus, Freddie Highmore 10.00 Evangelischer Gottesdienst zu Christi Himmelfahrt. Aus der Heiliggeistkirche Heidelberg 11.00 Der wilde Süden Spaniens 11.30 Das Glück ist eine Katze TV-Komödie (D 2010). Mit Robert Atzorn, Eva Mattes, Janek Rieke 13.00 Wie ein Stern am Himmel Drama (D 2010). Mit Christine Neubauer, David C. Bunners, Luca Zamperoni 14.40 Urlaub mit kleinen Folgen. TV-Liebeskomödie (D 2010). Mit Muriel Baumeister, Tim Bergmann, Gaby Dohm 16.10 Ich trag dich bis ans Ende der Welt. Drama (A/D 2010). Mit Elmar Wepper, Ann-Kathrin Kramer, Bernhard Schir 17.45 Fünf Tage Vollmond. TV-Drama (D 2009). Mit Aglaia Szyszkowitz, Klaus J. Behrendt, Stephan Kampwirth 19.15 Reingelegt! 20.15 Helene Fischer – Für einen Tag Show 22.00 Helene Fischer – Allein im Licht 23.30 Tagesthemen 23.45 Commissario Laurenti: Die Toten vom Karst. TV-Kriminalfilm (D 2006). Mit Henry Hübchen, Barbara Rudnik u.a. 1.20 Helene Fischer – Für einen Tag (W) 3.10 Am Ende einer Flucht – The Statement. Thriller (CDN/F/GB 2003). Mit Michael Caine, Tilda Swinton, Jeremy Northam 3 SAT 9.40 Kaiserball. Heimatfilm (A 1956) 11.15 Einmal der liebe Herrgott sein Komödie (D 1942). Mit Hans Moser, Irene von Meyendorff, Lotte Lang 12.45 Eine Oase in Jerusalem – Das American Colony Hotel 13.15 Sils Maria und das Waldhaus 14.05 Kremlblick vom «Ritz» 14.50 Im weissen Rössl. Musikkomödie (A/D 1960). Mit Peter Alexander 16.30 Im schwarzen Rössl Musikkomödie (A 1961). Mit Karin Dor, Hans von Borsody, Peter Kraus 18.05 Vertrauen ist alles. TV-Komödie (D 2000). Mit Alexandra Maria Lara, Xaver Hutter, Peter Simonischek 19.30 Das Adlon – Die Dokumentation 20.15 Das Zimmermädchen TV-Romanze (D 2005). Mit Stefanie Stappenbeck, Axel Milberg, Angelika Thomas 21.45 Bobby – Der letzte Tag von Robert F. Kennedy. Drama (USA 2006). Mit Anthony Hopkins, Harry Belafonte, Joy Bryant 23.30 2046. Fantasyfilm (D/F/CHN/HK 2004). Mit Tony Leung Chiu-Wai 1.30 Hotel Shanghai. TV-Drama (D 1997) Mit Agnieszka Wagner, Nicholas Clay ZDF 5.30 Morgenmagazin 9.00 heute 9.05 Volle Kanne – Service täglich. U.a.: Top-Thema: Unseriöse Kreditangebote 10.30 Notruf Hafenkante Liebeswahn. Actionserie 11.15 SOKO Köln. Die Tote im Morgengrauen. Krimiserie 12.00 heute 12.10 drehscheibe Deutschland 13.00 Mittagsmagazin 14.00 heute – in Deutschland 14.15 Die Küchenschlacht 15.00 heute 15.05 Topfgeldjäger 16.00 heute – in Europa 16.10 SOKO Kitzbühel. Betrogen! Krimiserie 17.00 heute 17.10 hallo deutschland 17.40 Leute heute 18.00 SOKO Wismar Das schwarze Schaf. Krimiserie 18.50 Lottoziehung am Mittwoch 19.00 heute mit Wetter 19.25 Küstenwache Gefährliches Schweigen. Krimiserie 20.15 Aktenzeichen XY ... ungelöst U.a.: Dramatisches Ende einer Partynacht – Mordversuch an 29-Jährigem 21.45 heute-journal 22.15 auslandsjournal U.a.: Rumäniens verlassene Kinder 22.45 ZDFzoom 23.15 Markus Lanz 0.30 heute nacht SWR 11.25 Brisant 11.50 Giraffe, Erdmännchen & Co. 12.40 Sturm der Liebe. Telenovela 13.30 Wann ist der Mann ein Mann? Familienfilm (D 2002). Mit Heio von Stetten, Esther Schweins, Julia Bremermann 15.00 Planet Wissen 16.00 SWR Landesschau aktuell 16.05 Kaffee oder Tee 17.00 SWR Landesschau aktuell 17.05 Kaffee oder Tee 18.00 SWR Landesschau aktuell 18.15 Essgeschichten Experiment Württemberger – Ein Wein macht Karriere 18.45 SWR Landesschau BW 19.45 SWR Landesschau aktuell 20.00 Tagesschau 20.15 Die Kelten im Südwesten Dokumentation 20.55 Wildes Deutschland. Der Pfälzerwald 21.40 SWR Landesschau aktuell 21.55 Am Kreuzweg. TV-Drama (D 2011) Mit Harald Krassnitzer, Karoline Eichhorn, Christopher Reinhardt 23.20 Lisa Fitz: Super Plus! 0.50 Vanessa Backes – Klassentreffen 2.20 Mord in Jacques Bistro ZDF 8.00 Ronja, die Räubertochter. Abenteuerfilm (S/N 1984). Mit Hanna Zetterberg 10.00 Die wilden Hühner und die Liebe. Komödie (D 2007). Mit Michelle von Treuberg 11.45 heute 11.50 Donna Leons Venedig 12.35 Robin Pilcher: Zeit des Wiedersehens. TV-Melodram (D/GB 2008). Mit Muriel Baumeister, James Wilby, Tim Dutton 14.05 heute 14.10 Rosamunde Pilcher: Die Muschelsucher. TV-Drama (GB/ D 2006). Mit Vanessa Redgrave 16.20 SOKO Kitzbühel Eine Tote aus Berlin. Krimiserie 17.05 heute 17.15 Dietrich Grönemeyer – Leben ist mehr! 17.30 Lügen haben linke Hände Komödie (D 2011). Mit Christine Neubauer, Ulrich Noethen, Jürgen Heinrich 19.00 heute 19.15 Helgoland – Das kleine Hochseeparadies 19.30 Notruf Hafenkante Der Preis des Glücks. Actionserie 20.15 Rette die Million! – Das grosse Prominentenspecial Gewinnshow Gäste: Felix Neureuther, Christian Neureuther, Max von Thun, Friedrich von Thun, Luna Schweiger, Til Schweiger 22.15 heute-journal 22.30 Maybrit Illner Polittalk 23.30 Markus Lanz Talkshow 0.45 heute SWR 11.55 Lichtblicke 12.00 Die schönsten Schlösser Deutschlands Dokumentarfilm (D 2012) 13.30 Adel im Südwesten 14.15 Die Römer im Südwesten 15.45 Frühling in Rheinland-Pfalz 16.30 Frühlingsreise ins Allgäu 17.15 Frühlingsreise rund um Freiburg 18.00 SWR Landesschau aktuell 18.05 Der Blutritt von Weingarten 18.45 Abenteuer Gasthaus 19.15 Der Fischer, der See und die vier Jahreszeiten 19.45 SWR Landesschau aktuell 20.00 Tagesschau 20.15 «Alltagsqualen» Show 21.45 SWR Landesschau aktuell 21.50 Freunde in der Mäulesmühle Mit Die Kluftingers, Eva Eisel 22.20 Schreinerei Fleischmann 22.50 Unsere legendären Fernseh-Shows 23.50 Christoph Sonntag: Alte Zeiten – Neue Zeiten 0.35 Christoph Sonntag: Alte Zeiten – Neue Zeiten 1.20 Denk emol 1.50 Denk emol 2.20 Denk emol ORF 1 5.20 Morgenprogramm 10.25 Vier Frauen und ein Todesfall (W) 11.15 Was gibt es Neues? (W) 12.00 Die Schlümpfe. Zeichentrickserie 12.25 Biene Maja. Animationsserie 12.35 Barbapapa. Zeichentrickserie 12.40 Freddys Freunde 12.45 Quiz Safari 13.10 Abenteuer mit Timon und Pumbaa. Zeichentrickserie 13.35 Alles okidoki 13.40 iCarly. Jugendserie 14.10 Hör mal, wer da hämmert! Comedyserie 15.00 Eishockey. Weltmeisterschaft Vorrunde: Österreich – Deutschland. Aus Helsinki (FIN) 17.35 Die Simpsons. Zeichentrickserie 17.55 ZIB Flash 18.00 How I Met Your Mother. Comedyserie 18.55 The Big Bang Theory. Comedyserie 19.20 Mein cooler Onkel Charlie. Comedyserie 19.45 ZIB Magazin mit Wetter mit ZIB 20 20.15 Fussball. ÖFB-Cup. Der Countdown 20.25 Fussball ÖFB-Cup. Halbfinale: Josko Ried – Austria Wien. Aus Ried 22.25 Fussball. ÖFB-Cup. Die Analyse 22.40 Hancock. Actionfilm (USA 2008) Mit Will Smith, Charlize Theron, Jason Bateman 0.05 ZIB 24 0.25 In Plain Sight – In der Schusslinie Die revolutionäre Zeugin. Krimiserie 1.05 Navy CIS: L.A. Der kleine Bruder. Krimiserie 1.45 Brothers & Sisters. Dramaserie ORF 2 12.35 Seitenblicke (W) 12.40 Wetterschau mit ZIB 13.15 heute mittag 14.00 Frisch gekocht Kochchampion 14.25 Hanna – Folge deinem Herzen 15.10 Sturm der Liebe. Telenovela 16.00 Die Barbara-Karlich-Show 17.00 ZIB 17.05 heute österreich 17.30 heute leben 18.30 heute konkret 18.48 Lotto 6 aus 45 mit Joker 19.00 Bundesland heute 19.30 Zeit im Bild mit Wetter 19.55 Sport aktuell 20.05 Seitenblicke 20.15 Urlaub mit kleinen Folgen Liebeskomödie (D 2010). Mit Muriel Baumeister, Tim Bergmann u.a. 21.50 Lebens(t)räume 22.00 ZIB 2 22.30 WELTjournal. Syrien – Die Stimme der Frauen 23.05 WELTjournal +. Syrien – Blutige Nachbarschaft 23.55 Ein Mann wird gejagt. Drama (USA 1966). Mit Marlon Brando u.a. 2.05 Seitenblicke (W) ORF 1 5.15 Morgenprogramm 11.05 Pocahontas Zeichentrickfilm (USA 1995) 12.20 Lemonade Mouth – Die Geschichte einer Band. TV-Musicalfilm (USA 2011). Mit Bridgit Mendler u.a. 14.05 S.H.I.T. – Die Highschool GmbH. Komödie (USA 2006). Mit Justin Long, Adam Herschman, Columbus Short 15.30 Alvin und die Chipmunks 2 Komödie (USA 2009). Mit Zachary Levi, David Cross, Jason Lee u.a. 16.55 Die Geheimnisse der Spiderwicks. Abenteuerfilm (USA 2008). Mit Freddie Highmore, Mary-Louise Parker, Nick Nolte 18.20 Jurassic Park III Abenteuerfilm (USA 2001). Mit Sam Neill, William H. Macy, Téa Leoni u.a. 19.48 Sport aktuell 19.54 Wetter mit ZIB 20 20.15 Zweiohrküken Liebeskomödie (D 2009). Mit Til Schweiger, Nora Tschirner, Matthias Schweighöfer 22.10 ZIB Flash 22.20 Warum Männer nicht zuhören und Frauen schlecht einparken. Komödie (D 2007) Mit Benno Fürmann, Jessica Schwarz 23.55 Im Brautkleid durch Afrika Komödie (D 2010). Mit Wolke Hegenbarth, Stephan Luca u.a. 1.30 Zweiohrküken (W). Liebeskomödie (D 2009). Mit Til Schweiger, Nora Tschirner, Matthias Schweighöfer 3.25 Warum Männer nicht zuhören und Frauen schlecht einparken. Komödie (D 2007) ORF 2 12.00 Frühschoppen zu Christi Himmelfahrt 13.00 ZIB 13.10 Weissblaue Geschichten. Serie 13.55 Wetterleuchten um Maria. Heimatfilm (D 1957). Mit Marianne Hold, Bert Fortell 15.25 Johanna – Köchin aus Leidenschaft. TV-Komödie (D/A 2009). Mit Anja Kruse u.a. 16.55 Was ich glaube 17.00 ZIB 17.05 heute österreich 17.35 Wo die Herzen ruhen 18.05 Aufgetischt 19.00 Bundesland heute 19.30 Zeit im Bild mit Wetter 19.52 Feierabend 20.05 Seitenblicke 20.15 Auf der Spur des Löwen Melodram (A/D 2012). Mit Jutta Speidel u.a. 21.50 ZIB 22.00 Kommissar Wallander – Ein Mord im Herbst. TV-Kriminalfilm (S/GB/D 2012). Mit Kenneth Branagh, Sarah Smart 23.35 Lewis – Der Oxford-Krimi. Die Schlüssel zum Mord. Krimireihe (GB 2007) Mit Kevin Whately, Laurence Fox u.a. 1.10 Auf der Spur des Löwen. TV-Melodram (A/D 2012). Mit Jutta Speidel u.a. RTL 5.35 Explosiv (W) 6.00 Punkt 6 7.30 Teleshopping Schweiz 9.00 Punkt 9 9.30 Familien im Brennpunkt 10.30 Familien im Brennpunkt 11.30 Unsere erste gemeinsame Wohnung 12.00 Punkt 12 14.00 Die Trovatos – Detektive decken auf 15.00 Verdachtsfälle. Doku-Soap 16.00 Familien im Brennpunkt 17.00 Betrugsfälle 17.30 Unter uns. Daily-Soap Mit Joy Lee Joana Abiola-Müller, Anne Apitzsch, Petra Blossey u.a. 18.00 Explosiv 18.30 Exclusiv 18.45 RTL aktuell 19.05 Alles, was zählt. Daily-Soap Mit Silvan-Pierre Leirich, Jenny Bach 19.40 Gute Zeiten, schlechte Zeiten. Daily Soap Mit Mustafa Alin, Merlin Leonhardt u.a. 20.15 Christopher Posch Spezial Dokumentationsreihe. Die Akte Wendler 21.15 Verfolgt 22.15 «Stern»-TV. U.a.: Anarchie auf der Straße – Radfahrer fordern Gleichberechtigung im Straßenverkehr / Volkskrankheit Rückenschmerzen: Wem hilft eine Bandscheiben-OP wirklich? 0.00 RTL Nachtjournal 0.30 Christopher Posch Spezial (W) 1.30 Verfolgt (W) 2.30 Familien im Brennpunkt 3.20 RTL Nachtjournal (W) RTL 2 5.10 Still Standing (W) 6.35 King of Queens (W) 8.15 Die Schnäppchenhäuser 9.15 Promi Frauentausch (W) 11.15 Family Stories 12.10 Köln 50667 (W) 13.10 Berlin – Tag & Nacht (W) 14.15 Der Trödeltrupp 15.05 Der Trödeltrupp 16.00 Privatdetektive im Einsatz. Das Doppelleben / Alptraum XXL 17.00 Privatdetektive im Einsatz Im Lotto verloren / Auf Streife 18.00 Köln 50667 19.00 Berlin – Tag & Nacht 20.00 RTL II News 20.15 Teenie-Mütter Doku-Soap 21.10 Babys! Kleines Wunder – grosses Glück 22.05 Crash! Knapper geht’s nicht 22.55 Steven Seagal – Lawman 23.20 Steven Seagal – Lawman 23.50 Dog – Der Kopfgeldjäger Mutter und Tochter 0.15 Dog – Der Kopfgeldjäger Das Geheimversteck 0.45 Law and Order: New York Treibhaus. Krimiserie 1.30 Flashpoint – Das Spezialkommando RTL 5.35 Explosiv (W) 6.05 Die Hochzeit meiner Traumfrau. TV-Liebeskomödie (USA 2003) Mit Richard Ruccolo, Meredith Monroe, Gabriel Hogan u.a. 7.30 Sabrina verhext Australien TV-Komödie (USA 1999). Mit Melissa Joan Hart, Tara Strong, Scott Michaelson 9.05 Schimpansen 9.10 Baby Boom – Eine schöne Bescherung. Komödie (USA 1987). Mit Diane Keaton, Sam Shepard, Harold Ramis 11.15 Aus nächster Nähe. Liebesfilm (USA 1996). Mit Robert Redford, Michelle Pfeiffer, Stockard Channing 13.30 Der perfekte Mann. Komödie (USA 2005). Mit Hilary Duff, Heather Locklear, Chris Noth 15.20 Coyote Ugly. Komödie (USA 2000). Mit Piper Perabo, Adam Garcia, Maria Bello 17.10 Alvin und die Chipmunks 2 Komödie (USA 2009). Mit Zachary Levi, David Cross, Jason Lee 18.45 RTL aktuell 19.05 Secret Wedding 20.15 Die Schatzinsel TV-Abenteuerfilm (USA 2012). Mit Eddie Izzard, Toby Regbo, Rupert Penry-Jones u.a. 23.40 Street Kings. Thriller (USA 2008) Mit Keanu Reeves, Forest Whitaker, Hugh Laurie 1.40 Die Schatzinsel (W). TV-Abenteuerfilm (USA 2012). Mit Eddie Izzard, Toby Regbo, Rupert Penry-Jones 4.50 Secret Wedding (W) RTL 2 5.10 Still Standing (W) 6.35 King of Queens (W) 8.15 Die Schnäppchenhäuser 9.15 Frauentausch 11.15 Family Stories 12.10 Köln 50667 (W) 13.10 Berlin – Tag & Nacht (W) 14.15 Der Trödeltrupp 15.05 Der Trödeltrupp 16.00 Privatdetektive im Einsatz. Auf die harte Tour / Der vertraute Fremde 17.00 Privatdetektive im Einsatz Nie mehr zurück / Waschen, Schneiden, (Rein-)legen 18.00 Köln 50667 19.00 Berlin – Tag & Nacht 20.00 RTL II News 20.15 Die Kochprofis – Einsatz am Herd Restaurant Schaukelpferd in Berlin 21.15 Frauentausch. Heute tauschen Yvi (35) und Renate (46) die Familien 23.15 exklusiv – die reportage Tantra und Intimmassagen – Die Lust an der Berührung 0.05 exklusiv – die reportage. Sex vor der Kamera – Pornoveteranen packen aus 1.00 exklusiv – die reportage. Die Nächste Panikattacke kommt bestimmt! SAT 1 5.30 Sat.1-Frühstücksfernsehen 10.00 Teletip Shop 10.30 Schicksale – und plötzlich ist alles anders 11.00 Zukunftsblicke 12.00 Richter Alexander Hold 13.00 Richter Alexander Hold 14.00 Auf Streife 14.30 Auf Streife 15.00 Familien-Fälle 16.00 Familien-Fälle 17.00 Schicksale – und plötzlich ist alles anders. Gewalt ist nie privat 17.30 Schicksale – und plötzlich ist alles anders 18.00 Niedrig und Kuhnt 18.30 Niedrig und Kuhnt 19.00 K 11 – Kommissare im Einsatz 19.30 K 11 – Kommissare im Einsatz. Tödliche Depression 19.55 Sat.1 Nachrichten 20.15 The Biggest Loser Show Finale. Mehr als 770 Kilo konnten die Teilnehmer insgesamt abnehmen. Aber wer wird am Ende die 50 000 Euro Siegprämie mit nach Hause nehmen? Wer ist dem inneren Schweinehund nach dem Camp wieder erlegen? 23.20 Das Geheimnis ewiger Schlankheit (W) 0.20 Stalker – auf frischer Tat ertappt (W) 1.15 akte 20.13 – Reporter kämpfen für Sie! 1.40 24 Stunden. Hart an der Grenze – Fahnder gegen Schmuggler 2.30 Richter Alexander Hold (W) 3.15 Auf Streife (W) 3.35 Auf Streife (W) 4.00 Niedrig und Kuhnt (W) TSR 1 10.35 Euronews 11.00 Les feux de l’amour. Série dramatique 11.40 Scènes de ménages. Série comédie 12.10 Plus belle la vie. Série comédie 12.45 Le journal 13.15 Météo 13.25 Toute une histoire 14.30 Fuite vers le paradis. Drame (D/NZ 2009). Avec Elisabeth Lanz, Jörg Schüttauf, Franziska Schlattner 16.20 Les craquantes. Série comédie 16.45 Mick Brisgau. Série policière 17.40 Télé la question 18.05 Le court du jour. Carte postale de Fribourg – Une poire AOC 18.10 Top Models. Série dramatique 18.35 Les clés de la fortune 18.55 Couleurs locales 19.20 Météo 19.30 Le journal 20.05 Météo 20.15 Specimen Etres humains Ce qui nous rend méchants 21.20 Esprits criminels. Série policière 22.50 Swiss Lotto 23.00 Pl3in le poste. Magazine musical 23.45 Los Angeles, police judiciaire. Série 0.30 New York, section criminelle. Série SAT 1 5.05 Familien-Fälle (W) 5.50 My Girl – Meine erste Liebe Komödie (USA 1991). Mit Dan Aykroyd, Jamie Lee Curtis, Anna Chlumsky 7.50 Dreamer – Ein Traum wird wahr Drama (USA 2005). Mit Kurt Russell, Dakota Fanning, Kris Kristofferson 9.50 Crocodile Dundee – Ein Krokodil zum Küssen (W). Actionkomödie (AUS 1986). Mit Paul Hogan, Linda Kozlowski, John Meillon 11.50 Crocodile Dundee II (W). Actionkomödie (AUS/USA 1988). Mit Paul Hogan, Linda Kozlowski, John Meillon u.a. 14.05 Robin Hood – König der Diebe. Abenteuerfilm (USA 1991) Mit Kevin Costner, Morgan Freeman, Christian Slater 17.05 Forrest Gump. Tragikomödie (USA 1994). Mit Tom Hanks, Robin Wright Penn, Gary Sinise 19.55 Sat.1 Nachrichten 20.15 Criminal Minds Die perfekte Kopie; Melodie des Schreckens. Krimiserie 22.15 Criminal Minds: Team Red Jane Doe. Krimiserie 23.15 Navy CIS. Böse Streiche. Krimiserie 0.15 Forbidden TV 1.10 Criminal Minds (W) 1.55 Criminal Minds: Team Red (W) 2.35 Navy CIS (W) 3.15 Niedrig und Kuhnt (W) 3.35 Niedrig und Kuhnt (W) 4.00 Schicksale – und plötzlich ist alles anders 4.20 Schicksale – und plötzlich ist alles anders TSR 1 11.00 Messe de l’Ascension En direct et en Eurovision de Bruges 12.10 Plus belle la vie. Série comédie 12.45 Le journal 12.55 Météo 13.00 Toute une histoire 14.05 Merlin. Comédie (F 2012) Avec Gérard Jugnot, Jean-Baptiste Maunier, Marilou Berry etc. 15.50 Merlin. Comédie (F 2012) Avec Gérard Jugnot, Jean-Baptiste Maunier, Marilou Berry 17.20 Mick Brisgau. Série policière 18.10 Télé la question 18.30 Le court du jour. Carte postale de Fribourg – Une histoire de filets 18.40 Top Models. Série dramatique 19.05 Les clés de la fortune 19.20 Météo 19.30 Le journal 20.05 Météo 20.15 Temps présent Reportage Les riches rachètent les villes 21.15 Homeland. Série thriller 22.55 L’arme fatale IV. Film policier (USA 1998). Avec Mel Gibson, Danny Glover 1.05 Hung. On assure ou virée nocturne; Du fric qui tombe du ciel. Série comédie PRO 7 5.35 EUReKA – Die geheime Stadt. Ein Schiff kommt selten allein. Science-Fiction-Serie 6.15 Malcolm mittendrin (W) 8.00 Scrubs – Die Anfänger (W) 8.55 Teletip Shop 10.45 The Big Bang Theory (W) 11.10 How I Met Your Mother (W) 12.30 Faces Studio (W) 13.00 Scrubs – Die Anfänger. Mein Durchhänger. Comedyserie 13.25 Two and a Half Men. Ich will tanzen; Ein Witz mit Urknall. Comedyserie 14.20 The Big Bang Theory Milch mit Valium; Sex mit der Erzfeindin; Das Conan-Spiel. Comedyserie 15.40 How I Met Your Mother. Roboter gegen Wrestler; Ballast-Stoff; Die Weisheit des Universums. Comedyserie 17.00 taff. Deutschland-Tagebuch: Kinderprostitution 18.00 Newstime 18.10 Die Simpsons. Und nun alle singen und tanzen!; Die armen Vagabunden. Zeichentrickserie 19.05 Galileo 20.15 How I Met Your Mother Die Super-Nanny; Wer möchte Pate werden? Comedyserie 21.15 New Girl. Penis-Party; Katie. Comedyserie 22.15 The New Normal. Babywunsch; Die Sache mit der Couch. Comedyserie 23.10 TV total. Gäste: Marc Bator, Jürgen Feder 0.10 How I Met Your Mother (W) 1.05 New Girl (W) 2.00 The New Normal (W) RSI LA 1 10.35 Pagine di vita. Telenovela 11.20 La signora in giallo. Serie gialla 12.05 La vita secondo Jim. Serie commedia 12.30 Telegiornale 12.45 Molla l’osso 13.15 S-QUOT 14.20 Last Cop – L’ultimo sbirro. Serie 15.05 Ciclismo. 5. tappa – Cosenza – Matera 16.00 Telegiornale Flash 16.05 Ciclismo. 5. tappa – Cosenza – Matera 17.30 Piattoforte. A scuola di cucina con Raffaella Biffi e il cuoco Alan Rosa 18.00 Telegiornale Flash 18.10 Zerovero 19.00 Il quotidiano 19.45 Il rompiscatole 20.00 Telegiornale Notizie 20.35 Meteo. Tutti i colori del tempo 20.40 Melissa & Joey. Il ritorno di Tiffany. Serie 21.05 Private Practice. Non sai quello che possiedi finchè non lo perdi. Serie 21.50 Criminal Minds. Il complesso di Dio. Serie 22.35 Lie to me. Segreti di famiglia. Serie gialla 23.25 Lotto Svizzero. La fortuna ti sorride? 23.30 Telegiornale notte 23.45 Meteo notte. I colori del tempo 23.55 Law & Order: Criminal Intent. Era scritto 0.35 Repliche continuate PRO 7 5.25 EUReKA – Die geheime Stadt 6.10 Malcolm mittendrin (W) 7.55 Scrubs – Die Anfänger (W) 8.50 Teletip Shop 11.10 How I Met Your Mother Roboter gegen Wrestler. Comedyserie 12.30 Scrubs – Die Anfänger Meine Abmachung; Meine Erinnerungen. Comedyserie 13.20 Two and a Half Men. Ein gewisses Ziehen; Selbsterniedrigung ist ein visuelles Medium. Comedyserie 14.20 The Big Bang Theory. Planet Bollywood; Homo Novus Automobilis; Das Cooper-Nowitzki Theorem. Comedyserie 15.40 How I Met Your Mother Meins; Das große Aufräumen; Unvollendet. Comedyserie 17.00 Die Simpsons Wir fahr’n nach ... Vegas; Allgemeine Ausgangssperre. Zeichentrickserie 18.00 Newstime 18.10 Die Simpsons In den Fängen einer Sekte; Der blöde Uno-Club. Zeichentrickserie 19.05 Galileo 20.15 Germany’s next Topmodel Castingshow Jury: Heidi Klum (Model), Thomas Hayo (Artdirector), Enrique Badulescu (mexikanischer Fotograf) u.a. 22.30 red! 23.30 TV total. Gäste: Toni Schumacher (Vizepräsident des 1. FC Köln), Rüdiger Hoffmann (Comedian) 0.30 Germany’s next Topmodel (W) RSI LA 1 11.00 Messa dell’Ascensione. Dalla Basilica di Notre-Dame de Hanswiik, Malines (B) 12.05 La vita secondo Jim. Serie commedia 12.30 Telegiornale 12.45 Molla l’osso 13.10 Tutto in famiglia. Sitcom 13.30 Covert Affairs. Serie d’azione 14.15 Last Cop – L’ultimo sbirro. Serie 15.05 Ciclismo. 6. tappa – Mola di Bari – Margherita di Savoia 16.00 Telegiornale Flash 16.05 Ciclismo. Giro d’Italia 2013 17.30 Piattoforte. A scuola di cucina con Raffaella Biffi e il cuoco Alan Rosa 18.00 Telegiornale Flash 18.10 Zerovero 19.00 Il quotidiano 19.45 Il rompiscatole 20.00 Telegiornale Notizie 20.35 Meteo. Tutti i colori del tempo 20.40 Melissa & Joey. Amore e ginnastica 21.05 Falò. Settimanale d’informazione 22.30 Il filo della storia. Dig World War II 23.25 Telegiornale notte 23.40 Meteo notte. I colori del tempo 23.50 Partner Perfetto.com. Film commedia (USA 2005). Con Diane Lane 1.25 Repliche continuate QUAI E TSCHAI ■ MIEDS ELECTRONICS Da muntada per evangelisar (anr) Sco quei che la Conferenza episcopala svizra e sia cumissiun «Communicaziun e medias» scrivan ei la reit sociala da portals dalla verdad e dalla cardientscha ina nova pusseivladad d’evangelisaziun. Il mund digital seigi oz insumma ina dallas pli impurtontas sfidas per evangelisar. La baselgia stoppi mussar co quella reit sociala sappi esser in agid per vegnir tier Cristus. Il maletg dalla baselgia e siu messadi vegn intermediaus als pli biars carstgauns tras las medias. E cheu stoppi era la baselgia esser presenta. Mo ella drovi mieds: per portals d’internet, agenturas da novitads e fegls parochials. Era sur facebook e twitter vul la baselgia contonscher ils carstgauns. Mo quei cuosta. Perquei vegn la dumengia dils mieds socials era adina colligiada cun ina collecta. Quella munti ina gronda contribuziun en favur dalla campagna «Dapli bunas novas». La gronda part da quella collecta, numnadamein 60%, van all’Agentura da novitads catolica (Kipa). Quella furnescha il material da basa per auters mieds ecclesiastics sco fegls parochials, gasettas dalla baselgia, radios da baselgia ed internet. Sez ils mieds da massa seculars san profitar cun furnir ad els impurtontas communicaziuns sur dalla baselgia svizra e mundiala. Quei serva la finala era internamein sco plattafuorma ed informaziun denter collaboraturs e collaboraturas dalla baselgia. MESEMNA, ILS 8 DA MATG 2013 La Svizra en il Cussegl da l’Europa ■ (rtr) Ils 6 da matg èsi stà 50 onns dapi che la Svizra è daventada commembra dal Cussegl da l’Europa. Il Cussegl da l’Europa na dastgan ins betg confunder cun il parlament da l’Uniun europeica. Il Cussegl da l’Europa è in forum da discussiun per promover la pasch, la democrazia ed ils dretgs umans. Ils commembers dal Cussegl da l’Europa vegnan mintgamai delegads dals parlaments da lur stadis. Sis Grischuns han fatg part ils ultims 50 onns dal Cussegl da l’Europa: Ettore Tenchio, Leon Schlumpf, Toni Cantieni, Ulrich Gadient, eo Maissen e Dume- ■ SVIZRA Na restrenscher las vischnancas ni Columberg. L’anteriur cusseglier naziunal Dumeni Columberg da la pcd è stà en il Cussegl da l’Europa dal 1987 al 1999 ed ha presidià la delegaziun svizra ils onns 1992 e 1993. Quai è stà en in temp da grondas midadas e turbulenzas sin il plaun europeic. En quella funcziun ha Dumeni Columberg tranter auter gidà da preparar stadis da l’anteriura Uniun sovietica sco la Moldavia u l’Armenia per in process democratic ubain gì in mandat d’intermediatur en il conflict linguistic tranter Flams e Vallons en la Belgia. fen up hn usc He <wm>10CAsNsjY0MDQx0TU2MjE3NAYANCwQzg8AAAA=</wm> <wm>10CFWLsQrDMBBDv-iMdDo7JjeGbKFDye4ldO7_T62zZRAIvafjyFpwZ9tf5_5OghEmj4VKVhUsTKoVNCWC3UGtrD6r_OEbhRAwpmMIYx8Mc5naYNeYfG7_N1i-1-cHz3FyR4AAAAA=</wm> Erhältlich in Apotheken und Drogerien. Lesen Sie die Packungsbeilagen. (anr) Il cussegl federal vul meglierar la lescha federala davart la procedura da consultaziun. Uschia duai era la posiziun da la chanzlia federala vegnir rinforzada, la transparenza cun rapportar ils resultats augmentada ed ils termins reglads pli cler. La differenziaziun tranter consultaziun ed audiziun duai crudar davent. Da princip va l’Associaziun da las vischnancas svizras d’accord cun las midadas proponidas. Ella ha dentant fatg en sia posiziun duas objecziuns. Ina giada van ins cun la pussaivladad prevedida da reducir ils circuls dals adressats sin persunas ed organisaziuns pertutgadas memia lunsch, quai che sto era vegnir interpretà. I vegn perquai proponì da stritgar quella midada en il sboz. I saja numnadamain impurtant da na restrenscher l’execuziun dals dretgs da cooperaziun sin il terz plaun statal tar las organisaziuns communalas segund dretg vertent. L’Associaziun da vischnnacas svizras è plinavant cunter la pussaivladad da realisar la procedura tras conferenzas, era sch’i n’exista nagina urgenza. ■ FORUM eo Candinas – il settamanzegnas Il scribent dad 83 onns che di da principi NA a tut La villa Fontana duai vegnir transfurmada en in center da sanadad. MAD Ressort da sanadad en la villa Fontana reclama 11 ■ (rtr) Ils plans per realisar in ressort da sanadad sin l’areal da l’Ospital chantunal a Cuira vegnan pli concrets. Sco ils responsabels han infurmà duess quest center cumplettar la purschida da l’ospital. Il center da quest ressort è la Villa Fontana che tutga a l’ospital chantunal. Ils responsabels da l’ospital ed ils planisaders na crajan dentant betg ch’il center da sanadad existent a Bogn Ragaz saja ina gronda concurrenza per il ressort da sanadad plani- sà a Cuira. Quest ressort possia profitar da sia vischinanza cun l’ospital chantunal. La finamira saja che l’ospital profiteschia dal ressort ed il ressort da l’ospital. Per che quest ressort possia insumma vegnir realisà sto il suveran da Cuira dentant approvar ina midada da zonas. Questa votaziun è previsa anc quest onn. Silsuenter vul l’ospital tschertgar in investider che less realisar e manar quest ressort da sanadad. Che nies convischin Theo Candinas ha in grond dun da scriver negin che dubeta. Sias columnas pertuccont il dutg da Surrein en La Quotidiana ein denton pli che mo dispiteivlas e cuntegnan magari beinenqual manzegna. Cugl artechel en La Quotidiana dils 2 da matg ha il scribent denton sittau giu igl utschi. Jeu sun in fervent adherent dalla renaturalisaziun e dil dutg atras nies vitg da Surrein e sun dil meini che quel dessi a nies vitg ina tempra unica. Da pretender che la giuventetgna seigi vegnida empustada a moda clandestina sco votants subdits per vegnir atras cul project ei ina impertinenza maisudida. Era sche nus giuvens essan buca scribents da num e pum, essan nus tuttina habels da far nies agen meini e da defender quel. Secapescha respectel jeu era il meini dils adversaris dil dutg. Il sedepurtar da nies scribent alla radunonza consultativa dil vischinadi da Surrein ei denton staus da seturpegiar. Respect e maniera: dus plaids che mauncan el scazi da plaids da eo Candinas. La dieua e ses aunghels Che nus giuvens s’entupein bia e bugen en la aschinumnada taviarna ei negin misteri. Denton ei quella taviarna ina ustria publica ch’ei aviarta per in e scadin, e quei dapi varga 50 onns. Nus giuvens appreziein da ver ina pusseivladad da s’entupar el vitg. Il convischin eo Candinas haiel jeu denton aunc mai entupau en ina da nossas ustrias ed era buc ella stizun da Surrein. – Cun ses 83 onns fagess eo Candinas in pli grond survetsch a nies vitg sch’el mettess dalla vart la plema. Nus essan unfis da leger las columnas da nies convischin ch’ei mai s’engaschaus en ina ni l’autra societad da Surrein, ch’ei denton huslis da criticar quels che Flavio Candinas, Surrein s’engaschan. Forum da discussiun Questa rubrica stat a dispusiziun a lecturas e lecturs per s’exprimer davart temas actuals e brisants. Las contribuziuns ston esser signadas cun l’entir num e s’abstegnair d’invectivas persunalas. Vos resuns e Vossas reacziuns sin artitgels publitgads en La Quotidiana pudais Vus trametter per e-mail «[email protected]», per posta a la Redacziun da La Quotidiana, Via Comerciala 22, 7007 Cuira. Als Gott sah, dass der Weg zu lang und das Atmen zu schwer wurde, legte er seinen Arm um ihn und sprach: Komm heim! annunzia da mort ed engraziament Roman Hendry 9.12.1951 – 5.5.2013 Suenter liunga e greva malsogna ha il Tutpussent clamau tier el nies car fegl, frar, quinau, aug e padrin ella patria celestiala. El ei spartius nunspitgadamein ella vegliadetgna da 61 onns. Adressa da malencurada: Las familias en malencurada: Christian Hendry-Rusch Via Alpettas 28 7180 Mustèr Cecilia Hendry-Schmid, mumma Christian Hendry-Rusch e famiglia, frar Brida Reis-Hendry e famiglia, sora Justina Coray-Hendry e famiglia, sora Guido Hendry-Schnyder e famiglia, frar Marianna Blumenthal-Hendry e famiglia cun Markus, sora sco era tut ils auters partens La sepultura cun l‘urna ha liug venderdis, ils 10.5.2013 allas 14.00 uras en baselgia parochiala a Sedrun. Cordial engraziament als miedis dil spital da Cuera e dil spital regiunal da Glion sco era a dr. Andreas Fischbacher, Sedrun. Medemamein in grond engraziament a Sur Giusep Cathomas per il survetsch divin. FOTO S. ROTHMUND 12 a FIn Z MeseMna, ils 8 da MatG 2013 ■ Columna Con biala che Babilonia ei cun in sulet «lungatg dil paradis»! dad Ursicin G. G. derUnGs C ugl engles vegn ins atras empau dapertut. En certs camps, per exempel las scienzias naturalas, «vala» praticamein insumma mo igl engles. Hai assistiu alla discussiun d’ina tesa doctorala de biochemia a Milaun nua ch’igl ei vegniu plidau e discutau denter Talians, students e professers, mo per engles. M o «lungatg dil paradis» ei igl engles buc. Quei fuss lungurus. A Milaun audan ins sin via bia arab, tut leusuenter nua ch’ins secatta e da tgei uras, ni il spagnol dils numerus Latinamericans. Ils Chines ein sco furmiclas che eregian sur notg lur furmicler bein organisau. Lur tschontscha ei il meglier scut de defensiun, tegn naven eventuals «parasits». È iranian eis ei capitau al suttascret d’udir. Giuvnas digl Iran ein enconuschentamein bialas, vegnan a Milaun culla speronza da saver luvrar sil camp della moda. C u jeu hai dumandau inagada ina de quellas tgei lungatg ch’ella hagi ual tschintschau cun sia amitga – jeu savevel ch’era quella vegneva digl Iran – ha ella detg «serb». Serb era quei buc. Mo sviar il malcapitau um da marveglias viers in auter lungatg – è quei ei ina moda per sedefender. R uss ni ucrain audan ins adina dapli, oravontut denter femnas beinstampadas, blondas, cun bratscha vigurusa che scatscha las queidas a «latin lovers» memia ga- gliards. «Badante» ei lur professiun. In niev plaid el vocabulari talian. «Badare» vul dir: far stem, haver quitau. Ellas ein preziusas, vegnan pladidas pli u meins en ner per haver quitau de glieud sils onns ch’ei buca pli autosufficienta. Jastras, acceptadas schizun dalla Lega ch’ha mess schiglioc l’atgna identitad (schi lunsch ch’ei han insumma ina) silla bandiera. Pertgei è ils Leghists vegnan vegls e drovan quellas dunnas preziusas, fermas ed attentas cul num «badante» e che tolereschan pazientamein las lunas de vegls Talians puppergnai dalla veta. Biaras han lur famiglia en l’Ucraina, tarmettan a casa lur gudogn e lain studegiar aschia lur fegls e feglias. E l bar sut casa entaupel mintga damaun in simpatic giuven Maroccan. «Säläm» ni «salamalik» hai jeu schon empriu sco salid arab, empau era grazia alla parentella cul salid hebraic «shalom» ch’ins auda beinduras ed ha empriu inaga sco giuven teolog. El sappi schon purtar a mi zatgei per emprender arab, manegia Mimmo. S pagnol san ins emprender egl institut Cervantes della biala Via Dante. Las «profesoras» e la bibliotecaria: tuttas decididas anti-franchistas. Politicamein aria schubra, buca quella stagnonta della Surselva catolica de pli baul che cantava himnis als «heroxs digl Alcazar». Ina buna biblioteca, nuncumplicau access a cudischs e «peliculas», films d’autur e documentars. F uss ei buca meglier da schar svanir il romontsch en quella biala mar de lungatgs – sch’ins vul, aunc en stil poetic de Giacomo Leopardi: «… naufragar m’è dolce in questo mare…». A bsolutamein buc! Il prighel ei mo ch’il romontsch sfundri sesez sco quei che la marina d’uiara tudestga ha sfundrau sias atgnas navs internadas a Scapa Flow suenter la terrada dell’Emprema uiara mundiala. I n (sulet) romontsch en scola, igl idiom, tunschess, il «lungatg dil paradis» – detg romanticamein, quei ch’ils affons emprendan da pign ensi cu els vegnan gia bugnai el tudestg e ston prest seconfruntar cun engles, franzos e sappidieus aunc tgei. Denton dus lungatgs romontschs enina tonschan ual per far giutta cun tut ensemen. Lein schar il romontsch construius e derasaus cun bia talent, premura, bunaveglia, inschign, malezia e bia, bia daners, mess ensemen sco la tscheppa d’in Lego, e bials sco in casti da Lego – lein schar quei a quels plinensi ch’ein ord scola ed han forsa schon fatg il docter. ■ l’auRa Aura variabla cun temperaturas frestgas Situaziun generala: Ina zona da pressiun bassa s’extenda da l’Adria fin sur la Germania. In disturbi flaivel nà dal vest passa sur la Svizra. Oz: Degt sulegliv e durant il di per gronda part sitg. Vers saira 17° lung las Prealps intgina 12° plievgia. Temperatura la Mustér damaun 7–11, il suentermezdi 20–23 grads. Cunfin da nulla grads sin 3000 meters.. Prognosa: A l’Ascensiun per gronda part surtratg e precipitaziuns, naiv sur 2400 meters. Venderdi fin dumengia aura variabla, pli fraid. Cunfin da naiv sin 1500 meters, per part schizunt pli bass. 10 fin 13 grads. 21° 16° Landquart 22° 16° Glion 15° 11° 23° 16° Cuira 15° 11° 15° 11° 15° 11° Scuol Tavau Arosa 15° 11° Zernez 17° 12° Tusaun Spligia 19° 13° Mesocco Sta. Maria 19° 13° 15° 9° actual: la Banca naziunala e la dumonda suenter aur. caricatUra G. Ursch ■ novItads www.RtR.Ch Bun mars per la hotellaria grischuna Giovanoli directur dals campiunadis La SSR tematisescha nus Svizzers Il mais da mars ha la hotellaria grischuna pudì beneventar dapli giasts cumpareglià cun l’onn avant. Il mais mars han ils hotels grischuns registrà 675 000 pernottaziuns, quai èn passa 11% dapli ch’il mars 2012. Cumpareglià cun il mars dal 2011 munta quai dentant ina sminuziun da 50 000 pernottaziuns. Cumpareglià cun il mars da l’onn passà èn questas creschidas per 4,7% sin 3,2 milliuns pernottaziuns. Contribuì a quest svilup han tenor l’Uffizi federal per statistica surtut ils turists da l’exteriur. Questa cumpart è creschida per bun 5% sin 1,7 milliuns. Tar ils giasts indigens è il dumber creschì per 4,2% sin 1,5 milliuns pernottaziuns. Guardà sur l’entir emprim quartal èn las pernottaziuns s’augmentadas per 0,7%. Creschì è il dumber surtut tar ils giasts indigens. Franco Giovanoli da San Murezzan daventa directur dals Campiunadis mundials da skis alpin 2017. Sco quai che la «Posta ladina» scriva entschaiva sia lavur tar l’organisaziun dals campiunadis mundials la stad 2014. Avant è e resta el anc il schef da snowboard da Swiss Ski fin suenter ils gieus olimpics a Sotchi. «2 Famiglias, 1 Svizra» è ina acziun en il rom dal project tematic «Ils Svizzers – die Schweizer» che la SRG SSR realisescha l’atun proxim. I vegn p. ex. realisà ina seria da 4 films en furma docu-sop ed ina rubrica da radio cun il titel «Parlez vous Suiss»: Quatter persunalitads da mintga regiun linguistica tematiseschan il linguatg. Passagiers senza bigliets tar las VFF Las viafiers federalas VFF vegnan pli culantas sch’in passagier viagescha senza bigliet. Tgi che n’ha nagin bigliet perquai ch’igl accu da ses telefonin è vid ubain perquai ch’el ha emblidà il bigliet online, paja mo pli in chasti da 30 enstagl da 90 francs. Dapi che l’obligaziun dal bigliet era vegnida introducida la fin dal 2011 aveva il sistem da chastis chaschunà agitaziuns. Las mesiras immediatas valan a partir dal 1. da zercladur, communitgeschan las viafiers federalas. OZ Initiative: In Primarschule nur noch eine Fremdsprache San Murezzan 19° 13° Poschiavo Nur noch eine Fremdsprache in der Primar? BT und SO erhältlich an Ihrem Kiosk a Falera exista quai forsa ina funtauna d’aria chauda. lq Funtauna d’aua chauda a Falera? In giast da la Bassa ch’è sa participà l’atun passà ad ina guida en il Parc la mutta a Falera suppona ch’i pudess avair a Falera ina funtauna d’aua chauda. Quai ha il president communal da Falera, Wendelin Casutt, communitgà a la davosa radunanza communala. Il giast che s’occupa gia dapi onns cun il tema aua vul per il mument anc restar anonim. Almain enfin ch’igl è cler sch’i dat propi aua chauda sut la terra a Falera. La fin da quest mais vegn in geolog a far mesiraziuns. Sch’i avess propi ina funtauna d’aua chauda, fiss quai grondius per la vischnanca, di Wendelin Casutt. Pro Partenz crititgescha la suprastanza da la Pro Partenz, refusa la proposta da la regenza en connex cun la realisaziun da la refurma territoriala. Suenter ch’il suveran grischun aveva acceptà la refurma territoriala il 2012, ha la regenza elavurà in sboz da las leschas per realisar la refurma. Sco quai che la suprastanza da la corporaziun regiunala Pro Partenz scriva, saja previs en il sboz in memia grond spazi d’agir per las vischnancas. Cunquai na possian las incumbensas regiunalas betg vegnir fatgas a moda lianta ed effizienta. Davart la posiziun uffiziala da la Pro Partenz decidan ils delegads ils 23 da matg.
Documenti analoghi
vegnir attribuida a l’expressiunissem abs
tract. Ultra da maletgs d’inspiraziun libra
ha el realisà picturas da paraid, illustra
ziuns e caricaturas («Pennarias», 2001;
«Figuras», 2004). L’ovra l...
La Quotidiana, 7.7.2015
fatg en claustra a Mustér avon las grondas decisiuns per sia veta claustrala e
spirituala. Bi ch’el ha era numnau pader
Clemens Giger, da Mustér, benedictin
dad Uznach, staus decennis ora missiunar...
Buca tuts ein perschuadi
■ 26 scolaras e scolars visetan las Classas da talents Surselva. Da quels ein endisch giugadurs da ballapei, 13 sportists
da neiv e dus musicists. La scola retscheiva en cuort en cumbinaziun cul
Su...
100 (1.74 MiB)
Sin il frontispizi da questa gasetta vesas Ti tut las instituziuns che han sustegnì l'ediziun da questa gasetta giubilara. Ils ins han sustegnì nus cun munaida (per part
cun blera munaida!), ils au...
Rapport da gestiun e quen 2011
Cadi. Ina detagliada survesta dils survetschs dil register
funsil Cadi anflan ins sut www.gbacadi.ch. Il gudogn dil register funsil Cadi vegn repartius sillas vischnauncas participadas e quei en re...