likhauri gasification project
Transcript
likhauri gasification project
programuli garemosdacviTi Sefaseba - energetikis ganviTareba soflad programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi i programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 2006w ivlisi moamzades: deil Sileikisma, URS korporacia migel frankom, PA government servisis - saqarTvelo greg maiklsma, PA government servisis - saqarTvelo kreg van develdem, PA government servisis - saqarTvelo mariam baxtaZem, PA government servisis - saqarTvelo giorgi ramiSvilma, PA government servisis - saqarTvelo giorgi WeiSvilma, PA government servisis - saqarTvelo natalia nikuraZem, PA government servisis - saqarTvelo mommzadebulia: saerTaSoriso ganviTarebis aSS samTavrobo saagento USAID/kavkasia/saqarTvelo SeniSvna E EFEE am informaciis mopoveba SesaZlebeli gaxda saerTaSoriso ganviTarebis aSS samTavrobo saagentos mier uzrunvelyofili mxardaWeriT, erToblivi SeTanxmebis # 114-A-00-05-00106-00 safuZvelze. aq motanili mosazrebebi ekuTvnis avtorebs da SesaZlebelia ar daemTxves saerTaSoriso ganviTarebis aSS samTavrobo saagentos TvalTaxedvas. progrmuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi Sinaarsi mimoxilvaEBA.............................................................................................................................. 6 1. Sesavali da Sejameba........................................................................................................... 7 1.1 Sesavali .................................................................................................................................................................................7 2.1 amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagento/kavkasia/saqarTvelo energetikis ganviTareba soflad programa...............9 2.1.1 amocana 1: gazrdili energomomarageba .................................................................................... 11 2.1.2 amocana 2: adgilobrivi energowarmoebis marTvis gaumjobeseba ..................13 2.1.3 amocana 3: qveynis SigniT arsebuli gaumjobesebuli SesaZleblobebi soflis energetikisa da alternatiuli energetikis gamoyenebaSi ............13 2.1.3 amocana 4: adgilobrivi energo resursebis bazis gamoyenebisa da dacvis gaumjobesebuli SesaZlebloba....................................................................................16 2.2 programuli garemosdacviTi Sefasebis damokidebuleba energetikis ganviTareba soflad programasTan..................................................................................................................17 2.2.1 energetikuli nagebobebis reabilitaciis warmomadgenlobiTi obieqtebi .................................................................................................................................................................17 2.2.2 ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis proeqtebi .....................................17 2.2.3 bunebrivi resursebis marTvis gegmebi.......................................................................................17 2.3 tipiuri samSeneblo saqmianobebi...............................................................................................................19 2.3.1 mcire hes-ebis proeqtebi.......................................................................................................................... 20 2.3.2 bunebrivi gazis ganawilebis proeqtebi.................................................................................. 29 3. analizi da alternativebi.............................................................................................. 33 3.1 energiasTan dakavSirebuli saqmianobebis ganxiluli tipebi.......................................33 3.2 alternativebis SemuSaveba ...............................................................................................................................36 arCeuli alternativa: ............................................................................................................................................37 3.3.1 alternativa 1 - qmedebis gareSe....................................................................................................38 3.3.2 alternativa 2 – soflad energetikis ganviTarebis yovlismomcveli mxardaWera .............................................................................................................................................................38 3.3.3 alternativa 3 – saSualo masStabis energo infrastruqturis mxardaWera da ganviTareba; arCeuli alternativa ......................................................39 3.3.4 alternativa 4 - ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis da mxardaWera da saqmianobebis ganviTareba ..............................................................................39 3.3.5 alternativa 5 - soflad energetikis ganviTarebis saqmianobebis ganviTareba............................................................................................................................................................39 4. garemosdacviTi maregulirebeli sakiTxebi da politika ..................................... 42 4.1 Sesavali.............................................................................................................................................................................. 42 4.2 warmodgenili saqmianobis institucionaluri CarCoebi ...................................................43 4.3 mSeneblobis/reabilitaciis nebarTva da garemosdacviTi politika ................... 44 4.4 daskvna.................................................................................................................................................................................. 47 5. sabaziso monacemebi/zemoqmedeba garemoze ................................................................. 48 geologia: sofeli kexijvari Sida qarTlis dablobze mdebareobs da Sida qarTlis, qarelis raions ekuTvnis. simaRle daaxloebiT 700-dan 750 metramdea. sofeli gaSenebulia mdinare Zamaze, romelic mdinare mtkvris Senakads warmoadgens (saqarTvelos atlasi, 1964w)............................. 49 5.1.4 kalauri .................................................................................................................................................................... 50 5.1.9 fSaveli......................................................................................................................................................................53 5.1.10 sarTiWala .............................................................................................................................................................53 5.3 biologiuri resursebi........................................................................................................................................ 65 5.3.1 saqarTveloSi arsebuli ZiriTadi ekosistemebi da biomebi .............................. 65 5.3.2 abhesi........................................................................................................................................................................... 69 5.3.3 Zama (kexijvari) ................................................................................................................................................. 70 5.3.4 kabali .........................................................................................................................................................................71 progrmuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 3 5.3.5 kalauri .....................................................................................................................................................................73 5.3.6 kahareTi .................................................................................................................................................................... 74 5.3.7 KxidisTavi.............................................................................................................................................................. 77 5.3.8 lopota (nafareuli).................................................................................................................................... 78 5.3.9 MmaWaxela (qed-qedi)...................................................................................................................................... 80 5.3.10 PfSaveli................................................................................................................................................................ 82 5.3.11 sarTiWala .............................................................................................................................................................83 5.4.11 sarTiWala .............................................................................................................................................................93 5.5 kulturuli resursebi........................................................................................................................................ 94 5.5.1 qveynis mimoxilva ............................................................................................................................................ 95 5.5.2 abhesi........................................................................................................................................................................... 95 5.5.3 Zama (kexijvari) ................................................................................................................................................. 95 kulturuli da eTnikuri resursebi: Zveli sasaflaos teritoriaze me15 saukuniT daTariRebuli wm giorgis eklesiaa aSenebuli................................... 95 5.5.4 kabali ........................................................................................................................................................................ 95 5.5.5 kalauri .................................................................................................................................................................... 96 5.5.6 kaxareTi ................................................................................................................................................................... 96 5.5.7 xidisTavi ................................................................................................................................................................ 96 5.5.8 lopota (nafareuli) ................................................................................................................................... 96 5.5.9 maWaxela (qed-qedi) ........................................................................................................................................ 97 kulturuli da eTnikuri resursebi: sofel gvaraSi ganlagebul mcire hesis adgilidan CrdiloeTiT sami kilometris manZilze mdebareobs sabWoTa periodSi restavrirebuli cixesimagre. cixesimagre Sua saukuneebiT TariRdeba. ........................................................................................................................... 97 5.5.10 fSaveli .................................................................................................................................................................. 97 5.5.11 sarTiWala ............................................................................................................................................................ 98 6. zemoqmedeba garemoze........................................................................................................ 99 am qve-TavSi aRwerilia energetikis ganviTareba soflad programis danergvis potenciuri garemo Sedegebi biologiur resursebze, romelic gvxvdeba farTo da mravalferovan geografiul arealSi. rogorc aseTi, am qveTavSi aRwerili potenciuri zegavlenebi warmoadgenen zegavlenaTa mTel rigs, romelic SeiZleba warmoeiqmnas mcire hidroenergetikis da bunebrivi airis proeqtebis danergvis Sedegad. ...........................................................................................................................114 7. garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebi da monitoringis gegma.............. 130 7.1 geologia da niadagebi ...................................................................................................................................... 134 7.1.1 mcire hidroeleqtrodagurebis proeqtebi.......................................................................... 134 7.2 wylis resursebi...................................................................................................................................................... 136 7.2.1 mcire hidroeleqtrodagurebis proeqtebi ......................................................................... 136 7.2.2 bunbrivi gazis gamanawilebeli sistemebi .......................................................................... 145 7.3 biologiuri resursebi ......................................................................................................................................151 7.3.1 mcire hidroeleqtrosadgurebis............................................................................................................151 7.4 adamianuri resursebi.......................................................................................................................................... 156 7.4.1 mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebi....................................................................... 156 7.4.2 bunebrivi gazis gamanawilebeli sistemebis zemoqmedeba.................................... 159 7.5 kulturuli resursebi...................................................................................................................................... 162 7.5.1 mcire hidroeleqtrodagurebis proeqtebi.......................................................................... 162 programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 4 danarTi a – proeqtis maxasiaTeblebis cxrili – mcire hes-ebi da bunebrivi gazis sistemebi................................................................................................................... 183 danarTi b – garemosdacviTi skrininguli SejamebiTi cxrili .............................. 187 danarTi g – damatebiTi rukebi ........................................................................................206 danarTi d - sajaro konsultaciebi - organizaciebisgan miRebuli konsultaciebi da Catarebuli interviuebi............................................................................................. 212 danarTi e – skopingis ganacxadi.......................................................................................227 danarTi v - monitoringis gegma – moxseneba savele vizitis Sesaxeb ...................260 danarTi z – saukeTesogamocdilebis standartebi mSeneblobisa da sxva saproeqto moqmedebebisaTvis .......................................................................................... 261 programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 5 mimoxilvaEBA es moxseneba warmoadgens amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagentos (USAID)/kavkasia/saqarTvelo-s mier dafinansebuli energetikis ganviTareba soflad programis programul garemosdacviT Sefasebas. am programas gaaCnia mravali energetikuli siaxlis ganxorcielebis SesaZlebloba sakmaod didi farTobis sxvadasxva teritoriaze. amocanis sirTulis gamo, programul garemosdacviT SefasebasTan dakavSirebulma saqmianobam (dawyebuli skoupingiT da dasrulebuli saboloo moxsenebiT) gastana Svid Tveze met xans da moicavda urTierTobas mraval adgilobriv da saerTaSoriso eqspertTan. avtorebi madlobas uxdian mraval adamians (CamoTvlilia danarTSi d), romlebmac dro da wvlili Seitanes am Sefasebis warmoebaSi. aman uzrunvelyo mniSvnelovani mosazrebebi da xedva, rac gamoiyeneba programis energetikis ganviTareba soflad samomavlo danergvisTvis. avtorebi gansakuTrebul madlobas uxdian USAID energetikisa da garemos dacvis ofiss TbilisSi (saqarTvelo), Semowmebisa da mimoxilvis procesSi maTi mxardaWerisTvis. damatebiT, madlobas vuxdiT CHF inTerneiSenals maTi proeqtis monacemebis da garemosdacviTi mimoxilvis procesebis CvenTvis gaziarebisTvis. Tumca yvelanairi Zalisxmeva iyo gamoyenebuli monawileTa Sexedulebebis zustad gadmosacemad, avtorebi Tavis Tavze iReben mTel pasuxismgeblobas nebismier faqtiur Secdomasa Tu gaugebrobaze, rac SeiZleboda uneblied moxvedriliyo am moxsenebaSi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 6 1. Sesavali da Sejameba 1.1 Sesavali USAID-is garemosdacviTi debulebebi (22 CFR 216), romelic deb. 216-is saxeliTaa cnobili, saagentos resursebiT dafinansebuli saqmianobebis garemosdacviTi kuTxiT gadaxedvis pirobebsa da procedurebs gansazRvravs. debulebebSi, aseve, igulisxmeba, rom programuli garemosdacviTi Sefaseba SeiZleba gamoyenebul iqnas raTa 1) Sefasdes ramdenime erTgvari qmedebis garemosdacviTi efeqti da maTi krebiTi zemoqmedeba garemoze mocemul qveyanasa Tu geografiul zonaSi; 2) ganisazRvros garemoze zemoqmedeba, rodesac is zogadi an saagentos saqmianobis tipisaTvis aris damaxasiaTebeli; an 3) gadaixedos sxva saqmianobebi, romlebic qveynis specifikas ar eqvemdebareba. saqarTveloSi energetikis ganviTareba soflad programis SemTxvevaSi programuli garemosdacviTi Sefasebis momzadebis motivacia ramdenime erTgvari qmedebisa da saagentos mier energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi ganxorcielebuli saqmianobis tipisTvis damaxasiaTebeli garemoze zemoqmedebis kombinacia gaxda. USAID evropisa da evraziis biuros garemosdacviTi oficris, USAID kavkasiis regionuli misiis garemosdacviTi oficris, da USAID/kavkasia/saqarTvelos energiisa da garemosdacviTi ganviTarebis direqtors Soris diskusiis safuZvelze, ganisazRvra, rom programuli garemosdacviTi Sefaseba energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi ganxorcielebuli soflad energetikis ganviTarebis proeqtebis garemosdacviTi dasufTavebisaTvis yvelaze qmediTi midgoma iqneboda. saqarTveloSi momuSave specialistTa jgufma ganaxorciela soflad energetikis ganviTareba soflad programis programuli garemosdacviTi Sefasebis skopingis procesi. procesi moicavda Sesabamisi saorientacio masalebis siRrmiseul Seswavlas, gasvliT vizitebs soflad energetikis ganviTarebis savaraudo adgilebsa da TemebSi da konsultaciebs saqarTvelos mTavrobis oficialur pirebTan, energetikuli proeqtebis mosazRvre soflebSi mcxovreb Temebis warmomadgenlebTan da misiis TanamSromlebTan. deb. 216-is moTxovnaTa Sesabamisad skopingis gancxadeba gadaxedvisa da damtkicebisaTvis gadaeca USAID evropisa da evraziis biuros garemosdacviT oficersa da USAID kavkasiis regionuri misiis garemosdacviT oficers. skopingis jgufis mier Sesrulebulma samuSaom niadagi moamzada programuli garemosdacviTi SefasebisaTvis. energetikis ganviTareba soflad programis skopingis ganxcadebis (danarTi e) momzadebis dros wamoWrili sakiTxebi Seswavlil iqna programuli garemosdacviTi Sefasebis mravaldisciplinuri jgufis mier literaturis Seswavlis, monawileebTan interviuebis, mravaljeradi savele Sefasebisa da garemosdacviTi skrininguli analizis meSveobiT. skopingis meSveobiT gansazRvruli sakiTxebis, literaturisa da debulebebis Seswavlis, interviuebis, savele da skrininguli Sefasebebis mopovebuli informaciis integrirebisas programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufis teqnikurma specialistebma gamoyves is teqnikuri disciplinebi, romlebzec yuradReba gamaxvildeboda programuli garemosdacviT SefasebaSi. programuli garemosdacviT SefasebaSi Setanili teqnikuri disciplinebia: • • • • • geologia da niadagebi wylis resursebi biologiuri resursebi socioekonomika (maT Soris jandacva) kulturuli resursebi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 7 debuleba 216 aseve nebadarTulad miiCnevs detaluri kvlevidan iseTi sakiTxebis amoRebas, romlebic ar aris gadamwyveti mniSvnelobis, Sesuli iyo wina garemosdacviT mimoxilvaSi an damtkicebuli saproeqto ganacxadis saxiT. ramdenime warmomadgenlobiT obieqtze ganxorcielebuli garemos skrininguli analizis safuZvelze, programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra, rom soflad energetikis ganviTarebis proeqtebis farglebSi mSeneblobasa da operirebasTan dakavSirebuli haeris xarisxisa da xmauris sakiTxebi ar iyo mniSvnelovani, ar moiTxovda detalur Seswavlas da aqedan gamomdinare, ar iqneboda Setanili programul garemosdacviT SefasebaSi. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra da gaaanaliza zemoTaRniSnuli teqnikuri disciplinebis mniSvnelovani garemosdacviTi da socioekonomikuri sakiTxebi, gaamaxvila ra yuradReba pirdapir da arapirdapir zemoqmedebaze proeqtis gavlenis zonaSi. programul garemosdacviT SefasebaSi gaanalizebuli energetikis ganviTareba soflad programis warmomadgenlobiTi obieqtebi moicavda: • • • adgilebs, sadac garemoze mcire an saerTod aranairi zemoqmedeba ar unda yofiliyo; adgilebs, sadac garemoze garkveulwilad mniSvnelovani zemoqmedeba unda yofiliyo; da adgilebs, sadac garemoze mniSvnelovani zemoqmedeba unda yofiliyo; da romlebic damatebiT garemosdacviT Sefasebas moiTxoven (SEA). programuli garemosdacviTi Sefaseba exeba energetikis ganviTareba soflad programiT nagulisxmev oTxi tipis investicias: • • • • mcire hidroenergosadgurebi; TemebSi bunebrivi gazis ganawilebis sistemebi; ganaxlebadi energiis/ energoefeqturobis proeqtebi; da bunebrivi resursebis marTvis grantebi. programuli garemosdacviTi SefasebaSi Setanili iqna energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi arsebuli imgvari adgilebi da proeqtebi, romlebic erTgvarovania Tavisi zomiT, zemoqmedebis xarisxiT da sididiT. am programaSi ar Sedis proeqtebi Tuki maT ar axasiaTebT amgvari atributebi (magaliTad, saSualo da didi hidroenergosadgurebis), Tuki isini erovnuli parkebis teritoriazea ganlagebuli an dRis wesrigSi svamen iseT mniSvnelovan sakiTxebs, romlebic Waobebsa an sensitiur bunebriv garemos exeba, rac calke individualur garemosdacviT Sefasebas moiTxovs. am programul garemosdacviT Sefasebas garemosdacviTi dokumentis datvirTva eqneba, romelic gamoyenebul iqneba, programis TanamSromlebisa da programis im partniorebis mier, romlebic axorcieleben proeqtebs energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi. igi iZleva zemoqmedebis daxasiaTebas da gansazRvravs im proeqtebis Semarbilebeli Ronisiebebis da monitoringis saWiro zomebs, romlebic programis farglebSi ganxorcieldeba. savaraudoa, rom programuli garemosdacviTi Sefaseba gaamartivebs garemosdacviTi kuTxiT saTanado yuradRebis miqcevas im saqmianobis farTo speqtrisTvis, rac mosalodnelia programis farglebSi. igi xels Seuwyobs am procedurebisTvis gaTvaliswinebuli dokumentebTan dakavSirebuli samuSaoebisa da drois odenobis Semcirebas da imavdroulad kvlav iqneba garantia imisa, rom adekvaturi damcavi zomebi da Semarbilebeli Ronisiebebi iqneba miRebuli. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 8 2. proeqtis aRwera 2005 w. amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagento (USAID)/kavkasia/saqarTvelo-s srategiuli amocanebis jgufi saqarTveloSi mimdinare saqmianobis potencialsa da SesaZleblobaze dayrdnobiT, programis soflad energetikis ganviTarebis axali kooperatiuli SeTanxmebis farglebSi am programis samuSaoebis gafarToebis winadadebiT gamovida. 1990-iani wlebis Sua periodidan moyolebuli USAID/kavkasia/saqarTvelo afinansebda soflad ganaxlebad energiasa da energoefeqturobasTan dakavSirebul saqmianobebs, rogorc saSualebas mogvarebuliyo TiTqmis mudmivi energetikuli krizisi, romelic saqarTveloSi yofili sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg arsebobda. energetikis ganviTareba soflad programis (programa) farglebSi mosalodnelia, rom 40-mde adgilobrivi Temi miiRebs teqnikur daxmarebasa da grantis saxis dafinansebas mcire hidroeleqtrosadgurebis reabilitaciisa da bunebrivi gazis gafarToebis proeqtebis SemuSavebis mxardasaWerad. garda amisa, gaTvaliswinebulia ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis mcire masStabiani proeqtebi da resursebis marTvis integrirebuli gegmis SemuSaveba. misiis mier ganisazRvra, rom soflad energetikis ganviTarebis saqmianobis gafarToeba moicavda msgavs saqmianobebs, romelTa gaTvaliswineba SesaZlebeli iqneboda programul garemosdacviT SefasebaSi USAID-is garemosdacviTi debulebebis farglebSi (22 CFR 216), rac rogorc wesi deb. 216is saxeliT aris cnobili. programuli garemosdacviTi Sefaseba energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi garemos dasufTavebis yvelaze efeqtur midgomad CaiTvala. 2.1 amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagento/kavkasia/saqarTvelo energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi didia iseTi sasoflo Temebis raodenoba sadac, energo momarageba cudia. 2004 wels sasoflo Temebis umetesoba energosistemidan dReSi sam saaTze nakleb eleqtroenergias iRebda da amaTgan bevri ar maragdeba bunebrivi gaziT. Sedegad, sasoflo biznesisa da saojaxo meurneobebis didi raodenoba damokidebulia Zvir da garemosaTvis zianis momtan eleqtro generatorebze, ukanonod mopovebul SeSis masalaze an ubralod arc erT maTgans ar iyeneben. am programul garemosdacviT SefasebaSi Sefasebuli energetikis ganviTareba soflad programis saqmianobebi gankuTvnilia saqarTveloSi soflad arsebuli energokrizisis mosagvareblad. qvemoT detalurad aris aRwerili programis oTxi mTavari amocana. isini, upirvelesad, moicavs arsebuli energo dawesebulebebis reabilitacias, ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis mciremasStabiani proeqtebis dafuZnebasa da resursebis marTvis integrirebuli gegmis SemuSavebas. isini moicavs iseT saqmianobebs, rogoricaa: • soflebis daxmareba energomwarmoebeli dawesebulebebis reabilitaciasa da marTvaSi; • adgilobriv institutebsa da mewarmeebTan muSaoba sxva mdgradi alternatiuli energo gadawyvetilebebis SemuSavebisa da gamoyenebisaTvis; • adgilobrivi SesaZleblobebis gazrda soflad ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis TvalsazrisiT; • adgilobrivi SesaZleblobebis ganviTareba mdgradi energosistemis CamoyalibebaSi saqarTveloSi dafuZnebuli erTeulis Seqmnis meSveobiT, programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 9 • romelic ganaxlebadi energiis proeqtis xelSemwyobi ofisis msgavsi iqneba; da sofelze orientirebuli bunebrivi resursebis marTvis integrirebuli gegmis ganviTareba, raTa adgilobrivi energoresursebis baza ukeT iqnas gamoyenebuli da daculi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 10 2.1.1 amocana 1: gazrdili energomomarageba energetikis ganviTareba soflad programa ganaxorcielebs saqmianobas, raTa sasoflo dasaxlebebSi gaizardos energomomarageba energo gamomamuSavebeli da sadistribucio dawesebulebebis agebis an reabilitaciisTvis teqnikuri, organizaciuli da finansuri daxmarebis miwodebis meSveobiT. programa uzrunvelyofs teqnikur xelSewyobas sasoflo TemebisTvis, raTa daiwyon, marTon, aamuSavon da SeinarCunon energomwarmoebeli kompaniebi – individualuri energo momwodeblebi, romlebsac SeswevT unari pirdapir miawodon energia soflebsa da irgvliv mdebare regionebs. programaSi monawileobiT dainteresebuli soflebi miiReben organizaciuli saxis daxmarebas adgilobrivi energogeneraciis an sadistribucio mowyobilobebis ganviTarebisaTvis da programa daexmareba partniorebs komerciul sawyisebze arsebuli energiis warmoebisa da distribuciis mowyobilobebis dagegmvasa da maT marTvaSi. proeqtiT gaTvaliswinebuli daxmarebis misaRebad yvela energo mowyobiloba kerZo sakuTrebaSi unda iyos. Pprogramis fondidan reabilitaciis an agebisaTvis daxmareba gaeweva 40 individualur energo momwodebel dawesebulebas, yuradRebis pirveladi koncentraciiT mcire hidroeleqtro sadgurebze da adgilobriv TemebSi bunebrivi gazis gamanawilebel sistemebze. suraTebze 2-1 da 2-2 naCvenebia I wels SeTavazebuli da potenciuri proeqtebis adgilmdebareobebi suraTi 2-1. energetikis ganviTareba soflad programis SeTavazebuli ruka, 1 wlis proeqtebi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 11 suraTi 2-2. energetikis ganviTareba soflad programis SesaZlo ganviTarebis ruka, 2, 3 da 4 wlebis proeqtebi biznes da samoqmedo marTvis gegmebi SemuSavdeba TiToeuli individualuri energo momwodeblisaTvis. energetikis ganviTareba soflad programa daxmarebas gauwevs saWiro teqnikuri da finansuri ganxorcielebadobis kvlevis Sesasruleblad, maT Soris resursebis Sefasebis da ganawilebuli generaciis SesaZleblobebis, Tana–generaciisa da sxva inovaciuri energetikuli gamosavlebis analizs. teqnikuri proeqtebis SemuSavebis safuZvelze, romelic proeqtis ganxorcielebamde momzaddeba, programa Seafasebs danadgarebis SemoTavazebuli ganlagebis marTebulobas reabilitaciisa (mcire hes-ebi da bunebriv gazi) da axali nagebobebis (bunebriv gazi) proeqtebisaTvis. Sedegad, programa Tavidan aicilebs kritikuli sainJinro da garemosdacviTi wunis mqone proeqtebis ganxorcielebas, romlebmac SeiZleba gavlena iqonion proeqtis Sedegebze (mag. gamomuSavebuli energia), infrastruqturis mTlianobaze, Zalian mgrZnobiare bunebrivi garemosa, an kritikul biologiur resursebze. energetikis ganviTareba soflad programa imuSavebs, raTa daexmaros individualur energo momwodeblebs adgilobriv eleqtro gamanawilebel kompaniebTan energiis Sesyidvis SeTanxmebaze molaparakebis procesSi. amgvari SeTanxmebebi uzrunvelyofs individualur energo momwodeblebs sabazro da garantirebuli Semosavlis wyaroTi sakuTari energowarmoebidan. programa aseve xels Seuwyobs energo danadgarebisa da momsaxurebis finansirebis dacvas etapobrivi procesis meSveobiT. Ppirvel rigSi, programa daexmareba sofels an individualur mewarmes biznes-gegmis SemuSavebaSi, romelic mgrZnobiarobis analizs, xarjebis/mogebis analizs, naRdi fulis dinebis angariSs da TiToeuli adgilobrivi energo proeqtisaTvis SeTavazebul safinanso struqturas moicavs. meore, is xels Seuwyobs investirebisaTvis adgilobrivi resursebis maqsimaluri odenobis dacvas. mesame, programa xels Seuwyobs 1) SesaZlo sakredito SesaZleblobebis gansazRvras; 2) safinanso dagegmarebiTi momsaxurebis farTo speqtris uzrunvelyofas; da 3) SerCeuli safinanso institutisaTvis (mag. adgilobrivi komerciuli bankebi, sxva donori programebi, evropis rekonstruqciisa da ganviTarebis banki, evropis programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 12 rekonstruqciisa da ganviTarebis bankis dafinansebis meqanizmi) sakredito moTxovnebis momzadebas. Dda bolos, programa gaiTvaliswinebs pirdapir daxmarebas grantis saxiT im SerCeuli proeqtebisaTvis, romlebsac specifiuri saWiroebebi aqvT. energetikis ganviTareba soflad programa xels Seuwyobs sxvadasxva energomwarmoebeli sadgurebisaTvis dagegmvasa da gamoyenebas, romelTa umetesoba saxelmwifo energosistemazea mierTebuli. ukve gansazRvrulia ramdenime hidrodanadgari, romelTac energiis miwodebis gazrdis potenciali aqvT. zog SemTxvevaSi daxmareba gaeweva energo sistemis gareY moqmed sawarmoebs, sadac biogazi, mzis energia da sxva ganaxlebadi energiis SesaZleblobebi iqneba danergili, Tuki amis teqnikuri da finansuri SesaZlebloba iqneba. programa daexmareba mewarmeebs damontaJebamde saWiro analizis CatarebaSi, raTa ganisazRvros alternatiuli energo gamosavlebis realuroba da agreTve, damontaJebasa da operirebasTan dakavSirebuli aspeqtebi. 2.1.2 amocana 2: adgilobrivi energowarmoebis marTvis gaumjobeseba energetikis ganviTareba soflad programa gazrdis hidro eleqtro sadgurebis reabilitaciis, bunebrivi gazis milsadenebis gafarToebisa da energiis warmoebasTan dakavSirebuli sxva proeqtebis ganxorcielebidan miRebul socialur da ekonomikur sargebels. programa imuSavebs, raTa es sargebeli ekonomikurad, socialurad da ekologiurad mdgradi iyos xangrZliv perspeqtivaSi, Tavisi sakuTrebisa da realizebuli Semosavlebis marTvaSi IPPis mepatroneebis SesaZleblobaTa gazrdis meSveobiT. am amocanam SeiZleba moicvas swavleba danadgarebis marTvaSi, biznesis ganviTarebis momsaxureba uzrunvelyofis, operirebis da eqspluataciis gegmebis SemuSavebaSi adgilobrivi TemisTvis daxmarebis gaweva. 2.1.3 amocana 3: qveynis SigniT arsebuli gaumjobesebuli SesaZleblobebi soflis energetikisa da alternatiuli energetikis gamoyenebaSi energetikis ganviTareba soflad programa gaaumjobesebs qveynis SigniT arsebuli soflis energetikisa da alternatiuli energetikis gamoyenebas 1) SedarebiT qmediTi teqnologiebis gamoyenebis danergviTa da xelSewyobiT, rogoricaa energo efeqturi Rumelebi da mzis energiis mowyobilobebi, 2) sawvavi xis masalis warmoebisa da marTvis ufro qmediTi programebis ganviTarebiTa da 3) soflad energetikis ganviTrebis, ganaxlebadi energiisa da energoefqturobis adgilobrivi SesaZleblobebis gazrdiT. proeqtis es komponenti gamoiyenebs mcire grantebis fonds (danaxarjebis gayofis moTxovniT), raTa xeli Seewyos energo-efeqturi teqnologiebis damontaJebasa da ganaxlebadi energiis teqnologiebis danergvas. soflebi da adgilobrivi mmarTveloba aqtiurad iqneba CarTuli am saqmianobis dagegmvaSi, maT Soris CvenebisaTvis danadgarebis SerCevaSi. programa uzrunvelyofs Sesaferisi teqnologiebis SerCevasa da danaxarjebisa da mogebis daangariSebaSi daxmarebas. mosalodneli ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis siaxleebi miTiTebulia qvemoT moyvanil cxrilSi 2-1: programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 13 cxrili 2-1: ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis mosalodneli axali wyaroebi dawesebuleba kategoria ganaxlebadi energia energoefeqturoba saojaxo (sazogadoebrivi an komerciuli saqmianobis) • biogazi • mzis Termuli • gaumjobesebuli biomasis qurebi • mSenebloba klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT • gaumjobesebuli biomasis gamTbobi soflad arsebul umetes saojaxo meurneobebSi msxvilfexa rqosani pirutyvis moSenebis faTo gavrceleba, romelic am saojaxo meurneobebSi saWmlis momzadebisaTvis xis masalisaTvis alternatiuli sawvavis mopovebis gadaudebel saWiroebas erTvis Tan, programaSi CarTul adgilobriv TemebSi biogazs ganaxlebadi energiis Zalian mosaxerxebel wyarod xdis. soflad energetikis ganviTareba xels Seuwyobs licenzirebuli mwarmoeblebis mier warmoebuli xarisxiani biogazis sadgurebis damontaJebas, romlebic Semowmebuli da sertificirebuli iqna kompetenturi damoukidebeli organizaciis mier. SeSa farTod gamoiyeneba sakvebis mosamzadeblad soflad arsebul saojaxo meurneobebSi. mosalodnelia, rom gaumjobesebuli sakvebis mosamzadebeli qurebis gavrceleba kidev erTi saTanado Careva iqneba soflad arsebul saojaxo meurneobebSi, radganac es qurebi sakvebis mosamzadeblad gamoyenebuli xis sawvavi masalis odenobas Seamcirebs. Tuki am teqnologiis gavrceleba adgilobriv TemSi arsebuli saojaxo meurneobebis sagrZnob nawilSi iqneba SesaZlebeli, mniSvnelovani iqneba tyis masivis ganadgurebaze krebiTi zemoqmedeba, rac xis sawvavi masalis saWiroebis SemcirebiT iqneba gamowveuli. energetikis ganviTreba soflad programa xels Seuwyobs da daexmareba licenzirebuli mwarmoeblis mier warmoebuli xarisxobrivad gaumjobesebuli samzareulo qurebis damontaJebas, romlebic Semowmebuli da sertificirebuli iqna kompetenturi damoukidebeli organizacis mier. SesaZloa arsebobdes imgvari socialuri institutebi, rogoricaa skolebi, samedicino dawesebulebebi da Temis centrebi da sawarmoebi, romlebic gasaTbobad isev iyeneben xis sawvav masalas. amgvar SenobebSi an sawarmoebSi gamokvleuli iqneba biomasis gamoyenebiT gamaTboblebisa an mzis energiaze momuSave wylis gamaTboblebis damontaJebis SesaZlebloba. gaanalizebuli iqneba amgvari Carevebis rogorc teqnikuri Sesrulebis, aseve finansuri ukugebis periodebi. energetikis ganviTreba soflad xels Seuwyobs da daexmareba licenzirebuli mwarmoeblebis mier warmoebuli, mzis energiaze momuSave xarisxiani wylis gamaTboblebisa da gaumjobesebuli biomasis danadgaris damontaJebas, romlebic Semowmebuli da sertificirebuli iqna kompetenturi damoukidebeli organizacis mier. socialuri institutebis mier gamoyenebuli Senobebis didi nawili wlebis win iqna agebuli da gaTbobaze gadametebul xarjebs moiTxovs, radganac siTbos SenarCunebis TvalsazrisiT araefeqturni arian. am Senobebis remontma SesaZloa gaTbobis xarjebis Semcirebis SesaZlebloba Seqmnas da SesaZlebeli gaxados remontze daxarjuli investiciebis amoReba. remonti Cveulebriv moicavs karebis, fanjrebisa da saxuravis SekeTebas, raTa SenobaSi siTbo SenarCundes. programa daexmareba Senobebis remonts da xels Seuwyobs programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 14 proeqtebs, raTa maT misaRebi ukugebis periodi hqondeT. energetikis ganviTareba soflad programa xels Seuwyobs da daexmareba Senobebis remonts im licenzirebuli pirebisa an organizaciebis mier, romlebic Semowmebuli da sertificirebuli iqna kompetenturi damoukidebeli organizacis mier. xelovnuri modelis TemebSi SesaZlo gansaxorcielebeli proeqtebi miTiTebulia qvemoT moyvanil cxrilSi 2-2: cxrili 2-2: sazogadoeba potenciuri ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis proeqtebi SerCeul TemebSi potenciuri Careva abhesi biogazi, mSenebloba klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT kexijvari biogazi, energoefeqturoba komerciul saqmianobaSi, hermetizacia kabali biogazi, mSenebloba klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT biogazi, mSenebloba klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT kalauri kaxareTi gaumjobesebuli gazqura, biogazi, energoefeqturoba komerciul saqmianobaSi, mSenebloba klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT xidisTavi gaumjobesebuli gazqura, biogazi, mSenebloba klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT nafareuli hermetizacia maWaxela biogazi, mSenebloba klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT fSaveli gaumjobesebuli samzareulo Rumelebi, biogazi, energoefeqturoba komerciul saqmianobaSi, mSenebloba klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT gaumjobesebuli samzareulo Rumelebi, biogazi, mSenebloba klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT sarTiWala safuZveli msxvilfexa rqosani saqonlis mniSvnelovani raodenoba, oTxi skolis, saavadmyofosa da biblioTekis arseboba msxvilfexa rqosani saqonlis mniSvnelovani raodenoba, wisqvilis, ori xe-tyis saxerxi qarxnis, sabavSvo baRis, oTxi skolis, kulturuli centris, saavadmyofosa da biblioTekis arseboba msxvilfexa rqosani saqonlis mniSvnelovani raodenoba, sabavSvo baRisa da xuTi skolis arseboba. msxvilfexa rqosani saqonlis mniSvnelovani raodenoba, ori sabavSvo baRis, skolis, saavadmyofos, safosto ofisisa da Svidi saTburis arseboba. msxvilfexa rqosani saqonlis mniSvnelovani raodenoba, saWmlis momzadebisTvis xis sawvavad gamoyeneba, sabavSvo baRis, xuTi skolis, saavadmyofosa da cxra xe-tyis saxerxi qarxnis arseboba. msxvilfexa rqosani saqonlis mniSvnelovani raodenoba, saWmlis momzadebisTvis xis sawvavad gamoyeneba, sabavSvo baRis, ori skolis, ori saavadmyofos da oTxi sxva centris arseboba. skolis, ori saavadmyofosa da kulturuli centris arseboba. msxvilfexa rqosani saqonlis mniSvnelovani raodenoba, aTi skolis, biblioTekis, muzeumisa da kulturuli centris arseboba. msxvilfexa rqosani saqonlis mniSvnelovani raodenoba, saWmlis momzadebisTvis xis sawvavad gamoyeneba, sami skolis, saavadmyofos, kulturuli centrisa da xe-tyis saxerxi qarxnis arseboba. msxvilfexa rqosani saqonlis mniSvnelovani raodenoba, saWmlis momzadebisTvis xis sawvavad gamoyeneba, sami sabavSvo baRi, xuTi skolisa da saavadmyofos arseboba. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 15 qveynis SigniT arsebuli soflad energetikis ganviTarebis proeqtebis ganviTarebisa da marTvisaTvis saWiro SesaZleblobebis gaZlierebis garda, energetikis ganviTareba soflad programam SesaZloa Camoayalibos saqarTveloSi dafuZnebuli erTeuli (mag. energetikis ganviTareba soflad proeqtis mxardaWeris ofisi _ REPSO). ZiriTad amocanas warmoadgens imgvari erTeulis Camoyalibeba, romelsac damoukideblad SeeZleba saqmianobis warmoeba saqarTveloSi ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis gasavrceleblad monawileebis, saerTaSoriso organizaciebis, soflad arsebuli sawarmoebisa da msgavsTagan miRebuli Semosavlebidan sakuTari saqmianobis uzrunvelyofa da teqnikuri da finansebTan dakavSirebuli momsaxurebis gaweva. REPSO gazrdis energetikis ganviTareba soflad programis mTlian mdgradobas. 2.1.3 amocana 4: adgilobrivi energo resursebis bazis gamoyenebisa da dacvis gaumjobesebuli SesaZlebloba ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis momsaxurebis ganviTarebaSi monawile TiToeuli sofeli miiRebs daxmarebas energo momaragebis warmoebasTan, agreTve xis sawvavi masalis konservaciasa da dacvasTan dakavSirebuli resursebis integrirebuli marTvis gegmis (IRMP) gansaviTareblad. mdgradobis SesanarCunelblad, soflebma unda ganaviTaron energogeneraciisaTvis gamoyenebuli resursebis (mdinareebi, arxebi, sasoflo-sameurneo narCenebi da xis masala) marTvis gegmebi. garemosdacviTi gegmebis principebis gansaxorcieleblad Catardeba soflebis informirebisa da ganaTlebis programebi, romlebic yuradRebas amaxvileben negatiuri garemosdacviTi Sedegebis Serbilebaze, tyis masivis aRdgenis, niadagis konservaciis da Waobebis dacvis meSveobiT resursebis konservaciis SesaZleblobebze garemosdacviT gegmebSi am principebis gasatareblad. energowarmoebasTan asocirebuli tyis resursebis marTvaSi SezRuduli daxmarebis garda, proeqti ar aris gaTvlili pirdapiri dafinansebis gamosayofad resursebis marTvis integrireguli gegmebidan gamomdinare raime saxis saqmianobis ganxorcielebisaTvis. energetikis ganviTareba soflad programa aqtiur wvlils Seitans misiis miznis ganxorcielebaSi Seqmnas mdgradi energosistema energoseqtorSi ganaxlebadi energiis gazrdili, diversificirebuli miwodebisa da gazrdili qmediTobis meSveobiT (strategiuli mizani 1.51 “metad mdgradi energosistemis safuZveli”). vinaidan energiis arseboba da xelmisawvdomoba ekonomikuri zrdis mniSvnelovani elementia, energetikis ganviTareba soflad programa daexmareba da damatebiT RonisZiebebs gaatarebs misiis sxva miznebis misaRwevad, rogoricaa pirveladi mniSvnelobis momsaxurebis aRdgena da samuSao adgilebisa da Semosavlebis aRdgena. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 16 2.2 programuli garemosdacviTi Sefasebis damokidebuleba energetikis ganviTareba soflad programasTan 2.2.1 energetikuli nagebobebis reabilitaciis warmomadgenlobiTi obieqtebi im 40 SesaZlo adgilidan, sadac energetikis ganviTareba soflad programa SeiZleba ganxorcieldes, garemos programuli Sefasebis garemos xelovnuri modelis rangSi 10 mcire hes-isa da bunebrivi gazis adgilebis warmomadgenlobiTi nimuSi SeirCa (cxrili 2-1). es 10 obieqti imgvari maxasiaTeblebis matarebelia, romlebic, Tuki maT erTianobaSi aviRebT, adekvaturad warmoaCenen im garemoebebis speqtrs, rac SeiZleba Segvxvdes 40-ive adgilis mTlian xelovnur modelSi. imis uzrunvelsayofad, rom es modeli saTanadod warmoaCens im garemosdacviTi sakiTxebis speqtrs, romlebic SeiZleba warmoiSvas, SemuSavebuli iqna proeqtis maxasiaTeblebis cxrili (danarTi a). maxasiaTeblebis cxrili warmoaCens energetikis ganviTareba soflad programis SeTavazebuli proeqtebis adgilebisaTvis damaxasiaTebel niSnebs, romlebic garemosdacviT da socioekenomikur zemoqmedebasTan aris dakavSirebuli. cxrilSi Setanili aspeqtebis zogierTi magaliTebia (1) mosaxleobis sidide, romelsac momsaxureba unda gaewios (2) mdinaris dinebis zoma, (3) obieqtebis maxloblad arsebuli gamoyenebuli miwebi, (4) mgrZnobiare garemosdacviTi da kulturuli resursebis siaxlove, (5) sadguris generaciuli simZlavre, (6) wylis moculoba da misi aqcevis xerxi (hes-is SemTxvevaSi), da (7) proeqtisaTvis saWiro MmSeneblobis sidide. danarTSi g warmodgenilia proeqtis adgilmdebareobis rukebi TiToeuli 10 warmomadgenlobiTi mcire hesisa da bunebrivi gazis obieqtisTvis. 2.2.2 ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis proeqtebi energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi mcire zomis ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis proeqtebi TiToeuli mosalodneli saqmianobisaTvis gansazRvruli praqtikisa an zomebis specifiuri krebulis dacviT iqneba warmarTuli. magaliTad, bioreqtorulma sistemam SesaZloa axlomdebare nakadulis dabinZurebis Tavidan asacileblad fekaluri masebis marTvisaTvis yuradRebis miqceva moiTxovos. skolis an sxva sazogadoebrivi Senobebis klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT remonti damaxasiaTebeli gansxvavebuli saxis, obieqtisTvis damaxasiaTebel saqmianobas moiTxovs. mosalodnelia, rom soflad energetikis ganviTarebis programis farglebSi ganxorcielebuli ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis mcire masStabiani proeqtebi garemoze mcire an saerTod araviTar pirdapir efeqts ar moaxdenen. programis farglebSi ganxorcielebuli TiToeuli proeqtisaTvis gansakuTrebuli moTxovnis saxiT dainergeba saukeTeso menejmentis da mSeneblobisa da dagegmarebis miRebuli praqtika. es procedura im proceduris eqvivalenturia, romelic amJamad gamoiyeneba CHF –is mier, rogorc saqarTvelos dasaqmebisa da infrastruqturis ganviTarebis iniciativis (GEII) farglebSi ganxorcielebuli samSeneblo saqmianobis Semadgeneli nawili. 2.2.3 bunebrivi resursebis marTvis gegmebi mosalodnelia, rom saqmianobebs, romlebic energetikis ganviTareba soflad programis mier mowodebuli bunebrivi resursebis marTvis gegmebis SemuSavebidan gamomdinareobs, rogoricaa xis sawvavi masalis gaumjobesebuli programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 17 marTva, tyis masivisa da wyalgamyofebis aRdgena dadebiTi garemosdacviTi zemoqmedebis matarebeli iqneba. imis uzrunvelsayofad, rom araswori teqnikuri proeqtisa da arasaTanado ganxorcielebisagan uaryofiTi efeqtebi ar warmoiSvas, saWiroebis mixedviT bunebrivi resursebis marTvis TiToeul gegmaSi gansazRvruli da CarTuli iqneba saukeTeso menejmentis gamocdileba. es is saqmianobebia, romlebic cnobilia programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufisaTvis da agreTve ganviTareba gamomdinareobs garemosdacviTi miTiTebebidan, romlebic am grantebiT gaTvaliswinebuli saqmianobebis Semarbilebel zomebs aregulireben. qvemoT moyvanili punqtebi moicavs resursebis integrirebuli marTvis gegmis proeqtebSi Semaval potenciur Carevebs: • im teqnologiebis demosntrireba, romlebic sawvavad sasoflo-sameurneo da xis masalis narCenebis efeqturi gamoyenebis saSualebas iZleva (magaliTad. dawnexili xis qsovilis da sasoflo-sameurneo narCenebis granulireba, maRalefeqturi SeSis qurebi da xis Rumelebi) • tyis masivis aRdgenis RonisZiebebi kerZo da sazogadoebriv miwebze, rogoricaa damcavi zolebi, mcire sasoflo-sameurneo nargavebi (xilisa da kaklis xeebi) da mokle rotaciis intensiuri samosavlo (SRIC) xis sawvavi masalis saxeobebi. • wyalgamyofze Casatarebeli erTiani samuSaoebi, maT Soris arxebisa da mdinaris napirebis stabilizacia, sanapiro zonebis aRdgena (xeebisa da buCqebis dargva), dinebispira marTvis zonebis/buferuli zolebis Camoyalibeba, Waobis garemos dacva da aRdgena, tyis masivis aRdgena da tyis gaSeneba, tyis dacva (xanZrebisa da parazitebissagan), gzebis aRdgena da mdinareebisa da sanapiro zolebidan Sinauri cxovelebis SezRudva an Semcireba. • eroziis makontrolebeli Carevebi, rogoricaa wyalsadinari arxis sacobebi da konturuli nargavebi da simRvrivis, naleqi narCenebisa da wylis dinebis sazomi mowyobilobebis damontaJeba. • hidroenergo danadgarebis koroziisa da sxva problemebis (mag. dabinZurebuli sasmeli wyali, wylis bunebrivi garemos ganadgureba) gamomwvevi dabinZurebis gawmenda programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 18 2.3 tipiuri samSeneblo saqmianobebi am nawilSi Sejamebulia energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi sareabilitacio hes-ebisa da bunebrivi gazis 10 warmomadgenlobiT adgilas Casatarebeli samSeneblo saqmianobebi. isini warmoadgenen saqmianobaTa im speqtrs, romelic 40 adgilian mTlian xelovnur modelSi Segvxvdeba. suraTebSi 2-3-dan 2-12 CaTvliT warmodgenilia tipiuri dagegmarebiTi xedi 10 reabilitirebuli soflad energo danadgrebidan TiToeulisaTvis. TiToeuli proeqtis savaraudo samSeneblo periodi Setanilia AcxrilSi 2-3. hes-ebisa da bunebrivi gazis 10 warmomadgenlobiT proeqtSi savaraudod gamosayenebeli tipiuri samSeneblo aRWurviloba warmodgenilia cxrilSi 2-4 da 2-5. cxrili 2-3. tipiuri mcire hesisa da bunebrivi gazis obieqtebi tipi warmadobis gazrda Zama mcire hesi 240 kv mSenebloba + aRWurviloba 8-dan 10-mde fSaveli mcire hesi 500 kv mSenebloba + aRWurviloba 8-dan 10-mde kabali mcire hesi 1000 kv mSenebloba + aRWurviloba 10-dan 12-mde kaxareTi mcire hesi 2000 kv mSenebloba + aRWurviloba 10-dan 12-mde lopota mcire hesi 2000 kv mSenebloba + aRWurviloba 10-dan 12-mde abhesi mcire hesi 1750 kv mSenebloba + aRWurviloba 10-dan 12-mde maWaxela mcire hesi 600 mSenebloba + aRWurviloba 10-dan 12-mde kalauri bunebrivi gazi 100 h aRdgena / milsadeni + aRWurviloba 10-dan 12-mde sarTiWala bunebrivi gazi 500 h dagrZeleba / milsadeni + aRWurviloba 11-dan 18-mde xidisTavi bunebrivi gazi 800 h Aaxali nageboba / milsadeni + aRWurviloba 12-dan 18-mde proeqti kv saqmianobebi mSeneblobis periodi (Tve) programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 19 cxrili 2-4. mcire hesisa da bunebrivi gazis proeqtebis tipiuri samSeneblo aRWurviloba mcire hesis proeqtebi moZravi aRWurviloba uZravi aRWurviloba sxvadasxva zomis satvirto manqanebi (2-3) SeduRebis aparatebi ukana niCbiani eqskavatorebi (1 an 2 samuSao cvlaSi) miwis mTxrelebi kompresorebi greiderebi da buldozerebi Aarmaturis saWreli danadgarebi (eleqtro) Amwekrani betonSemrevebi manqanaze damontaJebuli aparatebi SeduRebis generatorebi sortirebis marTvis manqana (meqanikuri) moZravi betonSemrevi cxrili 2-5. bunebrivi gazis proeqtebi moZravi aRwurviloba sxvadasxva zomis satvirto manqanebi (2-3) ukana niCbiani eqskavatorebi (1 an 2 samuSao cvlaSi) miwis mTxrelebi manqanaze damontaJebuli aparatebi Amwekrani uZravi aRWurviloba SeduRebis aparatebi generatorebi Hhaer kompresorebi (1-2) SeduRebis igulisxmeba, rom mcire hes-ebis reabilitaciis proeqtebi moicavs iseT saqmianobebs, romlebic benzinis an dizelis sawvavze momuSave manqanebis da/an mowyobilobebis gamoyenebas moiTxovs. 2.3.1 mcire hes-ebis proeqtebi saqarTveloSi mcire hidroeleqtro generaciis mrewvelobis ganviTareba gviani 1920-iani wlebidan daiwyo da TiTqmis 20 wels gagrZelda. mzardi samrewvelo seqtorisaTvis eleqtromomaragebis miwodebis mizniT, 1920-1970 ww. 300-ze meti mcire hidroenergo danadgari aigo, simZlavris speqtriT 20 kvt-dan 10 mvt-mde. 1960-iani wlebis Suidan saqarTvelo CarTuli iqna centralur eleqtrosistemaSi, romelic energias yvela sabWoTa respublikas awvdida. amgvarad, mcire, naklebad efeqtiani hes-ebi didmasStabianma hidroeleqtrosadgurebma da Tboenergosadgurebma Secvala. mxolod energosistemis gareT darCenil moSorebul adgilebSi moqmedi mcire hes-ebi iqna SenarCunebuli. 1970-iani wlebis dasawyisisaTvis 20 wliT gaCerda da umoqmedo gaxda mcire hes-ebis, daaxloebiT, 95%. amJamad sabWoTa droidan SemorCenili mcire hes-ebis mxolod 15%-ia qmedunariani. 1991 w. sabWoTa kavSiris daSlisa da saqarTvelos mier damoukideblobis mopovebis Semdeg saxelmwifo qonebis privatizaciiis procesi daiwyo. SemorCenili saderivacio tipis hes-ebis umetesoba saxelmwifo seqtoridan kerZo seqtorSi gadavida. TiTqmis yvela privatizebuli hes-i erTnairi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 20 teqnikuri agebulebisa iyo da iyenebda derivaciuli/ganStoebuli mdinareebis SesaZleblobas SeeqmnaT mcire manZilze didi Wavli, dabalzRurbliani kaSxlis, mimRebi mowyobilobis, wyalgamtari arxebis/akvedukebis/gvirabebis, sadawneo milsadenisa da eleqtrosadgurebis agebis meSveobiT. aqceuli wyali sabolood ukana gadamyvani arxis meSveobiT kvlav mdinareSi eSveba. sareabilitacio/samSeneblo samuSaoebis qvemoT moyvanili aRwera miesadageba mcire hes-ebis umetesobas, romlebic USAID/kavkasia/saqarTveloSi energetikis ganviTareba soflad programis TvalTaxedvis areSi moeqcnen maTi sirTulis an zomis miuxedavad. samSeneblo samuSaoebi: garemos programuli Sefasebis garemos xelovnur modelSi CarTuli yvela mcire hidroeleqtrosadguri saWiroebs dabalzRurbliani kaSxlis srul masStabian reabilitacias, ise rom miRebul iqnas saWiro moculobis wylis nakadi maqsimaluri energetikuli gamosavalis misaRebad. wylis amqcev nagebobaSi samuSaoebis Catarebisas saderivacio tipis hes-ebze, samuSao daigegmeba Semdegnairad: • • • • • • • • mdinaris wylis mimRebi mxaris gauwyloeba gabionebis an miwayrilebis gamoyenebiT. es qmedeba kaSxlis zonis daSrobis saSualebas iZleva sareabilitacio samuSaoebis Casatareblad; gauwyloebuli zonidan narCeni masalebis gatana; teqnikuri proeqtis mixedviT xis yalibebis ageba, romlebSic Semdeg betoni Caisxmeba. foladis RerZebis damateba saproeqto moTxovnisamebr. gamoyenebuli betoni iqneba teqnikur proeqtSi miTiTebuli xarisxis Sesabamisi; wyalmimRebisa da avariuli wyalsagdebis farebis moxsna da remonti; xis yalibebis moxsna betonis gaSrobisa da gamagrebis Semdeg; betonis testireba testirebis specialuri aRWurvilobis gamoyenebiT; wyalmimRebisa da avariuli wyalsagdebis farebis xelaxali dayeneba; da jarTisa da samSeneblo narCenebis gatana damtkicebuli proceduris mixedviT. amisTvis gamoyenebuli samSeneblo aRWurviloba moicavs: buldozers, eqskavators, ukana niCbian eqskavators, amwes, TviTmclels, gadasatan SesaduRebel aRWurvilobas da pnevmatur CaquCs. wylis amqcev nagebobaze muSaobis dros sareabilitacio samuSaoebi unda Catardes wyalmimReb danadgarze, romelic, Cveulebriv, wylis nakadis maregulirebeli ramdenime faris mqone betonis auzs warmoadgens. samuSaoebi moicavs: • • • • • • • • narCenebis gatana wyalmimRebi avzidan; teqnikuri proeqtis moTxovnisamebr xis yalibebis ageba, romlebSic Semdeg betoni Caisxmeba da foladis RerZebis damateba saproeqto moTxovnisamebr. gamoyenebuli betoni iqneba teqnikur proeqtSi miTiTebuli xarisxis Sesabamisi; wyalmimRebi avzidan yvela faris moxsna da SesakeTeblad gagzavna; betonis gaSrobisa da gamagrebis Semdeg xis yalibebis moxsna; betonis testireba testirebis specialuri aRWurvilobis gamoyenebiT; wylis nakadis maregulirebeli SekeTebuli farebis xelaxali dayeneba wyalmimRebi avzis Semowmeba gaJonvebze, avzis wyliT gavsebisa da yvela faris CaketviT; mcire gaJonvebis SemTxvevaSi napralebis betoniT amovseba; da programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 21 • jarTisa da samSeneblo narCenebis gatana damtkicebuli proceduris mixedviT. zemoT aRwerili samuSaoebi unda daiwyos da damTavrdes erTdroulad, vinaidan amqcevi kaSxali muSaobs ise, rom amqcevi kaSxlis SekeTebis samuSaoebisas mdinaris datborvis SemTxvevaSi, reabilitirebul sistemas SesaZlebloba aqvs adidebis garkveuli nakadis Sesrutvis. amisTvis gamoyenebuli samSeneblo aRWurviloba moicavs: ukana niCbian eqskavators, amwes, TviTmclels, gadasatan SesaduRebel aRWurvilobas da pnevmatur CaquCs. garemos programuli Sefasebis garemos xelovnur modelSi gansazRvruli yvela mcire hidroeleqtrosadguri saWiroebs arxisa da akvedukis saSualodan da mniSvnelovani xarisxamde SekeTebas. paralelurad dasruldeba samuSaoebi im mcire hes-ebze, romlebic, rogorc wyalamqcevis SekeTebis, aseve akvedukebis reabilitacias moiTxovs. yvela mcire hes-is arxebze Casatarebeli samuSaoebi SesaZloa moicavdes: • • • • • • • • • • arxidan da akvedukidan narCenebisa da naleqis gatana; teqnikuri proeqtis mixedviT xis yalibebis ageba, romlebSic Semdeg betoni Caisxmeva. foladis RerZebis damateba sarpoeqto moTxovnisamebr. gamoyenebuli betoni iqneba teqnikur proeqtSi miTiTebuli xarisxis Sesabamisi; wyalmimRebi avzidan yvela wylis nakadis, avariuli wyalsagdebi da wyalmovardnis faris moxsna da SesakeTeblad gagzavna; xis yalibebis moxsna da dalodeba sanam betoni gaSreba da gamagrdeba; betonis testireba testirebis specialuri aRWurvilobis gamoyenebiT; akvedukze damWeri filebis gamagreba teqnikuri proeqtis instruqciebis mixedviT; SekeTebuli wylis nakadis, avariuli wyalsagdebi da wyalmovardnis farebis xelaxali dayeneba; arxisa da akvedukis Semowmeba gaJonvebze, wyliT gavsebisa da yvela faris CaketviT; mcire gaJonvis SemTxvevaSi napralebis betoniT amovseba; da jarTisa da samSeneblo narCenebis gatana damtkicebuli proceduris mixedviT. amisTvis gamoyenebuli samSeneblo aRWurviloba moicavs: ukana niCbian eqskavators, amwes, TviTmclels, gadasatan SesaduRebel aRWurvilobas da pnevmatur CaquCs energetikis ganviTareba soflad programaSi CasarTvelad gansazRvruli yvela mcire hidroeleqtrosadguri, romelic garemos programul SefasebaSia moxsenebuli, moicavs avankameras an sadawneo auzs, romelic arxis gagrZelebaa da sadawneo milsadenisaTvis mimRebis rols asrulebs. avankameris avzis struqtura wyalmimRebi danadgaris msgavsia da wyalmimRebi avzis msgavs reabilitacias moiTxovs. es SeiZleba moicavdes: • • • • • arxidan da akvedukidan narCenebisa da naleqis gatana; teqnikuri proeqtis mixedviT xis yalibebis ageba, romlebSic Semdeg betoni Caisxmeva. foladis RerZebis damateba saproeqto moTxovnisamebr. gamoyenebuli betoni iqneba teqnikur proeqtSi miTiTebuli xarisxis Sesabamisi; avankameris avzidan yvela farisa da nagavdamWeri badis moxsna da SesakeTeblad gagzavna; xis yalibebis moxsna da dalodeba sanam betoni gaSreba da gamagrdeba; betonis testireba testirebis specialuri aRWurvilobis gamoyenebiT; programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 22 • • • • SekeTebuli narcendamWeri badis da wylis nakadisa da wyalmovardnis farebis xelaxali dayeneba; avankameris avzis gaJonvebze Semowmeba wyliT gavsebisa da yvela faris CaketviT; mcire gaJonvebis SemTxvevaSi napralebis betoniT amovseba; da jarTisa da samSeneblo narCenebis gatana damtkicebuli proceduris mixedviT. yvela saderivacio tipis hes-is avankameris reabilitaciisaTvis saWiro samuSaoebi amqcevisa da arxis/akvedukis SekeTebis paralelurad damTavrdeba. sareabilitacio samuSaoebis damTavrebis Semdeg, garkveuli drois ganmavlobaSi moxdeba mTeli sistemis kvlav wyliT gavseba da monitoringi gaJonvebis aRmosaCenad da SesakeTeblad. am saqmianobisaTvis gamosayenebeli samSeneblo aRWurviloba moicavs: amwes, TviTmclels, gadasatan SesaduRebel aRWurvilobas da pnevmatur CaquCs garemos programuli Sefasebis garemos xelovnur modelSi gansazRvruli yvela mcire hidroeleqtrosadguri iyenebs sadawneo milsadenebs, romelTac Sesaloa dasWirdeT reabilitacia mcire masStabidan dawyebuli sagrZnob masStabamde. mcire hes-ebis zomisa da generaciuli simZlavris miuxedavad, sadawneo milebis liTonis xarisxi Semowmebul iqneba da susti nawilebi Secvlili iqneba teqnikuri proeqtis mixedviT. amas garda, sadawneo milsadenis damWerebi an Sualeduri sayrdenebi gamagrebuli iqneba, rogorc es teqnikur proeqtSia aRwerili. samuSaoebi SeiZleba moicavdes Semdegs: • • • • • • • air-SemduRebeli mowyobilobis meSveobiT sadawneo milsadenis dazianebuli nawilebis moxsna; gadasatani eleqtro-SemduRebeli mowyobilobis meSveobiT axali nawilebis CaduRabeba; gamaTanabrebeli avzis Secvla an SekeTeba gadasatani SemduRebeli mowyobilobis meSveobiT; teqnikuri proeqtis instruqciebis mixedviT sadawneo milsadenis damWerebis/Sualeduri sayrdenebis gamagreba ; zemoT aRniSnuli samuSaoebis damTavrebis Semdeg, garkveuli drois ganmavlobaSi (+/- ori dRe) sadawneo milsadenis gauwyloeba da monitoringi gaJonvebis aRmosaCenad da SesakeTeblad. yvelaze mniSvnelovani milebis SeerTebis adgilebi iqneba da maT gansakuTrebuli yuradReba daeTmoba; yvela saduRabo samuSaos damTavrebis Semdeg antikoroziuli wylis saRebavis ormagi fenis wasma; da jarTisa da samSeneblo narCenebis gatana damtkicebuli proceduris mixedviT. am saqmianobisaTvis gamosayenebeli samSeneblo aRWurviloba moicavs: bulldozers, amwes, TviTmclels, gadasatan eleqtro da air SemduRebel aRWurvilobas. garemos programuli Sefasebis garemos xelovnur modelSi gansazRvruli yvela mcire hidroeleqtrosadguri moicavs energosadgurebis danadgarebs, romlebic minimaluridan dawyebuli mniSvnelovan SekeTebas moiTxovs. mcire hes-ebis energo sadgurebis kosmetikuri ganaxleba SeiZleba moicavdes Semdegs: • • saxuravis dazianebuli nawilis Secvla; Senobis kedlebis SekeTeba da (rogorc Signidan, aseve garedan) da wvimagamZle wylis saRebavis ori fenis wasma; programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 23 • • • • Senobis kar-fanjris moxsna da SekeTeba an Secvla. kedlebis Rebvis samuSaoebis damTavrebis Semdeg maTi xelaxali damontJeba; energosadguris iatakidan nagvis gatana da saWiroebisamebr iatakis SekeTeba; wylis sadrenaJo sistemis SekeTeba rogorc saxuravis aseve iatakisaTvis; da jarTisa da samSeneblo narCenebis gatana damtkicebuli proceduris mixedviT. am saqmianobisaTvis gamosayenebeli samSeneblo aRWurviloba moicavs: amwes, TviTmclels, gadasatan SesaduRebel aRWurvilobas, xaraCoebs da saRebavis Sesasxurebel xelsawyos. aRWurviloba garemos programuli Sefasebis garemos xelovnur modelSi gansazRvruli da CarTuli yvela mcire hidroeleqtrosadguri aRWurvilobis standartul krebuls moicavs, maT Soris turbinebsa da generatorebs, energo distribuciisa da kontrolis panelebs. miuxedavad imisa, rom aRWurviloba SeiZleba sxvadasxva tipis da sxvadasxva momwodeblis iyos, aRWurvilobis Sefasebisa da damontaJebis procesi standartuli iqneba yvela saderivacio tipis mcire hes-isaTvis. • teqnikuri proeqtis moTxovnisamebr turbinebi moixsneba/daiSleba da SesakeTeblad gaigzavneba nawilebad: korpusi, muSa Tvali, Saxti, sakisrebi, mqnevara da regulatori. gamwovi milisa da sayrdeni filis SekeTeba, SesaZloa, energosadgurSi gaxdes saWiro. generatorebi SeiZleba moixsnas da gadasaxvevad gaigzavnos. yvela arsebuli eleqtrogayvaniloba, SesaZloa, axliT Seicvalos; • yvela Zveli da mwyobridan gamosuli aRWurviloba unda moixsnas da Tanamedrove, ufro efeqturi aRWurvilobiT Seicvalos. reabilitirebul unda iqnas avtomatizaciis sistema, rac mcire hes-is gaumjobesebul, ufro efeqtur muSaobas gamoiwvevs; transformatorebi, fiderebi, salteebi, gadamcemi boZebi da eleqtrogadamcemi xazebi saWiroebisamebr SekeTdeba an Seicvleba; da • • mcire hes-is teritoria kargad unda iqnas daculi saTanado RobiT da saWiroebisamebr unda gamoikras usafrTxoebis niSnebi, romlebic potenciuri safrTxis saxeebs asaxaven. magaliTad, wylis amqcev danadgarTan ramodenime gansxvavebul adgilas gamoikvreba curvis amkrZalavi niSani. arxi da avankameris avzi aRiWurveba damcavi ZelebiT da mavTulWimiT. gamoikvreba maRali Zabvis aRmniSvneli niSnebi, romlebic energosadgurSi an mis ezoSi eleqtrodartymis safrTxeze miuTiTeben. qvemoT moyvanili cxrili 2-6 hidrosadguris kompleqsurobasa da mZime samSeneblo aRWurvilobis gamoyenebiT teqnikuri Carevis sidides miuiTiTebs, xolo cifrebi 2-3 dan 2-9 nimuS-proeqtebis sqemas warmoaCens. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 24 2-6. mcire hes-is proeqtis mSeneblobisTvis saWiro xelsawyoebi mcire hesis sadguris saxelwodeba aRWurviloba didi buldozeri mcire hesi kabali mcire hesi lopota mcire hesi kaxareTi mcire hesi Zama mcire hesi abhesi mcire hesi maWaxela x x saSualo buldozeri patara buldozeri x didi eqskavatori x x x x x x saSualo eqskavatori patara eqskavatori x ukana niCbiani eqskavatori x x Ddidi TviTmcleli x X Ppatara TviTmcleli Ddidi amwe mcire hesi fShaveli x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x saSualo amwe Ppatara amwe x x x x x x MmoZravi SemduRebeli aparati x x x x x x x kompresori x x x x x x x pulverizatori x x x x x x x MmoZravi betonmrevi x x x x x x x armatura x x x x x x x generatori x x x x x x x programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 25 suraTi 2-3. abhesis mcire hesis ruka suraTi 2-4. Zamas mcire hesis ruka programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 26 suraTi 2-5. kabalis mcire hesis ruka suraTi 2-6 kaxareTis mcire hesis ruka programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 27 suraTi 2-7 lopotas mcire hesis ruka suraTi 2-8. maWaxelas mcire hesis ruka programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 28 suraTi 2-9. fSavelis mcire hesis ruka 2.3.2 bunebrivi gazis ganawilebis proeqtebi energetikis ganviTareba soflad programa ori saxis proeqtis ganxorcielebas varaudobs: (1) bunebrivi gazis arsebuli qselebis reabilitacias (2) bunebrivi gazis axali qselebis agebas. reabilitaciis proeqtebi nakleb xarjiani iqneba da gansaxorcieleblad nakleb dros moiTxovs. es proeqtebi kidev erTxel daiyofa or kategoriad; proeqtebi, romlebic sadinarebis miwisqveS damontaJebas moiTxovs da isini, romlebic mxolod miwis zemoTa damontaJebas moicavs. cxrili 2-7. bunebrivi gazis proeqtis cxrili reabilitacia miwiszeda miwiszeda da miwisqveSa axali nageboba arsebuli sistemis martivi miwiszeda reabilitacia martivi miwiszeda sistema romelic saWiroebs axal teqnikur proeqtsa da gamoyofis sakiTxebi mogvarebas. arsebuli sistemis ufro rTuli reabilitacia romelic saWiroebs xelaxla gaTxras. ufro rTuli axali sistema, romelic saWiroebs axal teqnikur proeqts, gamoyofas da gaTxriT samuSaoebs. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 29 gamocdili inJinrebi winaswar SerCeuli proeqtis adgilebs ewvevian, raTa gansazRvron qselebis ramdeni procentia damakmayofilebel mdgomareobaSi da ramdeni procenti moiTxovs reabilitacias/gamocvlas. dRes arsebuli bunebrivi gazis qselebis umetesoba sabWoTa periodSi 25-ze meti wlis win aigo. programuli garemosdacviTi Sefasebis xelovnur modelSi Sesuli bunebrivi gazis reabilitaciis proeqtebi Semdegi saxis saqmianobebs moicavs: • • • • • • • • • • • • gamanawilebel milTa sistemis dazianebul nawilamde misaRwevad Txrilis amoTxra; air SemduRebeli aRWurvilobis meSveobiT milTa sistemis dazianebuli nawilebis moWra da imave zomis axali milebis miduReba; milsadenis yvela axal nawilze antikoroziuli wylis saRebavis ori fenis wasma; Txrilebis miwiT amovseba; gazis wnevis maregulirebeli arasamuSao mdgomareobaSi myofi sarqvelis moxsna da axliT Secvla; antikoroziuli wylis saRebavis ori fenis wasma yvela axal aRWurvilobaze; sazomi xelsawyoebis damontaJeba magistralur milsadenTan kavSiris wertilSi; saWiroebisamebr miwiszeda milgayvanilobebis yvela damWeri sadguris Secvla an SekeTeba; wneviT Semowmeba gaJonvebis gamosaaSkaraveblad da saWiroebisamebr milsadenis SeduReba. aucileblobis SemTxvevaSi ganmeoreba. gansakuTrebuli yuradReba daeTmoba SeduRebis sazRvars; wneviT Semowmebaze dasaswrebad saxelmwifo struqturebis warmomadgenlebis mowveva; yvela gaJonvis aRmofxvris Semdeg odorantis/masxureblis gamoyenebiT saboloo Semowmeba Catardeba, raTa gamoCndes is gaJonvebi, romelTa aRmoCena ver moxerxda wneviT Semowmebis dros, gaJonvebis aRmoCenis SemTxvevaSi SeduRebis meSveobiT maTi SekeTeba; da jarTisa da samSeneblo narCenebis gatana damtkicebuli proceduris mixedviT. Semowmebis warmatebiT dasrulebis Semdeg, qselis moqmedebaSi CaSveba SeiZleba. yvela samuSao teqnikuri proeqtis mixedviTa da damproeqteblebis warmomadgenlebis mWidro zedamxedvelobis qveS regularuli SemowmebebiT (minimum or kviraSi erTxel) unda ganxorcieldes. axali mSenebloba: gamocdili inJinrebi proeqtis adgilebSi im teritoriis Sesaswavlad imogzaureben, sadac milsadenebi unda aigos. SemuSavdeba teqnikuri proeqtebi, romlebic SemoTavazebuli milsadenebis detalur aRweras warmoadgenen, maT Soris SemoTavazebuli marSrutebisa da masalebis daxasiaTebebs. axali mSeneblobebis umetesoba miwis zemoT moxdeba, sadac milebi da armatura mTlianad miwis zemoT aris ganTavsebuli. Tumca, programa ar gulisxmobs bunebrivi gazis im proeqtebs, romlebic nawilobriv miwis qvemoT iqneba. bunebrivi gazis damontaJebis proeqtebi zogadad moicavs: • teqnikuri proeqtis mixedviT arxebis amoTxra milsadenis marSrutis gswvriv; • betonis saZirkvlis mqone milsadenis arxebis damontaJeba. Txrilebis diametri Cveulebriv gamoyenebuli milebis diametrze orjer didia. magaliTad, Tuki milis diametri 100mm-ia, Txrili 200 mm siganis da daaxloebiT 40 sm siRrmis unda iyos; programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 30 • • • • • • • • • • • milis sayrdenis/CarCos (horizontaluri gazis milebis gasamagrebeli) SeduReba arxebis gasamagreblad; gazis horizontaluri milebis damontaJebis dawyeba, mas Semdeg, rac CarCos mqone sayrdeni arxebi adgilzea; samuSao jgufebis momarageba milsadenis marSrutis gansakuTrebuli nawilisaTvis, sadac milis diametric erTgvaria; antikoroziuli wylis saRebavis ori fenis wasma yvela liTonis daufarav nawilze; gazis wnevis maregulirebeli sarqvelebis saWiroebisamebr da teqnikur proeqtSi miTiTebul adgilebze damontaJeba; mTliani sazomi xelsawyoebis damontaJeba magistralur milsadenTan kavSiris wertilSi; yvela gaJonvis aRmofxvramde wneviTi Semowmebisa da SekeTebebis mudmivad Catareba; wneviT Semowmebaze dasaswrebad saxelmwifo struqturebis warmomadgenlebis mowveva; yvela gaJonvis aRmofxvris Semdeg odorantis gamoyenebiT saboloo Semowmeba Catardeba, raTa gamoCndes is gaJonvebi, romelTa aRmoCena ver moxerxda wneviT Semowmebis dros, gaJonvebis aRmoCenis SemTxvevaSi SeduRebis meSveobiT maTi daluqva; Semowmebis warmatebiT dasrulebis Semdeg, qselebis moqmedebaSi CaSveba SeiZleba; jarTisa da samSeneblo narCenebis gatana damtkicebuli proceduris mixedviT. yvela samuSao teqnikuri proeqtis mixedviT da damproeqteblebis warmomadgenlebis mWidro zedamxedvelobis qveS regularuli SemowmebebiT (minimum or kviraSi erTxel) unda ganxorcieldes. suraTebi 2-10 dan 2-12 CaTvliT bunebrivi gazis numiS-proeqtebis sqemas uCvenebs. suraTi 2-10. kalauris bunebrivi gazis proeqtis ruka programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 31 suraTi 2-11. xidisTavis bunebrivi gazis proeqtis ruka suraTi 2-12. sarTiWalis bunebrivi gazis proeqtis ruka programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 32 3. analizi da alternativebi programis alternativebi USAID/kavkasia/saqarTvelo-sTan ganxilvis, SesaZlo partniorebTan konsultaciebis, monawileebTan da SesaZlo beneficiarebTan interviuebis safuZvlze SeirCa. saqarTveloSi ukve dafinansebuli energo iniciativebis saxe da msgavsi an mxardamWeri proeqtebis dafinansebis donoris mier aRqmuli potenciali upirvelesi mosazrebebi iyo. ganxilvebi koncentrirebuli iyo proeqtebze, romlebic exeboda axal mSeneblobasa an reabilitacias da Aarsebuli mcire da saSualo zomis eleqtroenergiis individualuri momwodeblebis infrastruqturis ganaxlebas, ganaxlebadi energiisa da energo efeqturobis mikro da umciresi masStabis piloturi proeqtebis ganxorcielebas, adgilobrivi donis resursebis integrirebuli marTvis gegmebis SemuSavebas da zogadi energiisa da bunebrivi resursebis marTvis saganmanaTleblo inciativebis ganxorcielebas. qvemoT moyvanili alternativebi energo iniciativebisa da SesaZleblobebis sxvadasxva donis kategorizaciazea dafuZnebuli. 3.1 energiasTan dakavSirebuli saqmianobebis ganxiluli tipebi kategorizaciis procesis Sedegad gamoikveTa mxardaWeris oTxi ZiriTadi done da ganviTarda programuli garemosdacviTi Sefasebis savaraudo alternativebi: • • • • saSualo masStabis eleqtroenergiis individualuri momwodebeli nagebobebis aSenebisa da/an reabilitaciaze fokusirebuli teqnikuri daxmareba; mcire masStabis eleqtroenergiis individualuri momwodebeli nagebobebis agebisa da/an reabilitaciaze fokusirebuli teqnikuri daxmareba; mikro an umciresi masStabis eleqtroenergiis individualuri momwodebeli nagebobebis agebisa da/an reabilitaciaze fokusirebuli teqnikuri; da tenikuri daxmareba mxolod energo saqmianobebis ganviTarebaSi. pirveli sami kategoria gansakuTrebuli energo generaciisa an konservaciis proeqtebs moicavs, xolo meoTxe im teqnikuri daxmarebis trening programebsa da sazogadoebis informirebis saqmianobebis ganviTarebasa da ganxorcielebaze koncentrirdeba, romlebic energetikasTan dakavSirebul sakiTxebze informaciis da maTi Semecnebis xelmisawvdomobas zrdis. gaweuli teqnikuri daxmareba SeiZleba moicavdes biznes dagegmvis trenings, teqnikuri proeqtis Sedgenis trenings, ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis qve-seqtoris Sesabamis profesiul trenings da SerCeul energo sakiTxebze xangrZliv perspeqtiviani sakonsultacio momsaxurebis miwodebis SesaZleblobis mqone asociaciebisa da sainformacio centrebis Camoyalibebas. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 33 cxrili 3-1. soflad energetikis bazris ganviTarebisTvis mxedvelobaSi misaRebi alternativebi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 34 kategoriis dasaxeleba saSualo zomis eleqtro energiis individualuri momwodebeli nagebobebi ganmarteba saSualo zomis nagebobebi moicavs mcire hes-is nagebobebs 10mvt dan 50 mvt generaciuli simZlavris CaTvliT da bunebrivi gazis ganawilebis qselis proeqts, romelic SeiZleba moicavdes maRali wnevis milsadenebs. am kategoriaSi moiazreba agreTve axali hes-ebis mSenebloba. saqmianoba Sesrulebadobis dadgenis wina gegmebis da teqnikuri proeqtis Seswavla. saSualo zomis eleqtroenergiis individualuri momwodebeli nagebobis mSenebloba da reabilitacia. biznes gegmis da grantze ganacxadis SemuSavebaSi daxmareba. sesxis fondis CamoyalibebaSi daxmareba. garemoze zemoqmedebis sruli an damatebiTi Sefasebis da/an operirebisa da eqspluataciis gegmebis CatarebaSi teqnikuri daxmareba. eleqtroenergiis individualuri momwodeblis grantiT SesaZlo daxmareba. samSeneblo sakonsultacio momsaxureba da operirebisa da eqspluataciis treningi. mcire zomis eleqtro energiis individualuri momwodebeli nagebobebi saSualo zomis nagebobebi moicavs mcire hes-is nagebobebs 10mv-ze naklebi generaciuli simZlavris CaTvliT da saSualo da dabali wnevis bunebrivi gazis gamanawilebel qselebs. es kategoria iTvaliswinebs mxolod arsebuli mcire hesis reabilitacias. mcire zomis eleqtroenergiis individualuri momwodebeli nagebobis mSenebloba da reabilitacia. Sesrulebadobis dadgenis wina gegmebis da teqnikuri proeqtis Seswavla. biznes gegmis da grantze ganacxadis SemuSavebaSi daxmareba. sesxis fondis CamoyalibebaSi daxmareba. garemoze zemoqmedebis sruli an damatebiTi Sefasebis da/an operirebisa da eqspluataciis gegmebis CatarebaSi teqnikuri daxmareba. eleqtroenergiis individualuri momwodeblis grantiT SesaZlo daxmareba. samSeneblo sakonsultacio momsaxureba da operirebisa da eqspluataciis treningi. infrastruqturaSi SeiZleba Sediodes eleqtro energiis individualuri momwodeblis asociaciis ifisebi da REPSO centri. ganaxlebadi energiis/energoefeq turobisa da resursebis integrirebuli marTvis gegmasTan dakavSirebuli saqmianoba ZiriTadi energetikuli saqmianoba nagebobebi moicavs Sedis mikro-hidro (5kvt-dan100kvtmde) da piko-hidro (5kvt-ze naklebi), fermis donis biogazis qvabebs, biomasis Rumelebs, mcire zomis qaris generatorebs, samSeneblospecifikur mzis Termul da mzis fotogalvanur sistemebs, konkretuli SenobisTvis havis gaTvaliswinebiT mSeneblobas da -specifikur hermetizireba, da sawvavis gadarTvis proeqtebi. Eenergetikis dargSi ganaTleba moicavs mxolod treningis programas. araviTari finansuri an teqnikuri daxmareba ar gaewevaT eleqtroenergiis individualuri momwodeblebisis proeqtebs. biznes gegmis da grantze ganacxadis SemuSavebaSi daxmareba. sesxis fondis CamoyalibebaSi daxmareba. garemoze zemoqmedebis sruli an damatebiTi Sefasebis da/an operirebisa da eqspluataciis gegmebis CatarebaSi teqnikuri daxmareba. eleqtroenergiis individualuri momwodeblis grantiT SesaZlo daxmareba. samSeneblo sakonsultacio momsaxureba da operirebisa da eqspluataciis treningi. infrastruqturaSi SeiZleba Sediodes ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis asociaciis ifisebi da REPSO centri. moicavs zogad treningebs biznes-gegmis SemuSavebisa da eleqtroenergiis individualuri momwodebeli nagebobis operirebaze da profesiul treningebs ganaxlebad energiasTan/energoefeqturobasTan dakavSirebul sxvadasxva teqnikur specialobaSi. infrastruqturaSi SeiZleba Sediodes ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis asociaciis ifisebi da REPSO sainformacio centrebi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 35 3.2 alternativebis SemuSaveba zemoT moyvanil kategoriebze dayrdnobiT saqarTveloSi energetikis ganviTareba soflad saqmianobebis xelSewyobis saSualebebis warmosaCenad USAID/kavkasia/saqarTvelo-sTvis oTxi alternativa SemuSavda. cxrili 3-2 oTxidan TiToeul alternativas aRwers, iseve rogorc “qmedebis gareSe” alternativas, romelic gulisxmobs, rom saqarTvloSi energetikis ganviTareba soflad programis meSveobiT aranairi saxis (finansuri Tu teqnikuri) daxmareba ar Caideba. alternativebi warmodgenilia safexureobrivi seriebis saxiT, sadac TiToeuli alternativaa infrastruqturis ganviTerebis proeqtebis ufro maRali donis mxardaWeras gamoricxavs. alternativebis am wesiT dajgufeba, SesaZlebels xdis Sedegebis naTeli Sedarebas infrastrquturis ganviTarebis sxvadasva donis mxardamWer programasa da im programas Soris, romelic regionebSi SesaZlo saqmianobis gaumjobesebis saxis sapasuxod infrastruqturis gasaviTareblad sabazro Zalebs daeyrdnoba. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 36 cxrili 3-2. alternativebis Sejameba alternativa aRwera saWiro RonisZiebebi qmedebis gareSe energetikis ganviTareba soflad programaSi araa saWiro energetikuli saqmianobis CarTva araviTari soflad energetikis ganviTarebis yovlismomcveli mxardaWera energetikuli saqmianobis yvela kategoria CarTulia am programaSi 50mvt-mde hes-ebis aSenebis an reabilitaciis, bun gazis maRali, saSualo da dabali wnevis gamanawilebeli qselebis aSenebis an reabilitaciis, ganaxlebadi energiis/eneregoefeqturobis piloturi proeqtebis danergvis da resursebis integrirebuli marTvis gegmebis SemuSavebis da energetikuli saqmianobis sruli speqtris _ asociaciebis mxardaWeris REPSO Camoyalibebis da profesiuli saswavlo programebis CaTvliT saSualo masStabis ind energo momw sadgurebi energetikuli saqmianobis kategoriebis umetesoba CarTulia am programaSi 10mvt-mde axali hes-ebis aSenebis, bun gazis maRali, saSualo da dabali wnevis gamanawilebeli qselebis aSenebis an reabilitaciis, ganaxlebadi energiis/eneregoefeqturobis piloturi proeqtebis danergvis da reursebis integrirebuli marTvis gegmebis SemuSavebis da energetikuli saqmianobis sruli speqtris _ asociaciebis mxardaWeris REPSO Camoyalibebis da profesiuli saswavlo programebis CaTvliT. mcire masStabis ind energo momw sadgurebi ganaxlebadi energiis/energoefeqt urobis da res integr marTvis gegmebis mxardamWeri RonisZiebebis SemuSaveba es kategoria isaxavs ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis pilotur proeqtebs da adgilobrivi res integr marTvis gegmebs da energetikis ganviTarebis RonisZiebebis sruli speqtris SemuSavebas asociaciebis mxaradWeri, REPSO Camoyalibebis da profesiuli saswavlo programebis CaTvliT. ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis da res integr marTvis gegmebis mxardamWeri RonisZiebebi zogadi energet RonisZiebebis SemuSaveba es kategoria moicavs energetikis ganviTarebis RonisZiebebis srul speqtrs asociaciebis mxaradWeri, REPSO Camoyalibebis da profesiuli saswavlo programebis CaTvliT. am kategoriaSi araa gaTvaliswinebuli ind energo momw sadgurebis teqnikuri xelSewyoba Tu finansuri mxardaWera, ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis piloturi proeqtebi, Tu adgilobrivi res integr marTvis gegmebi. zogadi energetikuli RonisZiebebis SemuSaveba arCeuli alternativa: mcire masStabis ind energo momw mxardaWera da ganaxlebadi energiis/energoefeqt urobis da res integr marTvis gegmebis mxardamWeri RonisZiebebis SemuSaveba mcire masStabis ind energo momw sadgurebi ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis da res integr marTvis gegmebis mxardamWeri RonisZiebebi zogadi energetikuli RonisZiebebis SemuSaveba ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis da res integr marTvis gegmebis mxardamWeri RonisZiebebi zogadi energetikuli RonisZiebebis SemuSaveba zogadi energetikuli RonisZiebebis SemuSaveba programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 37 3.3 alternativebis aRwera 3.3.1 alternativa 1 - qmedebis gareSe “qmedebis gareSe” alternativis farglebSi mosazrebebidan gamoiricxeba soflad energetikis ganviTarebis proeqtebis investireba da teqnikuri mxardaWera, rogorc soflad energetikis ganviTarebis programis komponenti. soflad dafuZnebuli individualuri energo mimwodeblebi, maT Soris mcire hes-ebi da bunebrivi gazis gamanawilebeli qselebi, ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis piloturi proeqtebi da adgilobriv saTemo kavSirebze dafuZnebuli bunebrivi resursebis marTva gadasarCenad da gasaviTareblad regionuli sabazro Zalebis amara darCeba. ufro metic, USAID/kavkasia/saqarTvelo ar gauwevs aranair mxardaWeras eleqtroenergiis indivdualuri mowodebis operatorebs, adgilobriv saTemo kavSirebs, an regionul ofisebs el energiis individualuri momwodeblebis proeqtebis, mcire masStabis ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis proeqtebis, an resursebis marTvis integrirebuli gegmebis ganviTarebis, finansirebis, ganxorcielebis da/an xangrZliv perspeqtivaSi marTvis sferoSi. energo proeqtebis ganviTarebas kerZo sawarmoebi da sxva donori organizaciebi moaxdenen da aranairi daxmareba ar iqneba gaweuli adgilobrivi institutebis, maT Soris asociaciebisa an proeqtis mxardamWeri ofisebis Camosayalibeblad, romelTac energoseqtoris xangrZlivi mxardaWeris unari SeswevT. 3.3.2 alternativa 2 – soflad energetikis ganviTarebis yovlismomcveli mxardaWera yovlismomcveli energetikuli ganviTarebis modelis mxardaWeriT, USAID/kavkasia/saqarTvelo-s SeeZlo xelmisawvdomi gaexada saWiro fondebi energetikuli investiciebis yvela tipisaTvis, maT Soris infrastruqturis proeqtebis yvela donis ganviTarebisaTvis, rac moicavda axali hidroenergo sadgurebis (HPP) agebas da aseve maTi reabilitaciis mxardaWeras 10 mv-ze meti simZlavris generaciuli danadgariT. garda amisa, soflad energetikis ganviTarebis programis farglebSi USAID/kavkasia/saqarTvelo-s SeeZlo aseve gamoeyo dafinanseba da teqnikuri daxmareba maRali wnevis bunebrivi gazis milsadenebis gafarToebisaTvis. es programa mTlianad iqneboda koncentrirebuli el energiis individualuri momwodeblebis proeqtebis infrastruqturis komerciul momgebianobaze da maT unarze gaezardaT energia saqarTvelos sistemaSi. gaTvaliswinebulia mikro da umciresi masStabis ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis proeqtebis ganviTarebis xelSewyoba, raTa uzrunvelyofil iqnas gaumjobesebuli xelmisawvdomoba energiaze da/an gaumjobesebul energokonservaciaze rogorc saojaxo meurneobis, aseve firmis doneze. resursebis integrirebuli marTvis gegmebis SemuSavebis xelSewyoba aseve gaTvaliswinebulia im soflebSi, sadac el energiis individualuri momwodeblebis infrastruqturis ganviTarebis proeqtebi ganxorcieldeba an soflebSi, romlebsac iseTi resursebi gaaCniaT, romlebsac SeuZliaT zegavlena moaxdinon an Tavad moeqcnen el energiis individualuri momwodeblebis moqmedebis zegavlenis qveS. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 38 3.3.3 alternativa 3 – saSualo masStabis energo infrastruqturis mxardaWera da ganviTareba; arCeuli alternativa es alternativa gamoricxavs axali hidro energo sadgurebis HPP danadgarebis, 10 mv-ze meti generaciuli unaris mqone mcire hes-ebis reabilitaciis an maRali wnevis bunebrivi gazis milsadenebis reabilitaciisa an gafarToebisaTvis SesaZlo dafinansebasa da teqnikur daxmarebas. am alternativis farglebSi saqmianobebi dagegmilia, rom gamoiyenebs arsebul infrastruqturas, rogorc platformas mcire hes-ebis qve-seqtoris zrdisaTvis da qveyanaSi ar Seqmnis raime damatebiTi saxis generaciul simZlavres, romelic proeqtebis Sedegad iqneba miRebuli imaT garda, romlebic SeiZleba klasificirebul iqnen, rogorc mcire hes-ebis “reab”. alternativa 3-is mizania iseTi damxmare danadgarebis, rogoricaa (mcire hes-ebisaTvis) eleqtro sadgurebis, arxebis, dambebis, sadawneo milsadenebis, wyalsagdebis da a.S. da ( saSualo da dabalwneviani bunebrivi gazis proeqtebisaTvis) energo distribuciis qselebis agebisa an reabilitaciis meSveobiT infrastruqturis gaumjobeseba. igulisxmeba mikro da umciresi ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis proeqtebis ganviTarebis xelSewyoba, raTa uzrunvelyofil iqnas gaumjobesebuli xelmisawvdomoba energiaze da/an gaumjobesebul energokonservaciaze rogorc saojaxo meurneobis, aseve firmis doneze. resursebis integrirebuli marTvis gegmebis SemuSaveba-ganviTarebaSi daxmareba aseve gaTvaliswinebulia im soflebSi, sadac el energiis individualuri momwodeblebis infrastruqturis proeqtebi ganxorcieldeba an soflebSi, romlebsac iseTi resursebi gaaCniaT, romlebsac SeuZliaT zegavlena moaxdinon an Tavad moeqcnen el energiis individualuri momwodeblebis moqmedebis zegavlenis qveS . 3.3.4 alternativa 4 - ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis da mxardaWera da saqmianobebis ganviTareba alternativa 4 srulad gamoricxavs el energiis individualuri momwodeblebis infrastruqturis proeqtebs da met yuradRebas amaxvilebs soflebSi ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis teqnologiebis da bunebrivi resursebis marTvis gaumjobesebul Semecnebaze da miRebaze. es alternativa moicavs informaciis gamavrcelebeli programebis, maT Soris zogadi sazogadoebrivi ganmanaTlebeli programebis, ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis specialistebisaTvis da ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis gamoyenebaze momuSave biznesmenebis profesiuli treningebis mxardaWeras, rogorc es miTiTebulia alternativa 5-Si. 3.3.5 alternativa 5 - soflad energetikis ganviTarebis saqmianobebis ganviTareba alternativa 5-is farglebSi pirdapiri dafinanseba gamoiyofa nebismieri masStabis soflad energo infrastruqturis ganviTarebisaTvis. Pprograma mxars dauWers soflad energetikis ganviTarebis nebiemiseri tipis saqmianobebs, maT Soris eleqtroenergiis individualuri momwodeblebis operatori asociaciebis Camoyalibebas da ganaxlebadi energiis proeqtebis mxardamWeri ofisis Seqmnas; es ori gaTvlilia imisaTvis, rom soflad energetikis ganviTarebis programaze informacia xelmisawvdomi gaxdes. garda amisa, programa mxars dauWers im trening-programebis ganxorcielebas, romlebic monawileebs imgvar teqnikur, finansur da/an menejerul unar-Cvevebs ganuviTarebs, romlebic energo seqtorSi dasaqmebisaTvis aris aucilebeli. teqnikuri daxmareba SesaZloa gaewios eleqtroenergiis individualuri programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 39 momwodebel mflobelebs, proeqtis ganviTarebis saxiT, sadac mxardaWera xorcieldeba teqnikuri proeqtis, biznes gegmebis momzadebaSi da proeqtis mflobelis mxridan garantirebuli dafinansebis SemTxvevaSi, proeqtis mSenelobisa da mis Semdgom treningSi fuladi saxsrebis ganTavsebasa da SegrovebaSi, moqmedebaSi CaSvebasa da teqnikur momsaxurebaSi da sxva sakvanZo sakiTxebSi. alternativa 5-is farglebSi, energo generaciisa da distribuciis infrastruqturis ganviTareba upirates sabazro Zalebs darCebaT. energo generaciisa da distribuciis simZlavre Seicvleba ramdenadac sabazro pirobebi iZleva saSualebas. energo generaciisa da miwodebis SesaZleblobisa da xarisxis gasaumjobeseblad investorebi ixelmZRvaneleben konkurentuli ZalebiT. 3.4 alternativebis Sedareba qvemoT moyvanil cxrilSi 3-3 warmodgenilia xuTive alternativis sakvanZo elementebi, romlebic soflis donis gansxvavebuli saxisa da sirTulis proeqtebis mxardaWeras exeba. alternativa 1-sa da alternativa 5-is gamoklebiT, yvela danarCeni alternativa miznad isaxavs energiis SesaZlo xelmisawvdomobis gaumjobesebas specifiuri energo proeqtebisaTvis teqnikuri da/an finansuri daxmarebis aRmoCeniT. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 40 cxrili 3-3. alternativebis Sedareba, matricis ZiriTadi elementebi saqmianobebi alterna tiva 1, araviTar i moqmedeba alternativa 2, ganaxlebadi energiis ganviTarebis sruli mxardaWera Aalternativa 3, arCeuli alternativa – mcire masStabis eleqtroenerg iis infrastruqt uris ganviTareba alternativa 4, ganaxlebadi energies/energ oefeqturobis da resursebis integrirebul i marTvis gegmis mxardaWera da saqmianobis SemuSaveba axali mSenebloba (mcire hesebis) X maRali wnevis bunebrivi gazis milsadenis dagrZeleba X mcire hesis reabilitacia > 10mvt X reabilitacia < 10 mvt X X saSualo da dabali wnevis bunebrivi gazis milsadenis dagrZeleba X X ganaxlebadi energiis/energoef eqturobis piloturi gegma X X X adgilobrivi resursebis integrirebuli marTvis gegma energetikuli saqmianobebi X X X X X X Aalternativa 5, ganaxlebadi energiis saqmianobis SemuSaveba programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi X 41 4. garemosdacviTi maregulirebeli sakiTxebi da politika 4.1 Sesavali PEA savele samuSaoebi ganxorcielda daaxloebiT ornaxevari wlis win mas Semdeg rac vardebis revoluciam qveynis saTaveSi saakaSvilis mTavroba moaqcia. energo seqtorSi mimdinare reformebi cxadyofs saqarTvelos mTavrobis mzadyofnas gaataros deregulirebis politika da mis mier komerciuli energo seqtoris efeqturobisa da usafrTxoebis aRiarebas. es aris sabWoTa periodSi energo seqtorSi arsebuli centralizebuli midgomis mkveTri Secvla. saqarTvelos mTavrobis mcdeloba moiZios energoresursebis alternatiuli wyaroebi da gaaumjobesos maTi xelmisawvdomoba xels Seuwyobs moTxovnamiwodebis dabalansebas da iseTi miznebis realizebas rogoricaa miwodebis usafrTxoeba, efeqturobis zrda da garemos dabinZurebis donis Semcireba. TumcaRa, ganaxlebadi teqnologiebis energousafrTxoebisTvis mniSvnelovani potencialis miuxedavad, saxeldobr, naklebaad xarjiani hidro da bio teqnologiebi, qveyana kvlav ganicdis ganaxlebadi energiis proeqtebis naklebobas. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi ganxiluli damoukidebeli mcire energomwarmoeblebisa da ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis proeqtebis tipidan gamomdinare, sabiTumo fasebze zemoqmedebis mqone proeqtebTan SedarebiT es mcire proeqtebi arakonkurentunarianad aris miCneuli. amdenad, saqarTvelos mTavrobis prioritetia arsebuli didi simZlavris obieqtebis reabilitacia da ara mcire simZlavris obieqtebis mSenebloba da/an reabilitacia. ganaxlebadi energiis proeqtebis ganxorcielebisTvis xelsayreli maregulirebeli garemos ararseboba seqtoris ganviTarebis mniSvnelovan dabrkolebad iqca. saqarTvelos arsebuli energopolitika energo stabilurobasa da usafrTxoebas Semdgomi ganviTarebis winapirobad moiazrebs. TumcaRa, energodamoukideblobisa da mdgradobis miRweva saWiroebs axali obieqtebis mSeneblobis, energoresursebis diversifikaciisa da generaciis arsebuli obieqtebis reabilitaciis prioritetulobas. mowinave teqnologiebisa da energomatareblebze mudmivad mzardi fasebis gaTvaliswinebiT ganaxlebadi energiis teqnologia sul ufro met konkurentunarianobas iZens. saqarTvelos mTavrobis winaSe arebuli energo seqtoris liberalizaciis mizani zrdis stabiluri da kompetenturi maregulireblis arsebobis saWiroebas. seqtoris arsebuli politika da institucionaluri CarCoebi arastabiluria, xolo saqarTvelos mTavrobis warmomadgenlebis xSiri Tanamdebobrivi rotaciebi da damtkicebuli procedurebis xSiri da erTi konkretuli SemTxvevisTvis morgebuli cvlilebebi kidev ufro amZafrebs arastabilurobas. aRniSnuli cvalebadobis gamo bevri damoukidebeli energomwarmoebeli da finansuri dawesebuleba uars acxadebs saWiro investiciebis ganTavsebaze, xolo nebarTvebisa da licenziebis gacemis sferoSi SeTanxmebuli da Tanamimdevruli politikis ararseboba arTulebs arsebul maregulirebel wesebTan Sesabamisobas. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 42 4.2 warmodgenili saqmianobis institucionaluri CarCoebi amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTarebis saagentos mier dafinansebuli energetikis ganviTareba soflad oTxwliani programa miznad isaxavs qvemoT warmodgenil ZiriTad miznebs: • • • • energiis miwodebis zrda soflad (rogorc qseluri aseve ara-qseluri energia); adgilobrivi energowarmoebis marTvis gaumjobeseba; qveynis regionaluri da alternatiuli energomoxmarebis gaumjobeseba; da adgilobrivi energoresursebis efeqturad gomoyenebis donis zrda. aRniSnuli miznebis ganxorcieleba, ZiriTadad, saqarTvelos mTavrobis dadgenilebebisa da kanonebis safuZvelze xdeba, romlebic, Tavis mxriv, warmoadgenen ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis proeqtebis mSeneblobis, reabilitaciisa da damoukidebeli energomwarmoeblebis mier generaciis obieqtebis marTvis nebarTvebis gacemisa da licenzirebis safuZvels. Sesabamisi maregulirebeli dokumentebi moicavs Semdeg kanonebsa da dadgenilebebs: • saqarTvelos kanoni licenziebisa da nebarTvebis Sesaxeb (#1775, miRebulia saqarTvelos parlamentis mier 2005 wlis 25 ivniss); • garemoze zemoqmedebis nebarTvis gacemis wesisa da pirobebis Sesaxeb saqarTvelos mTavrobis 2005 wlis 1 seqtembris #154 dadgenilebiT damtkicebul debulebaSi cvlilebebisa da damatebebis Setanis Taobaze (#26, miRebulia saqarTvelos parlamentis mier 2006 wlis 3 Tebervals); mSeneblobis nebarTvis gacemis wesisa da sanebarTvo pirobebis Sesaxeb (#140, miRebulia saqarTvelos parlamentis mier 2005 wlis 11 agvistos); da saqarTvelos kanoni kulturuli memkvidreobis dacvis Sesaxeb (#2209, miRebulia saqarTvelos parlamentis mier 1999 wlis 25 ivniss), cvlilebebi kanonSi (#1462 – 2002 wlis 18 ivnisi; #2133 – 2003 wlis 7 maisi; #309 – 2004 wlis 1 ivlisi da #2406 – 2005 wlis 22 dekemberi). • • aRniSnuli kanonebis programaze zemoqmedeba aRwerilia nawilSi 4.3 da 4.4. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 43 4.3 mSeneblobis/reabilitaciis nebarTva da garemosdacviTi politika #140 dadgenilebebis Tanaxmad ganaxlebisa da saremonto da sarekonstruqcio samuSaoebis Sesruleba „arsebuli gabaritebisa da iersaxis arsebiTad Secvlis gareSe, maT Soris fasadisa da saxuravis samuSaoTa Sesruleba, garda kulturuli memkvidreobis damcav zonebSi ganTavsebuli Senoba-nagebobebisa, aseve iseTi zonebisa, sadac saqarTvelos mTavrobis an adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis gadawyvetilebiT es sakiTxi sxvagvarad regulirdeba“ ar saWiroebs mSeneblobis nebarTvas. amas garda, saqarTvelos kanoni kulturuli memkvidreobis dacvis Sesaxeb iTvaliswinebs arqeologiuri, sazedamxedvelo, pirveladi Ziebis, istoriul-kulturuli memkvidreobis aRmoCenis, samecniero kvlevis, beWdviT organoSi gamoqveynebisa da dacvis RonisZiebebis saproeqto da samSeneblo xarjebSi gatarebas. arsebiTi saremonto da sarekonstruqcio samuSaoebis Catarebis SemTxvevaSi, kanoniT gaTvaliswinebulia investoris mier saqarTvelos mecnierebaTa akademiaSi dagegmil samuSaoebamde sami TviT adre ganacxadis wardgena. cxrili 4-1. mSeneblobis nebarTvasa da garemosdacviT politikasTan mimarTebiT arsebuli problemebi • dadgenilebebis zogierT muxlSi warmodgenili terminologia ar iZleva procedurebis srul da amomwurav ganmartebas. • saqarTvelos mTavrobis mier wesebisa da dadgenilebebis xSiri Secvla badebs maTi Sesabamisobis kiTxvas. • saqarTvelos mTavrobis kadrebis xSiri rotaciebi aWianurebs nebarTvebis miRebas. • Sesabamisi dadgenilebebi ar iZleva pasuxismgebeli da uflebamosili saxlemwifo struqturis miniSnebas, garda am struqturebSi ganacxadis Setanis saWiroebis miniSnebisa. sxvadasxva regionSi am struqturebs gansxvavebuli saxelebi aqvT miniWebuli da sxvadasxva saxelmwifo struqturis iurisdiqciaSia. arsebuli maregulirebeli garemo ar aris calsaxa, vinaidan „gabaritebisa da iersaxis arsebiTad Secvla” ganmartebuli ar aris. amas garda, ar aris gasagebi aris Tu ara turbinageneratoris Secvla gabaritebis Secvlis tolfasi. saministros warmomadgenlebTan • nebarTvebis gacemisa da licenzirebis da wamyvan specialistebTan saubrisas politikisadmi erTiani midgomis ararseboba arTulebs arsebul PEA jgufma gaakeTa daskvna imis Sesaxeb, kanonebTan Sesabamisobas. rom 2 mvt-ze naklebi simZlavris yvela • adgilobrivi/regionaluri mcire hidroeleqtrosadguri eqceva #140 xelisuflebis mxridan garemosdacviTi dadgenilebis moqmedebis sferoSi da sakiTxebis mwiri codna arTulebs gamartivebuli wesiT, mxolod proeqtebis marTebul Sefasebas. arqiteqturul-gegmarebiTi davalebis safuZvelze miiRebs dagegmili RonisZiebebis Catarebis uflebas. gamartivebuli wesebis Tanaxmad, centraluri xelisufleba ar avaldebulebs ganmcxadebels misTvis raime dokumentaciis wardgenas da mxolod adgilobrivi (regionaluri) Sesabamisi organosadmi teqnikuri proeqtis wardgenis safuZvelze 30 dRis ganmavlobaSi miiRebs maT mier werilobiT gacemul Tanxmobasa Tu akrZalvas. TumcaRa, gamartivebuli procedurac ki garkveul winaaRmdegobebs awydeba. Sesabamisi uflebamosilebis mqone organoebi yvela regionSi gansxvavebuli saxeliT aris warmodgenili da sxvadasxva saxelmwifo uwyebis daqvemdebarebaSia. amdenad, rTuli dasadgenia Tu romel konkretul uwyebas unda mimarTos ganmcxadebelma teqnikuri proeqtis ganxilvis ganacxadiT. #140 dadgenilebis Tanaxmad, “gansakuTrebuli mniSvnelobis” obieqtebis mSnebloba, rogoricaa magistraluri navTobsadeni da gazsadeni, 2 mvt an meti simZlvaris mcire hesi da 10 mvt da meti simZlavris Tboeleqtrosadguri programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 44 saWiroebs gansakuTrebul ganxilvasa da nebarTvas. „gansakuTrebuli mniSvnelobis“ obieqtebSi moiazreba pragramis farglebSi gansaxilveli mcire hesebis didi nawili da bunebrivi gazis yvela proeqti. sametapiani procedura, romliTac xdeba mSeneblobis nebarTvis gacema aseTi tipis proeqtebisTvis da maTi gacemis vadebi Semdegia: • etapi I – arqiteqturul-gegmarebiTi davaleba (30 dRe) • etapi II – arqtiteqturul-samSeneblo proeqtis SeTanxmeba (20 dRe) • etapi III – mSeneblobis nebarTvis gacema (10 dRe) pirveli ori etapi xorcieldeba adgilobriv/regionalur doneze; dokumentaciis momzadeba da gacema mesame etapze xdeba centralizebulad. saxelmwifo uwyeba, romelic mesame etapze gascems nebarTvas mesame etapze garemoze zemoqmedebis Sefasebis dokumentacias (warmodgenils teqnikuri proeqtis nawilis saxiT) garemosdacviTi nebarTvebis departamentSi agzavnis da iTxovs „saxelmwifo ekologiuri eqspertizis daskvnas“. „daskvna“ xdeba mSeneblobis nebarTvis nawili da mtkicdeba saqarTvelos garemos dacvisa da bunebrivi resursebis ministris mier. proeqtis maStabebidan da misi ganxorcielebis adgilmdebareobidan gamomdinare, mSeneblobis nebarTva SeiZleba saWiroebdes Tanxmobas kulturisa da sportis saministrodan imis dasturiT, rom dagegmili RonisZiebebi ar xorcieldeba istoriuli memkvidreobis Zeglis mimdebare zonebSi da/an arqeologiuri gaTxrebis warmoebis adgilebSi. Tu programa energetikis ganviTareba soflad miznad isaxavs mniSvnelovani gabaritebis proeqtis maRali wnevis milsadenebisa da 2 mvt-ze meti simZlavris hesebis mSneblobas/reabilitacias, teqnikuri proeqtebis ganxilva da damtkiceba unda moxdes saxelmwifo kompleqsuri eqspertizis ganyofilebaSi. saqarTvelos mTavrobis mier dasaxuli procedurebis gamartiveba miznad isaxavs am saxelmwifo uwyebis gauqmebas, rac gaauqmebs „daskvnis“ miRebis aucileblobas da arsebuli proceduriT saqarTvelos ekonomikuri ganviTarebis saministro gascems mSeneblobis nebarTvas. eleqtroenergiis damoukidebeli mwarmoeblebis xelSewyoba ZiriTadad moiazrebs arsebuli kerZo energo obieqtebis reabilitacias. amdenad, mSeneblobis dawyebamde mflobel(eb)i unda flobdes yvela Sesabamis nebarTvasa da licenzias. aRniSnuli nebarTvebisa da licenziebis moqmedebis vada, rogorc wesi, ramdenime wliT ganisazRvreba (garemosdacviTi nebarTva, magaliTad, aTi wlis vadiT gaicema). wlebis win aSenebuli hesebis SemTxvevaSi, eleqtroenergiis damoukidebel mwarmoebels SesaZloa wlebis win ukve mopovebuli hqondes aRniSnuli nebarTvebi da licenziebi da mxolod maTi ganaxleba daWirdes. mflobelis mier aRniSnuli dokumentaciis flobisa da Sesabamisi saxelmwifo uwyebebis arqivSi maTi aslebis arsebobis SemTxvevaSi nebarTvisa Tu licenziis ganaxlebis procesi bevrad ufro martivi iqneba. servitutis ufleba mSeneblobis nebarTvis winapirobas warmoadgens. miwis saxelmwifo sakuTrebaSi yofnis SemTxvevaSi gaicema adgilobrivi mmarTvelobis mier, xolo kerZo sakuTrebis SemTxvevaSi mesakuTresTan SeTanxmebiT xdeba misi gamoyeneba. servitutis ufleba mSeneblobis nebarTvaze ganacxadis nawils warmoadgens. proeqtis azriT, servitutis ufleba mniSvnelovani garemoeba iqneba bunebrivi gazis proeqtebis mSeneblobisas. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 45 garemosdacviTi politika #154 dadgenilebiT mcire hesebisa da dabali da saSualo wnevis milsadenebis reabilitaciis SemTxvevaSi, garemosdacviTi nebarTvis gacemis gamartivebuli wesis Tanaxmad, aRniSnul saqmianobas garemosdacviTi nebarTva ar esaWiroeba. TumcaRa, igive maStabis samuSaoebis Catarebisas nebarTva aucilebelia kaSxalis reabilitacis SemTxvevaSi maSinac ki, Tu obieqtis simZlavre 2 mvt-ze naklebia. garemosdacviTi nebarTvebis departamentis mier gacemuli wyalaRebis/wyalCaSvebis nebarTva ar aris saWiro im obieqtebisTvis, romlebic wyals ukve licenzirebuli obieqtebidan – magaliTad, sairigacio arxebidan – iReben. hidroeleqtrosadguris wyalmomaragebis sqemidan gamomdinare, anu iRebs hesi wyals mdinaridan Tu sairigacio arxidan da sad xdeba am wylis Cabruneba, ganacxadi da teqnikuri proeqtis asli waredgineba melioraciis departaments, romelic gascems daskvnas wylis moxmarebaze, an garemosdacviTi nebarTvebis departaments, romelic nebarTvas gascems. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 46 4.4 daskvna progresi aSkaraa saqarTveloSi nebarTvebis, licenziebisa da sertifikatebis miRebasTan asocirebuli procedurebis gamartivebasTan mimarTebiT. miuxedavad amisa, reformebi axali gatarebulia da, xSir SemTxvevaSi, axladSemoRebuli dadgenilebebisa Tu wesebis interpretacia rTulia. (zogierT SemTxvevaSi, debulebebi ar iZleva procedurebis srul da amomwurav ganmartebas, rac nebarTvebis gacemis gaWianurebis mizezi xdeba). kadrebis xSiri monacvleoba kidev ufro aRrmavebs am problemas. arsebuli saxiT gawerili da aRsrulebuli wesebi da dadgenilebebi ar iZleva amomwurav ganmartebebsa da pasuxismgebeli da uflebamosili saxlemwifo struqturis miniSnebas, amdenad kiTxvis arsebobis SemTxvevaSi Znelia pasuxis drouli miReba. swrafad cvladi politikis viTarebaSi da saqarTveloSi mimdinare reformebis pirobebSi PEA jgufis rekomendacia iTvaliswinebs programis sistematiur urTierTobas Sesabamis saxelmwifo struqturebTan da nebarTvebTan da licenziebTan dakavSirebuli kiTxvebis warmoSobis SemTxvevaSi ganmartebebis werilobiT moTxovnas. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 47 5. sabaziso monacemebi/zemoqmedeba garemoze am nawilSi warmodgenilia fonuri monacemebi, romelic programuli garemosdacviTi Sefasebis xelovnur modelSi Semavali aTi adgilidan Segrovda. informacia Seexeba geologias da niadagebs, wylis resursebs, biologiur resursebs, aseve, socialur-ekonomikur da kulturul resursebs. 5.1 geologia da niadagebi saqarTvelo mdebareobs kavkasiis regionSi; mas CrdiloeTiT esazRvreba didi kavkasionis mTebi, samxreTiT - mcire kavkasioni, xolo dasavleTiT -Savi zRva. qveyanas ukavia 69 500 kvadratuli kilometri, xolo sazRvris sigrZe 1 968 kilometrs Seadgens. daaxloebiT 16% anu 310 kilometri ukavia sanapiro zols. geologiuri TvalsazrisiT, qveyana ZiriTadad mezozouri da kainozouri warmoSobisaa. geoteqtonikuri zona ramdenime nawilad iyofa: CrdiloeTidan samxreTamde kavkasionis mTavari qedis antiklinoriumi, kavkasionis mTavari qedi, saqarTvelos sartyeli, aWara-TrialeTis sistema, arTvin-bolnisis sartyeli da loq-yarabaRis zona. saqarTvelos reliefi kontrastulia da maRali, saSualo da dabali mTagoriani zedapiriT gamoirCeva (n. beruCaSvili 1996w). topografia: saqarTvelos sakmaod rTuli topografiuli agebuleba aqvs, maRlobebi iwyeba zRvis donidan (Savi zRvis sanapirodan) 5 068 metramde (Sxaras mTa). mTavari orografiuli elementia kavkasionis didi qedi, mTaTaSorisi CaRrmaveba, kavkasionis mcire qedi da samxreT saqarTvelos vulkanuri zegani. kavkasionis mTavari qedi da samxreT saqarTvelos zegani uerTdeba lixis qeds, romelic saqarTvelos yofs or kontrastul klimatur zonad – dasavleT saqarTvelod da aRmosavleT saqarTvelod (SOEsaqarTvelo, 1999). biogeografia: saqarTveloSi, SedarebiT mcire zomis geografiuli regionisTvis sakmaod bevri ekosistemaa, rac rTuli reliefis, cvladi klimaturi pirobebis da gansxvavebuli geografiuli adgilmdebareobis Sedegia. saqarTveloSi arsebobs oTxi evraziuli bio-geografiuli regioni: aRmosavleT xmelTaSua, CrdiloeT boreuli, iranul-turaniuli da kolxuri (CEO, 2002) niadagebi: saqarTvelos niadagis zonebi moicavs dasavleTis, aRmosavleTis da samxreTis niadagis raionebs. dasavleTis raionisTvis damaxasiaTebelia Cveulebrivi Waobiani da eweri niadagebi, wiTelmiwa da yviTelmiwa niadagebi mTiswineTSi, mTa-tyis da mdelos niadagis zonebi. samxreT raionSi ZiriTadad gvxvdeba wablisferi, Savi (Savmiwa, savele zona) da hidromorfuli wablisferi niadagi eldaris naxevar-udabnoSi da loris mTianeTis samxreT nawilSi. aRmosavleT saqarTvelos savele zonis did nawilSi gavrcelebulia neSompala-karbonatuli niadagebi. mlaSe niadagebi (bicobi da mlaSobi) farTod aris gavrcelebuli taribana-natbeuris, marneulis da gardabnis velis da eldaris teritoriaze. samxreTi nawili ZiriTadad Sedgeba mTis da Cveulebrivi Savi (Savmiwa) da mTa-mdelos niadagebisgan. samxreTis raionis dasavleT nawilSi aluviur-karbonatuli, mTis ruxi-kordiani da yomrali niadagi sWarbobs (NEAP-saqarTvelo 2000, suraTi 5-1). qvemoT mocemulia informacia geologiuri resursebis Sesaxeb im teritoriebisaTvis, sadac dagegmilia programis ganxorcieleba; TiToeuli maTgani moicavs konkretul informacias geologiuri resursebis, geologiuri safrTxisa da niadagebis Sesaxeb. seismuroba gansazRvrulia seismuri skaliT. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 48 suraTi 5-1. saqarTvelos niadagebis ruka 5.1.1 abhesi geologia: abaSiswyali mdebareobs dasavleT saqarTveloSi, zugdidis raionSi, mdinare abaSiswyalTan (romelic mdinare texuras marcxena Senakads warmoadgens). raions samxreTiT esazRvreba odiSis dablobi. raionis centralur mTian nawils neogenis da paleocenis qanebi warmoadgens, romlebic qviSaqvisagan da Tixisgan Sedgeba. egrisis qedis ferdobebi raions CrdiloeTiT esazRvreba. qedis iuruli qanebi kirqvisgan, kiriani Tixisgan da qviSaqvisgan Sedgeba (saqarTvelos atlasi, 1964). geologiuri safrTxe: seismuri TvalsazrisiT, teritoria aqtiur seismur zonas miekuTvneba. regionis seismuroba skaliT “rvianiT” (8) fasdeba (saqarTvelos seismuri riskis Sefasebis ruka, 2006w). niadagebi: es regioni niadagebis mravalferovnebiT gamoirCeva. mdinaris sanapirosTvis damaxasiaTebelia aluviur ukarbonato niadagebi, xolo barSi subtropikuli gaewerebuli niadagebi gvxvdeba. mTa-gorian adgilebSi neSompala karbonatuli niadagebi dominirebs. ufro maRal adgilebSi (1 800dan 2 000 metramde) umetesad yomrali niadagebia. regionis zeda nawili mTis kordiani niadagiT aris dafaruli (saqarTvelos niadagebis ruka, 1999w). 5.1.2. Zama (kexijvari) geologia: sofeli kexijvari Sida qarTlis dablobze mdebareobs da Sida qarTlis, qarelis raions ekuTvnis. simaRle daaxloebiT 700-dan 750 metramdea. sofeli gaSenebulia mdinare Zamaze, romelic mdinare mtkvris Senakads warmoadgens (saqarTvelos atlasi, 1964w). sofels gars ekvris rTuli geologiuri struqturis mqone unikaluri landSafti, sadac dominirebs dablobi da Rrma xeobebi, romlebic mdinare programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 49 mtkvris da misi Senakadebis (Zama, frone, liaxvi) Sedegad warmoiqmna. teritoria zRvis donidan 550-dan 850 m-mde simaRleze mdebareobs. kargad aris gamokveTili akumulaciuri warmonaqmnebi (saqarTvelos enciklopedia, 1984w). geologiuri safrTxe: seismuri TvalsazrisiT, teritoria aqtiur seismur zonas miekuTvneba. regionis seismuroba “rvianiT” 8 fasdeba MKS Skalis mixedviT (saqarTvelos seismuri safrTxis Sefasebis ruka, 2006w). niadagebi: es regioni niadagebis mravalferovnebiT gamoirCeva. dablobSi aluviuri niadagia gavrcelebuli stepis msgavsi mcenareuli safariT. Zvel terasebze Savi (Savmiwa) niadagi gvxvdeba (saqarTvelos niadagebis ruka, 2000w). 5.1.3 kabali geologia: sofeli kabali aRmosavleT saqarTveloSi, kaxeTis raionSi mdebareobs. raionis CrdiloeTi nawili kaxeTis kavkasionis samxreT kalTaze mdebareobs, xolo samxreTiT mdinare alazani Camoedineba (saqarTvelos atlasi, 1964w). alaznis veli sxvadasxva warmoSobis da saxeobis aluviuri danaleqisgan Sedgeba, romelic axalgazrda kontinenturi sinklinuri naoWis zedapirze mogrovda. Sua pliocenis periodis dasasruls, kavkasionis qedis mTiani reliefi ZiriTadad dabali mTebiT da borcvebiT iyo warmodgenili im adgilebSi, sadac amJamad alaznis velia. zeda pliocenis periodSi reliefma teqtonikuri zemoqmedebis Sedegad daiwia da es procesi dResac grZeldeba. am dawevis gamo, mTian-borcvianma reliefma erozia ganicada; Zirma daiwia da danaleqebis sqeli feniT daifara. geologiuri safrTxe: seismuri TvalsazrisiT, teritoria aqtiur seismur zonaSi mdebareobs. am regionis seismuroba MKS Skalaze “cxrianiT” 9 fasdeba (saqarTvelos seismuri riskebis SefasebiTi ruka, 2006w). Zlieri wvimebis an Tovlis intensiuri dnobis Sedegad, SesaZlebelia moxdes uecari wyaldidoba (wyalmovardna), gansakuTrebiT mdinare kabalze zafxul/Semodgomaze (monitoringis da prognozebis departamenti, 2005w). niadagebi: kaxeTis raionSi sxvadasxva tipis niadagi gvxvdeba, rac fizikuri, geografiuli da klimaturi pirobebis mravalferovnebiT aris gamowveuli. mdinare alaznis marcxena sanapiroze umetesad qviSiani, aluviuri da arakarbonatuli niadagia. pirveli zeda terasis qveda zolSi, mdinare alaznis velTan, ZiriTadad gavrcelebulia mdelos, aluviuri da karbonatuli niadagebi, romlebic zog adgilebSi Waobiania. tye-mdelos, aluviuri da arakarbonatuli niadagi dominirebs marcxena sanapiros did farTobze. mTis zolisken, es niadagebi TandaTanobiT yomral niadagSi gadadis (niadagTa tipebis ruka, 1999w) 5.1.4 kalauri geologia: gurjaanis raionis sofeli kalauri mdebareobs aRmosavleT saqarTveloSi, kaxeTSi. raionis Crdilo-dasavleTi nawili alaznis velze mdebareobs, xolo teritoriis centraluri nawili gomboris qedis Crdilo aRmosavleT kalTazea ganlagebuli. landSafti umetesad qviSaqvisgan da Tixisgan Sedgeba da neogenis da paleogenis xaniT TariRdeba. alaznis veli sxvadasxva warmoSobis da saxeobis aluviuri danaleqisgan Sedgeba, romelic axalgazrda kontinenturi sinklinuri naoWis zedapirze mogrovda. Sua pliocenis periodis dasasruls, kavkasionis qedis mTiani reliefi ZiriTadad dabali mTebiT da borcvebiT iyo warmodgenili im adgilebSi, sadac amJamad alaznis velia. gviani pliocenis periodSi reliefma teqtonikuri zemoqmedebis Sedegad daiwia da es procesi dResac grZeldeba. (saqarTvelos atlasi, 1964w) programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 50 geologiuri safrTxe: seismuri TvalsazrisiT, teritoria aqtiur seismur zonad iTvleba. regionis seismuroba MKS Skalaze “cxrianiT” (9) aris Sefasebuli (saqarTvelos seismuri safrTxis Sefasebis ruka, 2006w). niadagebi: alaznis velisTvis damaxasiaTebelia aluviur karbonatuli niadagi, xolo gomboris qedis ferdobze ZiriTadad mTis yomrali niadagi gvxvdeba (niadagTa tipebis ruka, 1999w). 5.1.5 kaxareTi geologia: adigenis raionis sofeli kaxareTi samcxe-javaxeTSi mdebareobs. sofeli ganlagebulia mdinare xvablianze (mdinare mtkvris Senakadi). javaxeTis zegans CrdiloeTiT esazRvreba TrialeTis qedi, aRmosavleTiT – abdul-samsaris da javaxeTis qedebi da samxreTiT – hek-dagis qedi. zegani dasavleTiT wydeba Rrma xeobasTan, romelic mdinare mtkvris Sedegad Camoyalibda (saqarTvelos atlasi, 1964w). regionSi arsebuli lavis sqeli fenebi imaze miuTiTebs, rom javaxeTis zegani warmoiSva vulkanuri moqmedebis Sedegad, romelsac sxvadasxva geologiuri periodebis dros hqonda adgili. yvelaze mniSvnelovani vulkanuri centrebi napralebis gaswvriv mdebareobs, rac gansazRvravs abul-samsaris, javaxeTis da hek-dagis qedebis mimarTulebas (saqarTvelos atlasi, 1964w). vulkanuri aqtivoba zeda oligocenis-eocenis dros daiwyo da yvelaze intensiuri meoTxeul periodSi gaxda. neo-vulkanuri qmedebebis uZvelesi lava kvarc-traqtulia, Semdeg moyveba traqi-andezituri da dacituri lavebi. yvelaze bolos Txevadi bazaltis amofrqveva moxda. mTaTa warmoqmnis procesi paleocenis periodSi daiwyo da seismuri qmedebebis formiT dRemde grZeldeba (saqarTvelos atlasi, 1964w.). geologiuri safrTxe: seismuri TvalsazrisiT, teritoria aqtiur seismur zonad xasiaTdeba. regionis seismuroba MKS Skalaze “rvianiT” (8) fasdeba (saqarTvelos seismuri riskebis SefasebiTi ruka, 2006w). niadagebi: niadagTa tipebi gansxvavdeba simaRlis, ferdobis xarisxisa da konkretuli mdebareobis mixedviT. raionis qveda nawilebSi mTis Savi da karbonatuli niadagebi sWarbobs, xolo zegnis zeda nawilebSi Tixiani Savmiwa da mTa mdelos nadagebi gvxvdeba. cicabo ferdobebi niadagis Txeli fenebiT aris dafaruli. baris mdinareebSi da tbebis axlos naxevrad Waobiani niadagia (saqarTvelos niadagTa tipebis ruka, 2000w). 5.1.6. xidisTavi geologia: sofeli xidisTavi dasavleT saqarTveloSi, guriaSi mdebareobs. raionis mTavari orografiuli segmentia mesxeTis qedi da misi ganStoebebi: vanis, zotis, loborotes da guriis (nigoeTis) ganStoebebi. raionis mTiani nawili andezitebisgan aris agebuli Sua eocenis periodSi, xolo bari da mTagoriani nawilebi eocenis-miocenis periodSi Tixiani fiqalebisgan aris agebuli (saqarTvelos atlasi, 1964w). geologiuri safrTxe: seismuri TvalsazrisiT, teritoria aqtiur seismur zonaSi mdebareobs. regionis seismuroba MKS Skalaze “rvianiT” (8) aris Sefasebuli (saqarTvelos seismuri riskebis SefasebiTi ruka, 2006w). niadagebi: mdinare sufsis xeobaSi aluviuri niadagebia gavrcelebuli, xolo mTa-gorian adgilebSi yviTelmiwa da wiTelmiwa niadagebi sWarbobs. dabali da saSualo maRlob zonebSi yomrali niadagebia gavrcelebuli, xolo zeda maRlobebi yomrali eweri niadagebiT aris dafaruli (saqarTvelos niadagTa tipebis ruka, 1999w). programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 51 5.1.7 lopota (nafareuli) geologia: sofeli nafareuli ganlagebulia mdinare lopotasTan, romelic mdinare alaznis Senakads warmoadgens. sofeli Telavis raions ekuTvnis da mdebareobs aRmosavleT saqarTveloSi, kaxeTSi. geologiuri TvalsazrisiT, landSafti umetesad mezozouri da mesameul periodSi Camoyalibda. iuruli qanebi qviSaqviT da TixiT aris warmodgenili. rac Seexeba centralur kavkasions, mTaTa simaRle 2000 metridan 3000 metramde aRwevs da ar gvxvdeba myinvarebi. adgilobrivi reliefis formireba uZvelesi myinvarebis Sedegad moxda. umetesad gamofituli landSafti sWarbobs. damaxasiaTebelia dabalganviTarebuli mTiswineTis zona (saqarTvelos enciklopedia, 1964). kavkasionis mTebi Telavis raionis Crdilo aRmosavleTiT gvxvdeba da simaRle 2 870 metridan 3 293 metramde meryeobs. samxreT-dasavleTiT gomboris mTebia ganlagebuli, romelTa simaRle 1 522 metridan 1 903 metramde meryeobs. teritoriis centralur nawilSi mdinare alaznis xeobaa ganlagebuli, romlis simaRle 350–dan 600 metramdea (saqarTvelos enciklopedia, 1964) geologiuri safrTxe: seismuri TvalsazrisiT, teritoria aqtiur seismur zonad iTvleba. regionis seismuroba MKS Skalaze “cxrianiT” (9) aris Sefasebuli (saqarTvelos seismuri riskebis SefasebiTi ruka, 2006w). niadagebi: kaxeTis raionSi sxvadasxva tipis niadagia gavrcelebuli, rac fizikur-geografiuli da klimaturi pirobebis mravalferovnebiT aris ganpirobebuli. mdinare alaznis marcxena sanapiroze qviSiani, aluviuri da arakarbonatuli niadagebi gvxvdeba. pirveli zeda terasis qveda zolSi, mdinare alaznis velTan, ZiriTadad gavrcelebulia mdelos Waobiani, aluviuri da karbonatuli niadagebi. tye-mdelos, aluviuri da arakarbonatuli niadagi dominirebs marcxena sanapiros did farTobze. mTis zolisken, es niadagebi TandaTanobiT yomral niadagSi gadadis (niadagTa tipebis ruka, 2000w). 5.1.8 maWaxela (qed-qedi) geologia: sofeli qed-qedi ganlagebulia mdinare maWaxelaswyalze (mdinare Woroxis auzSi), romelic mdebareobs dasavleT saqarTveloSi, aWaraSi. am raions esazRvreba Savi zRva (dasavleTiT), guriis raioni (CrdioeTiT), samcxejavaxeTi (aRmosavleTiT) da TurqeTi (samxreTiT). olqis mTavar orografiul segments warmoadgens mesxeTis, seSeis da arsianis qedi (saSualo simaRle zRvis donidan 2 000-dan 2 500 metramde meryeobs). qobuleTi-Caqvis qedi aWaras or ZiriTad nawilad yofs - sanapiro zolad da mTian zolad. geologiuri TvalsazrisiT, regioni agebulia Sua da zeda eocenuri (saqarTvelos atlasi, 1964w) vulkanuri fenebiT. geologiuri safrTxe: seismologiis mxriv, Sesaswavli teritoria MKS Skalaze “SvidianiT” (7) aris Sefasebuli (saqarTvelos seismuri riskebi Sefasebis ruqa, 2006w). Zlieri anTropogenuri gavlenis gamo (tyis Wra) regionSi mewyeris da talaxis niaRvrebis mzardi tendencia arsebobs. mewyers umetesad adgili aqvs regionis saSualo mTian zonaSi (monitoringisa da prognozebis departamenti, 2005w). niadagebi: regionSi niadagebi gansxvavdeba zRvis donidan simaRlis da specifikuri adgilmdebareobis mixedviT. viwro sanapiro dafarulia qviSiani da qviSian-aluviuri niadagiT. regionis zogierT nawilSi gvxvdeba Waobis da mdelos aluviuri Waobis niadagebi. zeda mTian nawilSi wiTelmiwa niadagebi dominirebs (saqarTvelos niadagebis tipebis ruka, 1999w ). programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 52 5.1.9 fSaveli geologia: sofeli fSaveli mdebareobs kaxeTis regionSi, mdinare sToris axlos (mdinare alaznis Senakadi). sofeli ganlagebulia zRvis donidan 500 metrze (saqarTvelos atlasi, 1964w). geologiuri TvalsazrisiT, landSaftis formireba metwilad mezozour da mesameul periodSi Camoyalibda. iuruli fenebi qviSiT da TixiT aris warmodgenili. am raionSi gorebi mcire zomisaa, zRvis donidan saSualod 500 metrzea da ar gvxvdeba myinvarebi. uZvelesi myinvarebiT formirebuli miviReT adgilobrivi reliefi Zlier Camorecxili landSaftiT. tipiuri maxasiaTebeli aris dabalganviTarebuli mTiswineTis zona (saqarTvelos atlasi, 1964w). geologiuri safrTxe: seismuri TvalsazrisiT, teritoria aqtiurad miiCneva. regionis seismuroba MKS Skalaze “cxrianiT” (9) aris Sefasebuli (saqarTvelos seismuri safrTxis Sefasebis ruka, 2006w). niadagebi: niadagis safari gansxvavebulia da mdinare alaznis marcxena sanapiros uzarmazar farTobze dominirebs tye-mdelos, aluviuri da arakarbonatuli niadagebi. TandaTanobiT niadagi icvleba da mTiswineTis zolSi yomral niadagSi gadadis (saqarTvelos niadagis tipebis ruka, 2000w). 5.1.10 sarTiWala sofeli sarTiWala gardabnis raions ekuTvnis da aRmosavleT saqarTveloSi, qvemo qarTlis regionSi mdebareobs. gardabnis raions CrdiloeTiT esazRvreba lalnos qedi, xolo dasavleTiT – TrialeTis qedi. samgoris zegani ialnos qedis samxreTiT mdebareobs. zeganis formireba Tixnari fiqali niadagisgan gviani paleocenis da adreuli miocenis periodebSi moxda (qarTuli enciklopedia, 1984w). geologiuri safrTxe: seismologiuri TvalsazrisiT, teritoria aqtiur seismur zonaSi mdebareobs. MKS Skalaze es regioni miCneulia “rvianiT” (8) aris Sefasebuli (saqarTvelos seismuri safrTxis Sefasebis ruqa, 2006w). niadagebi: am raionisTvis damaxasiaTebelia Savi niadagi (Savmiwa). maRlob adgilebSi gvxvdeba tyis yavisferi muqi da mdelos yavisferi muqi niadagebi (niadagTa tipebis ruka, 1999w). 5.2 wylis resursebi am TavSi yuradReba gamaxvilebulia saqarTvelos wylis resursebze da moicavs mTavar sakiTxebs, rogoricaa meteorologia da klimati; xazgasmulia klimatur pirobebis kontrastuloba aRmosavleT da dasavleT saqarTvelos Soris. hidrologiaSi xazgasmulia qveynis ori mTavari mdinaris auzi da zedapiruli da niadagqveSa wylebis gamosadegoba; da wylis xarisxi, sadac xazgasmulia is ZiriTadi sakiTxebi, rogoricaa arsebuli dabinZureba da misi gavlena mdinareebze da Sav zRvaze. Tumca, saqarTvelos wylis resursebTan dakavSirebuli arsebuli informacia da monacemebi, konkretulad ki programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufis mier Sefasebuli adgilebis da mimdebare teritoriis Sesaxeb sakmaod mwiria. amis mizezi ki ZiriTadad finansebis naklebobaa. qveynis zedapiruli wylebis raodenobisa da xarisxis Sesaxeb informacia sakmaod SezRudulia, xolo niadagqveSa wylebis resursebis Sesaxeb monacemebi praqtikulad ar arsebobs. ukeTes SemTxvevaSi, bolo wlebSi hidrometeorologiis saxelmwifo departamentis mier moxda monacemTa Segroveba dabinZurebis aTamde standartuli maCveneblis Sesaxeb monitoringis 42-mde adgilSi. am monacemebis Segroveba xSirad ar xdeba da arc maincdamainc zustia. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 53 aseT situaciaSi, programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gadawyvita, yuradReba SeeCerebina erovnuli da regionuli wylis resursebis analizze da am analizSi SeZlebisdagvarad gamoeyenebina arsebuli adgilobrivi informacia da monacemebi. 5.2.1 meteorologia da klimati meteorologia atmosferul mecnierebaTa qve-dargia, romelic koncentrirebulia amindis procesebze da prognozze. meteorologiuri fenomeni advilad SesamCnevi amindis movlenaa, romlis axsna SesaZlebelia meteorologiuri mecnierebiT. erT-erTi aseTi movlenaa naleqebi. naleqebi aris atmosferuli wylis aorTqlebiT warmoqmnili nebismieri produqti, romelic ileqeba dedamiwis zedapirze. hidrologiuri ciklis es mTavari komponenti planetaze wylis deponirebas uzrunvelyofs da erTaderTi bunebrivi produqtia nebismier zedapiruli wylebis sistemaSi. amdenad, meteorologiur da klimatur movlenebs mniSvnelovani zegavlena aqvs wylis resursebze adgilobriv, regionul da erovnul doneze. saqarTvelos klimati uaRresad mravalferovania da moicavs ramdenime klimatur zonas notio subtropikulidan dawyebuli mudmivi TovliT da myinvarebiT damTavrebuli. saqarTvelo SedarebiT dabal ganedze mdebareobs da Rrublianoba zomieria, mzis naTebis saSualo wliuri xangrZlivoba 1,350dan 2,500 saaTamde meryeobs, xolo mzis radiaciis xarisxi zRvis donesa da 500 metr maRlobs Soris sul daaxloebiT 115-dan 150 kkal/sm2-s Seadgens. saqarTvelos klimatis mravalferovnebas ori ZiriTadi faqtori ganapirobebs FAO, UNEP / GRID-Arendal): 1) saqarTvelos mdebareoba. saqarTvelo subtropikuli zonis CrdiloeT sazRvarze mdebareobs, kaspiis zRvasa da Sav zRvas Soris. Savi zRva zomiers xdis temperaturas dasavleT saqarTveloSi, gansakuTrebiT sanapiro zolSi da iwvevs Zlier naleqs. 2) kavkasionis qedi: kavkasionis mTebi qveyanas CdiloeTidan civi haeris masebis Semosvlisgan icavs. mcire kavkasioni nawilobriv icavs qveyanas samxreTidan mSrali haeris masebis Semosvlisgan. Savi zRvis da kavkasionis didi da mcire mTebis gavlenis garda, lixis qedi (suramis qedi) CrdiloeTiT uerTdeba did kavkasionis, xolo samxreTiT patara kavkasions da qveyanas aRmosavleT da dasavleT nawilebad yofs. maxasiaTeblebis am unikaluri jgufis mixedviT, saqarTvelo or kontrastul klimatur zonad – aRmosavleT saqarTvelod da dasavleT saqarTvelod iyofa (FAO). dasavleT saqarTveloSi notio subtropikuli klimatia da masze did gavlenas axdens Savi zRvis sanapiro zoli. naleqebis saSualo raodenoba weliwadSi 1, 1000-dan 2000 mm-mde meryeobs da xSirad 2000 mm-s aRemateba sanapiro zolSi. naleqebi wlis ganmavlobaSi Tanabrad nawildeba, gansakuTrebiT wvimiania Semodgomis Tveebi. regionis zRvis donidan simaRlis mixedviT sagrZnoblad gansxvavebuli klimatia; Tu dasavleT saqarTvelos umetes dablob adgilebSi wlis ganmavlobaSi SedarebiT Tbila, am dros didi da mcire kavkasionis mTiswineTSi da mTian adgilebSi grili da notio zafxuli da Tovliani zamTari icis. /am regionSi Sua zamTris saSualo temperatura 50C-s Seadgens, xolo zafxulis saSualo temperatura 220C-ia (UNEP / GRID-Arendal, FAO). aRmosavleT saqarTvelos lixis da mesxeTis qedebi Savi zRvis sanapiro zonis gavlenisgan icavs; aq gardamavali klimatia, notio subtropikulidan programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 54 kontinenturSi.Mam regionis amindze zegavlenas axdens aRmosavleTidan Semomavali centraluri aziis/kaspiis mSrali haeris masebi da dasavleTidan Semomavali Savi zRvis haeris masebi. naleqebis saSualo raodenoba dasavleT saqarTvelosTan SedarebiT gacilebiT naklebia da weliwadSi 500 dan 800 mmmde meryeobs; wvima (setyva) umetesad gazafxulze da Semodgomaze modis. aRmosavleT saqarTvelos did nawilSi zafxuli cxelia (gansakuTrebiT dablob adgilebSi) da zamTari SedarebiT civia; regionebSi, romlebic zRvis donidan 2 000 metrze mdebareobs, xSirad zafxulis TveebSic ki yinvaa. am regionSi Sua zamTarSi saSualo temperatura 3° C- ia, xolo Sua zafxulSi saSualo temperatura 23° C –s aRwevs (UNEP / GRID-Arendal, FAO). alpur da maRalmTian regionebs aRmosavleTiT da dasavleTiT, aseve naxevrad aridul regions loris zeganze, samxreT aRmosavleTiT, metad Taviseburi sakuTari mikroklimati gaaCnia. alpuri pirobebi daaxloebiT 2100 metridan iwyeba da 3600 metris zeviT mTeli wlis manZilze mTebi TovliT da yinuliT aris dafaruli. 5-1 cxrilSi mocemulia programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufis mier Segrovebuli monacemebi naleqebis Sesaxeb, romelic saqarTvelos yvela regions da ZiriTad klimatur garemos moicavs, sadac “energetikis ganviTareba soflad” programis farglebSi mcire hesebis da bunebrivi airis ganawilebis sistemebis proeqtebi unda ganxorcieldes. Tumca, miuxedavad imisa, rom adgilobrivi inJinrebi da sainJinro firmebi farTod iyeneben am monacemebs, masSi mocemulia naleqebis done sabWoTa periodSi, vinaidan amJamad naleqebis Sesaxeb monacemebi qveyanaSi mimofantuli mxolod ramdenime sadguriT Semoifargleba, romlis monitoringi arc Tu ise xSirad xorcieldeba. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 55 cxrili 5-1. mcire hesis punqtis saSualo Tviuri da wliuri naleqis monacemebi (mm) mcire hesebis met..sadguri proeqtebi Tve weli I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII abhesi dimi 26 24 23 23 24 29 29 33 32 31 31 27 332 Zama gori 9 9 11 14 19 17 15 15 16 15 15 11 166 kabali yvareli 13 15 22 27 36 39 27 30 41 31 22 14 317 kaxareTi axalcixe 8 8 10 13 16 20 17 16 13 14 12 11 158 lopota Telavi 9 11 15 21 33 40 29 25 24 22 17 14 260 maWaxela baTumi 46 39 34 28 31 52 59 75 88 76 65 59 652 fSaveli Telavi 9 11 15 21 33 40 29 25 24 22 17 14 260 bunebrivi gazi Tve met.sadguri weli I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII sarTiWala gombori 10 11 18 30 37 40 22 26 37 21 14 12 298 kalauri gurjaani 12 14 20 28 34 36 28 31 39 28 19 11 300 xidisTavi Coxatauri 40 31 28 21 23 46 48 54 69 56 43 47 486 wyaro: naSromi klimaturi pirobebisa da atmosferuli naleqebis Sesaxeb, 1975 5.2.2 hidrologia hidrologia aris swavleba wylis moZraobis, ganawilebis da xarisxis Sesaxeb da aqedan gamomdinare, Seexeba rogorc hidrologiur cikls ise wylis resursebs. hidrologiis sferoSi Sedis hidrometeorologia, zedapiruli hidrologia, hidrogeologia, wyalsakrebi farTobis menejmenti da wylis xarisxi, sadac wyals mTavari roli akisria. meteorologia da hidrologia hidrometeorologiis swavlebis sagans warmoadgens. saqarTveloSi didi raodenibiT wylis resursi arsebobs (~0.9 m3/km2), rac 2,5jer metia msoflios saSualo maCvenebelze da daaxloebiT oTxjer meti erT sul mosaxleze (>12,000 m3/capita) vidre somxeTSi da azerbaijanSi (UNEP/GRID). miuxedavad imisa, rom qveyanaSi uxvad aris wyali, resursebis ganawileba sxvadasxvagvarad xdeba, rac ganpirobebulia naleqebis gavrcelebiT qveynis notio dasavleTidan naxevrad aridul aRmosavleTamde. dasavleT saqarTveloze qveyanaSi arsebuli wylis resursebis 75%-ze meti modis, maSin rodesac samrewvelo saSualebebis (~60%), sarwyavi miwebis (~85%) da mosaxlobis (~60%) umravlesoba aRmosavleT saqarTveloSia, rac araefeqtur da araekonomiur wylis menejments iwvevs. mdinareTa auzebi: saqarTvelos mdinareTa qseli klimaturi da topografiuli pirobebis anareklia da naTlad asaxavs araTanabar ganawilebas aRmosavleT da programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 56 dasavleT auzebs Soris. saqarTveloSi 26 000-ze meti mdinarea, romelTa daaxloebiT 70% dasavleT saqarTveloSi Camoedineba, xolo danarCeni aRmosavleT saqarTveloSi. mdinareebis umravlesoba (99%) moklea (25 km-ze naklebi), 140-mde mdinaris sigrZe 25–dan 500 km-s aRwevs. yvelaze didi mdinareebia rioni, mtkvari, Woroxi, enguri, kodori da alazani (FAO, UNECE, UNEP / GRID-Arendal). saqarTveloSi ori ZiriTadi sadrenaJo auzia, romelic gamoyofilia lixis qediT: dasavleTis auzi, romelic Sav zRvaSi Cadis da aRmosavleTis auzi, romelic kaspiis zRvaSi Cadis. Savi zRvis auzi, romelic bevri mdinarisgan da tbisgan Sedgeba, qveynis dasavleT nawilSi mdebareobs da masze Zlier zegavlenas axdens dasavleT saqarTvelos klimaturi garemo. Savi zRvis auzis mTavari mdinareebia: rioni, enguri, kodori, sufsa da Woroxi (UNECE, FAO). mdinare rionis auzi (sqema 5-1) saqarTvelos xmeleTis daaxloebiT 20%-s Seadgens. mdinare rioni Savi zRvis yvelaze didi Senakadia da saqarTvelos Savis zRvis sanapiroze erTaderT yvelaze did dabinZurebis wyarod iTvleba; Sav zRvas igi foTTan uerTdeba (UNECE). garda amisa, saqarTvelos kolxeTis dablobis Waobebi da paliastomis tba Savi zRvis regionis erT-erTi yvelaze vrcel notio teritorias moicavs da mdinare rionisTvis bunebrivi filtris movaleobas asrulebs (UNEP / GRID-Arendal). suraTi 5-2. dasavleT saqarTveloSi mdinare rionis auzi wyaro: “garemosdacviTi satatusi - saqarTvelo” – UNEP / GRID kaspiis zRvis auzi qveynis aRmosavleT nawilSi mdebareobs da regionis mSral klimats asaxavs. kaspiis zRvis auzis mTavari mdinareebia mdinare mtkvari da misi Senakadebi – Tergi, andiskoie, alazani da lori. mdinare kuras (cnobilia rogorc mdinare mtkvari) auzi (sqema 5-3) aRmosavleT saqarTveloSi yvelaze mniSvnelovania da yvelaze didi mdinarea kavkasiaSi, romelic saqarTvelos xmeleTis 23%-s faravs; aRmosavleT saqarTvelos TiTqmis yvela mdinare mtkvris sistemaSi Sedis da kaspiis zRvaSi Caedineba (UNECE). mtkvari saTaves iRebs TurqeTSi da bevri Senakadebi aqvs somxeTSi; sxva mniSvnelovani mdinareebi, rogoricaa CrdiloeTiT mdebare lori da alazani, mdinare mtkvris dinebas azerbaijanSi uerTdeba; es ki sazRvris sxvadasxva mxares mdebare mniSvnelovan wylis resurss qmnis saqarTvelosTvis da mezobeli qveynebisTvis. mtkvris sigrZe daaxloebiT 1 515 km-ia,[; maT Soris 390 km saqarTveloze modis. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 57 suraTi 5-3. aRmosavleT saqarTveloSi mdinare mtkvar-araqsis auzi wyaro: USAID/kavkasia/saqarTvelo – regionuli wylebis proeqti samxreT kavkasiaSi. momzadebulia GIS & RS samecnieri saswavlo centris mier. cxrili 5-2. mcire hesebis saSualo mdinaris Camonadeni (m3/s) saxeobebi da niadagis mcire hesi (m3/s) saSualo Tviuri maqsimumi Camonadeni (m3/s) abhesi 8.2 8.8. 4.3. qviani Zama 3.2 9.4 1.4 qviSiani kabali 2.5 6.0 0.9 qviani kaxareTi kaxareTi 5.0 10.0 3.0 qviani lopota lopota 4.0 8.2 1.9 qviani maWaxelis wyali maCaxela 15.0 35.0 9.0 qviani sToris sairigacio sistema fSaveli 8.1 12.0 2.9 qviSiani saSualo mdinaris Camonadeni mdinare abaSa Zama kabali saSualo Tviuri minimaluri Camonadeni (m3/s) Mmdinaris kalapotis niadagi wyaro: mcire hesis teqnikuri dokumentacia damowmebuli da ganaxlebuli saqarTvelos wylis proeqtis mier. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 58 tbebi da rezervuarebi: saqarTveloSi daaxloebiT 860 tba da TiTqmis 700 myinvaria, romlis saerTo farTobi, Sesabamisad, 170 km2 (mTliani xmeleTis 0,24%) da 500km2-ze mets (mTliani xmeleTis 0,7%) udris. tbebis umetesoba Zalian pataraa da maTi 74% xuT mTavar tbaze nawildeba, esenia: paliastomi, saRamo, faravani, riwa da tabawyuri; faravnis tbas yvelaze didi zedapiruli farTobi ukavia, tabawyuris tba yvelaze didia moculobiT, xolo riwa yvelaze Rrmaa. tbebs gansxvavebuli warmoSoba aqvT: arsebobs teqtonikuri, myinvaruli (yvelaze bevri), mdinareuli, sanapiro zolis, karstuli, sufoziuli, dagubebuli, mewyruli da anTropogenuli warmoSobis tbebi. mdinare kuras/mtkvris auzis yvelaze didi tbebia faravani, saRamo, tabawyuri da jandari (FAO, UNECE). cxrili 5-3. saqarTvelos ZiriTadi tbebi tba faravani sagamo wylis Aauzis Maqmsimaluri zedapiri (km2) parTobi (km2) siRrme (m) 37.5 234.0 Mminimaluri siRrme (m) momarageba (106 m3) 3.3 2.42 90.8 4.81 528.0 2.3 1.6 7.7 tabawyuri 14.2 83.1 40.2 15.5 221.0 jandara* 12.5 (6 km2 saqarTveloS i) 330 7 4.8 50.0 paliastomi 18.2 547 3.2 2.6 52 riwa 1.5 67 116 ar Seesabameba ar Seesabameba * saerTaSoriso tba (azerbaijani-saqarTvelo) wyaro: “ekologia da wyalTa urTierToba saqarTveloSi”, mecniereba, 1992, “dokumenti – miTiTeba sazRvarze mdebare da saerTaSoriso tbebze” fineTis garemosdacviTi instituti, 2001 qveyanaSi 43 rezervuaria, romlebic ZiriTadad irigaciisa da wylis energiis generaciisTvis gamoiyeneba; hidroeleqtroenergiis yvelaze didi kaSxalia enguris kaSxali, xolo yvelaze didi sairigacio rezervuari mdinare lorzea ganlagebuli, esenia: sionis rezervuari (325 milioni m3) da Tbilisis rezervuari (308 milioni m3). miuxedavad imisa, rom 35 rezervuari (~80%) aRmosavleT saqarTveloSia ganTavsebuli, xolo danarCeni rva (~20%) dasavleT saqarTveloSi, sul rezervuarebis xarjis mxolod 60% modis aRmosavleT saqarTveloze (UNECE). gruntis wylebi: saqarTveloSi didi raodenobiT gruntis wylis resursebi arsebobs, romlebic, mdinareebisa da klimatis msgavsad, araTanabrad vrceldeba da matulobs aRmosavleTidan dasavleTisken. gruntis wylebi saqarTvelos mTeli wylis resursebis 33%-s Seadgens da umetesad dasalevi wylis daniSnuleba gaaCnia, Tumca sasoflo-sameurneo miznebisTvisac gamoiyeneba. sxva saxis wylis resursebTan SedarebiT, gruntis wylebis Sesaxeb monacemebi mwiri da SezRudulia, vinaidan misi, rogorc resursis ganviTareba sabWoTa periodSi ar momxdara. sabWoTa periodSi yuradReba gamaxvilebuli iyo programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 59 zedapiruli wylebis infrastruqturis ganviTarebaze. sul gruntis wylis resursebi daaxloebiT 560m3/s-s aRwevs, romlis mxolod ~ 100m3/s gamoiyeneba (GRID-Arendal); am resursebis 61% dasavleT saqarTveloSia, xolo 39% aRmosavleT saqarTveloSi mdebareobs. aRniSnuli resursebis umetesoba forovan, napralovan karstul da napralovan lavur qanebSi moipoveba. 5.2.3 wylis xarisxi saqarTvelos zedapiruli da gruntis wylebis Sesaxeb sakmaod mcire informacia arsebobs. saqarTvelos hidrometeorologiis saxelmwifo departaments gaaCnia monacemebi dabinZurebis aTamde standartuli maCveneblis Sesaxeb, romelic monitoringis 42-mde adgilSi Segrovdeba (UNECE). miuxedavad imisa, rom maT angariSebSi yovelwliuri saSualo monacemebia warmodgenili, gazomvebi xSirad ar xdeba (ramdenime gazomva sxvadasxva wlebSi) da SeiZleba zusti ar iyos nimuSebis Segrovebisa da analizis xarisxis kontrolidan gamomdinare. programuli garemosdacviTi Sefasebis dros Semowmebul arcerT adgilSi wylis xarisxis Sesaxeb konkretuli monacemebi ar arsebobs. ufro metic, rogorc sCans, “soflad energetikis ganviTarebis” programiT gaTvaliswinebuli mcire hesebisa da bunebrivi airis sistemebis arcerT potenciur obieqtze ar arsebobs monacemebi wylis xarisxis Sesaxeb; “soflad energetikis ganviTarebis” programis jgufma TiToeul konkretul magaliTze unda gansazRvros wylis xarisxis Sesaxeb monacemebis arseboba. da mainc, bolo xanebSi saqarTveloSi ramdenime proeqti ganxorcielda, romlis farglebSi saqarTvelos wylis resursebsa da wylis xarisxTan dakavSirebuli samuSaoebi Catarda, romelic orientirebuli iyo mtkvararaqsis mdinaris ZiriTad nakadze da mis auzze; praqtikulad, ar arsebobs informacia dasavleT saqarTvelos an nebismier adgilas mtkvar-araqsis auzis gareT wylis xarisxis Sesaxeb. es proeqtebia: USAID/kavkasia/saqarTvelos mier ganxorcielebuli samxreT kavkasiaSi wylis menejmentis proeqti. am proeqtis farglebSi moxda saqarTvelos xuTi hidrometriuli sadguris reabilitacia, sadac amJamad regularulad xdeba monacemebis dafiqsireba wylis donisa da dinebis Sesaxeb; xolo TbilisSi arsebuli sadguri axorcielebs wylis xarisxis monitorings. DAI-m Tbilisis hidromet sadgurs gadasca wylis xarisxis kontrolisaTvis saWiro mowyobilobis erTi kompleqti da Caatara treningi procedurebsa da xarisxis kontrolze. euTo/nato-s proeqti. am proeqtis farglebSi TveSi erTxel wylis kontroli xorcieldeba monitoringis 10-12 sadgurSi, romlebic mdebareobs mdinare mtkvarze, alazanze, xramze da debedze, aseve aRmosavleT saqarTvelos transsazRvrul teritoriaze. proeqtis farglebSi mowmdeba mtkvar-araqsis auzSi mZime liTonebis, poliqlorinuli bifenilebis, pesticidebis da poliaromatuli naerTebis koncentracia. UNDP/ Sida-s proeqti. am proeqtiT, monitoringis 16-18 sadgurSi xorcieldeba mtkvar-araqsis mdinaris auzSi wylis xarisxis analizi da monitoringi. proeqtis farglebSi mowmdeboda wylis moxmareba, konkretuli gamtaroba, wyalSi gaxsnili myari sxeulebis raodenoba, marilebi, pH, temperatura, gaxsnili Jangbadi da Jangva-aRdgenis potenciali; xorcieldeboda wylis xarisxis parametrebis qimiuri analizi (HCO3, CL-, CO3-, SO4-, Na+, K+, Mg+2, Ca+2, N, P, Ni, Co, Ag, Cu, Mo, Zn, Pb, da Mn.) programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 60 rTulia daskvnis gakeTeba imis Sesaxeb, Tu ekologiuri TvalsazrisiT ramdenad sasargebloa an mavnebelia saqarTvelos wylis resursebi. Tumca, wylis xarisxis Sesaxeb arsebul SezRudul informaciasa da monacemebze dayrdnobiT, romelic zemoT xsenebuli proeqtebis Sedegad Segrovda, saqarTveloSi wylis xarisxis sakiTxebTan dakavSirebiT naTeli xdeba Semdegi(UNECE, UNEP / GRID): • amJamad, wylis xarisxTan dakavSirebuli problemebi mdinaresTan axlos ganlagebuli qalaqebis da samrewvelo sawarmoebis mier moxmarebuli wylebis daRvriT aris gamowveuli, aseve sasoflo sameurneo CadinebiT. samrewvelo obieqtebTan axlos (10-15km) mZime liTonebis koncentrireba xdeba, rac zegavlenas axdens rogorc mdinaris mTavar fuZeze, ise mis Senakadebzec; • mdinare rionis da mdinare mtkvris zedapiruli wylis xarisxi albaT aRemateba saqarTveloSi dadgenil normebs (da Sesadarebel saerTaSoriso normebs); • qalaqebi – borjomi, gori, Tbilisi da rusTavi, mdinare mtkvris dabinZurebaSi mTavar rols TamaSobs; • misaxedia mdinare mtkvris Senakadebi, maT Soris mdinare vere TbilisSi, mdinare alazani, romelic Telavidan moedineba, mdinare maSavera, romelic marneulidan moedineba da mdinare suramula, romelic moedineba xaSuridan; • qalaqi quTaisi da qalaqi foTi aseve did rols asruleben mdinare rionis dabinZurebaSi; • gruntis wylebis sakmaod kargi xarisxiT xasiaTdeba, Tumca ar arsebobs amis damasabuTebeli monacemebi. ar arsebobs monacemebi gruntis wylebis SesaZlo mowamvlis Sesaxeb, rac komunaluri, sasoflo-sameurneo Tu samrewvelo moxmarebis Sedegad dabinZurebuli wylis SeRweviT SeiZleba moxdes; da • gadaumuSavebeli an cudad gadamuSavebuli moxmarebuli wylis daRvra da sasoflo sameurneo Cadineba yvelaze metad uwyobs xels zedapiruli wylebis dabinZurebas da wylis masis wyalmcenareebiT dabinZurebas. SesaZlo dabinZurebis “cxeli wertilebia”: 1) mdinare xvabliani da misi Senakadi, mdinare ocxe, romelic sofeli abasTumnidan moedineba; 2) mdinare mtkvari da misi Senakadi, mdinare borjomula da mdinare gujareTiswyali borjomis raionSi; 3) mdinare mtkvari da misi Senakadi, mdinare qsani mcxeTis raionSi; da 4) mdinare veres Tbilisis monakveTi (UNECE); rac mocemulia cifrSi 5-4. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 61 suraTi 5-4. saqarTvelos mdinareebis dabinZurebis doneebi wyaro: “garemosdacviTi statusi _ saqarTvelo” – Georgia” – UNEP / GRID moxmarebuli wylis menejmenti: saqarTveloSi 29 municipaluri moxmarebuli wylis gadamamuSavebeli sadguri arsebobs, romelTagan mxolod xuTi sadguri funqcionirebs da sakmaod araefeqturad (ix. cxrili 5-4). saqarTveloSi arsebuli moxmarebuli wylis gadamamuSavebeli arcerTi obieqti biologiurad ar muSavdeba. municipaluri moxmarebuli wylis gadamamuSavebeli sadgurebi xSirad cudad igeboda da arasaTanado funqcionirebisa da arsebobis gamo male ganicada degradacia. garda amisa, mosaxleobis didi nawilis mier moxmarebuli wylis Segroveba ar xdeba, ris gamoc, igi pirdapir wylis masebs uerTdeba. magaliTad, TbilisSi 100 koleqtoridan mxolod 43 aris damontaJebuli da is wyali, romlis Segrovebac ar xdeba (sul dadgenili raodenoba 10%-dan 50%-mde meryeobs), gadamuSavebis gareSe, pirdapir mdinare mtkvarSi Caedineba (UN, UNECE). samrewvelo wylis narCenebis damuSaveba Zalze iSviaTad xdeba. garemos dacvis da bunebrivi resursebis saministros monacemebiT, samrewvelo wylis narCenebis 80%-90% sakanalizacio milebSi da zedapirul wylebSi Cadinebamde ar muSavdeba (gaero). cxrili 5-4. municipaluri wyal-gamwmendi nagebobebis mdgomareoba qalaqi dizainis qspluataciis simZlavre (1000 teqnologia dasawyisi m3/dRe) xlandeli mdgomareoba Savi zRvis auzi quTaisi MB 1980 110 Mmxolod meqanikuri baTumi MB 1983 85 Mmxolod meqanikuri qobuleTi / ozurgeTi MB 1985 50 gamosulia mwyobridan zugdidi MB 1975 23.3 gamosulia mwyobridan M 1981 23.1 gamosulia mwyobridan foTi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 62 qalaqi dizainis qspluataciis simZlavre (1000 teqnologia dasawyisi m3/dRe) xlandeli mdgomareoba samtredia MB 1978 17 gamosulia mwyobridan wyaltubo MB 1976 13 gamosulia mwyobridan zestafoni MB 1976 11.5 gamosulia mwyobridan M 1978 8.2 gamosulia mwyobridan MB 1978 0.8 gamosulia mwyobridan Tbilisi / rusTavi MB 1986 1,000 Mmxolod meqanikuri cxinvali MB 1983 25 gamosulia mwyobridan gori MB 1968 18 Mmxolod meqanikuri sagarejo MB 1975 10.2 gamosulia mwyobridan xaSuri MB 1971 10 Mmxolod meqanikuri qareli M 1968 5.3 gamosulia mwyobridan Telavi MB 1975 4.5 gamosulia mwyobridan java MB 1982 3.5 gamosulia mwyobridan kaspi M 1978 2.5 gamosulia mwyobridan bakuriani MB 1978 2.1 gamosulia mwyobridan dmanisi MB 1983 1.4 gamosulia mwyobridan abasTumani MB 1981 1.4 gamosulia mwyobridan TeTri wyaro MB 1981 1 gamosulia mwyobridan WiaTura sairme mdinare mtkvris auzi MB = meqanikuri da biologiuri movla M = mxolod meqanikuri movla wyaro: garemosa da bunebrivi resursebis dacvis saministro, moxsenebis TariRi: evro komisiis proeqti: SCRE/111232/C/SV/WW. garemosdacviTi politikis da NEAPs NIS-Si danergva. mikro proeqti saqarTvelo: ekonomikuri xerxebis efeqturobis gazrda. Savi zRva: saqarTvelos dasavleTiT esazRvreba Savi zRva, romlis sanapiro zolis sigrZe 330 km-s Seadgens. Savi zRva rekreaciul da TevzWeris mniSvnelovan resurss warmoadgens saqarTvelosTvis. mTavari mdinareebi, romlebic Sav zRvaSi Caedineba aris: rioni, bzifi, kodori, enguri da Woroxi. Savi zRva binZurdeba sakvebi nivTierebebiT (mag. azotovani da fosforovani nivTierebebi), rac Zlier eutrofikacias iwvevs. saqarTvelos mdinaris auzebi SedarebiT patara zomisaa; amitom, maTi wili Savi zRvis organul dabinZurebaSi gacilebiT mcirea mezobel qveynebTan SedarebiT. magaliTad, programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 63 1996w. saqarTvelos wili mTels regionSi bioqimiuri Jangbadis moTxovnaze 4%s Seadgenda, fosforze – 3%-s, xolo azotze – 1%-ze naklebs. aseTi mcire wilis miuxedavad, saqarTvelos sanapiro zoli SesaZloa mniSvnelovani zemoqmedebis qveS aRmoCndes. organuli dabinZurebis ZiriTad wyaros warmoadgens municipaluri wylis narCenebis gadamamuSavebeli sadgurebi da soflis meurneoba; Savi zRvis dabinZurebaze moqmedebs, agreTve, samrewvelo saSualebebi, navTob gadamamuSavebeli qarxnebi, tankerebidan gaJonva. saqarTvelos wylis narCenebis damamuSavebeli ZiriTadi sadgurebi, romlis saSualebiT municipaluri kanalizaciis wyali Savi zRvis auzSi iRvreba, savalalo mdgomareobaSia. Savi zRvis sanapiro zolTan axlos mdebareobs: baTumis sadguri, sadac mxolod wylis meqanikuri damuSaveba xdeba; qobuleTis da foTis sadgurebi, romlebic saerTod ar funqcionirebs; da soxumis (afxazeTSi) sadguri, romelic aseve ar funqcionirebs. garda amisa, moxmarebuli wylis damamuSavebeli sadgurebi (saidanac wylis dacla xdeba Savi zRvis SenakadebSi) mdebareobs ra zRvasTan axlos, ara marto amcirebs gaTxevadebas, aramed did rols asrulebs Senakadebis degradirebaSi (UNECE). programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 64 5.3 biologiuri resursebi saqarTvelo mdidaria biologiuri resursebiT da warmoadgens samSoblos mcenareTa da cxovelTa mravali saxeobisaTvis. Aam Tavis pirvel nawilSi warmodgenilia informacia saqarTvelos ZiriTad ekosistemebisa da biomTa Sesaxeb, rasac moyveba informacia programul garemosdacviT SefasebaSi (pgS) ganxiluli proeqtebis fonuri monacemebis Sesaxeb. 5.3.1 saqarTveloSi arsebuli ZiriTadi ekosistemebi da biomebi dasavleT da aRmosavleT saqarTvelos klimaturi pirobebis mravalferovneba gansazRvravs ekosistemebis nairgvarobasa da vertikaluri sartylurobis struqturas. dasavleT saqarTveloSi vxvdebiT xuT ZiriTad sartyels (ix. ruka 55). 1. tyis sartyeli (zR. d.-idan 1 900m-mde); 2. subalpuri sartyeli (1900-2500 m) 3. alpuri sartyeli (2 500-3 000 m) 4. subnivaluri srtyeli (3 000-3 600m) 5. nivaluri sartyeli (>3 600m) aRsaniSnavia aseve, rom dasavleT saqarTveloSi ar gvxvdeba semiariduli da ariduli mcenareulobis utyeo sartyeli. aRmosavleT saqarTvelos vertikaluri sartyluroba SedarebiT rTulia, gamoiyofa eqvsi ZiriTadi sartyeli: 1. naxevradudabnos, stepisa da ariduli naTeli tyeebis sartyeli (150-600 m); 2. tyis sartyeli (600-1900 m); 3. subalpuri sartyeli (3 000-3 700 m) 4. alpuri sartyeli (2 500-3 000m) 5. subnivaluri sartyeli (3 000-37000 m) 6. nivaluri sartyeli (>3,700 m) programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 65 ruka 5.5. saqarTvelos ZiriTadi biomebi biomravalferovneba: saqarTvelo mdidaria bunebrivi mravalferovnebiT. saqarTveloSi dafiqsirebuli mcenareTa da cxovelTa 44, 000 saxeobidan 2,745 wyalmcenareTa saxeobebs miekuTvneba, 7 000-ze meti sokoebsa da liqenebs, 4 100 WurWlovan mcenareebs, xolo 14 100 saxeoba ki cxovelebs. cxovelTa saxeobebidan 576 uxerxemloebs (maT Soris Tevzebs) miekuTvneba (ix. cxrili 5-5). saqarTvelos flora da fauna maRali endemizmiT xasiaTdeba. mcenareTa 300 saxeoba saqarTvelos endemia 600 ki - kavkasiis. ar arsebobs zusti monacemebi uxerxemloTa endemizmis Sesaxeb, xerxemlian cxovelTa 59 saxeoba ki endemuria (cxrili 5-5). cnobilia frinvelTa sami endemuri saxeoba: kavkasiuri roWo (Tetrao mlokosiewiczi), kavkasiuri SurTxi (Tetraogalus caucasiacus) da kavkasiuri yarana (Phylloscopus lorenzii). uxerxemloTa Soris fexsaxsrianebi yvelaze kargad Seswavlili jgufia. rigi kvlevebis mixedviT, saqarTveloSi daaxloebiT 26,355 uxerxemloTa saxeoba unda arsebobdes (EPR, saqarTvelo, 2003). xerxemlianebidan saqarTvelo cnobilia ZuZumwovarTa mravalferovnebiT. XX saukunis dasawyisamde saqarTveloSi sxvadasxva saxis ZuZumwovari saxeobaa dafiqsirebuli. maT Sorisaa focxveri (Lynx lynx), aziuri jiqi (Pantera pardus), da mgeli (Canis lupus), romelic saqarTvelos TiTqmis mTels teritoriaze gvxvdeba. 1920 wlidan maTi raodenoba mniSvnelovnad mcirdeba. dRes jiqis mxolod erTeuli egzemplarebia dafiqsirebuli. mniSvnelovnadaa Semcirebuli zolebiani afTaris (Hyaena hyaena) populaciuri ricxovnoba, xolo jeirani (Gazella subgutturosa) gadaSenebis pirasaa. ori saxeobis (Capra cylindricornis da Carpa caucasica) jixvi kavkasiis endemia, romelTa ricxovnobac mkveTrad mcirdeba gaxSirebuli brakonierobis gamo (saqarTvelos biomravalferovnebis strategia da moqmedebaTa gegma, 2005). programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 66 cxrili 5-5. florisa da faunis mravalferovneba organizmTa tipebi 2745 Endemuria kavkasiisaTvis, raodenoba (%) ucnobia > 7000 ucnobia liqenebi (taqsa) 987 ucnobia WurWlovani mcenareebi 4100 900**(21) gvimranairebi 74 ucnobia SiSvelTeslovnebi 17 ucnobia farulTeslovnebi 4009 ucnobia uxerxemloebi 13514 ucnobia fexsaxsrianebi 11443 ucnobia xerxemlianebi 576 ucnobia Tevzebi 84 ucnobia amfibiebi 13 3 (23) reptiliebi 52 15 (29) frinvelebi 322 3 (1) ZuZumwovrebi 105 38 (36) wyalmcenareebi (taqsa)* sokoebi saxeobaTa raodenoba *kontinenturi wylebisa da niadagebis taqsa,** 600 kavkasiisa da 300 saqarTveloSi gavrcelebuli saxeobebi. tyis resursebi: saqarTvelos teritoriis 36.7% tyiTaa dafaruli, romelic araTanabradaa ganawilebuli qveynis mTel teritoriaze (saqarTvelos biomravalferovnebis strategia da moqmedebaTa gegma, 2005). tyeebis 98% mTian zolSia gavrcelebuli, mxolod 2% ki dablob teritoriazea gavrcelebuli. tyeebis 26.8% zRvis donidan 1000 metramdea gavrcelebuli, 66.2% 1000 dan 2000 metramde, 7% ki 2000 metrze zemoT (EPR saqarTvelo, 2003). saqarTveloSi 400 sxvadasxva saxeobis merqniani mcenarea gavrcelebuli. romelTagan yvelaze xSirad gvxvdeba wifeli (Fagus orientalis), saqarTvelos tyis resursebis 52,9% Seadgens (EPR saqarTvelo, 2003) (ix. ruka 5-6). tyeebis klasifikacia aseTia: maRali ekologiuri Rirebulebebis mqone tyis masivebi, rekriaciuli tyeebi, niadagdacviTi da wyalSenaxviTi tyeebi da saeqspluatacio Rirebulebis tyeebi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 67 ruqa 5-6. saqarTvelos mcenareuli safari saqarTveloSi gavrcelebulia Semdegi tipis tyeebi: • • • • • • • • • • muxnarebi (Quercus iberica): gavrcelebulia aRmosavleT saqarTvveloSi 600-700 metridan wiflnarebi (Fagus orientalis): gavrcelebulia tyis sartylis Sua da zeda nawilSi; fiWvnarebi (Pinus spp.) gavrcelebulia zRvis donidan 1700-2400 metrSi muxnar-fiWvnari aRmosacleT saqarTveloSi gavrcelebulia 800idan 1 100 metramde, aWaraSi ki (dasavleT saqarTvelo) 300idan 1,200 metramde. uTxovaris (Taxus baccata) tyeebi gavrcelebulia aRmosavleT saqarTveloSi Zelqvis tyeebi: gavrcelebulia aRmosavleT saqarTveloSi nekerCxliani (Acer velutinum) tyeebi: gavrcelebulia alaznis velze. es saxeobebi 1000 metrze maRla ar gvxvdeba. kolxuri tipis tye; gavrcelebulia kolxeTis dablobze (dasavleT saqarTvelo), mdidaria lianebiT. biWvinTis fiWvis tye (Pinus pitiunta): ZiriTadad gvxvdeba afxazeTSi (dasavleT saqarTvelo). wablis tyeebi: gavrcelebulia rogorc aRmosavleT, ise dasavleT saqarTveloSi. dasavleT saqarTveloSi gavrcelebulia 100 dan 1000 metramde. aRmosavleT saqarTveloSi Cveulebriv gvxvdeba 400idan 1350 metramde. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 68 daculi teritoriebi: saqarTveloSi 21 nakrZalia (saerTo farTobia 171,787 heqtari), oTxi erovnuli parki (210,860 ha), sami bunebis Zegli (138 ha), 11 aRkveTili (56,393 ha) da erTi daculi landSafti (2,790 ha) (ix. ruka 5-7). daculi teritoriebis saerTo farTobi 439 178 heqtars, anu saqarTvelos mTeli teritoriis 6%-s moicavs (daculi teritoriebis departamenti, 2006). unda aRiniSnos is faqti, rom momavalSi dagegmilia daculi teritoriebis ricxovnobis gazrda. mag. dagegmilia javaxeTis erovnuli parkis (saerTo farTobiT 20 000 ha), romelic moicavs xuT Warbtenian aRkveTils), mtiralas erovnuli parkis (15,806 ha) da Tbilisis erovnuli parkis (24 000 ha) daarseba. maWaxela hesi daaxloebiT 10 kilometrSi mdebareobs mtiralas erovnuli parkidan, kahareTis mcire hesi ki 40 kilometriTaa daSorebuli javaxeTis erovnul parks. Fruqa 5-7. saqarTvelos daculi teritoriebi am nawilSi mocemulia informacia programatul garemosdacviT SefasebaSi ganxiluli proeqtebis fonuri monacemebis (maT Soris mcenareuli safaris, ZuZumwvrebis, frinvelebis, reptiliebisa da Tevzis resursebis) Sesaxeb. 5.3.2 abhesi mcenareuli safari: regionis bunebrivi mcenareuli safari mniSvnelovnadaa Secvlili anTropogenuli zemoqmedebis gamo (saqarTvelos enciklopedia, 1984). mniSvnelovani teritoria uWiravs kulturul landSaftebsa da sasoflosameurneo savargulebs (baRebi, bostnebi, miwis nakveTebi egzotikuri mcenareulobiT (evkalipti, tungo, bambuki), Caisa da citrusebiT dafaruli terasebi). bunebrivi mcenareuli safari warmodgenilia kolxuri tipis tyiT, sadac dominantoben: kavkasiuri rcxila (Carpinus caucasica), nekerCxali (Acer campestre), wifeli (Fagus orientalis) da Cveulebrivi wabli (Castanea sativa). tyeebi mdidaria lianebiT (Hedera colchica da Smalax exscelsa), mravladaa gvimra (Mateucia struthiopteris). programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 69 qvetye warmodgenilia mradmwvane mcenareulobiT, vxvdebiT: wyavi (Laurocerasus officinalis), Tagvisara (Ruscus ponticus), kolxuri bza (Buxus colchica,saqarTvelos wiTeli nusxa, erovnuli statusi-mowyvladi) buCqebidan vxvdebiT: mocvi (Vaccinium myrtillus), Txili (Colrylus colchica), maJalo (Malus orientalis) da TuTa (Morus alba) (n. kecxoveli, 1959). sofeli abhesis SemogarenSi vxvdebiT Semdegi saxeobis balaxovan mcenareebs, romlebic gadaSenebis piras myofi veluri florisa da faunis konvenciis (CITES) danarTSi Setanil saxeobebs warmoadgenen: yoCivarda (Cyclamen vernum, Cyclamen colchicum, Cyclamen ponticum), marjnis Zira (Listera ovata), Citbuda (Cephalanthera rubra), orqidea (Epipogium aphyllum da Epipogium epipogium), da jadvari (Orchis palustris). ZuZumwovrebi: teritoria mdidaria cxovelTa saxeobebiT, gavrcelebulia: tura (Canis aureus), mela (Vulpes vulpes), maCvi (Meles meles), dedofala (Mustela nivalis), kurdReli (Sciurus vulgaris), da gareuli Rori (Sus scrofa). Waobian adgilebSi aklimatizirebulia nutria (Myocastor coypus) (saqarTvelos atlasi, 1964) frinvelebi: frinvelTa saxeobebidan gvxvdeba: mwyeri (Coturnix coturnix), RalRa (Crex crex), Waobis qaTamura (Porzana porzana), patara wintala (Charadirus dubius), ruxi kokorina (Tringa hypoleucus), mekirie (Alpus melba), da sxvebi (Jordania r, boeme r, kuznetsovi a, 1999). amfibiebi da reptiliebi: zugdidis raionSi gvxvdeba: aWaruli xvliki (Lacerta mixta), gvelxokera (Ophisaurus apodus), mwvane gombeSo (Bufo viridus), kavkasiuri gombeSo (Bufo verrucosissimus), boxmeWa (Anguis fragilis) da wylis ankarebi (Natrix natrix & Natrix tessellate) (TarxniSvili, d. 1996). Tevzis resursebi: mdinare abaSis wyalSi gavrcelebulia Tevzis Semdegi saxeobebi: kolxuri wvera (Barbus tauricus escherichi), kaparWina (Abramis brama), Rorjo (Gobius melanostomus), kalmaxi (Salmo fario), da xramulia (Varicorhinus siedolbi, saqarTvelos wiTeli nusxa, erovnuli statusi-mowyvladi) (elaniZe, r., 1988). cxrilSi 5-5 mocemulia mdinare abaSaSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodebi: cxrili 5-5. md. abaSis wylis Tevzis saxeobebis gamravlebis periodi Saxeoba gamravlebis periodi kolxuri wvera kaparWina Rorjo Kalmaxi xramulia maisi-agvisto aprili-ivnisi Mmarti-seqtemberi seqtemberi-oqtomberi Mmaisi-ivnisi 5.3.3 Zama (kexijvari) mcenareuli safari: warsulSi raionis mniSvnelovani teritoria dafaruli iyo muxis, (Quercus iberica), wifeli (Fagus orientalis), kavkasiuri rcxila (Carpinus caucasica) tyeebiT, amJamad bunebrivi mcenareuli safari mniSvnelovnadaa Secvlili. tyis safaris didi nawili ganadgurebulia, mdinare mtkvris auzSi arsebuli Walis tyeebi ganadgurebulia anTropogenuli zemoqmedebis gamo. meoradi cenozi ZiriTadad qserofiuri da hemiqserofiluri buCqebiTa da balaxovani mcenareulobiTaa warmodgenili, an dafarulia sasoflo-sameurneo savargulebiT. dominanti saxeobebia: ZeZvi (Paliurus spina-christi), tirifi (Salix hypemrifolia), da jagrcxila (Carpinus orientalis) SigadaSig gvxvdeba: Rvia programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 70 (Juniperus), askili (Rosa), Trimli (Cotinus cogyggria), da Savi kuneli (Crataegus penthagina) ZuZumwovrebi: Zlieri anTropogenuli zemoqmedebis gamo, cxovelTa samyaros ganawileba raionis teritoriaze araTanabaria. gavrcelebuli saxeobebia: mgeli (Canis lupus), mela (Vulpes vulpes), maCvi (Meles meles), kverna (Martes martes), gareuli Rori (Sus scrofa), Sveli (Capreolus capreolus), kurdReli (Lepus europeus). mRrRnelebidan yvlaze gavrcelebuli saxeobaa memindvria (Microtus arvalis). (saqarTvelos atlasi, 1984). frinvelebi: frinvelTa samyaro warmodgenilia stepisaTvis damaxasiaTebeli saxeobebiT. yvelaze xSirad gvrcelebuli saxeobebia: Cveulebrivi meRorRia (Oenanthe oenanthe), RaJo (Lanius collurio), mTis grata (Emberiza cia), da ofofi (Upupa epops). raionis teritoriaze binadrobs begobis arwivi (Aquila heliaca), es saxeoba Setanilia IUCN-is wiTel nusxaSi. mosazRvre TrialeTis mTebSi binadrobs gnoli (Perdix perdix) da kavkasiuri roWo (Tetrao mlokosieviczi Setanilia saqarTvelos wiTel nusxaSi, erovnuli statusi-mowyvladi) (Jordania r, boeme r, kuznetsovi a, 1999). amfibiebi da reptiliebi: mdinare Zamas maxloblad gvxvdeba Semdegi saxeobebi: Cveulebrivi ankara (Natrix natrix) da wylis ankara (Natrix tessellate) da gvelxokera (Ophisaurus apodus) (saqarTvelos enciklopedia,1984). Tevzis resursebi: mdinare ZamaSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebia: kalmaxi (Salmo fario Setanilia saqarTvelos wiTel nusxaSi, erovnuli statusimowyvladi) da wvera (Barbus lacerta cyri) (elaniZe, r., 1988). cxrilSi 5-6 mocemulia mdinare ZamaSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodebi: cxrili 5-6. mdinare ZamaSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodi saxeoba Ggamravlebis periodi Wvera Kkalmaxi Mmaisi-ivnisi seqtemberi-oqtomberi 5.3.4 kabali mcenareuli safari: sofeli kabali daaxloebiT 20 kilometriTaa daSorebuli lagodexis nakrZalisagan (daculi teritoriebis ruka, WWF, 2005). lagodexis raionis mimdebare teritoriebze gvxvdeba xeluxlebeli tyeebi, degradirebuli Walis tyeebis mcire fragmentebiT (ix. sur. 5-8). Walis tyeebSi dominireben mcenareTa Semdegi saxeobebi: Walis muxa (Quercus pedunculiflora), Tela (Ulmus foliacea), Walis verxvi (Populus hybrida) da ofi (Populus nigra), tirifi (Salix excelsa), da sxvebi. sofeli kabalis mimdebare teritoriaze gavrcelebul tyeebSi dominantoben: Walis muxa (Querpus pedunculifora), kavkasiuri rcxila (Carpinus caucasica), ifani (Fraxinus excelsior), cacxvi (Tilia caucasica), Cveulebrivi nekerCxali (Acer campestre). qvetye formirebulia Semdegi saxeobebiT: kvido (Ligustrum vulgare), zRmartli (Mespilus germanica), Sindi (Cormus mas), Txili (Corylus avellana). balaxovani safari saxeobebiT Raribia da ZiriTadad warmodgenilia marcvlovanTa ramdenime saxeobiT: (Festuca gigantean, Dactylis glomerata, Brachypodium sylvaticum). aRniSnul saxeobebTan erTad, gvxvdeba zogierTi farTod gavrcelebuli taqsonic, rogoricaa: marwyvbalaxi (Potentilla reptans), oqrowkepla (Solidago virgaurea) da sxvebi. aqve gvxvdeba saqarTvelos wiTel nusxaSi Setanili ramdenime saxeobac: pastuxovis suro (Hedera pastuchowii), programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 71 Walis muxa (Quercus pedunculiflora) da veluri vazi (Vitis sylvestris). sofeli kabalis maxloblad napovnia TeTryvavila (Gallantus lagodechianus), romelic saqarTvelos endems warmoadgens da Setanilia gadaSenebis piras myofi veluri florisa da faunis konvenciis (CITES) danarTSi ruka 5-8. lagodexis raionis mcenareuli safari ZuZumwovrebi: sofeli kabalis mimdebare teritoriaze vxvdebiT Semdegi saxis cxvelebs: gareuli kata (Felis silvestris), kverna (Martes Martes), mela (Vulpes vulpes), tura (Canis aureus), daTvi (Ursus arctos, saqarTvelos wiTeli nusxa, erovnuli statusi-gadaSenebis safrTxis winaSe mdgari), maCvi (Meles meles), tyis Zilguda (Dryomys nitedula), Tagvis sxvadasxva saxeoba (Apodemus ponticus, Apodemus fulvipectus, Apodemus uralensis), da sxvebi. raionis teritoriaze gavrcelebuli Semdegi saxeobebi Setanilia bunebis dacvis moflio kavSiris (IUCN) wiTel nusxaSi: didi cxvirnala (Rhinolophus ferrumequinum), mcire cxvirnala (Rhinolophus hipposideros), mcire meRamura (Nyctalus leisleri), kavkasiuri ciyvi (Sciurus anomalus), wavi (Lutra lutra), da focxveri (Lynx lynx). frinvelebi: gazafxul-Semodgomis periodSi alaznis Wala warmoadgens koridors da dasasvenebel adgils gadamfreni frinvelebisaTvis. Tumca sofeli kabalis teritoriaze gadamfreni frinvelebis arseboba ar fiqsirdeba (alaznis Walebis frinvelTa ruka, 2005) sofeli kabalis mimdebare teritoriaze napovnia siriuli xekoda (Dendrocopos syriacus) Setanilia saqarTvelos wiTel nusxaSi (kvercxdeba aprilis TveSi) (Jordania r, boeme r, kuznetsovi a, 1999). amfibiebi da reptiliebi: lagodexis raionSi vake teritoriebze gvxvdeba: palasis mZromi (Elaphe quatuorlineata sauromates), gvelxokera (Ophisaurus apodus), boxmeWa (Anguis fragilis), zolebiani xvliki (Lacerta strigata), da Semdegi amfibiebi: programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 72 tboris bayayi (Rana ridibunda) da vasaka ( Hyla arborea) da mwvane gombeSo (Bufo viridis) (alaznis Walebis mrTvis gegma, 2005). Tevzis resursebi: mdinare kabalSi gavrcelebulia: kalmaxi (Salmo fario, saqarTvelos wiTeli nusxa, erovnuli statusi-mowyvladi) kaparWina (Blicca bjoerkna transcaucasica) (elaniZe, r., 1988). cxrilSi 5-7 mocemulia mdinare kabalSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodebi: cxrili 5-7. mdinare kabalSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodi saxeoba Ggamravlebis periodi kaparWina Mmaisi-ivnisi seqtemberi-oqtomberi kalmaxi 5.3.5 kalauri mcenareuli safari: bunebrivi mcenareuli safari Secvlilia anTropogenuli zemoqmedebis gamo, da dafarulia sasoflo-sameurneo savargulebiTa da dasaxlebuli punqtebiT. amis miuxedavad, alag-alag gvxvdeba SedarebiT kargad Semonaxuli Walis tyis fragmentebi (naxucriSvili, g., 1999). ruka 5-9. miwis resursebis ganawileba arakultivirebuli miwebi dafarulia tye-stepis msgavsi mcenareulobiT, sadac dominireben: jagrcxila (Carpinus orientalis), askili (Rosa cinnamomea), ZeZvi (Paliurus spina-christ), Savjaga (Rhamnus pallasii), da Savi kuneli (Crataegus pentagyna). meoradi tye warmodgenilia Semdegi dominatni saxeobebiT: muxa (Quercus pedunculiflora, Quercus pedunculiflora) da kavkasiuri rcxila (Carpinus caucasica). sofeli kalauris maxloblad gavrcelebuli Semdegi saxeobebi Setanilia saqarTvelos wiTel nusxaSi: muxa (Quercus pedunculiflora), lafani (Pterocarya programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 73 pterocarpa), Cveulebrivi xurma (Diospyros lotus), usurvazi (Vitis sylvestris) da suros ori saxeoba (Hedera pastuchowii, Hedera pastuchowii). ZuZumwovrebi: sofeli kalauris SemogarenSi binadroben: gareuli kata (Felis silvestris), kverna (Martes Martes), mela (Vulpes vulpes), tura (Canis aureus), maCvi (Meles meles), kurdReli (Sciurus vulgaris), tyis Zilguda (Dryomys nitedula) da Tagvis ramdenime saxeoba (Apodemus ponticus, Apodemus fulvipectus, Apodemus uralensis). frinvelebi: gurjaanis raionSi vxvdebiT frinvelTa Semdeg saxeobebs: remezi (Remiz pendulinus), patara torola (Calandrella cinerea), patara Wreli xekoda (Dendrocopos minor), tarbi (Sturnus roses) da sxvebi (Jordania r, boeme r, kuznetsovi a, 1999). reptiliebi da amfibiebi: gurjaanis raionSi gavrcelebulia reptiliebis Semdegi saxeobebi : gvelxokera (Ophisaurus apodus), boxmeWa (Anguis fragilis), zolebiani xvliki (Lacerta strigata), amfibiebidan vxvdebiT : tboris bayayi (Rana ridibunda), vasaka ( Hyla arborea) (alaznis Walebis mrTvis gegma, 2005, 2005). Tevzis resursebi: sofel kalaurSi mdinare ar miedineba, Sesabamisad ar vixilavT Tevzis resursebs. 5.3.6 kahareTi mcenareuli safari: sofeli kahareTi daaxloebiT 20 kilometriTaa daSorebuli borjom-xaragaulis erovnuli parkidan (daculi teritoriebis ruka, 2005). javaxeTis zegani mesxeT-javaxeTis biogeografiul raions miekuTvneba da ZiriTadad warmodgenilia mTis stepisa da maRali mTis mdelos ekosistemiT. raioni floristuli TvalsazrisiT sakmarisad Seswavlili araa. gavrcelebuli saxeobebia: wivana (Festuca sulcata), wurwuma (Stipa capillata), vaciwvera (Stipa tirsa), saTiTura (Dactylis glomerata), alpuri samyura (Trifolium alpestre), CitisTava (Gagea, Muscari), laqaSi (Typha latifolia, Typha anegustifolia , Typha laxmanii), kokozas ori saxeoba (Schoenoplectus lacustris, Schoenoplectus tabernaemontani). sofeli kahareTi garSemortymulia tyiT dafaruli mTis ferdebiT, sadacDdominireben: muxa (Querpus) da rcxila (Carpinus); ufro maRla gavrcelebulia: evropuli fiWvi (Pinus silvestris), evropuli naZvi (Picea excelsa) da evropuli soWi (Abies alba) (kecxoveli, g., 1959). bolo wlebSi regionSi mniSvnelovnad imata tyis resursebis aralegalurma gamoyenebam da ukanono Wrebis ricxvma, ramac mniSvnelovani ziani miayena tyeebis xarisxs da gamoiwvia misi moculobis Semcireba (javaxeTis zeganis menejmentis gegma, 2000). ZuZumwovrebi: saxeobebi, romelTa raodenobas saqarTvelos sxva teritoriaze mkveTradaa Semcirebuli, farTodaa gavrcelebuli javaxeTis zeganze. msxvili zomis ZuZumwovrebidan aq vxvdebiT: kurdReli (Lepus europaeus),kverna (Vormela peregusna), maCvi (Meles meles), wavi (Lutra lutra), mela (Vulpes vulpes) da mgeli (Canis lupus). CamoTvlilTagan kurdReli, mela da mgeli gavrcelebulia saqarTvelos mTels teritoriaze, kverna ki Setanilia saqarTvelos wiTel wignSi da dafiqsirebulia mxolod somxeTis sazRvarTan (madatafis tbis axlos). raionis teritoriaze gavrcelebuli zogierTi saxeoba endemuria kavkasiisaTvis, maT Soris, zazuna (Mesocricetus brandti), mindvris Tagvis ori saxeoba (Terricola daghestanicus, Terricola nasarovi), da wylis biga (Sorex caucasicus, programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 74 Neomys schelkownikowi). es saxeobebi gvxvdeba regionis samxreT sazRvarTan (javaxeTis tbebis nenejmentis gegma, 2000). frinvelebi: javaxeTis zegani frinvlTa samyaros mravalferovnebiT xasiTdeba. frinvelTa sxvadasxva saxeobaa dafiqsirebuli tbebis (xanCali, mugdaSeni, madatafa) maxloblad, Tumca adigenis raionSi frinvelTa samyaros amgvari nairgvarobiT ar aRiniSneba (javaxeTis tbebis menejmentis gegma, 2000). 140-ze meti saxeobis frinvelia dafiqsirebuli javaxeTis zeganis tbebis mimdebare teritoriebze, maTgan 80 saxeoba mobudaria. sxva saxeobebi an gadamfrenia, zafxulis vizitori an maTi statusi ucnobia (cxrili 5-6). reptiliebi da amfibiebi: javaxeTis plato reptiliebisa da amfibiebis mravalgvarobiT xasiaTdeba, vxvdebiT mowyvlad saxeobebs, maT Soris: mwvane gombeSo (Bufo viridis), bayayis ori saxeoba (Rana macrocnemis da Rana ridibunda), xvlikis eqvsi saxeoba (Anguis fragilis, Lacerta agilis, Darevskia valentini, Darevskia nairensis, Darevskia armeniaca, and Darevskia unisexualis) da gvelis oTxi saxeoba (Natrix natrix, N. tessellata, Coronella austriaca, and Vipera sp). darevskis gvelgesla (Vipera darevskii) endemuria kavkasiis regionisaTvis (javaxeTis tbebis menejmentis gegma, 2000). Tevzis resursebi: arsebuli kvlevebis mixedviT, mdinare xvablianSi gavrcelebulia Tevzis Semdegi saxeobebi: kalmaxi (Salmo fario, saqarTvelos wiTeli nusxa, erovnuli statusi-mowyvladi), wvera (Barbus lacerta) da xramulia (Variocorhinus capoeta) (elaniZe, r., 1988). cxrilSi 5-8 mocemulia mdinare xvablianSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodebi: cxrili 5-8. mdinare xvablianSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodi saxeoba Gamravlebis periodi kalmaxi wvera xramula seqtember-oqtomberi maisi-agvisto Aaprili-seqtemberi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 75 cxrili 5-9. javaxeTis zeganis frinvelTa samyaro # saxeobebi Raodenoba 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Podiceps cristatus P. grisegena P. nigricollis Pelecanus crispus P. onocrotalus Ardea cinerea Egretta alba E. garzetta Ardeola ralloides Plegadis falcinellus Ciconia ciconia C. nigra Phoenicopterus ruber Anser anser Tadorna tadorna T. ferruginea Anas platyrhynchos A. strepera A. crecca A. querquedula A. qlipeata Netta rufina Aythya fuligula Aythya ferina Melanitta fusca Circus aeruginosus C. pygargus C. macrourus C. cianeus Grus grus Rallus aquaticus Porzana porzana Crex crex Fulica atra Himantopus himantopus Charadrius hiaticula C. dubius Vanellus vanellus Calidris ferruginea Tringa totanus T. ochropus Limosa limosa Actitis hypoleucos Philomachus pugnax Gallinago gallinago G. media Larus cachinnans L. ridibundus farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli 40 erTeuli 100-150 erTeuli farTod gavrcelebuli iSviaTi iSviaTi iSviaTi iSviaTi farTod gavrcelebuli iSviaTi iSviaTi 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 IUCN wiTeli wigni farTod gavrcelebuli iSviaTi >300 erTeuli farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli iSviaTi farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli 20 erTeuli farTod gavrcelebuli iSviaTi farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli 7 wyvili farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli migrirebadi/mobuda ri Mmobudari Mmobudari mobudari zafxulis vizitori zafxulis vizitori migranti migranti migranti migranti migranti mobudari migranti Semodgomis vizitori migranti migranti mobudari mobudari, migranti mobudari, migranti mobudari, migranti mobudari, migranti mobudari, migranti mobudari, migranti mobudari Mmobudari Mmobudari Mmobudari Mmobudari Mmigranti Mmigranti Mmobudari Mmobudari Mmobudari Mmobudari Mmobudari Mmigranti iSviaTi Mmigranti Aara iSviaTi farTod gavrcelebuli iSviaTi farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli iSviaTi farTod gavrcelebuli iSviaTi Mmigranti Mmobudari Mmigranti Mmobudari Mmobudari Mmigranti Mmigranti Mmigranti Aara Aara Aara Aara Aara Aara Aara Aara farTod gavrcelebuli iSviaTi farTod gavrcelebuli farTod gavrcelebuli Mmigranti Mmigranti Mmobudari Mmigranti ara Kki ara ara ara ara ara ki ara ara ara Aara Aara Aara Aara Aara Aara Aara Aara ara ara Aara Aara Aara Aara Aara Aara Aara Aara Aara Aara ki Aara Aara Aara Aara Kki Aara Aara wyaro: javaxeTis tbebis menejmentis gegma, 2000 programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 76 5.3.7 KxidisTavi mcenareuli safari: raionSi 20 000ze meti saxeobis mcenarea gavrcelebuli. warsulSi mdinare sufsispira dablobi dafaruli iyo kolxuri tipis tyiT. dRes aRniSnuli teritoria kultivirebulia, landSafti dafarulia baRebiT, bostnebiT, egzotikuri mcenareebiT dafaruli miwis nakveTebiT (evkalipti, tungo, bambuki), Caisa da citrusis plantaciebiT (kecxoveli, n., 1959). tye warmodgenilia Semdegi saxeobebiT: wifeli (Fagus orientalis), muxa (Quercus pedunculiflora), kavkasiuri rcxila (Carpinus caucasica) da wabli (Castanea sativa).qvetye Seqmnilia Semdegi saxis maradmwvane mcenareebiT: wyavi (Laurocerasus officinalis), Tagvisara (Ruscus ponticus), bza (Buxus colchica,saqarTvelos wiTeli nusxa, erovnuli statusi-mowyvladi); Semdegi saxis buCqovani mcenareebi: mocvi (Vaccinium myrtillus) da Txili (Colrylus avelana). 700 metramde tyeSi dominireben: aRmosavluri naZvi (Picea orientalis), soWi (Abies nordmanniana), wifeli (Fagus orientalis), nekerCxali (Acer campestre). Semdegi saxeobebi napovnia sofeli xidisTavis teritoriaze da Setanilia gadaSenebis piras myofi veluri florisa da faunis konvenciis (CITES): marjnisZiras ori saxeoba (Listera ovata, Listera cordata), gugulis kaba (Orchis amblyoloba) ZuZumwovrebi: adamianis xangrZlivi zemoqmedebis Sedegad, cxovelTa populaciuri ricxovnoba mniSvnelovnad Semcirebulia (saqarvelos enciklopedia, 1984) sofeli xidisTavis maxloblad gavrcelebuli saxeobebia: mura daTvi (Ursus arctos, saqarTvelos wiTeli nusxa, kategoria-gadaSenebis safrTxis winaSe myofi), tura (Canis aureus), mela (Vulpes vulpes), kurdReli (Sciurus vulgaris), maCvi (Meles meles) da kverna (Martes martes). frinvelebi: frinvelTa samyaro mravalferovnebiT ar gamoirCeva. sofeli xidisTavis mimdebare teritoriaze dafiqsirebulia frinvelTa Semdegi saxeobebi: mdelos Zelqori (Circus pygargys), Cveulebrivi kakaCa (Buteo buteo), qori (Accipiter gentilis), Cveulebrivi kirkita (Falco tinnunculus), CxarTvi (Turdus viscivorus) (Jordania r, boeme r, kuznetsovi a, 1999). reptiliebi da amfibiebi: sakvlevi teritoria ar aris safuZvlianad Seswavlili, arsebul literaturaSi dafiqsirebulia Semdegi saxeobebi: gvelxokera (Ophisaurus apodus), qarTuli xvliki (Lacerta rudis) gvelis ori saxeoba (Natrix natrix and Natrix tessellate) (TaxniSvili, d., 1996). Tevzis resursebi: mdinare gubazeulSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebia: kalmaxi (Salmo fario, saqarTvelos wiTeli nusxa, erovnuli statusi-mowyvladi), Wanari (Alburnoides bipunctatus fasciatus), da cimori (Gobio gobio lepidolaomus n. Caucasicus) (elaniZe, r., 1988). cxrilSi 5-10 mocemulia mdinare gubazeulSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodebi: cxrili 5-10. mdinare gubazeulSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodi saxeoba Gamravlebis periodi kalmaxi Wanari cimori seqtember-oqtomberi aprili-agvisto aprili-agvisto programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 77 5.3.8 lopota (nafareuli) mcenareuli safari: bunebrivi mcenareuli safari Secvlilia anTropogenuli zemoqmedebis gamo, da dafarulia sasoflo-sameurneo savargulebiTa da dasaxlebuli punqtebiT (ruka 5.10). ruka 5-10. sofeli nafareulis mimdebare teritoriebis landSafturi ruka daumuSavebeli teritoria dafarulia stepis tipis mcenareuli safariT, sadac dominirebs vaciwvera (Stipa),da tye-stepis tipis mcenareuli safariT (warmodgenilia Semdegi saxis saxeobebiT: jagrcxila (Carpinus orientalis), askili (Rosa cinnamomea), ZeZvi (Paliurus spina-christi), Savjaga (Rhamnus pallasii), Savi kuneli (Crataegus pentagyna), meoradi tyis safari warmodgenilia: muxiT (Querpus) da rcxila (Carpinus) (kecxoveli, n., 1959). sofeli nafareulis SemogarenSi gavrcelebulia muxis tyeebi, sadac dominantoben: muxa (Quercus pedunculiflora, Quercus pedunculiflora), Tela (Ulmus foliacea), tirifi (Salix excelsa), ifani (Fraxinus excelsior), kavkasiuri rcxila (Carpinus caucasica), Cveulebrivi nekerCxali (Acer campestre) cacxvi (Tilia caucasica). Qqvetye Seqmnilia buCqovani mcenareebiT: kvido (Ligustrum vulgare), zRmartli (Mespilus germanica), Sindi (Cornus mas) da Txili (Corylus avellana). tyeebi mdidaria lianebiT: ekalRiji (Smilax excelsa) da kavkasiuri suro (Hedera helix). programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 78 sofeli lopotas maxloblad gavrcelebuli Semdegi saxeobebi Setanilia saqarTvelos wiTel nusxaSi: muxa (Quercus pedunculiflora), lafani (Pterocarya pterocarpa), Cveulebrivi xurma (Diospyros lotus), usurvazi (Vitis sylvestris) da suros ori saxeoba (Hedera pastuchowii, Hedera pastuchowii). gaxSirebulma xis Wrebma seriozuli ziani miayena tyis ekosistemebs, iseTi maRali xarisxis xis resursebs, rogoricaa muxa, wifeli, romlebic mniSvnelovnad Semcirda. gaCexili tyis adgilas mniSvnelovnadaa gazrdili lianebisa da buCqebis odenoba, rac xels uSlis merqniani saxeobebis revegetacias (alaznis walebis marTvis gegma, 2005). ZuZumwovrebi mdinare alaznis marcxena napirze gavrcelebuli saxeobebia:Oenoti (Procyon lotor), veluri kata (Felis silvestris), yviTelyela kverna (Martes Martes), mela (Vulpes vulpes), tura (Canis aureus), daTvi (Ursus arctos, saqarTvelos wiTeli nusxa, kategoria-gadaSenebis safrTxis winaSe myofi), da maCvi (Meles meles). rainis farglebSi aRmoCenilia sxvadasxva saxeobebi, romlebic Setanilia IUCNis wiTel nusxaSi cxvirnala (Rhinolophus ipposideros, Rhinolophus ferrumequinum), mcire meRamura (Nyctalus leisleri), kavkasiuri ciyvi (Sciurus anomalus), wavi (Lutra lutra). frinvelebi: gazafxul-Semodgomis periodSi alaznis Wala warmoadgens koridors da dasasvenebel adgils gadamfreni frinvelebisaTvis. Tumca sofeli nafareulis teritoriaze gadamfreni frinvelebis arseboba ar fiqsirdeba (alaznis Walebis frinvelTa ruka, 2005). soflis teritoriaze gavrcelebuli frinvelTa saxeobebia: molaRuri (Oriolus oriolus), wylis SaSvi (Cinclus cinclus) gulwiTela (Erithacus rubecula). reptiliebi da amfibiebi: Telavis raionSi gavrcelebulia Semdegi saxeobis reptiliebi: gvelxokera (Ophisaurus apodus) boxmeWa (Anguis fragilis), Cveulebrivi ankara (Natrix natrix), wylis ankara (Natrix tessellate), zolebiani xvliki (Lacerta strigata) da amfibiebis Semdeg saxeobebs: tboris bayayi (Rana ridibundai), mwvane gombeSo (Bufo viridis), vasaka (Hyla arborea). savaraudoa, rom alaznis mimdebare teritoriebze binadrobs mcireaziuri tritoni (Tritorus vitatus), romelic saqarTvelos wiTel wignSia Setanili (alaznis Walebis menejmentis gegma, 2005) Tevzis resursebi: mdinare lopotaSi gavrcelebulia: kalmaxi (Salmo fario, saqarTvelos wiTeli nusxa, erovnuli statusi-mowyvladi), kobri (Alburnoides bipunctatus eichwaldi), da kaparWina (Blicca bjoerkna transcaucasica). aqve unda aRiniSnos, rom aralegalur TevzWeras Zlieri uaryofiTi zemoqmedeba aqvs mdinare lopotas Tevzis resursebis populaciaze. lopotas hesis maxloblad mflobels Seqmnili aqvs TevzsaSeni, romelic mdinare lopotadan iRebs saWiro wylis odenobas. TevzsaSeni amJamad carielia, savaraudod agvistos TveSi mflobeli apirebs misi wyliT Sevsebas da Semdegi saxeobebis gaSenebas: sqelSubla (Hypophthalmichthys molitrix) da sazani(Cyprinus carpio). (elaniZe, r., 1988). cxrilSi 5-11 mocemulia mdinare lopotaSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodebi: programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 79 cxrili 5-11. mdinare lopotaSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodi Fsaxeoba Gamravlebis periodi kalmaxi kobri seqtember-oqtomberi aprili-agvisto maisi-ivnisi kaparWina 5.3.9 MmaWaxela (qed-qedi) mcenareuli safari: soflis mimdebare teritoria warmodgenilia ramsaris Warbteniani sistemis ramodenime tipiT: F,E,K,L,M,N,R,Y,1,4,9 (Woroxis deltis menejmentis gegma, 2006). uaxloes momavalSi dagegmilia sofeli qed-qedidan daaxloebiT 10 kilometris daSorebiT mdebare mtiralas mTis daculi teritoriis dafuZneba (daculi teritoriebis ruka, 2005). adgilobrivi ekosistema mniSvnelovnadaa Secvili anTropogenuli zemoqmedebiT (Worxis deltis menejmentis gegma, 2006). adgilobrivi flora warmodgenilia Semdegi formaciebiT: Trapeta-Ti, LIunceta Parviunceta, Hydrophyta herbosa, Hydatophytes, Ceratophullata demers, and Hygrophyta fruticosa (Worxis deltis menejmentis gegma, 2006). sofeli qed-qedi garSemortymulia tyiT, sadac dominanti saxeobebia: Cveulebrivi wabli (Castanea sativa), wifeli (Fagus orientalis), Tela (Ulmus foliacea), nekerCxali (Acer campestre). qvetyeSi dominirebs maradmwvane Sqeri (Rhododendron ponticum), qvetye mdidaria lianebiT, mayvlis gavrcelebuli saxeobebia Rubus anatolicus da Rubus hirtus teritoriaze vxvdebiT aseve saxeobebs, romlebic Setanilia saqarTvelos wiTel nusxaSi, kerZod: leRvi (Ficus carica) da xarTuTa (Morus nigra). mdelos mcenareuloba ZiriTadad warmodgenilia meoreuli cenozebiT, adventiuri saxeobebis dominantobiT: lakartia (Paspalum thunbergii), msuqana (Sedum stoloniferum), mwvane marwyvi (Fragaria viridis), nigvzisZira (Geum urbanum), yviTeli ionja (Medicago falcate), samyura (Trifolium subterranum), SabTari (Trifolium resupinatum), TeTri samyura (Trifolium repens), kurdRlisfrCxila (Lotus corniculatus), qona (Ranunculus chius), da sxva (naxucriSvili, g., 1999). ZuZumwovrebi: sofeli qed-qedis SemogarenSi gvxvdeba: maCvi (Meles meles), mela (Vulpes vulpes) tura (Canis aureus), da sxvadasxva saxeobis mcire zomis ZuZumwovrebi: Selkovnikovis wylis biga (Neomys shelkownikowi), kbilTeTra (Crocidura spp.), rades ruxkbila (Sorex raddei), kavkasiuri Txunela (Talpa caucasica) (Woroxis deltis marTvis gegma, 2006). frinvelebi: xelvaCauris raionis teritoria frinvelTa saxeobebis gansakuTrebuli mravalferovnebiT gamoirCeva – daaxloebiT 40 saxeobis mobudari (zogierTi saxeoba mocemulia cxrilSi 5-12), 30 saxeobis mozamTre, 50 saxeobis migranti da 30 saxeobamde araregularulad gadamfreni frinveli. maT Soris: SavCiCaxva Rorixva (Gavia arctica), wiTelCiCaxva Rorixva (Gavia stellata), ruxloyeba kokona (Podiceps grisegena), Savyela kokona (Podiceps nigricollis), mcire kokona (Tachybaptus Rufficollis), wiTelniskarta gedi (Cygnus olor), yviTelniskarta gedi (Cygnus cygnus), ruxi bati (Anser anser), didi TeTrSubla bati (Anser albifrons), gareuli ixvi (Anas platyrhynchos), farTocxvira ixvi (Anas clypeata), stvenia ixvi (Anas crecca), WaxWaxa ixvi (Anas querquedula), qoCora yvinTia (Aythya fuligula), wiTelTava yvinTia (Aythya ferina), ruxi yanCa (Ardea cinerea), qarci yanCa (Ardea purpurea), mcire TeTri yanCa (Egretta garzetta), mcire da programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 80 didi wylis buRa (Ixobrichus minutus; Botaurus stellaris), iveosi (Plegadis falcinellus), Jero (Platalea leucorodia), velis mercxala (Glareola nordmanni), oCofexa (Himantopus himantopus), goWa (Gallinago media), didi kronSnepi (Numenius arquata), Waobis Zelqori (Circus aeruginosus), alkuni (Alcedo atthis) (Jordania r, boeme r, kuznetsovi a, 1999). cxrili 5-12. aWaraSi gavrcelebuli zogierTi mobudari frinvelTa saxeobebi: # 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 saxeobebi ruxi yanCa (Ardea cinerea) Svavi (Aegypius monachus) ruxi RerReti (Ancer ancer) zarnaSo (Bubo bubo) yaraula (wylis buRa) (Botaurus stellaris) gareuli ixvi (Anas platyrhynchos) ruxi ixvi (Anas stepera) TeTrSubla ixvi (Anas Penelope) wiTelTava yuryumela (Aythya ferina) TeTrTvala yuryumela (Aythya nyroca) qoCora yvinTia (Aythya fuligula) turpani (Melanitta fusca) Melota (Fulica atra) tbis Tolia (Larus ridibunus) baiyuSi (Asio flammeus) xekakuna (Drycopus martius) gvigvini (Columba oeans) qedani (Columba palumbus) Waobis qaTamura (Porzana porzana) Wreli kldis SaSvi (Monticola saxatilis) tarbi (Sturnus roseus) patara Wreli xekoda (Dendrocopos minor) rqiani torola (Eremophila alpestris) samxreTuli bulbuli (Luscinia megarhynchos) ganierkuda lelwama (Cettia cetti) stvenia (Pyrrhula pyrhulla) gamravleba aprilis pirveli naxevari, budobs xeze marti, budobs xeze Aaprili, budobs xeze Mmarti, budobs miwaze Aaprili, budobs miwaze Aaprili, budobs miwaze aprili, budobs miwaze Mmaisi, budobs miwaze Mmaisi, budobs miwaze Mmaisi-ivnisi, budobs miwaze ivnisi, budobs miwaze ivnisi, budobs miwaze aprili-maisi, budobs miwaze Aaprili-maisi, budobs miwaze Aaprili, budobs xeze Aaprili, budobs xeze Aaprili-maisi, budobs xeze Mmaisi, budobs xeze Aaprili-maisi budobs miwaze Mmaisi,ivnisi budobs miwaze Mmaisi, budobs miwaze Aaprili-maisi, budobs xeze Mmaisi-ivnisi, budobs miwaze Mmaisi, budobs miwaze Mmaisi-ivnisi, budobs miwaze Mmaisi, budobs xeze amfibiebi da reptiliebi: xelvaCauris raionSi gvxvdeba: vasaka (Hyla arborea), tboris bayayi (Rana ridibunda), Cveulebrivi tritoni (Triturus vulgaris), boxmeWa (Anguis fragilis). aseve vxvdebiT gvelis Semdeg saxeobebs: Cveulebrivi da wylis ankarebi (Natrix natrix & N. tesselata), eskulapis mcuravi (Elaphe longissima). mardi xvliki (Lacerta agilis) raionSi yvelaze xSirad gavrcelebuli saxeobaa. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 81 teritoriaze binadrobs mcireaziuri tritoni (Triturus vittatus) da Turquli xvliki (Darevskia clarcorum; IUCN wiTeli nusxa, kategoria-gadaSenebis safrTxis winaSe myofi) (kolxeTis deltis menejmentis gegma, 2006). Tevzis resursebi: 1990 wlebis monacemebis mixedviT, mdinare maWaxelas wyalSi binadrobs Savi zRvis oraguli (Salmo fario morpha labrax, saqarTvelos wiTeli nusxa, erovnuli statusi-mowyvladi). aqve unda aRiniSnos, rom 90-iani wlebis Semdeg kvlevebi mdinare maWaxelas wyalze ar Catarebula, Sedegad ucnobia aRniSnuli Tevzis populaciis mdgomareoba. Mmdinare maWaxelas wyalSi aseve vxvdebiT Tevzis Semdeg saxeobebs: kalmaxi (Salmo fario Setanilia saqarTvelos wiTel nusxaSi, erovnuli statusi-mowyvladi), wvera (Barbus tauricus escherichi), kobri (Alburnoides jetteles) (elaniZe, r., 1988). cxrilSi 5-13 mocemulia mdinare maWaxelas wyalSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodebi: cxrili 5-13. mdinare maWaxelas wyalSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodi Saxeoba Ggamravlebis periodi Savi zRvis oraguli seqtemberi-noemberi aprili-agvisto maisi-agvisto seqtemberi-oqtomberi kobri wvera Kkalmaxi 5.3.10 PfSaveli mcenareuli safari: kaxeTis geo-botanikuri regioni mdidaria floristuli mravalferovnebiT. maRali humidurobis gamo, mcenareuli safari ZiriTadad mezofiluria. teritoriaze vxvdebiT xmelTaSuazRvispireTis, evropuli, da axlo aRmosavleTisaTvis damaxasiaTebeli floristul komponentebs (naxucriSvili, g., 1999). tyis safari gavrcelebulia zRvis donidan 400 dan 1850 metramde. alaznis dablobze SemorCenilia Walis tyeebi, sadac dominireben: tirifi (Salix), verxvi (Populus), muxa (Quercus peduculiflora, Quercus longipes), Zelqva (Zelqva carpinifolia), lafani (Pterocarpa pterocarpa), Tela (Ulmus carpinifolia) da uTxovari (Taxus baccata). qvetye warmodgenilia dominanti saxeobebiT: zRmartli (M garmanica), askili (Rosa spp.), Trimli (Cotinus coggygria) da kuneli (Crataegus spp.). farTod gavrcelebuli buCqovani mcenareebia: mayvali (Rubus spp.) da gvimra (Ptheridium aquilinum). tyeebSi farTodaa gavrcelebuli pastuxovis suro (Hedera pastuchowii) (kecxoveli, n., 1959). sofeli fSaveli garSemortymulia tyiT dafaruli ferdobebiT. tyeSi dominireben: wifeli (Fagus orientalis), kavkasiuri rcxila (Carpinus caucasica), nekerCxali (Acer laetum) qarTuli muxa (Querqus iberica). ZuZumwovrebi: sofleli qed-qedis teritoriis farglebSi gvxvdeba: mura daTvi (Ursus arctos, saqarTvelos wiTeli nusxa, erovnuli statusi-gadaSenebis safrTxis winaSe mdgari), maCvi (Meles meles), mgeli (Canis lupus), mela (Vulpes vulpes), kverna (Martes martes), arCvi (Rupicapra rupicapra), iremi (Capreolus capreolus) kurdReli (Lepus europeus). Walis tyeebSi farTodaa gavrcelebuli wavi (Lutra lutra). frinvelebi: sofeli fSavelis maxloblad teritoriaze napovnia gadaSenebis safrTxis winaSe mdgari saxeobebi: begobis arwivi (Aquila heliaca, saqarTvelos wiTeli nusxa) kavkasiuri roWo (Tetrao mlokosiewitczi, Setanilia saqarTvelos wiTel nusxaSi). farTodaa gavrcelebuli Semdegi saxeobebi: mwyeri (Coturnix programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 82 coturnix), sxvadasxva saxeobis ixvi (Anas spp.) da qedani (Columba palumbus) (Jordania r, boeme r, kuznetsovi a, 1999). reptiliebi da amfibiebi: lagodexis raionSi vxvdebiT Semdegi saxeobis reptiliebs: Cveulebrivi ankara (Natrix natrix), wylis ankara (Natrix tessellate), gvelxokera (Ophisaurus apodus), boxmeWa (Anguis fragilis), zolebiani xvliki (Lacerta strigata); amfibiebidan vxvdebiT: tboris bayayi (Rana ridibunda), vasaka (Hyla arborea) da mwvane gombeSo (Bufo viridis) (alaznis Walebis menejmentis gegma, 2005). Tevzis resursebi:: mdinare strorSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebia: kalmaxi (Salmo fario, saqarTvelos wiTeli nusxa, erovnuli statusi-mowyvladi), xramula (Varicorhinus capoeta) da wvera (Barbus tauricus escherichi) (elaniZe, r., 1988). cxrilSi 5-14 mocemulia mdinare storSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodebi: cxrili 5-14. mdinare storSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodi Fish Spawning Period Kkalmaxi seqtemberi-oqtomberi Aprili-oqtomberi maisi-agvisto xramulia wvera 5.3.11 sarTiWala mcenareuli safari: raionis teritoriaze vxvdebiT mcenareTa 1,643 saxeobas (saqarTvelos enciklopedia, 1984). tyis safari warmodgenilia Semdegi saxis dominanti saxeobebiT: jagrcxila (Carpinus orientalis), muxa (Querpus iberica), wifeli (Fagus orientalis) nekerCxalis ori saxeobiT (Acer campestre da Acer velutinum). qvetye Sedgeba Semdegi saxeobebiT: kvrinCxi (Prunus spinosa), qondara Rvia (Juniperus pigmaea),Savi kuneli (Crataegus pentagyna) da ZeZviT (Paliurus spina-christi). raionis teritoriaze napovnia TeTryvavilas endemuri saxeobebi (Galantus caucasicus da Galantus woronowii) (naxucriSvili, g., 1999). aseve saxeobebi Setanilia gadaSenebis piras myofi veluri florisa da faunis konvenciis (CITES) danarTSi: yoCivarda(Cyclamen vernum),marjnisZira (Corallorhiza trifida), marjnisZira (Listera ovata), Citisbuda (Neottia nidus avis), Citbuda (Cephalanthera damasonium, Cephalanthera grandiflora), da sxvebi. ZuZumwovrebi: cxovelTa saxeobebidan raionis farglebSi gvxvdeba: roe deer (Capreolus capreolus), mgeli (Canis lupus), tura(Vulpes vulpes), kverna (Martes martes), kurdReli (Sciurus vulgaris) zRarbi (Erinaceus concolor). mindvrebSi binadros Tagvis sxvadasxva saxeoba: (Common vole, Apodemus ponticus). frinvelebi: sofeli sarTiWalas maxloblad binadrobs frinvelTa Semdegi saxeobebi: baiyuSi (Asio otus), ruxi yvavi (Dryocopus martius), tarbi (Sturnus roseus), kldis cocia (Sitta neumayer) da sxvebi (Jordania r, boeme r, kuznetsovi a, 1999). reptiliebi da amfibiebi: sofeli sarTiWalis mimdebare teritoria ar aris safuZvlianad Seswavlili, arsebobs mwiri informacia raionis farglebSi gavrcelebulia: boxmeWa (Anguis fragilis), gvelxokera (Ophysaurus apodus), jojo (Laudakia caucasica) da katisTvala gveli (Telescopus fallax) (TarxniSvili, d., 1996). Tevzis resursebi: mdinare iorSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebia: kalmaxi (Salmo fario, Setanilia saqarTvelos wiTel nusxaSi, erovnuli statusimowyvladi) da Wanari (Alburnoides bipunctatus eichwaldi) (elaniZe, r., 1988). cxrilSi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 83 5-15 mocemulia mdinare iorSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodebi: cxrili 5-15. mdinare iorSi gavrcelebuli Tevzis saxeobebis gamravlebis periodi saxeoba gamravlebis periodi kalmaxi Wanari seqtemberi-oqtomberi aprili-agvisto programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 84 5.4 socioekonomika am nawilSi saqarTvelo socialur-ekonomikur WrilSia warmodgenilia; aseve, saTiTaod aris daxasiaTebuli is Svidi adgili, sadac mcire hesebis reabilitaciis/gaumjobesebis proeqti unda ganxorcieldes da is sami adgili, sadac adgilobrivi mosaxlebisTvis bunebrivi gazis ganawilebis sistemebis damontaJeba/gafarToeba aris dagegmili. qvemoT warmodgenil socialurekonomikur mxaresTan dakavSirebuli sazogadoebrivi usafrTxoebis sakiTxebi mocemulia nawilSi, romelic zemoqmedebas exeba. aRniSnuli adgilebi mocemulia cxrilSi 5-16. cxrili 5-16. mcire hes-ebis da bunebrivi gazis proeqtebis obieqtebi Mmcire hesis sadgurebi bunebrivi gazis sazogadoeba abhesi lopota kalauri Zama maWaxela xidisTavi kabali fSaveli sarTiCala kaxareTi soflebis mokle daxasiaTebaSi yuradReba gamaxvilebulia socialurekonomikur pirobebze, romelmac SesaZloa zemoqmedeba ganicados SeTavazebuli saqmianobis Sedegad, anu ganisazRvros vis moutans sargeblobas es programa da rogor? daxasiaTebebi Seicavs monacemebs mosaxleobis raodenobis, sivrculi ganawilebis (dasaxlebis), eTnikuri Semadgenlobis, miwis moxmarebis, Semosavlebis, dasaqmebisa da arsebuli socialuri infrastruqturis Sesaxeb. 5.4.1. qveynis mimoxilva mosaxleoba da dasaxleba: saqarTveloSi mosaxleobis saerTo raodenoba 4.37 milionze mets Seadgens. 2002w Catarebuli aRweris Tanaxmad, 1989w Semodgomaze sabWoTa kavSiris daSlis Semdeg, mosaxleobis raodenoba 20%-iT Semcirda, rac Semdegi mizezebiT aris ganpirobebuli 1) migracia da 2) Sobadobis kleba. saqarTvelo mravalerovani qveyanaa, sadac 80-ze meti erovnebis warmomadgeneli cxovrobs. saqarTvelos mTeli mosaxleobis oTxmocda oTx procents (84%) qarTvelebi Seadgenen, xolo danarCeni Semdeg eTnikur jgufebze nawildeba: azerbaijanelebi - 7%, somxebi - 6%, rusebi 2% da osebi – 1%. saqarTveloSi aseve sxva eTnikuri jgufebis warmomadgenlebi cxovroben; eseni arian: berZnebi, ukrainelebi, iezidebi, qistebi da afxazebi 1 saqarTveloSi aris 54 saqalaqo centri, 44 naxevrad-qalaqis tipis dasaxleba da 3 668 sofeli. mosaxleobis gavrceleba sofelsa da qalaqs Soris Tanabaria: 55.4% cxovrobs qalaqSi, xolo 44.6% - soflad. mTliani mosaxleobis erTi meoTxedi (1 081 000) dedaqalaqSi, q.TbilisSi cxovrobs. ocda rva (28) sofeli “did” soflad iTvleba, anu iq 5000-ze meti mosaxle cxovrobs (pirveli 1 am daxasiaTebisTvis sxvadasxva monacemTa wyaro iqna moZiebuli. sruli CamonaTvali am angariSis SeniSvnebis Sesabamis ganyofilebaSia warmodgenili. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 85 erovnuli aRwera, t.1 Tbilisi, 2003; saqarTvelos ojaxebi, ekonomika da statistika, Tbilisi, 2005w). miwis gamoyeneba: saqarTvelos ukavia daaxloebiT 69 700 km2. miwis mesakuTreebis mier moxmarebuli miwis raodenoba Seadgens 886 766 ha-s; maT Soris 65,2 % kerZo miwaa, 33,4 % ijariT aris aRebuli saxelmwifosgan, xolo 1,4 % ijariT aris aRebuli kerZo pirebisgan. sasoflo-sameurneo miwebis raodenoba sul 839 709 ha-s Seadgens; maT Soris aris saxnavi miwebi (472 120), mudmivi saTesi miwebi (100 215ha), daculi miwebi (311 heqtari) da mudmivi saZovrebi da mdeloebi (267 062 heqtari). mudmivi saTesi miwebia: venaxebi (37 419), xexilis baRebi (36 988), kenkrovnebi (735 heqtari), citrusis plantaciebi (8 715), Cais plantaciebi (11 524) da sxva mudmivi mosavlis miwebi (4 833) (saqarTvelos soflis meurneoba 2004). saqarTveloSi msxvilfexa rqosani saqonlis raodenoba 19 milions Seadgens, xolo Sinauri frinvelis raodenoba 9,5 milionia. aseve qveyanaSi aris cxvari, Txa (23 060), Rori da sxva Sinauri cxoveli. mefutkreoba sakmaod gavrcelebuli dargia da saqarTveloSi daaxloebiTY 840 000 ska futkaria (saqarTvelos soflis meurneoba, 2004w). Semosavali da dasaqmeba: ekonomikis dacemam da sisxlianma konfliqtebma didi roli iTamaSa saqarTvelos mosaxleobis gaRaribebaSi. eqspertebis monacemebiT, mosaxleobis naxevarze meti “Raribad” aris miCneuli an siRaribis zRvris dabla cxovrobs. cxrilSi 5-17 warmodgenilia monacemebi siRaribis donis Sesaxeb mTlianad qveyanaSi, da im raionebSi, sadac programuli garemosdacviTi Sefasebis xelovnur modelSi CarTuli Temebia dasaxlebuli. unda aRiniSnos, rom TemTa umravlesoba, romelzec orientirebulia programuli garemosdacviTi Sefaseba, siRaribis saSualo erovnul zRvars zeviT aris. cxrili 5-17. siRaribis Sedareba adgilmdebareoba siRaribis areali erovnuli 52.0% abhesi (samegrelo) 53.5% Zama (Sida qarTli) 55.3% kabali (kaxeTi) 62.4% kaxareTi (samcxe-javaxeTi) 55.9% lopota (kaxeTi) 62.4% maCaxela (aWara) 63.2 fSaveli (kaxeTi) 62.4% kalauri (kaxeT) 62.4% xidisTavi (guria) 50.9% sarTiWala (qvemo qarTli) 76.0% wyaro: saqarTvelos ojaxebi, ekonomikuri da statistikuri gamokvlevebi, Tbilisi, 2005 programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 86 TiTqmis 40%-mde Rarib ojaxebSi arc erTi wevri ar muSaobs, xolo ojaxebis 45%-Si erT wevrs aqvs xelfasi da or an met ojaxis wevrs arCens (sakuTari Tavis CaTvliT). qveyanaSi umuSevrobis done 15,3%-ia, Tumca es done qalaqebSi ufro maRalia, vidre soflad (Sesabamisad 28,0% da 5,7%). rac Seexeba dasaqmebis saxeobas, sul dasaqmebuli mosaxleobis 66% “TviTdasaqmebazea”. xolo rac Seexeba dasaqmebis sferos, dasaqmebul pirTa 54% dasaqmebulia soflis meurneobis, satyeo da TevzWeris sferoebSi; 11% vaWrobiT da saojaxo teqnikis SekeTebiT aris dakavebuli, 7,5% dasaqmebulia ganaTlebis sistemaSi da mxolod 5% - mrewvelobaSi (saqarTvelos ojaxebi, ekonomika da statistika, Tbilisi, 2005w). 2004w saSualo Tviuri Semosavali erT ojaxze 151$-s Seadgenda (saqarTvelos ojaxebi, ekonomika da statistika, Tbilisi, 2005w). socialuri infrastruqtura: eleqtroenergia gaaCnia mTliani mosaxleobis 99,6%-s; mosaxleobis erT meoTxedze naklebi (21,5%) centraluri gamanawilebeli sistemiT miwodebul bunebriv airs iyenebs. soflad es maCvenebeli Zalze dabalia da 3,5%-s Seadgens. Seadgenda (saqarTvelos ojaxebi, ekonomika da statistika, Tbilisi, 2005w). 5.4.2 abhesi mosaxleoba da dasaxleba: inCxuris Temi (sakrebulo), sadac mcire hesi mdebareobs, sami soflisgan Sedgeba: didi inCxuri, patara inCxuri da lebaCe. TemSi 588 ojaxi da 1 761 sulia; 1989 wlidan mosaxleoba 4%-iT Semcirda. (inuri xelaia, inCxuris sakrebulos Tavmjdomare). mosaxleoba qarTvelebisgan Sedgeba da megrul lingvistur jgufs miekuTvneba. inCxuris TemSi erTi osuri ojaxi da 75 iZulebiT gadaadgilebuli mosaxle cxovrobs. (inuri xelaia, inCxuris sakrebulos Tavmjdomare). miwis moxmareba: Temis mier moxmarebuli miwa 1 220 heqtars Seadgens; maT Soris 920 heqtari sasoflo-sameurneo (saxnavi miwebi Seadgens 300 heqtars, Cais plantaciebi 30 heqtaria, xexilis baRebi 15 heqtaria da venaxebi – Svidi heqtari) miwebs ukavia, xolo saZovrebi 568 heqtars Seadgens; miwebis danarCeni nawili tyeebiTa da buCqebiT aris dafaruli. (inuri xelaia, inCxuris sakrebulos Tavmjdomare). Tems gaaCnia daaxloebiT 1 000 suli msxvilfexa rqosani saqoneli da kameCi, 4 500 Sianuri frinveli, 905 Rori, 212 cxvari da Txa da 70 sxva Sinauri cxovelia. Semosavali da dasaqmeba: mosaxleobis umetesoba TviTdasaqmebazea da ZiriTadad sasoflo sameurneo produqtebis gayidvaze arian orientirebulni. TemSi mxolod 113 pirs gaaCnia xelfasi, romelTagan cxra dasaqmebulia mcire hesSi. (inuri xelaia, inCxuris sakrebulos Tavmjdomare). socialuri infrastruqtura: TemSi funqcionirebs oTxi skola, erTi ambulatoriuli klinika da erTi biblioTeka. UEDC-i Temis adgilobriv mosaxleobas eleqtroenergiiT amaragebs. bunebrivi airis centraluri gamanawilebeli sistema TemSi ar arsebobs. gaTbobis mTavar wyaros SeSa warmoadgens. daaxloebiT 200-mde ojaxs aqvs centraluri danarCenebi mdinaris an Wis wyals moixmaren. wylis miwodebis sistema; Sida gzebis saerTo sigrZe 28 km-ia. aqedan sami kilometria mokirwyluli (moasfaltebuli), magram cud mdgomareobaSia. danarCeni nawili ar aris moasfaltebuli. (inuri xelaia, inCxuris sakrebulos Tavmjdomare). programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 87 5.4.3 Zama (kexijvari) mosaxleoba da dasaxleba: kexijvris Temi ganlagebulia mdinare Zamas axloblad da sami soflisgan Sedgeba – kexijvari, vedreba da sanebeli. amJamad TemSi daregistrirebulia daaxloebiT 480 ojaxi. mudmivi mosaxle daaxloebiT 1 508 suls Seadgens. 1989w mTliani sakrebulos (rva soflis) mosaxleoba 2 206 sulia. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009ww: kexijvris Temi, 2004w). mosaxleobis 90%-s qarTvelebi Seadgenen. maT Soris aris 120 ojaxi, romelic aWaris mewyersaSiSi raionebidan iZulebiT gadaadgilda ekologiuli pirobebis gamo. am ojaxebis umetesoba musulmania. mosaxleobis danarCen nawils Seadgens osebi (150 suli), somxebi (5) da azrbaijanelebi (10). (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009ww: kexijvris Temi, 2004w). zafxulis TveebSi aq adgili aqvs sezonur migracias da adgilobrivi mosaxleobis ricxvi 300-400 adamianiT izrdeba, romlebic aq dasasveneblad Camodian. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009ww: kexijvris Temi, 2004w). miwis gamoyeneba: Temis ZiriTadi saqmianoba mebaReoba da mecxoveleobaa. sofels gaaCnia 100 heqtari saTibi miwa da 150 heqtari saZovrebi. saxnavi miwebi 800 heqtars Seadgens, xolo vaSlis baRebs 510 heqtari ukavia. miwebis danarCeni nawili vazis, xexilis da marcvlovani kulturebisTvis gamoiyeneba. saxnavi miwebis samoci procenti sarwyavi arxebiT irwyveba. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009ww: kexijvris Temi, 2004w). ZiriTadi Sinauri cxoveli mewveli msxviolfexa rqosani saqonelia (daaxloebiT 870 erTeuli). cxvari da Txa meorexarisxovania (daaxloebiT 200 erTeuli). Rorebi (450) da Sinauri frinvelebi ojaxs sakuTari moxmarebisTvis yavs moSenebuli da ara komerciuli miznisTvis. mniSvnelovani ekonomikuri saqmianobaa mefutkreoba; Tumca amJamad mxolod 500 ska arsebobs. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009ww: kexijvris Temi, 2004w). Semosavali da dasaqmeba: adgilobrivi mosaxleobis umravlesobas kerZo fermebi aqvs. mosaxleobis oTxmocdaaTi procenti Semosavals vaSlis da pamidvris moyvaniT iRebs. daaxloebiT 150 adamiania dasaqmebuli arafermerul biznesSi; isini adgilobriv samrewvelo firmebSi, saxelmwifo samsaxurSi an vaWrobis sferoSi muSaoben. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009ww: kexijvris Temi, 2004w). adgilobrivi mrewvelobis da gadamuSavebis seqtorSi Sedis erTi fqvilis wisqvili, romelic mosaxleobis moTxovnas ver akmayofilebs, da ori xe-tyis saxerxi qarxana sakuTari xis da liTonis damamuSavebeli saamqroebiT. aseve funqcionirebs erTi limonaTis Camosasxmeli qarxana. TemSi mravladaa saTburebi, Tumca amJamad ar funqcionirebs, vinaidan bunebrivi airis Seyvana cota xnis win moxda. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009ww: kexijvris Temi, 2004w). rac Seexeba sacalo vaWrobas, aq sami maRazia funqcionirebs, sadac saojaxo saqoneli iyideba. TiToeul samezobloSi aris jixurebi, sadac erTi da igive saqoneli iyideba. aq erTi avtogasamarTi sadguria. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009ww: kexijvris Temi, 2004w). socialuri infrastruqtura: Tems gaaCnia erTi sabavSvo baRi, sami saSualo skola da “kulturis saxli”, sadac amJamad sareabilitacio samuSaoebi mimdinareobs. sofels agreTve gaaCnia ambulatoriuli klinika, biblioTeka da stadioni. kerZo sportul kompleqsSi samSeneblo samuSaoebi mimdinareobs; kompleqsSi aris sacurao auzi, romlic mSenebloba ukve damTavrebulia. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 88 raionis centrSi mimavali gzebi SedarebiT ukeTes mdgomareobaSia, Tumca asfaltis safari, romelic adre daigo, bevrgan dazianebulia da aseTi adgilebi xreSiT aris dafaruli. kexijvari cudad maragdeba eleqtroenergiiT, romelic mas UEDC – s qarelis gamanawilebeli sistemidan miewodeba; amitom eleqtroenergiis infrastruqtura kapitalur SekeTebas saWiroebs. alternatiuli energiis wyaroa SeSa, navTi da Txevadi gazi. Tems gaaCnia bunebrivi airis centralizebuli milsadeni. sasmeli wylis centralizebuli sistema ar arsebobs. kexijvari wyliT, sasmeli wyliT individualuri Webidan maragdeba. arsebobs wyalsadeni milebis sistema, Tumca eleqtroenergiis Seferxebuli miwodebis gamo igi araefeqturad muSaobs. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009ww: kexijvris Temi, 2004w 5.4.4 kabali mosaxleoba da dasaxleba: kabalis Temi (sakrebulo) Semdegi soflebisgan Sedgeba: kabali, yarajala, uzunTala da ganja. amJamad TemSi 3 289 ojaxi da 10 797 sulia registrirebuli, rac 12%-iT metia 1989w maCvenebelTan SedarebiT. mosaxleobis TiTqmis 100% azerbaijaneli musulmania. garda amisa, TemSi cxovrobs eqvsi rusi, ori qarTveli, ori leki da erTi somexi (jemal almazovi, kabalis sakrebulos Tavmjdomare). miwis gamoyeneba: sul Temis mier moxmarebuli miwis raodenoba Seadgens 1 373 heqtars. aqedan, 47% kerZo sakuTrebaa, 1 633 heqtari saxnavi miwaa da 153 ha saZovrebs ukavia. Tems gaaCnia 4 293 msxvili rqosani saqoneli, 14 972 suli cxcari, Txa da cxvari da 17 110 Sinauri rinveli. (jemal almazovi, kablis sakrebulos Tavmjdomare). Semosavali da dasaqmeba: mosaxleobis 2% muSaobs sabiujeto organizaciebSi da gaaCnia xelfasi, 47% TviTdasaqmebazea da sasoflo sameurneo produqciiT vaWroben. saSualo Tviuri Semosavali erT ojaxze 25$-s Seadgens. (jemal almazovi, kablis sakrebulos Tavmjdomare). socialuri infrastruqtura: TemSi erTi sabavSvo baRi da xuTi skolaa. kaxeTis sadistribucio kompania eleqtroenergiiT amaragebs adgilobriv mosaxleobas. zafxulSic da zamTarSic Tems eleqtroenergia Seuferxeblad miewodeba. adgilobrivi mosaxleobisTvis alternatiuli energiis wyaroa navTi, sanTeli da energo generatorebi. Tems ar gaaCnia gazis centralizebuli miwodebis sistema. (jemal almazovi, kablis sakrebulos Tavmjdomare). TemSi aseve ar arsebobs centraluri wyalmomaragebis sistema da ojaxi damokidebulia adgilobriv Waze, saidanac isini wyliT maragdebian. (jemal almazovi, kablis sakrebulos Tavmjdomare). gzebis sigrZe 80 kilometrs Seadgens; maT Soris Svidi kilometri mokirwylulia (moasfaltebulia) magram dazianebulia. danarCen nawilze asfalti ar aris dagebuli. (jemal almazovi, kablis sakrebulos Tavmjdomare). 5.4.5 kalauri mosaxleoba da dasaxleba: kalauris sakrebulo (Temi) mxolod kalauris sofels moicavs. Temi 1 211 ojaxisgan anu 2 976 sulisgan Sedgeba, rac 6%-iT metia 1989w maCveneblebTan SedarebiT. (nikoloz doxnaZe, kalauris sakrebulos Tavmjdomare). Temis mosaxleobis 100% qarTveli marTlmadidebelia. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 89 miwis gamoyeneba: Tems ukavia 1 072 heqtari sasoflo sameurneo miwa, romelSic Sedis venaxi (400 ha), xexilis baRebi (400 ha), saxnavi miwa (200 ha) da saZovrebi (72 ha). sasoflo sameurneo miwis daaxloebiT 99% kerZoa. (nikoloz doxnaZe, kalauris sakrebulos Tavmjdomare). Tems gaaCnia 380 suli msxvili rqosani saqoneli da kameCi, 1 200 erTeuli cxvari, Txa, Rori da sxva Sinauri cxoveli; 2 000 erTeuli Sinauri frinveli. (nikoloz doxnaZe, kalauris sakrebulos Tavmjdomare) Semosavali da dasaqmeba: mosaxleobis daaxloebiT 7%-s gaaCnia xelfasi. didi umravlesoba TviTdasaqmebazea da sasoflo-sameurneo produqtebiT vaWrobs. saSualo Tviuri Semosavali erT ojaxze 75$-sSeadgens. (nikoloz doxnaZe, kalauris sakrebulos Tavmjdomare) socialuri infrastruqtura: TemSi ori sabavSvo baRi, erTi skola, erTi samedicino punqti, erTi fosta da Svidi saTburia. rvaas (800) ojaxs gaaCnia centaluri gazi; Tumca, amJamad gazis milsadeni ar funqcionirebs da saWiroebs reabilitacias. Tems gaaCnia centraluri wyalmomaragebis sistema. mTavari gzis sigrZe 10 kilometria; aqedan 2,9 km mokirwylulia (moasfaltebulia). Sida gzebis sigrZe sul 10 km-ia da mxolod 2,5 km aris mokirwyluli. (nikoloz doxnaZe, kalauris sakrebulos Tavmjdomare) 5.4.6 kaxareTi mosaxleoba da dasaxleba: kaxareTis Temi lelovanis sakrebulos nawilia, romelSic Sedis sofeli kaxareTi da kidev oTxi sofeli. sakrebuloSi Sedis 344 ojaxi da 1 243 suli. (giorgi gigaSvili, lelovanis sakrebulos Tavmjdomare). adgilobivi mosaxleobis 100% qarTvelebi arian, romelTac sxvadasxva religiuri mrwamsi gaaCniaT. mosaxleobis ormoci procenti musulmania aJaris raionidan. (giorgi gigaSvili, lelovanis sakrebulos Tavmjdomare). miwis gamoyeneba: sakrebulos gaaCnia 338 ha saxnavi miwa, romelic irwyveba; 191,9 ha mindori da 29,1 ha xexilis baRebi. Teqvsmeti heqtari ijariT aris aRebuli saxelmwifosgan. sakrebulos hyavs 924 Tavi msxvilfexa rqosani saqoneli da 250 Sinauri frinveli. Semosavali da dasaqmeba: eqvsas ormocdarva (648) adamiani dasaqmebulia soflis meurneobis seqtorSi, xolo 60 adamiani arasasoflo sameurneo biznesiT aris dakavebulia. garda amisa, adgilobrivi mosaxleobisTvis samuSao adgilebs uzrunvelyofs xe-tyis saxerxi cxra saamqro (giorgi gigaSvili, lelovanis sakrebulos Tavmjdomare). saSualo wliuri Semosavali erT sul mosaxleze Seadgens 300-400$-s. (giorgi gigaSvili, lelovanis sakrebulos Tavmjdomare). socialuri infrastruqtura: Tems gaaCnia xuTi skola, erTi sabavSvo baRi da erTi ambulatoriuli klinika. energodistribuciis centris adigenis servis centri Tems eleqtroenergiiT amaragebs. eleqtroenergia zafxulSic da zamTris periodSic Seuferxeblad miewodeba. energiis alternatiuli wyaro adgilobrivi mosaxleobisTvis aris SeSa, navTi, sanTeli da energo generatorebi. Tems ar gaaCnia centraluri gazgamanawilebeli sistema. (giorgi gigaSvili, lelovanis sakrebulos Tavmjdomare). programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 90 wyalmomarageba wyaroebidan xdeba. sakrebulo 12 km-iani mTavari gza da 25 km-iani Sida gzebi kveTs. arcerTi maTgani ar aris mokirwyluli. (giorgi gigaSvili, lelovanis sakrebulos Tavmjdomare). 5.4.7 xidisTavi mosaxleoba da dasaxleba: xidisTavis sakrebulo (Temi) eqvsi soflisgan Sedgeba, romelSic Sedis 618 mudmivi ojaxi da 1 873 suli; es maCvenebeli 16%iT naklebia 1989wlis monacemebTan SedarebiT. mosaxleobis 99%-ze meti qarTvelia. araqarTvel mosaxleobas miekuTvneba oTxi somexi, ori rusi da erTi ebraeli sakrebuloSi. (Tengo gudavaZe, xidisTavis sakrebulos Tavmjdomare). miwis gamoyeneba: xidisTavis sakrebulos mier moxmarebuli miwis saerTo farTobi Seadgns 3 115 heqtars. aqedan 45,5% sakuTari miwaa, xolo danarCeni ekuTvnis saxelmwifos. sasoflo-sameurneo miwa 1 138, 8 ha-s Seadgens. amaSi Sedis saxnavi miwebi (295ha), mudmivi samosavlo miwebi, rogoricaa venaxi, xexilis baRebi, Cais da citrusis plantaciebi (275ha) da droebiTi saZovrebi da mindvrebi (567ha) (Tengo gudavaZe, xidisTavis sakrebulos Tavmjdomare). Tems gaaCnia 618 msxvilfexa rqosani saqoneli, 316 cxvari, Txa, Rori da cxeni da 4 117 Sinauri frinveli. (Tengo gudavaZe, xidisTavis sakrebulos Tavmjdomare). Semosavali da dasaqmeba: mosaxleobis umravlesoba soflis meurneobis produqtebiT vaWrobs. mxolod 86 adamiani aris dasaqmebuli sabiujeto dawesebulebebSi, minimaluri Tviuri Semosavali erT ojaxze 30$ -s Seadgens. (Tengo gudavaZe, xidisTavis sakrebulos Tavmjdomare). socialuri infrastruqtura: Tems gaaCnia erTi sabavSvo baRi, ori skola, ori jandacvis samsaxuri da oTxi sxva centri. Tems eleqtroenergia Seuferxeblad miewodeba energodistribuciis centridan. alternatiuli energiis wyaroad SeSas gamoiyeneben. centraluri gazgamanawilebeli sistema ar arsebobs. (Tengo gudavaZe, xidisTavis sakrebulos Tavmjdomare). mTavari gza, romelic sakrebulos raionis centrTan akavSirebs, 6 kilometris sigrZisaa. gza mokirwylulia (moasfaltebulia) da karg mdgomareobaSia. Sida gzebis sigrZe 20 km-ia da ar aris mokirwyluli. 5.4.8 lopota (nafareuli) mosaxleoba da dasaxleba: nafareulis TemSi (sakrebuloSi) 1 458 ojaxi da 3 490 adamiani Sedis, rac 1989w maCvenebelTan SedarebiT 5%-iT naklebia. mosaxleobis umravlesoba (90%) qarTvelia. TemSi cxovroben agreTve somxebi (4%) da azerbaijanelebi (6%). (lado sxirtlaZe, lopotis mcire hesis mflobeli). miwis gamoyeneba: Tems gaaCnia 1 317 ha saxnavi miwa, 289 ha venaxi, 12 ha xexilis baRebi da 83 ha saZovrebi. ormocda Teqvsmeti (56) heqtari arasasoflosameurneo daniSnulebis miwaa. mTliani miwebis 47,6% kerZo sakuTrebaa. (lado sxirtlaZe, lopotis mcire hesis mflobeli). Semosavali da infrastruqtura: mosaxleobis 10%-s gaaCnia xelfasi. oTxmoci procenti (80%) TviTdasaqmebazea da ZiriTadad sasoflo-sameurneo produqciis vaWrobas misdeven. saSualo Tviuri Semosavali erT ojaxze 25$-s Seadgens. (lado sxirtlaZe, lopotis mcire hesis mflobeli). programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 91 socialuri infrastruqtura: Tems gaaCnia erTi skola, ori samedicino dawesebuleba da erTi kulturuli dawesebuleba. kaxeTis sadistribucio kompania adgilobriv mosaxleobas eleqtroenergiiT amaragebs. denis miwodeba SeferxebiT xdeba da ar arsebobs bunebrivi airis qseli. energiis alternatiuli wyaroa navTi da generatori. sakrebuloSi aris wylis centraluri sistema. mTavari gzis sigrZe, romelic sakrebulos raionis centrTan akavSirebs, eqvsi kilometria da mokirwylulia (moasfaltebulia), Tumca seriozulad aris dazianebuli. sakrebuloSi Semavali gzebis sigrZe sul 50 km-ia da ar aris mokirwyluli. (lado sxirtlaZe, lopotis mcire hesis mflobeli). 5.4.9 maWaxela (qed-qedi) mosaxleoba da dasaxleba: maWaxelas sakrebulo 10 soflisgan Sedgeba, sadac 669 ojaxi da 3 269 suli cxovrobs. mosaxleobis umravlesoba musulmania. (alioSa kaxiZe, maWaxelas sakrebulos Tavmjdomare). miwis gamoyeneba: xelvaCauris raionSi moxmarebuli miwis saerTo farTi sul 5 113 heqtars Seadgens. aqedan 92% kerZo sakuTrebaa, xolo 7,1% saxelmwifo sakuTrebaa. sasoflo-sameurneo daniSnulebis miwa sul 4 540 ha-s Seadgens; aqedan, 1 518 ha saxnavi miwaa, 2 978ha mudmivi saTesi miwebia, erTi heqtari daculi miwaa, xolo 44 ha mudmivi saZovrebi da mindvrebia. mudmiv saTes miwebs Seadgens: citrusis plantaciebi (2 629 ha), venaxi (3 ha), xexilis baRebi (37ha) da kenkrovani (2 ha). (alioSa kaxiZe, maWaxelas sakrebulos Tavmjdomare). xelvaCauris raionSi daaxloebiT 24 400 Tavi msxvili rqosani saqoneli, 1 800 cxvari da Txa aris. Semosavali da dasaqmeba: Temis absoluturi umravlesoba TviTdasaqmebazea da ZiriTadad sasoflo-sameurneo saqmianobas misdevs. orasi adamiani iRebs xelfass; aqedan, 15 mcire HhesSia dasaqmebuli. socialuri infrastruqtura: TemSi aris ori sasauzme, erTi jixuri da xuTi sasursaTo maRazia. Tems gaaCnia 10 saSualo skola, sami sasoflo klubi, erTi biblioTeka da erTi muzeumi. erTi ambulatoriuli klinika mSeneblobis procesSia. (alioSa kaxiZe, maWaxelas sakrebulos Tavmjdomare). Tems eleqtroenergiis miwodebis ori wyaro gaaCnia: 1) hidro eleqtro sadguri (pirdapiri miwodeba) da 2) aWaris energo kompania. Tems gazis miwodebis sistema ar gaaCnia. energiis alternatiuli wyaroa navTi, SeSa, benzini da generatori. (alioSa kaxiZe, maWaxelas sakrebulos Tavmjdomare). sasmeli wylis centraluri sistema TemSi ar arsebobs. mosaxleobis umetesoba wyaros wyals iyenebs. (alioSa kaxiZe, maWaxelas sakrebulos Tavmjdomare). Tems kveTs gza, romelic mTavari adgilobrivi arteriaa da 40 km sigrZisaa. soflis Sida gzebis sigrZe 20 km-s Seadgens. gzebi ar aris mokirwyluli. (alioSa kaxiZe, maWaxelas sakrebulos Tavmjdomare). 5.4.10 fSaveli mosaxleoba da dasaxleba:L fSavelis TemSi sami sofeli Sedis – fSaveli, lalisyuri da leCuri. TemSi registrirebulia 1 052 ojaxi da 2 888 mudmivi macxovrebeli, rac 4%-iT naklebia 1989w maCvenebelTan SedarebiT. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009: fSavelis Temi, 2004). yvela adgilobrivi mosaxle qarTvelia da qarTuli orTodoqsuli religiis aRmsarebelni arian. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 92 miwis gamoyeneba: ZiriTadi saqmianobaa mecxoveleoba da marcvleuli kulturebis moyvana. fSavelis Temis mier moxmarebuli miwis saerTo farTobi 2 041 heqtars Seadgens. sasoflo-sameurneo miwa Seadgens 2 029 heqtars da masSi Sedis saxnavi miwa (1 570 ha), venaxi (268 ha), xexilis baRebi (35 ha) da mudmivi saZovrebi (156 ha). (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009: fSavelis Temi, 2004). msxvili rqosani saqonlis saerTo raodenoba 5 000-s Seadgens. piradi moxmarebisTvis mosaxleobas aseve moSenebuli hyavs Rori da Sinauri frinveli. sofelSi 100-mde futkris ska arsebobs. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009: fSavelis Temi, 2004). Semosavali da dasaqmeba: mosaxleoba ZiriTadad sasoflo-sameurneo saqmianobiT aris dakavebuli. ojaxis Semosavali sasoflo-sameurneo produqtebis vaWrobiT Semoifargleba. “horizontis” mier momzadebuli angariSis mixedviT, saSualo wliuri Semosavali erT ojaxze 550-650$ Seadgens. mTeli fuladi Semosavali yoveldRiuri moxmarebis miznebisTvis ixarjeba. saSualo wliuri danaxarji TemSi 450-dan 600$ mde meryeobs. mosaxleobis ormocda TxuTmeri procenti adgilobriv biznesSi aris CarTuli; dasaqmebulni arian xe-tyis saxerx saamqroebSi, sacalo vaWrobis maRaziebSi da jixurebSi. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009: fSavelis Temi, 2004). socialuri infrastruqtura: sofels gaaCnia sami skola, ori kulturis saxli da erTi ambulatoriuli klinika. erTaderTi mwarmoeblebi, romlebic regionSi funqcionireben aris ori adgilobrivi da italiur-qarTuli erToblivi xe-tyis saxerxi saamqro. fSavels eleqtroenergias awvdis kaxeTis sadistribucio kompania. eleqtroenergia Tems arastabilurad miewodeba. bunebrivi airis gamanawilebeli sistema fSavelSi ar arsebobs. saTbobi energiis alternatiuli wyaroa SeSa da Txevadi gazi. (Temis ganviTarebis strategiuli gegma 2004-2009: fSavelis Temi, 2004). sasmeli wylis sistema karg mdgomareobaSia da yvela ojaxs miewodeba wyali, Tumca saTao kvanZi da milebi mcire SekeTebas saWiroebs. mTavari gzebi am teritoriaze mokirwylulia (moasfaltebulia) da karg mdgomareobaSia. fSavelis Sida gzebi qviT aris dafaruli. 5.4.11 sarTiWala mosaxleoba da dasaxleba: sarTiWala warmoadgens Tems, romelSic 2,942 ojaxi da 6,979 adamiani Sedis. adgilobrivi mosaxleobis samocdaori procenti (62%) qarTvelia da 38% azerbaijaneli. garda amisa, aqvea afxazeTidan ltolvilTa 100 ojaxi. 1989 wlis aRweris mixedviT, am TemSi 10,118 mosaxle iyo, anu 35%-iT meti dRevandelTan SedarebiT. (koba moxeviSvili, sarTiWalis sakrebulos Tavmjdomare). miwis gamoyeneba: TemSi gamoyenebuli miwebis saerTo farTobi 7,174 ha Seadgens, aqedan 32% kerZo sakuTrebaSia. danarCeni saxelmwifos ekuTvnis. sasoflosameurneo miwebi 5,469 ha aqedan 2,838 ha saxnavi miwaa, 260 ha ki mudmivi samosavlo miwebi (magaliTad venaxi xexilis baRebi) da, 2,371 mudmivi saZovrebi da mindvrebi. (koba moxeviSvili, sarTiWalis sakrebulos Tavmjdomare). sakrebulos 2,095 Tavi msxvilfexa rqosani pirutyvi, 2,515 Tavi cxvari, Txa, cxeni da Rori da Sinauri frinveli gaaCnia (koba moxeviSvili, sarTiWalis sakrebulos Tavmjdomare). Semosavali da dasaqmeba: sakrebulos mosaxleobis samocdaeqvsi procenti (66%) dasqamebulad iTvleba. umetesoba CarTulia soflis meurneobaSi da programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 93 orientirebulia soflis meurneobis produqtebis gayidvaze an TviTdasaqmebulia. qvemo qarTlis siRaribis indikatorebi yvelaze maRalia qveynis masStabiT (koba moxeviSvili, sarTiWalis sakrebulos Tavmjdomare). socialuri infrsatruqtura: sofelSi xuTi saSualo skola, sami sabavSvo baRi da ambulatoriaa (amerikuli organizaciis mier reabilitirebuli) sofels eleqtroenergiiT energodistribuciis centri amaragebs. energo miwodeba SeferxebiT xdeba. soflis eleqtrosistema cud teqnikur mdgomareobaSia, rac agreTve iwvevs problemebs eleqtro momaragebaSi. sofels ar gaaCnia bunebrivi gazi, Tumca, adgilobrivi da adgilobrivi raionuli xelisuflebis daxmarebiT, S.p.s. sarTiWala gazi axorcielebs 15 kmiani bunebrivi gazis milsadenis reabilitacias da soflis qseli centralur sistemas uaxloes momavalSi SeuerTdeba. energiis alternatiuli wyaroebia SeSa da navTi. sasmeli wylis sistema cud mdgomareobaSia da mosaxleobas SezRudulad emsaxureba. 5.5 kulturuli resursebi es nawili warmoaCens informacias saqarTvelos kulturul resursebze, rogorc zogadad, aseve TiToeulze im Svidi adgilidan, romelic mcire hesebis reabilitaciisa da gaumjobesebisaTvis SeirCa da sam adglze, romlebic adgilobriv sazogadoebriv jgufebSi bunebrivi gazis ganawilebis damontaJebisa an gafarToebisTvis SeirCa. aq warmodgenili profilebi istoriul an preistoriul resursebze da kulturul da eTnikur resursebze axdens koncentrirebas. suraTi 5-1. kulturis obieqtebi saqarTveloSi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 94 5.5.1 qveynis mimoxilva istoriuli an preistoriuli resursebi: saqarTvelo mdidari kulturuli memkvidreobis mqone qveyanaa. samxreT saqarTveloSi napovni adreuli adaminis Zvlebi ori milioni wlisaa. saqarTvelos teritoriaze aRmoCenilia sxvadasxva kulturis antikuri obieqtebi, samarxebi da dasaxlebebi, romelTa asaki paleoliTuri xanidan iwyeba. kulturuli da eTnikuri resursebi: saqarTvelom qristianoba C.w. me-4 saukuneSi miiRo. im droidan moyolebuli qveyanaSi aqtiurad Sendeboda eklesiebi, praqtikulad yvela sofelSi, sul mcire, erTi marTlmadidebluri eklesia arsebobs. eklesiebi mdidari formebiT, dekoraciebiTa da freskebiT xasiaTdeba. aseve igeboda araqarTuli orTodoqsuli salocavebi, rogoricaa sinagogebi, somxuri eklesiebi da meCeTebi. saqarTveloSi aseve mravlad aris fortifikaciuli nagebobebi. yvelaze adreuli sanaxebi e.w. “ciklopuri” nagebobebia da maTi daTariReba gviani brinjaos/adreuli rkinis xanidan iwyeba. fortifikaciuli nagebobebis umetesoba Sua saukuneebiT TariRdeba. am monumentebis umetesoba nangrevebis saxiT aris SemorCenili; miuxedavad amisa, isini istoriul da arqiteqturul Zeglebad aris miCneuli da kanoniT daculia 5.5.2 abhesi istoriuli an preistoriuli resursebi: proeqtis saerTo arealSi ramdenime istoriuli dasaxlebaa, maT Soris: ofucxole/nadarbazevi, namancxvaru da nojixevi. aqedan pirvel adgilas napovnia Tixis nakeTobaTa nawilebi. kulturuli da eTnikuri resursebi: ofucxole/nadarbazevSi aRmoCenilia nangrevebi. Mmcire hes-is adgilis Crdilo-aRmosavleTSi aris namancxvarud wodebuli adgili, sadac eklesiis nangrevebis naxva SeiZleba. mcire hes-is CrdiloeTiT adamianis mier gakeTebuli gamoqvabulebia. mcire hes-is teritoriaze aris nojixevad wodebuli adgili, rac megrulad “cixis adgils” niSnavs. 5.5.3 Zama (kexijvari) istoriuli an preistoriuli resursebi: soflis samxreTiT 800 m-is daSorebiT arqeologiuri sanaxia. am adgils ukuRma saydari ewodeba da Sua saukuneebiT TariRdeba. Aam adgilas eklesiisa da sxva nagebobebis nangrevebia, sadac keramikuli nawarmi iqna aRmoCenili. kulturuli da eTnikuri resursebi: Zveli sasaflaos teritoriaze me-15 saukuniT daTariRebuli wm giorgis eklesiaa aSenebuli. 5.5.4 kabali istoriuli an preistoriuli resursebi: soflis ganapiras ori borcvia, zeda dombatapa da qveda dombataba, romlebic Tavis droze preistoriuli dasaxlebebi iyo. am borcvebze keramikuli nawarmi iqna aRmoCenili. kabalis da uzunTalas sazRvarze, Tambaqos plantaciebSi, keramika da obsidianebi iqna napovni. soflis sxvadasxva nawilSi Aantikuri qoTnebisa da keramikis namsxvrevebi iqna aRmoCenili. kulturuli da eTnikuri resursebi: sofelSi Sua saukuneebiT daTariRebuli qarvasla arsebobs. uzunTalasa da kabalis sazRvarze Sua saukuneebis eklesiis nangrevebia. uzunTalas siaxloves Zveli sasaflaoa eklesiis nangrevebiT. mcire hes-idan daaxloebiT 500 m-is moSorebiT, xurmaled cnobil adgilas, Sua saukuneebis dasaxleba aRmoCnda. am adgilas eklesiis nangrevebi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 95 iqna aRmoCenili. mcire hes-is zemoT tyeSi aRmoCenilia Sua saukuneebis nangrevebi. ganjalis mimarTulebiT rva-aT kilometrze lakisxevis xeobis saRvarze aRmoCenilia cixis nangrevebi 5.5.5 kalauri istoriuli an preistoriuli resursebi: kalaurSi preistoriuli sanaxebi ar aris aRmoCenili. istoriuli sanaxebi qvemoT aris aRwerili: kulturuli da eTnikuri resursebi: gomboris qedis Crdilo kalTaze soflidan sami km daSorebiT kalauris samonastro kompleqsia. monasteri galavniT aris Semortymuli. centrSi wm. ioane naTlismcemlis eklesia dgas, romelic me-6 saukuneSia agebuli. eklesiis garSemo mimofantulia sxvadasxva nagebobaTa nangrevebi; zogierTi maTgani sakmaod didi zomisaa. eklesiis dasavleTiT me-10 saukunis sasaxlea, romelic adgilobriv Tavads ekuTvnoda. soflis samxreTiT erT da erTnaxevar kilometr manZilze Zvel sasaflaosTan me-9 saukuneSi agebuli wm. giorgis eklesiaa. damxmare nagebobebi da samreklo me-16 da me-17 saukuneebs ganekuTvneba. eklesia kedlebiT iyo Semortymuli, magram mxolod dasavleTis kedeli iqna SemorCenili. eklesia 1873 w. iqna restavrirebuli, rogorc es warwerebidan Cans. interieri me-16 saukuneSi Sesrulebuli freskebiT iyo dafaruli, Tumca mxolod fragmentebiRa SemorCa. aRmoCenilia, agreTve, Zveli qarTuli asomTavruli warwerebic. soflis samxreTiT ori kilometris manZilze tyeSi me-8 saukunis eklesiaa, romelsac kordomians uwodeben. eklesia unikaluri arqiteqturuli formisaa. samyinauris eklesia soflis samxreT dasavleTiT tyeSi aris ganlagebuli. eklesia me-7 saukuniT TariRdeba. me-18 saukuneSi xeobis marcxena napirze soflis samxreTdasavleTiT koSki iqna agebuli. koSkis garSemo, SeimCneva sxvadasxva nagebobis nangrevebi. soflis samxreT-dasavleTiT erTi da erTnaxevari kilometris daSorebiT gviani Sua saukuneebis mTavarangelozis eklesia dgas. Eeklesia, TiTqmis, mTlianad dangreulia. eklesiis garSemo galavnis nangrevebia. soflis samxreT-dasavleTiT, xeobis marjvena napirze gviani Sua saukuneebiT daTariRebuli wm.ninos eklesia dgas. 5.5.6 kaxareTi istoriuli an preistoriuli antikuri nawarmi aRmoCnda. resursebi: meCeTis adgilze romauli xanis kulturuli da eTnikuri resursebi: sofel kaxareTis centrSi meCeTi dgas. meCeTi, nawilobriv, Sua saukuneebis qarTuli eklesiis qvebiT aris agebuli 5.5.7 xidisTavi istoriuli an preistoriuli resursebi: ar aris cnobili gansakuTrebuli aRniSvnis Rirsi resursebi kulturuli da eTnikuri resursebi: soflis samxreT-aRmosavleTiT sami kilometris daSorebiT, zenobanad wodebul borcvze SeiniSneba eklesiis nangrevebi. Semonaxuli kedlebi oTxidan xuT metramde simaRlisaa. 5.5.8 lopota (nafareuli) istoriuli an preistoriuli resursebi: aRniSvnis Rirsi resursebi ar aris cnobili gansakuTrebuli kulturuli da eTnikuri resursebi: mdinare alaznis marcxena napirze me-18 saukuniT daTariRebuli didi cixesimagrea ganlagebuli. me-19 saukunisaTvis cixesimagre aRar gamoiyeneboda da mas sacxovrebeli daniSnuleba hqonda. kedlebi qvis samtexlod gamoiyeneboda. soflis CrdiloeTiT erTi kilometris manZilze ganlagebulia samebis eklesia, romelic adreuli Sua saukuneebiT programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 96 TariRdeba. dasavleT fasadze amokveTilia moCuqurTmebuli jvari da mamakacis figura. soflis samxreTiT sasaflaoze me-18 saukunis RvTismSoblis eklesia dgas. Ggviani Sua saukuneebis (me-15 dan me-18 saukunemde) Tamar mefis samlocvelo soflidan sami kilometris manZilze, mdinaris marjvena napirze, venaxebis bolos aris ganlagebuli. samlocvelo Zalian dazianebulia. venaxebis meore boloSi laSarad wodebuli meore samlocvelos nangrevebia. Tavdapirvelad is agebuli iyo da gamoiyeneboda, rogorc Rvinis sawyobi, magram gvian Sua saukuneebSi samlocvelod gadakeTda. 5.5.9 maWaxela (qed-qedi) istoriuli an preistoriuli resursebi: aRniSvnis Rirsi resursebi ar aris cnobili gansakuTrebuli kulturuli da eTnikuri resursebi: sofel gvaraSi ganlagebul mcire hes-is adgilidan CrdiloeTiT sami kilometris manZilze mdebareobs sabWoTa periodSi restavrirebuli cixesimagre. cixesimagre Sua saukuneebiT TariRdeba. 5.5.10 fSaveli istoriuli an preistoriuli resursebi: Telavis raionis sofeli fSaveli pirvelad me-17 saukunis werilobiT wyaroebSia moxsenebuli. soflis teritoria faravs Sua saukuneebis yofil dasaxlebebs iulTas, zemo iulTas, devTubansa da zvarels. Temi mdidaria arqeologiuri sanaxebiT da am Temisa da adgilis itoriuli memkvidreobis Sesaswavlad arqeologiuri kvlevis saWiroeba arsebobs. kulturuli da eTnikuri resursebi: mdinare CiCayva-wylis viwro xeobaSi mdebare soflidan oTxi kilometris moSorebiT koxta RvTismSoblis arqiteqturuli kompleqsi mdebareobs. es galavanSemortymuli monasteri ramdenime struqturisgan Sedgeba, maT Sorisaa me-8 saukuniT daTariRebuli eklesia dikonikoniT da portikiT. sxva struqturebi moicavs me-10 saukuniT daTariRebul Crdilo samlocvelosa da dasavleT ambulatorias da me-16 saukunis mcire zomis eklesias da palatebs. aqvea sworkuTxovani sacxovrisis nakvalevi, romelic nangrevebis saxiTaa SemorCenili. monasteri galavniT aris Semortymuli. soflidan xuTi kilometris moSorebiT, borcvis wverze sagrZnoblad dazianebuli eklesiaa. eklesia Sua saukuneebiT TariRdeba. soflis CrdilodasavleTiT oTxidan xuTi kilometris manZilze, fSaveli-leCuris gzis gaswvriv, borcvis ferdobze zvarelis wm. giorgis -1 eklesiaa, romelic svaraudod adreuli Sua saukuneebisa unda iyos. soflis CrdiloeTiT oTxi kilometris manZilze zvarelis wm.giorgis-2 eklesia mdebareobs. dasavleTis fasadi moCuqurTmebulia. SeimCneva bolnuri jvari, wmindanebis dazianebuli qandakeba da sicocxlis xe. soflis CrdiloeTiT erTnaxevari kilometris manZilze xeobaSi mdebareobs gviani Sua saukuneebiT daTariRebuli eklesia samlocveloTi. soflis CrdiloeTiT samasi metris manZilze, gzis marcxena mxares Sua saukuneebis koSkis nangrevebia. sasaflaoze, soflis samxreTiT RvTismSoblis eklesiaa, romelsac samxreTiT samlocvelo aqvs. eklesiis aRmosavleT da dasavleT kedlebze freskebis fragmentebia SemorCenili. eklesia gviani Sua saukuneebiT TariRdeba da moCuqurTmebuli eqsterieriT xasiaTdeba. fSavelsa da lalisyurs Soris mdebare borcvze wyarosTavis wm. giorgis eklesia mdebareobs, romelic kargad aris Semonaxuli. imave borcvze Talis cixesimagre da ivane maxaroblis eklesiaa ganlagebuli. sofelSi koSkebis safortifikacio galavani arsebobs. cixesimagre, romelic me-18 saukuniT TariRdeba Zalian dazianebulia. me-19 saukuneSi galavnis SigniT eklesia da samreklo koSki aigo. da bolos, SuaubanSi RvTismSoblis eklesia da iulTas zemoT tyeSi ormocTa eklesia mdebareobs. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 97 aRniSvnis Rirsia, agreTve, is faqti, rom adgilobrivi mosaxleoba, romelic saqarTvelos mTianeTidan Camosaxlda, aseve Tayvans scems tradiciul salocavebs, rogoricaa kopala da jamniani. 5.5.11 sarTiWala istoriuli an preistoriuli resursebi: aRniSvnis Rirsi resursebi ar aris cnobili gansakuTrebuli kulturuli da eTnikuri resursebi: sarTiWalas centrSi mdebare kinoTeatri, Tavdapirvelad aigo, rogorc germanuli eklesia kirxa me-19 saukuneSi. Senoba kinoTeatrad 1950-ian wlebSi gadakeTda. soflis sasaflaoze dgas RvTismSoblis eklesia, romelic me-18 saukuniT TariRdeba. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 98 6. zemoqmedeba garemoze es qveTavi Pkoncentrirebulia im potenciur da mniSvnelovan zemoqmedebaze, romelic dakavSirebulia energetikis ganviTareba soflad programasTan. mniSvnelovani zemoqmedebebi or ZiriTad jgufad iyofa: • zemoqmedebebi, romelTaTvisac dadgenilia Sesabamisi Serbilebisa da monitoringis qmedebaTa mTeli jgufi: es zemoqmedebebi mimarTulia Sesabamisi Serbilebisa da monitoringis qmedebaTa garkveuli jgufis dadgenisaken. Sedegad, programuli garemosdacviTi Sefaseba exmareba energetikis ganviTareba soflad programas am zemoqmedebebis monitoringisa da SerbilebisTvis aucilebeli protokolebis dagegmvaSi. es protokolebi gansazRvrulia me-7 qveTavSi da migviTiTebs Sesabamis nabijebs, Tu rogor unda iqnas ganxorcielebuli energetikis ganviTareba soflad programa swrafi tempiT da amave dros daculi iyos garemosdacviTi Sesabamisoba. • potenciuri zemoqmedebis mqone proeqtebi, romelic moiTxovs Semdgom kvlevas: programuli garemosdacviTi Sefaseba ar azustebs am proeqtisTvis Sesabamisi Serbilebisa da monitoringis qmedebaTa rigs, magram moiTxovs damatebiT gamokvlevas (SesaZloa damatebiTi garemosdacviTi Sefasebis formiT). unda aRiniSnos, rom damatebiTi garemosdacviTi Sefaseba mimarTulia mxolod im potenciuri mniSvnelovani zemoqmedebebisken, romlebic moiTxovs Semdgom Seswavlas winaswar SerCeul adgilze; amaSi ar igulisxmeba yvela mniSvnelovani zemoqmedeba. sxva mniSvnelovani zemoqmedebebis sakiTxs Tavis Tavze aiRebs programul garemosdacviT SefasebaSi gansazRvruli Sesabamisi Serbilebisa da monitoringis RonisZiebebi. am mxriv, programuli garemosdacviTi Sefaseba uzrunvelyofs, energetikis ganviTareba soflad programis mimarTvas garemosdacviT sakiTxebze, romelic moiTxovs Semdgom yuradRebas, raTa daculi iyos garemosdacviTi Sesabamisoba. garemos Sefasebis meTodologia, romelsac iyenebs programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi mcire zomis hidroeleqtrosadgurisa da bunebriv gazTan mimarTebaSi, moyvanilia qvemoT. amas mohyveba im gavlenebis damdgeni analizi, romelic tipiuria da SeiZleba warmoiqmnas proeqtis ganxorcielebis dros, aseve konkretuli adgilisTvis damaxasiaTebeli zemoqmedeba, romelic dadgenil iqna jgufis mier gamokvleuli 10 adgilidan ramdenimeze. zemoqmedebis analizis organizeba xorcieldeba garemos kategoriebis an disciplinebis mixedviT da Seicavs: geologias da niadagebs, wylis resursebs, biologiur resursebs, sazogadoebriv keTildReobas (socialur-ekonomikuri sakiTxebi, jandacvas / Sromis higienas da usafrTxoebas da kulturul resursebs. 6.1. meTodologia: garemosdacviTi skriningi energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi nagulisxmevia oTxi tipis investireba (mcire zomis hidroeleqtrosadgurebi, TemebSi bunebrivi gazis ganawilebis sistemebi, ganaxlebadi energiis /energoefeqturobis mcire masStabiani proeqtebi da resursebis integrirebuli marTvis gegmis SesamuSaveblad gamoyofili grantebi). programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufis mier ganisazRvra rom investirebaTa am oTxive tipisTvis programul garemosdacviT SefasebaSi saWiro iyo Sefasebis sxvadasxva done, rac dakavSirebulia proeqtis masStabebSi, saWiro resursebSi, SesaZlo gavlenis zomebsa da farglebSi gansxvavebebTan da USAID/kavkasia/saqarTvelo-s arsebul programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 99 gamocdilebasTan saqarTveloSi msgavsi proeqtebis ganxorcielebaSi. erTobliobaSi am faqtorebma ubiZga programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufs analitikuri yuradRebis koncentracia upirvelesad moexdina mcire hidroeleqtro sadgurebis SemoTavazebul proeqtebze, rasac moyveboda bunebrivi gazis ganawilebis proeqtebi. unda aRiniSnos, rom USAID/kavkasia/saqarTvelo-s ukve ganxorcielebuli aqvs saqarTveloSi orive tipis proeqti, rac sasargeblo precedents qmnis SesaZlo zemoqmedebis da misi Sesabamisi Serbilebis da monitoringis gansazRvrisaTvis. ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis proeqtebi da resursebis integrirebuli marTvis gegmis SemuSaveba aseve Sefasebuli iyo potenciuri zemoqmedebis moxdenis TvalsazrisiT, Tumca maTi SesaZlo uaryofiTi gavlena dabalia. mniSvnelovani gavlena am proeqtebis ganxorcielebis Sedegad mosalodneli araa. Tumca saukeTeso menejmentis Tanmimdevruli gamocdileba da sxva Sesabamisi protokolebi CarTulia 7-e qveTavSi saWiroebisamebr gamosayeneblad, rodesac es proeqtebi da gegmebi ganxorcieldeba. skopingis fazis dros, programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi muSaobda energetikis ganviTareba soflad programis teqnikur personalTan, raTa SeerCiaT 10 sanimuSo adgili (mcire zomis hidroeleqtrosadguris proeqtidan 7 kandidati mcire hes-i da savaraudod 3 Temi bunebrivi gazis ganawilebis programis investiciebidan), daaxloebiT 40 potenciuri adgilmdebareobidan, sadac SeiZleba ganxorcieldes energetikis ganviTareba soflad programa. nimuSad aRebul am 10 adgils axasiaTebs daaxloebiT igive pirobebi, rac SeiZleba Segvxvdes mTlianad aRebul 40 adgilze. es modeli SemuSavebuli iyo ise, raTa is sakmarisad Seesabamebodes garemos im konkretul movlenebs, romlic SeiZleba warmoiqmnas (danarTi a). SemuSavebuli modeli mxedvelobaSi iRebs energetikis ganviTareba soflad programisTvis damaxasiaTebel adgilobriv Tvisebebs, romelic dakavSirebulia potenciur garemosa da socialur-ekonomikur gavlenasTan. modelis gansazRvrebaSi Sedis: 1) mosaxleoba, romelsac unda gaewios momsaxureba, 2) proeqtis Sesabamisi samSeneblo samuSaoebis sidide, 3) Sesaswavl adgilTan mdebare miwis nakveTi, 4) siaxlove da garemo kulturul resursebTan, 5) mdinaris dinebis moculoba da nakadi 6) sawarmos energosimZlavre, gamosuli wylis odenoba da sakiTxi Tu rogor SeiZleba wylis mimarTulebis Secvla 2 6.11. mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebi. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma Seiswavla da Caatara Sesabamisi analizi im saeqsperimento adgilebze, sadac savaraudod unda Catardes energetikis ganviTareba soflad programa. Catarda Semdegi samuSaoebi, raTa daedginaT proeqtis potenciuri zemoqmedebebi da maTi mniSvnelobis done, aseve Seswavlil iqna potenciuri proeqtebis sxvadasxva kategoriebi: etapi pirveli: gundma daadgina is saqmianoba, rac unda ganxorcieldes rogorc proeqtis erT-erTi nawili. am dadgenil saqmianobaSi Sedis samSeneblo samuSaoebi da operireba da eqspluatacia da aseve Sesabamisi sistemebis da nagebobebis saremonto samuSaoebi. etapi meore: gundma daadgina is saerTo da specifikuri garemosdacviTi sakiTxebi, romelic dakavSirebulia am saqmianobasTan. garemosdacviT sakiTxebSi Sedis geologia da niadagebi, wylis resursebi, biologiuri 2 mexuTe da meeqvse punqtebi miesadageba mxolod mcire hes-ebis proeqtebs. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 100 resursebi, socioekonomikuri sakiTxebi, jandacva/Sromis higiena da usafrTxoeba. etapi mesame: gundma SeimuSava garemosdacviTi skrininguli analizi, romelic ganixilavs SeTavazebuli proeqtis samuSaoebis yvela im aspeqts, romelmac SesaZloa garemoze zegavlena moaxdinos. skrininguli analizi specialurad Seiqmna mcire hes-ebisa da bunebrivi airis proeqtebisTvis, romelic SesaZloa ganxorcieldes energetikis ganviTareba soflad programis xelmZRvanelobiT. SerCevis analizi uzrunvelyofs bazas, romelic adgens da dokumenturad adasturebs im specifikuri adgilis Sesaxeb sabazo informacias da potenciur zemoqmedebas garemoze, romelic gamowveulia yoveli calkeuli proeqtiT. es analizebi Semowmda da gadaixeda specialistTa kompleqsuri jgufis mier proeqtis skoupingis fazaSi da Sevida danarTSi b erT-erTi Semadgeneli nawilis saxiT. etapi oTxi: gundis wevrebma, romlebic sxvadasxva disciplinis specialistebs warmoadgenen, daaTvalieres samuSaoebisTvis SerCeuli adgilebi, raTa SeefasebinaT isini garemosdacviTi adgilis skrininguli analizis saSualebiT, romelic specialurad SeimuSaves SemoTavazebuli investiciebisTvis. etapi xuTi: im Sedegebze dayrdnobiT, romelic Segrovebul iqna adgilis daTvalierebis Semdeg sxvadasxva disciplinebis specialistebis mier da aseve sxva xelmisawvdomi monacemebidan da dokumentebidan, romelic specialurad iqna Sedgenili programuli garemosadcviTi SefasebisTvis, gundma daadgina garemoze zemoqmedeba (sasargeblo da negatiuri) yoveli Semdegi kategoriisaTvis (wyali, biologia da a.S), romelic programuli garemosadacviTi SefasebisTvis aris gankuTvnili. gundma 3 kategoriad dayo garemoze zegavlena, romelic dadgenil iqna garemos SerCevis analizis saSualebiT: 1) negatiuri da mniSvnelovani, 2) negatiuri, magram umniSvnelo da 3) pozitiuri. mniSvnelovani zegavlenebi gansazRvrul iqna garemos yoveli kategoriisaTvis, romelsac Seiswavlis@ programuli garemosadacviT SefasebaSi kategoria “mniSvnelovnobis” Sesaxeb. mniSvnelovani zemoqmedebebi moiTxovs Semarbilebel RonisZiebebs (ganxilulia me-7 qveTavSi). da piriqiT, is zemoqmedebebi, romlebmac “mniSvnelovnobis” kriteriebis mixedviT ver miaRwies mniSvnelovnobis dadgenil dones, ar moiTxovs aranairi Semarbilebeli RonisZiebebis ganxorcielebas; amitom es kategoria ar iyo dadgenili. moxda pozitiuri zemoqmedebis aRniSvnac. sazogadod, kritikuli faqtorebi, romlebic xels uwyobs mniSvnelovani zemoqmedebis aRmoCenas programuli garemosdacviTi Sefasebis gundis mier moicavs: • • • • • • • • gansazRvrul teritoriaze gadaSenebis piras myofi resursebi (flora/fauna) gauwyloebis/dinebis Sefardeba; mdinaris kalapotis tipi. axali infrastruqtuli mSenebloba samSeneblo samuSaoebis xangrZlivoba samSeneblo samuSaoebis masStabi (kaSxali, sadawneo milsadgomi, arxi) operirebis statusi; da mosaxleobasTan siaxlove. sabolood, garemosdacviT skriningul analizsa da SerCeul adgilebze dakvirvebis Catarebaze dayrdnobiT, gundma gansazRvra is RonisZiebebi da mdgomareoba, romelsac mihyavs ucnob, magram potenciurad mniSvnelovani proporciebis negatiur zemoqmedebamde. gundma gansazRvra, rom aseTi zemoqmedeba moiTxovs damatebiT Seswavlas da gvirCevs am SemTvevaSi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 101 damatebiTi garemosdacviTi Sefasebis Catarebas. is adgilebi, romelic moiTxovs damatebiT garemosdacviT Sefasebas unda iyos: (1) axali samSeneblo adgilebi, sadac arsebul situaciaze (binadrebze) da sxva resursebze ganxorcieldeba garkveuli zemoqmedeba, (2) gadaSenebis piras myofi resursebi, romlebzec zemoqmedebas moaxdens mocemuli proeqti da (3) adgilebi, sadac SeimCneva mdinaris eqstremaluri dineba, romelsac aseve Tan axlavs potenciuri geologiuri safrTxe da sxva. 6.1.2. bunebrivi gazis gamanawilebeli sistemebi programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufis mizani, Seefasebina SemoTavazebuli bunebrivi airis ganawilebis sistemiT gamowveuli potenciuri zegavlena, SedarebiT advilad iqna miRweuli, radgan am sakiTxSi USAID/kavkasia/saqarTvelo-s ukve gaaCnda gamocdileba, romelic iTvaliswinebda winaswari Serbilebisa da monitiringis RonisZiebebs. wina gamocdilebaSi igulisxmeba 15km-iani bunebrivi airis ganawilebis qseli, romelic Seiqmna kexijvrisaTvis aR. saqarTveloSi da 25 kilometriani qseli, romlis mSeneblobac axla sruldeba lixaurSi, das. saqarTveloSi; orive qselis mSenebloba mimdinareobs saqarTvelos energetikuli usafrTxoebis (GESI) iniciativis proeqtis xelmZRvanelobiT, romelsac afinansebs USAID/ kavkasia/saqarTvelo. Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebi orive proeqtisaTvis SeimuSava GESI proeqtis momsaxure personalma (zogi maTgani muSaobs programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufSi) da damtkicda USAID evropisa da evraziis biuros garemosdacviTi oficrisa da USAID kavkasiis regionuli misiis garemosdacviTo oficris mier. am codniTa da gamocdilebiT aRWurvilma programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gamoiyena es Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebi, raTa srulad aeTvisebina Serbilebisa da monitoringis saqmianoba, romelic gaTvaliswinebulia im adgilebisTvis, sadac unda ganxorcieldes bunebrivi airis ganawilebis proeqti da imarTeba soflad energetikis ganviTarebis programis mier. damatebiT, rogorc SemoTavazebuli protokolis nawili, romelic imarTeba energetikis ganviTareba soflad programis mier garemosTan Sesabamisobis uzrunvelsayofad, programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma SeimuSava garemosdacviTi skrininguli analizi, romelic ganxorcieldeba energetikis ganviTareba soflad programis xelmZRvanelobiT (danarTi b). es analizi analogiuria im analizisa, romelic SeimuSaves mciremasStabiani hidro-eleqtrosadgurebisTvis, magram morgebulia bunebrivi airis ganawilebis sistemebis samSeneblo samuSaoebze da mis operirebasTan dakavSirebul pirobebTn. 6.1.3. ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis proeqtebi ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis mciremasStabiani proeqtebi, romlebic inergeba energetikis ganviTareba soflad programis xelmZRvanelobiT, savaraudod moaxdens mcire an saerTod ar moaxdenen pirdapir negatiur zemoqmedebas garemoze. aqedan gamomdinare, programiT gaTvaliswinebuli saqmianoba warimarTeba mTeli rigi specialuri RonisZiebis an saukeTeso marTvis praqtikis Sesabamisad, romelic gaTvaliswinebulia Sesabamisi mosalodneli saqmianobisTvis, mag. biogazis sistematizatori moiTxovs yuradRebas, raTa miwis nakeliT gapativebisas ar moxdes axlomdebare mdinaris totis dabinZureba, xolo skolebis ganiavebis dros SesaZloa saWiro iyos sxva RonisZiebebis Catareba. nebismieri konkretuli proeqtisaTvis saukeTeso marTvis praqtikis danergva moxdeba garemosdacviTi skriningis gziT, romelic ganxorcieldeba programis yoveli SemoTavazebuli proeqtisaTvis. saukeTeso praqtika, romelic dadgenilia programis yoveli Sesabamisi proeqtisaTvis gansazRvrulia danarT G-Si. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 102 es procedura msgavsia im mimdinare procedurisa, romelic gamoyenebulia GHFsTvis, rogorc samSeneblo saqmianobis nawili GFII-is xelmZRvanelobiT. 6.1.4. resursebis integrirebuli marTvis gegmis SesamuSaveblad gamoyofili grantebi. is saqmianobebi, romelic finansirdeba resursebis integrirebuli marTvis gegmis SesamuSaveblad gamoyofili grantebiT da uzrunvelyofilia energetikis ganviTareba soflad programis mier, aumjobesebs SeSis moxmarebas, xels uwyobs tyis gaSenebas da wyalgamyofis restavracias, ZiriTadad garemoze sasargeblo zemoqmedebas axdens. es RonisZiebebi savaraudod axdenen mcire an saerTod ar axdenen negatiur zemoqmedebas garemoze, aqedan gamomdinare programuli garemosdacviTi Sefasebis am qveTavSi ar aris Setanili am proeqtebis ganxorcielebis dros garemoze zemoqmedebis detaluri Sefaseba. araswori teqnikuri proeqtis an proeqtis arasaTanado ganxorcielebisas negatiuri zemoqmedebis Tavidan acilebis uzrunvelsayofad am RonisZiebebisTvis SemuSavebuli iqneba Sesabamisi protokolebi da/an marTvis saukeTeso praqtika. es praqtika warmoadgens programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufisTis SemuSavebuli praqtikis (danarTi g) da USAID-is im praqtikis kombinacias, romelic warmoadgens garemosdacviT saxelmZRvanelos Serbilebis sakiTxebSi im tipis saqmianobisaTvis, romelic gaTvaliswinebulia mocemuli grantebiT. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 103 6.2. geologia da niadagi am TavSi aRwerilia garemoze ganxorcielebuli potenciuri Sedegebi, romelic mohyveba energetikis ganviTareba soflad programis ganxorcielebas geologiaze da farTo geografiul zonaSi arsebul niadagebze. am qveTavSi aRwerili potenciuri zemoqmedebebi warmoadgens zemoqmedebaTa mTel rigs, romelic SeiZleba warmoiqmnas mcire hidroenergetikis proeqtebis da bunebrivi gazis proeqtebis ganxorcielebisas. 6.2.1. “mniSvnelovnobis” kriteriumebi “mniSvnelovnobis” kriteriumi, romelic gamoiyeneba zegavlenis donis dasadgenad, emyareba Sesaswavli zonis resursebis Seswavlas da SemdgomSi ganisazRvreba rogorc zegavlenis intensiuroba (umniSvnelo, mcire, saSualo, didi). “mniSvnelibis” kriteriumebi ganisazRvreba Semdegnairad: 1. niadagis seismuri rxeva, adamianebze da/an struqturebze zemoqmedebis safrTxe. potenciuri mavne umniSvnelo - iwyeba TiTqmis SeumCneveli donidan umniSvnelod SesamCnev donemde, romelsac TiTqmis ara aqvs araviTari zemoqmedeba an Seaqvs odnav SesamCnevi cvlilebebi mcire geografiul farTobze. (1ha naklebi teritoria). mniSvnelovani - Sedegebi iqneba sakmaod mkafio, ris Sedegadac moxdeba garemos fizikuri maxasiaTeblebis cvla da/an arsebiTi mavne zemoqmedeba, rogoricaa zarali an sikvdilic ki. 2. niadagis erozia an niadagis Sris dakargva proeqtis samSeneblo samuSaoebis an operaciebis Catarebis Sedegad umniSvnelo - niadagze moqmedebis done iwyeba odnav SesamCnevidan SesamCnevamde da zemoqmedeba niadagis produqtiulobasa da nayofierebaze SezRudulia. mniSvnelovania - zemoqmedeba niadagis produqtiulobaze an nayofierebaze sakmaod aSkaraa da am zemoqmedebam SeiZleba gamoiwvios niadagis fizikuri maCveneblebis mniSvnelovani cvlileba sakmaod did farTobze an mraval adgilas. 6.22. mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebi Seswavlis periodSi, regionaluri geologiuri pirobebi da geologiuri safrTxe Sefasebuli iqna xelmisawvdomi literaturis gamoyenebiT. yvela is regioni, sadac unda ganxorcieldes mcire hes-is proeqtebi mdebareobs aqtiur seismur zonaSi. Seswavlil regionebSi seismuroba icvleba 6-dan 9-mde MKS skalis Sesabamisad. 6.2.2.1. mSenebloba geologiuri safrTxe: kvlevebi, romelic Seexeba seismur sakiTxebs da masTan dakavSirebuli literatura mimoxilul iqna yvela im regionisTvis, sadac igegmeba mcire hes-ebis proeqtebi. garda amisa, proeqtis dizainis SemuSavebis etapze damatebiTi informaciis uzrunvelsayofad xorcieldeboda geologiuri sakiTxebis Seswavla (amaSi Sedis niadagis tipi da siZliere, gruntis wylis done, nakadi da misi mimarTuleba, niadagis Sris simagre da mewyersaSiSroeba). es Seswavla Seexeba rogorc Sesabamisi dizainis parametrebis ganviTarebas, aseve adgilis SerCevis sakiTxebs ise, rom sareabilitacio saSualebisaTvis gansazRvruli proeqtebi ganxorcieldeba im zonaSi, romelic naklebad ukavSirdeba potenciur mniSvnelovan geo safrTxes. gamonakliss warmoadgens programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 104 fSavelasa da lopotas midamoebi da is teritoria, sadac unda ganxorcieldes mcire hes-ebis proeqtebis mSenebloba. Sesabamisi dagegmarebisa da saproeqto parameterbis SemuSavebis Sedegad mcire hes-ebis proeqtebis umetesi nawilisTvis ar aris mosalodneli mniSvnelovani zemoqmedeba geologuri safrTxis gamo. gamonakliss warmoadgens kabalis da maWaxelas mcire hes-ebis proeqtebi. kabalis mcire hes-is proeqtebi ganicdis mniSvnelovan zegavlenas mdinaris adidebis gamo, radgan wyaldidoba moulodnelad xdeba zafxulsa da Semodgomaze gadauRebeli wvimis an Tovlis didi odenobiT dnobis gamo. maWaxelas mcire hidroenergetikis proeqtebis siaxloves SeimCneva mewyerebi da talaxis Camowola. Sedegad maWaxelas mcire hidroenergetikis proeqtebi potenciurad eqvemdebareba mniSvnelovan zegavlenas mewyerisa da/an talaxis Camowolisagan. niadagi: Seswavlis dros, niadagis yvela tipi Sesabamis regionebSi Sefasebul iqna saWiro literaturisa da niadagis gamokvlevebis Sesabamisad. niadagi warmoadgens faseul bunebriv resurss, romelic xels uwyobs mniSvnelovani mcenareulobisa da cocxali bunebis arsebobas. Sesabamis saeqsperimento teriotoriaze mcire hes-ebis proeqtebis umravlesobis mniSvnelobisTvis dagegmilia mcire masStabiani saeqskavacio samuSaoebi. mcire hes-ebis proeqtebis teqnikuri dazianebisaTvis gansazRvrulia tipiuri miwis saeqskavacio samuSaoebi, romelic ganxorcieldeba 150-400m3 niadagze avankameris gansakuTrebuli samuSaoebisaTvis. samSeneblo samuSaoebSi gamoyenebuli iqneba mcire raodenobis adgilobrivi mdinareebis xreSi, cementis danamatis saxiT, aseve samSeneblo xreSisa da qviSis narevi. imis gaTvaliswinebiT, rom saeqskavacio samuSaoebi ganxorcieldes SedarebiT mcire farTobze da SezRuduli xangrZlivobiT xeliT, mcire hes-ebis proeqtebis adgilebze naklebad savaraudoa mniSvnelovani zemoqmedeba. aqedan gamomdinare, programuli garemosdacviTi Sefasebebis jgufma daaskvna rom, mcire hes-ebis proeqtebis samSeneblo samuSaoebisas mosalodnelia mxolod umniSvnelo lokaluri zemoqmedeba (niadagze). 6.2.2.2. operireba geologiuri safrTxe: naklebad savaraudoa nebismieri mniSvnelovani zemoqmedebis arseboba, romelic gamowveulia geo-riskebis gamomuSaobis Catarebisas Sesabamisi adgilis geologiuri Seswavlisa da dagegmvis Sedegad, rac gaTvaliswinebuli iqna mcire hes-ebis proeqtebisaTvis saproeqto dazianebis momzadebisas. niadagi: eqspluataciis fazis dros ar aris mosalodneli araviTari mniSvnelovani zegavlena. gamonakliss warmoadgens mxolod umniSvnelo moqmedeba, romelic warmoiqmneba avankameris rezervuaris yovelwliuri gasufTavebisas. 6.2.3. bunebrivi airis gamanawilebeli sistemis proeqtebi regionaluri gaelogiuri pirobebisa da geologiuri safrTxis Sefaseba ganxorcielda Sesabamisi xelmisawvdomi literaturis gamoyenebiT. yvela is regioni, sadac bunebrivi airis proeqtebi unda ganxorcieldes, mdebareobs aqtiur seismur zonaSi. regionebis seismuroba icvleba 6-dan 8-mde MKS skalis Sesabamisad. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 105 6.2.3.1. mSenebloba geologiuri safrTxe: bunebrivi airis ganawilebis proeqtebis SezRuduli zomisa da gavrcelebis Sedegad da radgan maTi mdebareoba savaraudod ganisazRvreba ganviTarebuli teritoriebis an soflebis SigniT, an mimdebare teritoriaze, sadac landSafti ukve aTvisebulia da teritoria SadarebiT vakea, geologiuri safrTxis mxridan araviTari mniSvnelovani zemoqmedeba ar aris mosalodneli. niadagi: samSeneblo samuSaoebis Catarebisas, romelic ganxorcieldeba Sesabamisad mcire farTobis nakveTze, moxdeba miwis mxolod SezRuduli gamoyeneba. garda amisa, es samuSaoebi ganxorcieldeba im teritoriaze, romelic ukve aTvisebulia macxovreblebis saqmianobis Sedegad. aqedan gamomdinare, milsadenebis mSeneblobiT gamowveuli zemoqmedeba umniSvnelo iqneba. milsadenebs SeiZleba dasWirdeT anti-koroziuli saRebavi. xsnari saRebavis SemTxeviTi CamowveTisas SeiZleba moxdes mcire farTobis dabinZureba. es zemoqmedeba ar aris mniSvnelovani. 6.2.3.2. operireba geologiuri safrTxe: bunebrivi airis ganawilebis proeqtebis SezRuduli zomebisa da gavrcelebis Sedegad da maTi mdebareobis gamo im aTvisebul teritoriaze an sofelSi an mis axlos, sadac lanSafti da teritoria Sesabamisad vakea, geologiuri safrTxis TvalsazrisiT zemoqmedeba araa. niadagi: yvela bunebrivi airis proeqti ganxorcieldeba ukve adre aTvisebul teritoriaze. es teritoriebi ZiriTadad Seadgens aTvisebul adgilebs (ZiriTadad soflebs) gzebis gaswvriv, mdinareebTan axlos. samuSaoebis Catarebisas zegavlenebi iqneba uwyveti da lokalizebuli da ZiriTadad gamowveuli iqneba saremonto samuSaoebis (SeRebva, SekeTeba) gamo. es zemoqmedeba naklebad mniSvnelovania. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 106 6.3. wylis resursebi es qveTavi Seexeba yvela mniSvnelovan pidapir, arapirdapir da mcire zemoqmedebas wylis resursebze. 6.3.1. “mniSvnelobis” kriteriumebi “mniSvnelobis” kriteriumebi, romelic gamoiyeneba wylis resursebze saproeqto saqmianobidan gamomdinare mniSvnelovani zemoqmedebis gansazRvrebisaTvis Semdegia: • wylis nebismieri federaluri an saerTaSoriso standartebis an maCveneblebis darRveva. • gruntis wylis maragis sagrZnobi Semcireba an mtknari wylis maragSi Careva, rac gamoiwvevs wylis Semomtani Sris deficits an adgilobrivi mtknari wylis donis dacemas. • Sesabamis adgilze an geografiul zonaSi arsebuli drenaJis mniSvnelovani cvlileba, romelSic Sedis nakadis an mdinaris dinebis cvlileba, zedapirze wylis nakadis moculobis mniSvnelovani zrda, ramac SeiZleba gamoiwvios mniSvnelovani erozia, Slamianoba an wyaldidoba. • zedapirze wylis dinebis warmoqmna an misi warmoqmnisTvis xelSewyoba, romelic aRemateba sadrenaJo sistemis simZlavres. dabinZurebuli nakadebis damatebiTi wyaroebis warmoqmna, an wylis xarisxis mniSvnelovani gauareseba. • adamianis an struqturebisaTvis mniSvnelovani riskis, zianis an sikvdilis safrTxis Seqmna, rac gamowveuli iqneba wyaldidobiT, jebiris an dambis avariuli mdgomareobis gamo. programuli garemosdacviTi Sefasebis dros, gundma gansazRvra da gaanaliza mniSvnelovan zemoqmedebaTa mTeli rigi, romelic warmoiqmna samSeneblo samuSaoebis dros. es zegavlenebi, romelic aRwerilia qvemoT energetikis ganviTareba soflad programis yoveli komponentisaTvis, ganisazRvreba rogorc moklevadiani zemoqmedebebi, romelic warmoiqmna mxolod mokle periodiT an proeqtis romelime nawilSi. e.i. wina samSeneblo samuSaoebisas, mSeneblobisas, komisiis dros, an samuSaoebis Catarebisas gansazRvrul etapze. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra mniSvnelovani zemoqmedebebebi wylis resursebTan dakavSirebiT, rogorc programuli garemosdacviTi Sefasebis samSeneblo samuSaoebis dros, aseve bunebrivi airis gamanawilebeli sistemis samSeneblo samuSaoebis dros, romelic mocemulia 6-1 cxrilSi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 107 cxrili 6-1: mniSvnelovani zegavlena wylis resursebze moqmedeba mSenebloba Mmcire hesebi Kkonstruqciis qvemoT dinebis AsimRvrivis gazrda Mmdinaris pirvandeli Rirebulebis Semcireba Mmdinaris mier eroziis gazrda KkaSxlis qvemoT dinebis simRvrivis gazrda MmomuSaveebis an macxovreblebis dazianebis an sikvdilis saSisroebis arideba Karxis Secvlis Sedegad mdinaris dinebaSi cvlilebis warmoqmna xelsawyoebis da infrastruqturis dazianeba Bbunebrivi gazis sistemebi Mmdinaris mier eroziis gazrda momuSaveebis an mcxovreblebis dazianebis an sikvdilis saSiSroebis arideba zedapiruli da miwisqveSa wylebis dabinZureba 6.3.2. mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebi mcire hes-ebis proeqtebi garemoze da adamianis janmrTelobaze savaraudod ZiriTadad dadebiT grZelvadian zemoqmedebas moaxdens, radgan isini Seamcireben saTburis airis moculobis gamosamuSaveblad wiaRiseulisagan miRebuli sawvavis gamoyenebas. potenciuri pirdapiri, ararpirdapiri da nakrebi zegavlena garemoze SeiZleba warmoiqmnas samSeneblo samuSaoebis Catarebis dros. eseni ZiriTadad farTod cnobili, SezRuduli zemoqmedebebia da maTi Serbilebis RonisZiebebi naCvenebia am dokumentis me-7 qveTavSi. energetikis ganviTareba soflad programebis xelmZRvanelobiT dagegmili mcire hes-ebis proeqtebis umravlesoba iqneba saderivacio tipis hesi, sadac ar iqneba saWiro wylis sacavi da wyali dabrundeba imave mdinareSi dabali simaRlidan. am tipis mcire hes-ebis proeqtebisTvis ZiriTad sakiTxs warmoadgens mdinaris nakadi, saidanac amoiReba wyali hidroeleqtrosadgurisaTvis energiis gamosamuSaveblad, meTodi, romelic ganapirobebs wylis dabrunebas nakadSi da qvedadinebis zemoqmedebas. zegavlena ZiriTadad adgilobrivia da SedarebiT advilad Sesafasebeli. Tumca uamrav nanax proeqtSi, rac ZiriTad monacemebs warmoadgenda programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufisTvis, aris erTi SemTxveva sadac wyali dagubdeba, umniSvnelo zemoqmedeba iqneba. am tipis hes-is zemoqmedeba SeiZleba meti iyos saderevacio mdinresTan SedarebiT. am tipis hes-ebTan dakavSirebuli problemebi igivea rac saderivacio mdinareebsa da guburebTan dakavSirebuli problemebi; zemoqmedeba garemoze bevrad naklebadaa lokalizebuli saderivacio mdinareebTan SedarebiT. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 108 programuli garemosdacviTi Sefasebis gundma gaanaliza zemoqmedebebi wylis resursebis ori ZiriTadi aspeqtisTvis: hidrologia da wylis xarisxi. hidrologia: ZiriTad mniSvnelovan faqtorebSi, romelic dakavSirebulia hidrologiasTan da ganxilulia programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufis mier garemos skrininguli analizis dros, Sedis erozia, wyaldidobis sixSire, nakadis reJimi, gruntis wylis done da daleqva. hidrologiis sakiTxebi metad mniSvnelovani iqneba operirebis fazis dros da minimaluri mniSvnelobis mqone samSeneblo samuSaoebis dros. wylis xarisxi: metad mniSvnelovan faqtorebSi, romelic dakavaSirebulia wylis xarisxTan da ganxilulia programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufis mier garemos skrininguli analizis dros, Sedis drenaJis mowyoba samSeneblo samuSaobis dros, eutrofikacia, mZime liTonebis, elementebisa da nawilebis transportireba, amRvreuloba an myari sxeulebis arseboba wyalSi da wylis temperatura. wylis xarisxTan dakavSirebuli sakiTxebi ufro mniSvnelovania samSeneblo samuSaoebis dros; wylis xarisxis cvlileba moxdeba SedarebiT nela samSeneblo samuSaoebis dros da SedarebiT swrafi tempebiT samSeneblo samuSaoebis dasrulebis Semdeg. unda aRiniSnos, rom SerCeul adgilze ar iyo warmodgenili yvela faqtori, da maTi warmodgenis SemTxvevaSic, ar aris savaraudo, rom es faqtorebi aucilebelad moaxdenen mniSvnelovan zegavlenas garemoze. mag: miuxedavad imisa, rom mZime liTonebi, zeTebi da samSeneblo masalebi SeiZleba warmoadgendnen potenciur saSiSroebas samSeneblo samuSaoebis dros, isini mainc ar axdenen mniSvnelovan zegavlenas. mag.: 1) samSeneblo samuSaoebi SedarebiT mcirea da lokalizebulia da 2) yvela samSeneblo da saremonto samuSaoebi ganxorciledeba saukeTeso samSeneblo da marTvis praqtikis gaTvaliswinebiT, raTa Semcirebuli iyos garemos dabinZureba. 6.3.2.1 mSenebloba samSeneblo samuSaoebis dros, proeqtis RonisZiebebi, romelic iTvaliswinebs teritoriis mcenareuli safarisagan gawmendas, miwis amoxapvas, karieris damuSavebas da miwis gamkvrivebas (datkepnas) mZime teqnikis moZraobis Sedegad gazrdis zedapiris Camowolis dones, gansakuTrebiT niaRvrebis dros. samSeneblo samuSaoebSi Sedis dabali amqcevi kaSxlis, wyalmimRebi aRWurvilobis, arxebis, akvedukis, avankameris, sadawneo milsadenis, eleqtrogadamcemi mowyobilobebis reabilitacia da aRWurvilobis damontaJeba. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi gansazRvravs ramdenime sakiTxs, romelic samSeneblo samuSaoebis dros mniSvnelovan zegavlenas axdens adgilobriv da/an regionalur wylis resursebze. es sakiTxebi da masTan dakavSirebuli Sedegebi Semdegia: ZiriTadi samSeneblo saqmianoba: samSeneblo samuSaoebis potenciuri zegavlena icvleba didi masStabiT, rac damokidebulia samSeneblo samuSaoebis vadaze da samSeneblo farTobze. es samuSaoebi ZiriTad gavlenas axdenen im faqtorebze, romelic dakavSirebulia wylis xarisxTan, amRvreulobasTan, romelic gamowveulia myari sxeulebis koncentraciasTan. ra Tqma unda, iq sadac ganxorcieldeba wyalsacavebis reabilitacia an mSenebloba, samSeneblo samuSaoebi imoqmedebs im faqtorebze, romelic dakavSirebulia hidrologiasTan, mag.: wylis nakadis eroziis gazrda da dasatbori velebis lokaluri cvlilebebi. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra Semdegi mniSvnelovani zemoqmedebebi, romlebic dakavSirebulia Semdeg sakiTxebTan: programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 109 • • amRvreulobis momateba mSeneblobis qvemoT. samSeneblo samuSeobi moiTxovs eqskavacias, mdinaris kalapotidan miwis, xreSis an qvebis (mag. jebiris gasakeTeblad) da zog SemTxvevaSi betonis narevis didi raodenobis amoRebas da /an gadaadgilebas (e.i. didi samSeneblo samuSaoebis farTi). am samuSaoebis Sedegad SeiZleba warmoiqmnas myari sxeulebis didi raodenoba wyalSi, rac gazrdis amRvreulobas kaSxlis qvemoT dinebaSi. mdinaris nakadis eroziis gazrda. samSeneblo samuSaoebi moiTxovs eqskavacias, mdinaris kalapotidan miwis, xreSis an qvebis (mag jebiris gasakeTeblad) da/an guburidan da zog SemTxvevaSi betonis narevis didi raodenobiT amoRebas da/an gadaadgilebas. (didi samSeneblo farTi). am samuSaoebma SeiZleba gamoiwvios mdinaris nakadis erozia (e.i., rodesac amoRebuli miwa arasworadaa dagrovili erT adgilze), ramac SeiZleba gamoiwvios wyalgasasvlelSi naleqis gazrda da maRali amRvreuloba da moaxdinos dasatbor velze cvlilebebi. eqstremaluri/arasaxarbielo klimaturi pirobebi: eqstremaluri/arasaxarbielo klimaturi pirobebi warmoadgens mniSvnelovan faqtors samSeneblo samuSaoebis dagegmvis dros; gansakuTrebiT das. saqarTveloSi, sadac mosalodnelia sastiki wyaldidobebi, rac gamowveulia am regionis maRal naleqianobasTan. garkveul SemTxvevaSi, samSeneblo samuSaoebi SeiZleba daemTxvas unaleqo sezonebs, magram amis miRweva SeuZlebeli iqneba soflad energetikis ganviTarebis programis yovelwliuri gegmebis xasiaTidan gamomdinare. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra Semdegi mniSvnelovani zemoqmedebebi, romelic dakavSirebulia am sakiTxTan. • aRWurvilobisa da infrastruqturis dazianeba. samSeneblo samuSaoebis dros wyaldidobam SeiZleba daazianos an gaanadguros xis yalibebi, raSic unda Caisxas betoni, gabionebi da miwayrilebi, aseve nebismieri danadgari, romelic datboril adgilze an mis axlos aRmoCndeba. • muSebis da/an macxovreblebisTvis zaralis an sikvdilis safrTxis Seqmna. Zlieri wvimebis dros mcire periodSi SeiZleba warmoiqmnas mcirexniani katastrofuli wyaldidoba, romelic potenciur safrTxes uqmnis muSebs da/an teritoriebis macxovreblebs. am mniSvnelovani zemoqmedebis erT-erTi TvalsaCino magaliTia mcire hes-is proeqti maWaxelaSi, sadac maqsimaluri siCqaris mqone nakadma – 300 m3 /w. daaziana arxi skolis zemoT. 6.3.2.2 operireba operirebis dros, saproeqto samuSaoebisas, rogoricaa turbinis eqspluatacia, aRWurvilobis SekeTeba, kaSxlis SekeTeba da wylis kaSxlis mSenebloba gamoiwvevs wylis dinebis da wyaldidobis reJimis cvlas kaSxlis mimReb punqtSi da wylis gamosvlis punqtSi. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra ramdenime sakiTxi, romelic moaxdens mniSvnelovan zemoqmedebas adgilobriv da/an regionaluri wylis resursebze mcire hidroeleqtrosadguris proeqtebis eqspluataciis dros. es sakiTxebi da masTan dakavSirebuli zemoqmedebebi Semdegia: operirebis ZiriTadi RonisZiebebi: operirebis RonisZiebebis potenciuri zemoqmedeba icvleba sakmaod didi masStabiT, rac damokidebulia Sesabamis klimatur pirobebze da mcire hes-ebis proeqtebSi wylis moculobaze. es RonisZiebebi ZiriTadad moqmedebs im faqtorebze, romelic dakavSirebulia wylis fizikur maCveneblebTan. ra Tqma unda, iq sadac ganxorcildeba wyalsacavebis reabilitacia an mSenebloba, lopotas msgavsad, misma eqspluataciam SesaZloa moaxdinos mcire zegavlena wylis xarisxze, mag.: programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 110 amRvreuloba, romelic SeiZleba gamoiwvios kaSxlis SekeTebisas wyalSi myari sxeulebis koncentraciam. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra Semdegi mniSvnelovani zegavlenebi, romelic dakavSirebulia am sakiTxTan. • mdinaris konservaciuli faseulobis Semcireba. wylis nakadis mimarTuleba Seicvleba mcire hes-is proeqtebis eqspluataciis dros, rac mniSvnelovnad Seamcirebs wylis moZraobas kaSxlis rabebsa da wyalgamyvan arxs Soris. am qmedebam SeiZleba gamoiwvios cvlilebebi (wylis) datborvis sqemaSi da uaryofiTad imoqmedos Tevze mdinaris am monakveTSi, gansakuTrebiT mSral sezonSi. reabilitaciis Semdeg SesaZlebeli iqneba wylis meti raodenobis moxvedra mcire hidroenergetikis proeqtebSi, raTa gamoimuSavos meti eleqtroenergia, rac ufro gazrdis garemoze potenciur zemoqmedebas. • kaSxlis qvemoT dinebis amRvreulobis gazrda. mcire hes-ebis proeqtebis operireba zrdis kaSxlis qvemoT dinebis amRvreulobas ori ZiriTadi mizezis gamo: 1) kaSxali iwmindeba danaleqebidan weliwadSi erTxel, miwa da sxva narCenebi miyveba dinebas. 2) mcire hidroenergetikis proeqtebSi, sadac kaSxlis mSeneblobis an reabilitaciis Sedegad warmoiqmneba wyalsacavi an datborili adgilebi (mag.: lopota), SeiZleba moaxdinos zegavlena wylis xarisxze, radgan datborili adgilebi amcirebs wylis siCqares da iwvevs naleqis gaCenas rezervuarebSi an datboril adgilebSi. saremonto samuSaoebi Catardeba regularulad, rac gazrdis miwisa da narCenebis gamosvlas nakadSi. • mdinaris nakadSi cvlilebebis generireba arxis Secvlis gziT. proeqtebma, romelic iTvaliswinebs kaSxlis srul rekonstruqcias, SeiZleba moaxdinon mniSvnelovani zemoqmedeba mdinaris geomorfologiaze, rac gamowveulia kaSxlis qvemoT dinebis reJimis cvlilebiT. sasargeblo zemoqmedebebi: mcire hes-ebis proeqtebis operirebasTan dakavSirebulia Semdegi sasargeblo zegavlenebi: • wyaldidobis Semcireba axlad garemontebuli kaSxlisa da wylis mimarTvis farebis saSualebiT. eqstremaluri klimaturi pirobebi warmoadgens mniSvnelovan gansaxilvel sakiTxs, gansakuTrebiT das. saqarTveloSi, sadac mosalodnelia potenciuri sastiki wyaldidobebi, rac gamowveulia am regionis maRali naleqianobiT. kaSxlebis da wylis rabebis reabilitacia xels Seuwyobs wyaldidobisgan SezRudul dacvas, romelic miiRweva wylis dinebis daregulirebiT. • wylis maragis raodenobis gazrda sxva gamoyenebisTvis. mdinaridan gadayvanili wyali garda el.energiis gamomuSavebisa SeiZleba gamoiyenoT sxva miznebisaTvis. mag.: sarwyavad. 6.3.3 bunebrivi airis ganawilebis proeqtebi bunebrvi airis proeqtebs ZiriTadad gaaCniaT grZelvadiani zemoqmedeba garemoze, radgan isini amcireben saTburis airebis gamoyenebas ufro sufTa wiaRiseuli sawvavis gamoyenebiT energiis gamosamuSaveblad. garda amisa, proeqtebi zemoqmedeben dadebiTad adgilobriv da regionaluri mosaxleobis janmrTelobasa da biomravalferovnebaze. mosaxleoba SeuerTdeba adgilobrivi airis milsadenebs da SeZlebs gamoiyenos bunebrivi airi Tavisi saqmianobis warmarTvisaTvis, saxlebisa da ofisebis gasaTbobad, moamzados sakvebi SeSis, rogorc sawvavis gamoyenebis gareSe. potenciuri pirdapiri, arapirdapiri da nakrebi zegavlenebi garemoze SeiZleba warmoiqmnas samSeneblo da sxva programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 111 samuSaoebis dros. esenia ZiriTadad farTod cnobili, SezRuduli moqmedebis da maTi Serbilebis zomebi SegiZliaT ixiloT programuli garemosdacviTi Sefasebis me-7 qveTavSi: “garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebi da monitoringis gegmebi” bunebrivi airis proeqtebis umravlesoba, romelic tardeba energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi ZiriTadad mimarTulia ukve arsebuli bunebrivi airis qselis reabilitaciaze, magram mas aseve SeuZlia ganaxorcielos axali bunebrivi airis qselebis mSenebloba. es proeqtebi ori tipis iqneba: milsadenis damontaJeba miwis qveS da milsadenis damontaJeba miwis zedapirze. bunebrivi airis proeqtebis ganxorcieleba dakavSirebulia zedapiruli da gruntis wylebis dabinZurebasa da mdinaris napirebis eroziasTan, romelic dakavSirebulia samSeneblo samuSaoebTan. es zemoqmedebebi damaxasiaTebelia mocemuli adgilisaTvis da Sesabamisad advili Sesafasebelia. unda aRiniSnos, rom Sesabamis adgilebze ar iyo warmodgenili yvela faqtori, romc yofiliyo, ar aris mosalodneli, rom isini aucileblad moaxdenen garemoze zemoqmedebas. mag.: miuxedavad imisa, rom savaraudod zogi proeqti ganxorcieldeba mdinaris napiras da albaT zegavlenas moaxdens wylis xarisxze, am tipis mcire masStabiani proeqtebi ar moiTxovs mZime aRWurvilobas da masalebs (mag. amweebi, buldozerebi, ukana niCbiani eqskavatorebi), amis gamo Semcirebulia nebismieri mavne zemoqmedeba garemoze. garda amisa, bunebrivi airis yvela proeqti ganxorcieldeba saukeTeso menejmentisa da samSeneblo gamocdilebis gatarebiT. 6.3.3.1 mSenebloba samSeneblo samuSoebma, rogoricaa Txrilebis gakeTeba, amoWra, SeduReba, SeRebva, milsadenebis damontaJeba, sazomi da usafrTxoebis aRWurvilobis dayeneba, damxmare (dasayrdeni) saSualebebis Secvla an remonti, SeiZleba gamoiwvios zedapiruli da gruntis wylis dabinZureba. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra ramdenime mniSvnelovani zemoqmedeba adgilobriv da/an regionaluri wylis resursebze samSeneblo samuSaoebis dros. ZiriTadi samSeneblo samuSaoebi: samSeneblo samuSaoebis potenciuri zegavlena icvleba didi masStabiT adgilmdebareobisa (e.i. mdinaris napiris gaswvriv) da Carevis donis gaTvaliswinebiT (miwis zedapirze da miwis qveS). programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma daadgina am sakiTxTan dakavSirebuli Semdegi mniSvnelovani zegavlenebi. • mdinaris dinebis eroziis gazrda. samSeneblo samuSaoebi moiTxovs eqskavacias, miwis, xreSis an qvebis moSorebas an gadaadgilebas. Tu es samuSaoebi tardeba mdinaris napirTan axlos, isini potenciurad gazrdian mdinaris dinebis erozias, romelic Tavis mxriv gazrdis leqis gaCenas wylis gasasvlelSi da amRvreulobis dones, moaxdens dasatbori velis cvlilebebs. • zedapiris wylis da gruntis wylis resursebis dabinZureba. milsadens SesaZloa dasWirdes anti-koroziuli saRebaviT SeRebva, romelmac SeiZleba gamoiwvios zedapirisa da miwisqveSa wylis dabinZureba im SemTxvevaSi, Tu ar moxda misi sworad gamoyeneba. zog SemTxvevaSi milsadenebi gadakveTen mdinareebs maTze gadebuli xidebis gagrZeleze da milsadenis SeRebvis dros SeiZleba moxdes saRebavis CamowveTa. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 112 6.3.3.2 operireba bunebrivi airis ZiriTadi saeqspluatacio RonisZiebebi (e.i. eqspluatacia, saremonto samuSaoebi) ar moaxdenen mniSvnelovan zegavlenas wylis resursebze. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma daadgina eqstremaluri, rogorc ZiriTadi gansaxilveli sakiTxi, romelic potenciurad mniSvnelovan zegavlenas moaxdens adgilobriv doneze. eqstremaluri/arasaxarbielo klimaturi pirobebi: eqstremaluri/arasaxarbielo klimaturi pirobebi warmoadgens mniSvnelovan sakiTxs samSeneblo samuSaoebis dagegmvis dros; gansakuTrebiT dasavleT saqarTveloSi, sadac mosalodnelia potenciuri wyaldidoba, rac gamowveulia am regionis maRali naleqianobiT. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi adgens am sakiTxTan dakavSirebul Semdeg mniSvnelovan zemoqmedebas: • muSebisa da/an macxovreblebis dayeneba zianisa da sikvdilis safrTxis winaSe. Zlier wvimebs mokle periodis ganmavlobaSi SeuZliaT gamoiwvion wyaldidobebi, romelsac SeuZlia daazianos bunebrivi airis milsadenebi da gamoiwvios maTi gaJonva, amiT ki safrTxe Seuqmnas mosaxleobas. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 113 6.4 biologiuri resursebi am qve-TavSi aRwerilia energetikis ganviTareba soflad programis danergvis potenciuri garemo Sedegebi biologiur resursebze, romelic gvxvdeba farTo da mravalferovan geografiul arealSi. rogorc aseTi, am qveTavSi aRwerili potenciuri zegavlenebi warmoadgenen zegavlenaTa mTel rigs, romelic SeiZleba warmoiqmnas mcire hidroenergetikis da bunebrivi airis proeqtebis danergvis Sedegad. 6.4.1. “mniSvnelovnobis” kriteriumebi “mniSvnelovnobis” kriteriumebi, romelic gamoiyeneba mcenareuli safarze an cocxal bunebaze zemoqmedebis donis gansazRvrisaTvis, dafuZnebulia Sesaswavli farTis resursebis codnasa da zemoqmedebis (umniSvnelo, mcire, saSualo, didi) intensiurobaze. “mniSvnelovnobis” kriteriumebi ganisazRvreba Semdegnairad: flora: umniSvnelo: garkeul zemoqmedebas ganicdis mcenareuli safaris mxolod mcire farTobi, an saerTod ar ganicdis zemoqmedebas, an mxolod ramdenime adgilobrivi nargavi SeiZleba daziandes SedarebiT patara farTobze da mcenareTa saxeobebis mcire raodenoba. endemur da sensitiur saxeobebze ar ganxorcieldeba araviTari zemoqmedeba. potenciuri zemoqmedebebi, maTi arsebobis SemTxvevaSi, iqneba mciremasStabiani da arcerTi dacvas daqvemdebarebuli iSviaTi saxeoba ar daziandeba. es zegavlenebi umniSvnelo an metad mcire iqneba. mniSvnelovani: adgilobrivma mcenareulma safarma SeiZleba ganicados zegavlena sakmaod did farTobze an mraval adgilze da es zegavlena iyos SesamCnevi. nargav saxeobebze SeiZleba ganxorcildes sakmaod didi zemoqmedeba an mniSvnelovnad daziandnen teritoriaze gavrcelebuli mcenareebis saxeobebi, romelSic Sedis gadaSenebis piras mdgomi (dacvas daqvemdebarebuli) mcenareTa saxeobebi. es zemoqmedeba SeiZleba iyos rogorc pirdapiri (amoZirkva, gaTelva da a.S.), arapirdapiri (saxeobis modifikacia) an ganxorcieldes nebismier saxeobaze, romelic aborigenul, iSviaT an gadaSenebis piras myof saxeobebs warmoadgens. es zegavlenebi moicavs teritorias, romlis farTobi 1 ha-ze naklebi an metia. zegavlenebis Sefaseba xdeba saSualodan did zemoqmedebamde maCvenebliT. fauna umniSvnelo: zegavlenebi SeiZleba iyos umniSvneloze dabali da cvlilebebi imdenad susti, rom isini ar gamoiwveven SesamCnev Sedegebs cocxal saxeobebze (maT Soris akvafauna). Tu gamovlindeba potenciuri zegavlenebi, isini moklevadiani, mcire masStabis da lokalizebuli iqneba da gamoiwvevs umniSvnelo Sedegebs. es zemoqmedebebi Sefasdeba, rogorc umniSvnelodan mciremasStabiani zemoqmedebebi. mniSvnelovani: faunaze (akvafaunis CaTvliT) zegavlenebis klasifikacia iwyeba SesamCnevidan, aSkara da farTod gavrcelebulamde, romlis Sedegebi vrceldeba, rogorc adgilobriv, aseve regionalur zonebze. mniSvnelovania Careva adgilobrivi an migraciuli Tevzebis an veluri saxeobebis gadaadgilebaSi an gamravlebis arealis darRveva, romelic programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 114 iwvevs mniSvnelovan mavne Sedegebs, rogorc pirdapiri, aseve adgilis modifikaciis saxis, an zegavlenebi nebismier saxeobaze, romelic xasiaTdeba rogorc adgilobrivi, iSviaTi an gadaSenebis piras myofi. es zemoqmedebebi xasiaTdeba saSualodan maRal xarisxamde. pozitiuri: es proeqti miznad isaxavs Carevis donis Semcirebas adgilobriv mcenareul safarze, romelSic igulisxmeba iSviaTi saxeobebi da aseve cocxal bunebaze (xmeleTis da wylis saxeobebi). zegavlenebi SeiZleba iyos pirdapiri (romelic amcirebs wyalsacavebis sanapiroze arsebul mcenareebze zemoqmedebas wyalididobebis mxridan da aseve amcirebs zegavlenebs cocxal bunebaze proeqtis swori dizainis SemuSavebiT) da arapirdapiri, rac amcirebs mcenareul safarze da cocxal bunebaze zemoqmedebas, romelic gamowveulia tyis gakafviT. 6.4.2. mcire zomis hidroeleqtro sadgurebis proeqtebi mcire zomis hidroeleqtro sadgurebis proeqtebis ganxorecilebis Sedegad warmoqmnili zemoqmedeba ganxilulia am qveTavSi 6.4.2.1 mSenebloba qvemoT mocemulia sxvadasxva biologiuri resursebis qvejgufebze mcire hesebis proeqtebTan dakavSirebuli potenciuri zemoqmedebis mokle mimoxilva. esenia: 1) flora da 2) fauna flora imis gamo, rom yvela im proeqtisaTvis, romelic xorcieldeba mocemuli programiT, gaTvaliswinebulia samSeneblo samuSaoebi, Sesabamisad maTi mxridan zemoqmedeba mcenareul safarze aris didi da farTo. mcire hes-ebis proeqtebSi mSeneblobis Sedegad gamowveuli zemoqmedeba icvleba gansazRvruli samSeneblo samuSaoebis Sesabamisad. mcire hidroenergetikis proeqtebi ar moiTxovs arcerTi wrfivi mowyobilobis, rogoricaa gzebis, Sesasvlelebis da gadamcemi xazebis mSeneblobas. aqedan gamomdinare, am samuSaoebisgan ar aris mosalodneli mcenareuli safaris dazianeba da/an datkepna da ar iqoniebs maTze mniSvnelovan gavlenas. mcire hidroenergetikis proeqtebis samSeneblo samuSaoebis Catarebisas SeiZleba ganadgurdes mdinaris sanapiroze arsebuli mcenareuli safari. farTi, romelzec SeiZleba ganxorcieldes zegavlena, sakmaod mcirea da SeiZleba daziandes adgilobriv mcenareTa Zalian mcire raodenoba. aseve araviTar zegavlenas ar ganicdis sanapiroze arsebuli adgilobriv mcenareTa an mgrZnobiare, gadaSenebis safrTxis winaSe myofi saxeobebis jgufi (adgilobrivi, iSviaTi an gadaSenebis piras myofi). aqedan gamomdinare, sanapiroze arsebul mcenareTa safarze zemoqmedeba ar iqneba mniSvnelovani. mniSvnelovani zemoqmedeba ar aris mosalodneli datboril teritoriebzec. mcire hes-ebis proeqtebis ganxorcielebis adgilis axlos an mimdebare teritoriaze ar SeimCneva datborili adgilebi da programac ar iTvaliswinebs mcire hidroenergetikis proeqtebis ganxorcilebis adgilebSi potenciur zemoqmedebas daWaobebul adgilebze. fSavelisaTvis mcire hidroenergetikis proeqtebis ganxorcilebisas 10km-iani energogadamcemi xazis mSenebloba uaryofiTad imoqmedebs auTvisebeli tyis zonaze. 1 ha-ze naklebi tyis dazianeba moxdeba samSeneblo samuSaoebis Sedegad, romelic iTvaliswinebs xeebis moWras, mcenareebis gadaTelvas. zemoqmedebas eqneba saSualo grZelvadiani moqmedeba mcenareebze, aqedan gamomdinare es zemoqmedeba CaiTvleba, rogorc mniSvnelovani. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 115 fauna am qveTavSi mocemulia mcire hes-ebis proeqtebis samSeneblo samuSaoebisgan gamowveuli potenciuri zegavlenebi cocxal bunebaze (xmeleTis da wylis binadrebi). rogorc es ganxilul iqna mcenareuli safaris sakiTxis SemTxvevaSi, samSeneblo samuSaoebi warmoadgenen am programis xelmZRvanelobiT danergili yvela proeqtis nawils. aqedan gamomdinare potenciuri zemoqmedeba cocxal bunebaze aris Cveuli da farTomasStabiani da amitom damaxasiaTebelia programis mcire hes-ebis proeqtisaTvis. mSeneblobisTvis SerCeuli adgilis doneze adgilobrivi pirobebis (populaciis raodenoba) codna arasakmarisia an xelmiuwvdomelia proeqtis ganxorcielebis sxvadasxva teritoriisaTvis. am arasrulyofili codnis fonze es analizi gansazRvravs zegavlenebs cocxal bunebaze imaze dakvirvebiT Tu rogor Seicvleba bunebrivi garemo da misi gavrcelebis masStabi. mag.: 1) bunebrivi garemos gauareseba an gaumjobeseba; 2)adamianTa Carevis done. samSeneblo samuSaoebis dros cocxal bunebaze ganxorcilda Semdegi ZiriTadi zemoqmedeba: • intensiuri moklevadiani samSeneblo samuSaoebi, romelic xorcieldeba mdinaris gaswvriv da aseve gadamcemi xazebi uxeSad zemoqmedeben faunis komponentebze da saxeobaTa, kvebis reJimze da gamravlebis pirobebze. • wylis qveda dinebis Semcireba zegavlenas moaxdens wylis faunaze. • intensiuri moklevadiani samSeneblo samuSaoebi, romelic xorcildeba milsadenis marSrutis gayolebiT, uxeSad zemoqmedeben faunis komponentebze da saxeobaTa, kvebis reJimze da gamravlebis pirobebze. iseTi tipis samSeneblo samuSaoebi, rogoricaa miwis eqskavacia, adgilebis reabilitacia da mowyobilobebis ganaxleba, aseve mdinareze sxvadasxva saxis samuSaoebis Catareba wlis sxavadasxva dros, warmoadgenen faqtorebs, romelic gansazRvraven garemoze zemoqmedebis intensiurobas da dones. ZiriTadi samSeneblo samuSaoebis Catarebis grafiki Semdegia: gazafxuli (marti, aprili, maisi), zafxuli (ivnisi), Semodgoma (seqtemberi, oqtomberi, noemberi). am samSeneblo samuSaoebis grafiki gaTvaliswinebul iqna samSeneblo samuSaoebis zemoqmedebis analizisas. ZuZumwovrebi: mcire hes-ebis proeqtebis samSeneblo samuSaoebis Sedegad gamowveuli zemoqmedeba ZuZumwovrebze umniSvnelo iqneba. ukve aTvisebul teritoriaze an arsebul mowyobilobebze (gzebis gaswvriv, mdinareebze da soflebSi) dagegmilia mxolod moklevadiani, mciremasStabiani samSeneblo samuSaoebi. ZiriTadad, samSeneblo samuSaoebi ar iTvaliswinebs xeebis moWras (gamonakliss warmoadgens fSavelis mcire hidroenergetikis proeqtebi ) mcire hes-is proeqtiT gansazRvrulma samSeneblo samuSaoebma SeiZleba gamoiwvios droebiTi, umniSvnelo, magram uaryofiTi zemoqmedeba ZuZumwovrebze, rac ZiriTadad gamowveulia adamianis mxridan uxeSi CareviT. ra Tqma unda, arsebuli cocxali garemo ar ganicdis did cvlilebebs da masze zegavlenac umniSvneloa. fSavelis mcire hidroenergetikis proeqtebis 10 km-iani sigrZis gadamcemi xazis gayolebiT daaxloebiT 1 ha xeebis gaCexvis Sedegad cocxal bunebaze zemoqmedebis xangrZlivoba mcirea da droebiTi. bunebriv garemoSi Careva da masze zemoqmedeba ar CaiTvleba mniSvnelovan zemoqmedebad. frinvelebi: mobudar frinvelebze zemoqmedeba, romelic gamowveulia mcire hes-is proeqtiT gaTvaliswinebuli samuSaoebis Catarebisas umniSvneloa. mcire hidroenergetikis proeqtebis gansaxorcielebeli adgilebi ar warmoadgens frinvelebiT farTod moSenebul teritorias (gamonakliss warmoadgens programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 116 maWaxelas mcire hidroenergetikis proeqtebi). garda amisa, samSeneblo samuSaoebi unda Catardes soflebTan axlomdebare teritoriaze, romelic ukve aTvisebulia adamianTa saqmianobis Sedegad. mobudar frinvelebze samSeneblo saqmianobis Sedegad ganxorcielebuli zemoqmedeba iqneba moklevadiani da umniSvnelo. sofeli qed-qedi, sadac unda Catardes maWaxelas mcire hes-is proeqtis samSeneblo samuSaoebi, cnobilia frinvelTa mravalferovnebiT (ramdenime mobudari, mozamTre da migraciuli saxeobebia aRmoCenili qed-qedis soflis siaxloves). maWaxelas mcire hes-is proeqtis samSeneblo RonisZiebebma, romelic unda ganxorcieldes gazafxulze SeiZleba Seawuxos mobudari frinveli. zogierTi samSeneblo samuSao (kaSxlis rekonstruqcia, arxebis SekeTeba) SeiZleba ganxorcieldes mdinaris mimdebare teritoriaze da uaryofiTad imoqmedos migraciuli tipis wylis saxeobebze, romlebic budeebs mdinaris gaswvriv akeTeben. frinvelTa sxva saxeobebi SeiZleba gadaadgildes mcire hidroenergetikis proeqtebis zonis mimdebare teritoriaze. garda amisa, samuSaoebis gazrda (xmauri, adamianTa saqmianoba, mtveri da sxva) gazafxulis periodSi zegavlenas moaxdens frinvelTa produqtiulobaze da gazrdis sikvdilianobis maCvenebels. aqedan gamomdinare samSeneblo samuSaoebi, romelic gazafxulobiT tardeba (martidan maisamde) gamoiwvevs saSualo donis zemoqmedebas da CaiTvleba rogorc mniSvnelovani zegavlena. samSeneblo samuSaoebis Catareba zafxulobiT (ivnisi), Semodgomaze (seqtembridan noembramde) da zamTris sezonSi gamoiwvevs mciremasStabian moklevadian zemoqmedebas. imis gamo, rom frinvelTa saxeobebis umravlesoba md. maWaxelas wylis siaxloves akeTeben budeebs, samSeneblo samuSaoebis Sedegad gamowveuli Sedegebi gazafxulis sezonSi iqneba saSualo, moklevadiani da mniSvnelovani. Tevzebi: mcire hes-is proeqtebis samSeneblo samuSaoebi iTvaliswinebs mdinaridan xreSis amoRebas. adgilobrivi mdinaridan amoRebuli xreSis mcire raodenoba daemateba cements, samSeneblo xreSs da qviSis narevs da gamoyenebuli iqneba samSeneblo samuSaoebSi. eqskavaciis samuSaoebis sixSire iqneba SezRuduli da ganxorcildeba xeliT. Tu samSeneblo samuSaoebi da Tevzis mier wyalSi qviriTis dayra mimdinareobs erTdroulad (ZiriTadad seqtemberi – oqtomberi da maisi – ivnisi) wylis simRvrivem, romelsac iwvevs miwis amoTxris samuSaoebi, SeiZleba moaxdinos uaryofiTi zegavlena Tevzis mier qviriTis dayraze mdinaris qveda dinebaSi. imis gamo, rom mdinareSi, sadac xorcildeba mcire hidroenergetikis proeqtebi binadroben iSviaTi, wiTel nusxaSi Setanili saxeobebi (Salmo Fario), maTze moxdenili zemoqmedebebi ganisazRvreba, rogorc saSualo da garkveuli donis mniSvnelovani zegavlenebi. gadaSenebis safrTxis winaSe myofi saxeobebi: fSavelas mcire hidroenergetikis proeqtebis axali 10 km-iani gadamcemi xazis mSenebloba gamoiwvevs daaxloebiT 1 ha adgilobrivi tyis monakveTis gakafvas. am RonisZiebebma SeiZleba moaxdinos droebiTi zegavlena cocxal bunebaze, romelSic Sedis specialuri statusis mqone saxeobebi, romlebic gvxvdeba fSavelis teritiriaze. ra Tqma unda zegavlenebi cocxal bunebaze, romelic vlindeba tyeebis gaCexvis Sedegad iqneba moklevadiani, droebiTi da es zemoqmedebebi ar CaiTvleba mniSvnelovan zemoqmedebad. mcire hes-is proeqtebis samSeneblo samuSaoebi moiTxovs kaSxlidan wylis dinebis mimarTulebis droebiT Secvlas. samSeneblo samuSaoebis dros mniSvnelovania, rom SenarCunebuli iqnas wylis sakmarisi nakadi Tevzebis sicocxlis SesanarCuneblad. wylis nakadis dablokva gamoiwvevs arxis daSrobas kaSxlis da gamyvan arxs Soris (daaxloebiT 2 km), rac moaxdens mniSvnelovan zemoqmedebas wylis saxeobebze. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 117 6.4.2.2. operireba qvemoT moyvanilia sxvadasxva biologiuri resursebis qvejgufebze im potenciuri garemo zemoqmedebis mokle mimoxilva, romelic dakavSirebulia mcire hidroenergetikis proeqtebis samuSaoebTan. esenia: 1) flora da 2) fauna flora mcire hes-is daproeqtebis Sedegad moxdeba wyaldidobisagan garkveuli adgilis dacva. aqedan gamomdinare ganxorcielebuli samuSaoebis dros mosalodnelia pozitiuri zemoqmedeba wyaldidobis Tavidan acilebis gziT mcenareul safarze. yvela ganxorcielebul samSeneblo samuSaoebs eqneba umniSvnelo zegavlena mcenareul safarze, Sedegad mcenareul safarze kumulaciur zegavlenas adgili ar eqneba. Mxolod erTi proeqtis (fSavelis mcire hesi) ganxorcieleba gamoiwvevs uaryofiT zemoqmedebas mcenareul safarze, rac dakavSirebulia mcenareuli safaris gaTelva-ganadgurebiT. es zemoqmedeba warmoiqmneba mxolod erT saproeqto adgilze, da amitom sxva programidan kumulaciuri zegavlena ar ganixileba. fauna eqspluataciis periodSi cocxal bunebaze SeiZleba ganxorcieldes Semdegi zemoqmedeba: • wylis nakadis Semcirebam kaSxlisa da wylis dabrunebis ubans Soris SeiZleba moaxdinos zemoqmedeba faunaze. • wylis gadasvla turbinebSi uaryofiTad imoqmedebs mcire zomis Tevzebze (wylis nakadis dajaxeba an wyliT walekva). wylis nakadis gadineba kaSxlidan eleqtrosadgurSi metad Semcirebulia mcire hes-is proeqtebis gamo. miuxedavad amisa daiSveba wylis minimaluri nakadis gadineba wyalSi Tevzebis saxeobebis SesanarCuneblad. monakveTis sidide, romelzec ganxorcielda garkveuli zemoqmedeba mcire hidroenergetikis sxvadasxva proeqtebSi icvleba 300-dan 700 m-mde. mniSvnelovan interess warmoadgens mSrali, unaleqo sezoni, rodesac wylis nakadi ar aris SenarCunebuli im doneze, raTa uzrunvelyofili iyos Tevzebis populaciuri usafrTxoeba. aman SeiZleba gamoiwvios didi da mniSvnelovani zegavlena Tevzebis dasaxlebaze. mcire hes-is operireba, romelsac gaaCnia grZelvadiani negatiuri zegavlenebi, rogricaa mcire zomis Tevzebis ganadgureba da faunis migraciis Seferxeba. es zegavlenebi damaxasiaTebelia maWaxelas mcire hes-is proeqtisaTvis. mcire hes-ebis proeqtebis operirebis dros arsebuli nakadi an wyali iqneba gadmoqaCuli da mimarTuli turbinebSi. turbinebSi moxvedril wyalSi arsebuli mcire zomis Tevzebi aucileblad daixocebian. mcire zomis Tevzebma, romlebic xvdebian hidroeleqtroturbinebSi gadian uamrav saSiS da damazianebel meqanizms, rogoricaa maRali wneva, daWra, areuloba. xelmisawvdomi literaturis safuZvelze dadgenilia, rom mcire hes-ebis proeqtebis yvela mdinareSi arsebobs saqarTvelos wiTel nusxaSi Sesuli Tevzebi (mag.: Salmo Fario), aqedan gamomdinare mcire hes-ebis proeqtebis saeqspluatacio samuSaoebis dros mosalodnelia mcire zomis Tevzebze ganxorcieldes saSualo da potenciurad mniSvnelovani zemoqmedeba. maWaxelas mcire hes-is proeqts SeiZleba gaaCndes dadebiTi zegavlena maWaxelad wyalSi aRmoCenil migraciul Tevzze. Savi zRvis kalmaxi (Salmo Fario morpha labrax, Setanilia saqarTvelos wiTel nusxaSi) gadaadgildeba programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 118 zRvidan Woroxis mdinareSi an mis nakadebSi (mdinare maWaxelas wyali) qviriTis dasayrelad. maWaxelas mcire hes-is proeqti ukve gaSvebulia eqspluataciaSi. TevzebisTvis trapis ar arsebobis gamo Seferxda Tevzebis migracia, rac uaryofiT gavlenas axdena Tevzebis populaciaze. am adgilze sareabilitacio proeqtis ganxorcielebas SeiZleba mohyves sasargeblo gavlenac, radgan axali mcire hidroenergetikis proeqtebis dizaini Seicavs TevzebisTvis trapis damontaJebis samuSaoebs, raTa Tevzebma SeZlon mdinaris zemo nakadSi gadasvla. 6.4.3. bunebrivi airis ganawilebis sistemebi qvemoT mocemulia mcenareul safarze da cocxal bunebaze potenciuri zemoqmedebebis mokle mimoxilva, romelic vlindeba samSeneblo samuSaoebisa da operirebis dros. 6.4.3.1. mSenebloba qvemoT mocemulia sxvadasxva biologiuri resursebis qvejgufebze potenciuri garemo zemoqmedebebis mokle mimoxilva, romelic dakavSirebulia bunebrivi airis gamanawilebeli sistemebis mSeneblobasTan. flora mcenareul safarze moklevadiani da umniSvnelo zemoqmedeba SeiZleba ganxorcieldes mcenareebis gaTelvis da/an ganadgurebis gamo, romelic gamowveulia bunebrivi airis proeqtis samSeneblo samuSaoebiT. aseve ganxorcielebuli iqneba miwis samuSaoebi, romelic dakavSirebulia milsadenis mSeneblobasTan. is zemoqmedebebi, romelic am samuSaoebs mohyveba gavrceldeba teritoriis SedarebiT mcire farTobze. umetes SemTxvevaSi milsadenebis mSenebloba dagegmilia miwis zedapirze, romelic ukve aTvisebulia adamianebis mier. miwaze gansaxorcielebeli samuSaoebi ZiriTadad mimdinareobs soflis mimdebare teritoriaze. garda amisa bunebrivi airis proeqtebis samSeneblo samuSaoebisTvis ar aris gaTvaliswinebuli axali gzebis ageba. Sedegad mcenareebze ganxorcielebuli zemoqmedeba iqneba umniSvnelo. fauna am qveTavSi ganxilulia baunebrivi airis proeqtis samSeneblo samuSaoebisgan gamowveuli zemoqmedeba cocxal bunebaze (xmeleTis da wylis binadrebi). rogorc es ganixileboda mcenareuli safaris SemTxvevaSi, am programis yvela proeqtisTvis damaxasiaTebelia samSeneblo samuSaoebi. aqedan gamomdinare am TavSi dadgenili potenciuri samSeneblo zegavlenebi cocxal bunebaze Cveulebrivi da erTi saxisaa da amrigad damaxasiaTebelia am programis bunebrivi airis tipis proeqtisaTvis. bunebrivi pirobebis Seswavla (populaciis sidide, gavrceleba), romelic xorcieldeba SerCeuli adgilis doneze, ar aris sruli an xelmiuwvdomelia proeqtis umetesi zonisTvis. aseTi arasruli codnis fonze, es analizi aRwers cocxal garemoze zemoqmedebas bunebrivi garemos sididesa da misi gavrcelebis TvalsazrisiT. mag.: bunebrivi garemos gauareseba an gaumjobeseba, adamianis Carevis done. samSeneblo samuSaoebis Catarebis etapze cocxal bunebaze xorcieldeba Semdegi zemoqmedeba: programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 119 • intensiuri moklevadiani samuSaoebis dros, romelic tardeba milsadenis monakveTSi, xdeba faunaze uxeSi Careva da uaryofiTad moqmedebs iq arsebul simSvideze, kvebaze da gamravlebis reJimze. iseTi tipis samSeneblo samuSaoebi, rogoricaa miwis eqskavacia, adgilebis reabilitacia da mowyobilobebis ganaxleba, aseve mdinareze sxvadasxva saxis samuSaoebis Catareba wlis sxavadasxva dros, warmoadgenen faqtorebs, romelic gansazRvraven garemoze zemoqmedebis intensiurobas da dones. zogadad, samSeneblo samuSaoebis Catareba mosalodnelia gazafxulze (martiaprili-maisi), zafxulSi (ivnisi) da Semodgomaze (seqtemberi). es zogadi grafiki miRebul iqna samSeneblo samuSaoebis zemoqmedebis analizis Sejamebidan gamomdinare. ZuZumwovrebi: bunebrivi airis proeqtebis samSeneblo samuSaoebis Sedegad gamowveuli zemoqmedeba ZuZumwovrebze umniSvnelo iqneba. ukve aTvisebul teritoriaze (an gzebis gaswvriv, mdinareebze da soflebSi) dagegmilia mxolod moklevadiani, mciremasStabiani samSeneblo samuSaoebi. bunebrivi airis proeqtiT gansazRvrulma samSeneblo samuSaoebma SeiZleba gamoiwvios droebiTi umniSvnelo, magram mavne zemoqmedeba ZuZumwovrebze, rac ZiriTadad gamowveulia adamianis mxridan uxeSi CareviT, arsebuli cocxali garemo ar ganicdis mniSvnelovan cvlilebebs da maTze zemoqmedebac umniSvneloa. frinvelebi: mobudar frinvelebze zemoqmedeba, romelic gamowveulia bunebrivi airis proeqtiT gaTvaliswinebuli samuSaoebis Catarebisas, umniSvneloa. bunebrivi airis proeqtebis gansaxorcielebeli adgilebi ar warmoadgens frinvelebiT farTo gavrcelebul teritorias. garda amisa, samSeneblo samuSaoebi unda Catardes soflebTan axlomdebare teritoriebze, romelic ukve aTvisebulia adamianTa saqmianobis Sedegad. mobudar frinvelebze samSeneblo samuSaoebis Sedegad ganxorcielebuli zemoqmedeba iqneba moklevadiani da umniSvnelo. bunebrivi airis proeqtebis samSeneblo saqmianoba (milsadenis mSenebloba) SeiZleba ganxorcieldes SedarebiT mcire teritoriaze, romelic ukve aTvisebulia adamianTa saqmianobis Sedegad. es teritoria ar warmoadgens mniSvnelovan bunebriv garemos cocxali bunebisaTvis. aqedan gamomdinare, bunebrivi airis proeqtis samSeneblo RonisZiebebi gamoiwvevs umniSvnelo zemoqmedebas cocxal bunebaze da bunebrivi airis proeqtebis zemoqmedeba ar CaiTvleba mniSvnelovnad. 6.4.3.2 operireba qvemoT mocemulia sxvadasxva biologiuri resursebis qve-jgufebi im potenciur garemoze zemoqmedebis mokle mimoxilva, romelic dakavSirebulia bunebrivi airis ganawilebis sistemasTan. Eesenia: 1) mcenareuli safari da 2) cocxali buneba. flora bunebrivi airis proeqtis ganxorcielebis fazebSi ar aris mosalodneli mcenareul safarze zegavlenebis warmoqmna. bunebrivi airis proeqtebis danergvisas mosalodnelia pozitiuri zemoqmedeba. am proeqtis Sedegad mosalodnelia xeebis gaCexvis Semcireba da sakvebis momzadebisaTvis da gaTbobisTvis xeebis SeSis saxiT gamoyenebis Semcireba, radgan am funqcias Seasrulebs bunebrivi airi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 120 fauna zog adgilebSi (mag., xidisTavis bunebrivi gazis proeqti) bunebrivi airis milsadeni gadakveTs mdinares transportis samoZrao xidze. es xidi erTmaneTs uerTebs or dasaxlebas, romelic orive napirze mdebareobs. imis gamo, rom samSeneblo zona axlos mdebareobs mdinaresTan masSi mobinadre Tevzis saxeobebze SeiZleba ganxorcieldes mcire zemoqmedeba, romelic gamowveulia samuSaoebis (mag.: SeRebvis) Sedegad mdinaris dabinZurebis gamo. saRebavis SemTxveviT mdinareSi moxvedras SeiZleba mohyves umniSvnelo zemoqmedeba wylis saxeobebze da amitom ar iTvleba mniSvnelovan zemoqmedebad. bunebrivi airis proeqtebis ganxorcielebis Sedegad moxdeba xeebis gaCexvis Semcireba maTi saTbobi daniSnulebis gamoyenebis Semcirebis gamo. es qmedeba Seamcirebs uxeS Carevas cocxal bunebaSi da bunebriv garemoSi. aseTi zegavlena SeiZleba CaiTvalos arapirdapir sasargeblo gavlenad cocxal bunebaze. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 121 6.5. socialuri ekonomika qvemoT mocemulia kriteriumebis CamonaTvali, romlis saSualebiTac xdeba im mniSvnelovani zemoqmedebis gansazRvra socekonomikur (adamianur) resursebze, romelic gamowveulia mcire hes-ebis proeqtebis operirebasTan an reabilitaciasTan dakavSirebuli samSeneblo samuSaoebis Sedegad: • wyaldidobis Sedegad miyenebuli safrTxe an ziani, romelic gamowveul iqna mkvebavi arxis damcirebiT an zedmeti gadavsebiT. • arakvalificiuri da cudad naswavli samSeneblo kadrebi da/an energo sadgurze dasaqmebuli muSebi, romlebic Tavisi saqmianobidan gamomdinare imyofebian safrTxis winaSe. • safrTxe im gareSe adamianebisTvis, romlebsac ekrZalebaT mcire hes-ebis proeqtebis adgilebze Sesvla samSeneblo samuSaoebis Catarebis an operirebis dros. • adgilobrivi mosaxleobis Sewuxeba samSeneblo samuSaoebis gamo. 6.5.1 “mniSvnelovnobis” kriteriumebi adamianur resursebze zemoqmedeba CaiTvleba mniSvnelovan zemoqmedebad Tu is pasuxobs erT an met qvemoT moyvanil kriteriums: • adamianisTvis avadmyofobis, sxeulis dazianebis an sikvdilis safrTxis Seqmna. • infrastruqturis, Senobebis an sxva qonebisTvis dazianebis an dakargvis safrTxis Seqmna. • miwis an sxva resursebis gamoyenebisas maTze mniSvnelovani cvlilebebis moxdena • mniSvnelovani cvlilebebis ganxorcieleba dasaqmebaSi da ekonomikur pirobebSi (mag.: saqonlis an masalebis Rirebuleba da Semosavali) • mudmivi socialuri konfliqtebi an arastabilurobis Seqmna • saSualo an grZelvadiani safrTxe, romelic emuqreba socialur, kulturul an religiur Rirebulebebs. • proeqtis ganxorcielebis zonaSi an mis gareT permanentuli gadaadgileba 6.5.2 mcire zomis hes-is proeqtebi Semdeg qveTavSi aRwerilia mcire zomis hes-is proeqtis samSeneblo samuSaoebisa da eqspluataciis Sedegad adamianur resursebze potenciuri zemoqmedeba. es potenciuri zemoqmedeba dadgenili iqna im adgilebis daTvalierebiT, romelzec xorcieldeba mcire hidroenergetikis proeqti da soc. ekonomikur pirobebTan dakavSirebuli xelmisawvdomi monacemebisa da Sesabamisi literaturis safuZvelze. 6.5.2.1 mSenebloba qvemoT mocemulia sxvadasxva soc. ekonomikur jgufebze, potenciur garemoze zemoqmedebebis mokle aRwera, romelic dakavSirebulia mcire hidroenergetikis proeqtebis samSeneblo samuSaoebTan. amaSi Sedis: 1) mosaxleoba da dasaxlebebi, 2) miwis gamoyeneba, 3) Semosavali da dasaqmeba, 4) soc. infrastruqtura da masze zegavlenebi 5) jandacva. mosaxleoba da dasaxlebuli punqtebi samSeneblo samuSaoebis Catarebisas adgilobriv mosaxleobasa da dasaxlebul punqtebze droebiT ayvanili muSebis mxridan dafiqsirda metad SezRuduli zemoqmedeba. umetes SemTxvevaSi, ara umetes sami inJinrisa iqneba droebiT programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 122 gaCerebuli saproeqto teritoriaze an isini ivlian samuSao adgilze sxva adgilidan. miwis gamoyeneba hidroeleqtrosadguris Sefasebisas dadginda mxolod erTi potenciurad mniSvnelovani zegavlena miwis gamoyenebaze. maWaxelas SemTxvevaSi wylis arxi, romelic kvebavs sadawneo milsadens, mdebareobs skolebis an ramdenime saxlis zemoT arsebul teritoriaze. im SemTxvevaSi Tu arxis struqturuli mTlianoba dairRva, gafuWda an daiwyo arxidan wylis gamoJonva, SesaZloa es skolebi da saxlebi aRmoCndnen datborvis safrTxis winaSe. arxSi wylis maqsimaluri dineba Seadgens 300m3/wm-s. im SemTxvevaSi, Tu saderivacio arxi miiRebs wylis nakadis did porcias im dros, roca arxi ar aris daxuruli an sworad mimarTuli, SesaZloa axlomdebare mosaxleobis datborvis sakmaod didi safrTxe gaCndes. msgavsad amisa, geologiuri pirobebi arxis zemo ubanSi (cicabo da potenciurad aramyari niadagi, romelmac SeiZleba warmoqmnas niaRvari) SeiZleba saSiSi aRmoCndes saderivacio arxis dazianebis TvalsazrisiT. SedarebiT naklebi xarisxis zegavlena miwis gamoyenebasTan dakavSirebiT SeimCneva mcire hidro eleqtro sadguris proeqtebis sxva adgilebSi. fSavelis SemTxvevaSi, eleqtro sadgursa da mdinares Soris mosalodnelia mxolod mcire zomis zemoqmedeba, rac ganpirobebulia im mimdebare teritoriaze gamyvani arxis mSeneblobiT, sadac balaxoben cxovelebi. Ggarda amisa, sairigacio arxsa da eleqtrosadgurs Soris aSendeba axali sadawneo milsadeni. am mSeneblobiT gamowveuli zemoqmedeba metad mcirea, radgan sadawneo milis xazi gadis ukve arsebul bilikze da paraleluria mkvebavi milisa, romelic daigo wylis mowyobilobisTvis adreul periodSi, magram ar iyo gamoyenebuli. da bolos, TviT eleqtrosadguris mSenebloba, romelic ganxorcieldeba arsebuli gzis gayolebaze, moaxdens mxolod mcire zegavlenas miwis gamoyenebaze. Semosavali da dasaqmeba samSeneblo samuSaoebi, romelic dakavSirebulia mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebis reabilitaciasTan, xels uwyobs adgilobrivi mosaxleobis droebiT dasaqmebas; dasaqmebuli adamianebis raodenoba iwyeba ramodenime kacidan da SeiZleba miaRwios 100 adamians calkeul SemTvevaSi. mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebis eqspluataciis dros, im SemTxvevaSi, roca arsebuli dawesebulebebebi ganagrZobs funqcionirebas, mudmivad dasaqmebul adamianTa ricxvi ar icvleba, magram am SemTxvevaSi gaizrdeba dasaqmebis usafrToeba. sxva SemTxvevebSi dasaqmebulTa raodenoba gaizrdeba mcire raodenobidan 2 - 4 adamianidan 22 adamianamde. socialuri infrastruqtura da zemoqmedebebi socialur infrastruqturaze ar aris mosalodneli araviTari zemoqmedeba. proeqtisTvis SerCeul adgilebze (Zama, kaxeTi, lopota, maWaxela) programuli garemosdaciTi Sefasebis jgufma mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtTan dakavSirebiT informacia da konsultacia miiRo adgilobrivi mosaxleobidan. yvela SemTxvevaSi mosaxleoba keTilganwyobili iyo. jandacva mosaxleobis usafrTxoeba warmoadgens jandacvis umniSvnelovanes sakiTxs, romelic unda iqnas daculi hidroeleqtrosaduris sareabilitacio samuSaoebis dros. imis gamo, rom samSeneblo adgilebi ZiriTadad mdebareobs dasaxlebebTan axlos, SesaZlebelia macxovreblebma SeaRwion samuSaoebis programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 123 Catarebis adgilebze samSeneblo samuSaoebis dros. is pirebi, romlebis moxvdebian samuSaoebis Catarebis adgilze da ar arian samuSao garemos gacnobilebi, SeiZleba aRmoCndnen safrTxis winaSe. saSiS pirobebs warmoadgens: didi samSeneblo manqanebis moZraoba, Ria Txrilebi da arastabiluri (meryevi) miwis nayari, romelic warmoiqmna miwis gadaadgilebis gamo an mdinaris nakadis mimarTlebis droebiTi Secvla da sxva. iseve rogorc mTeli dasaxlebisTvis, hidroeleqtrosadguris mSeneblobaze da eqspluataciaze dasaqmebuli individualuri pirebis usafrTxoebis sakiTxi warmoadgens interesis sagans. mosalodnelia samSeneblo procesis dros adgilobrivi mosaxleobidanac moxdes adamianebis droebiTi dasaqmeba xeliT samuSaoebis Casatareblad da savsebiT savaraudoa, rom es adamianebi ar iqnebian gacnobilni samuSaoebTan dakavSirebul usafrTxoebis wesebs. imis gamo, rom es adamianebi uSualo kontaqtSi iqnebian zemoT moyvanil safrTxesTan, savsebiT mosalodnelia, rom maTTvis es safrTxe ufro didi iqneba, vidre mosaxleobaze. 6.5.2.2. operireba qvemoT moyvanilia sxvadasxva soc. ekonomikur qvejgufebze mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebis eqspluataciasTan dakavSirebuli potenciuri zemoqmedebebis mokle aRwera. esenia 1) mosaxleoba da dasaxlebebi, 2) miwis gamoyeneba, 3) Semosavali da dasaqmeba, 4) soc. infrastruqtura da zegavlenebi, 5) jandacva. mosaxleoba da dasaxlebebuli punqtebi mcire hes-ebis eqspluatacia ar gamoiwvevs mniSvnelovan zemoqmedebas mosaxleobasa da dasaxlebul punqtebze. miwis gamoyeneba mcire hes-ebis eqspluatacia ar gamoiwvevs mniSvnelovan zemoqmedebas miwis gamoyenebaze. Semosavali da dasaqmeba mcire hidroenergetikis proeqtebis dazianebis SemTxvevaSi: mosaxleobisTvis riski dasaqmebis dakardvis TvalsazrisiT SezRudulia. TiTqmis gamoricxulia, rom mosaxleobaze ganxorcieldes nebismieri saxis mniSvnelovani zemoqmedeba eleqtroenergiis miwodebis Semcirebis gamo, radgan mcire hidroeleqtro sadgurebi ar warmoadgens mosaxleobisTvis el. energiis uSualo wyaros, mis mier gamomuSavebuli energia gaiyideba. socialuri infrastruqtura da zemoqmedeba konkretuli Temis, kexijvaris SemTxvevaSi SeiZleba iyos sargebeli sociluri infrastruqturis gaumjobesebis TvalsazrisiT, vinidan Zamas mcire hes-is meskuTre saTemo kavSiri iqneba. valis dafarvis Semdeg, saTemo kavSirs Semosavali eqneba hes-isgan, rac Temsac gaunawildeba momsaxurebis an dawesebulebebis saxiT. arsebobs Temebs Soris konfliqtis warmoqmnis mcire Sansi, Suris gamo imis Taobaze, rom heseb-is mier warmoebuli resursebi zogierT TemSi aris, sxvebSi ki ara. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 124 jandacva mosaxleobis usafrTxoeba warmoadgens jandacvis umniSvnelovanes sakiTxs, romelic unda iqnas daculi hidroeleqtrosaduris sareabilitacio samuSaoebis dros. imis gamo, rom samSeneblo adgilebi ZiriTadad mdebareobs dasaxlebul punqtebTan axlos, SesaZlebelia macxovreblebma SeaRwion samuSaoebis Catarebis adgilebze. pirebi, romlebic moxvdebian obieqtze operirebis fazaSi SeiZleba aRmoCndnen safrTxis winaSe. sadguris operirebam, eleqtro sadgurma (e.i. maRali Zabva) da Ria derivaciulma da gamyvanma arxebma SeiZleba safrTxe Seuqmnas im dasaxlebebis macxovreblebs, romelic ar arin gacnobilebi usafrTxoebis wesebs da aqedan gamomdinare ver miiReben adeqvatur zomebs. hidroeleqtrosadguris mSeneblobaze da eqspluataciaze dasaqmebuli individualuri pirebis usafrTxoebis sakiTxi warmoadgens interesis sagans. adgilobriv mosaxleobas, romelic SeiZleba dasaqmdes am seqtorSi, SeiZleba mouwios im samuSaoebis ganxorcileba, romelic dakavSirebulia maRal ZabvasTan, mZime moZravi teqnikis eqspluataciasTan (energiis gamommuSavebeli turbinebi), arxebSi wylis Ria nakadis moZraobasTan, gamyvani arxebis eqspluataciasTan da aseve sxva operirebis pirobebTan, romelic moiTxovs swor momzadebas, raTa daculi iyos Sromis usafrTxoeba. jandacvasTan dakavSirebuli sxva potenciuri sakiTxi moicavs PCB-s SesaZlo arsebobas. programuli garemosdcviTi Sefasebis jgufma maWaxelas vizitis dros aRmoaCina, rom eleqtrosadguris badeebze transformatorebidan xdeboda zeTis gaJonva. es zeTi SeiZleba Secavdes PCB-s (radgan is jer kidev gamoiyeneba saqarTveloSi). imis gamo, rom am transformatorebis mflobeli aris sadistribucio kompania da ara TviT eleqtro sadguris mepatrone, amitom amasTan dakavSirebiuli pasuxismgebloba ar ekisreba im pirebs, vinc uSualod aris dakavSirebuli am programiT gaTvaliswinebuli mcire hes-ebis proeqtebis sareabilitacio samuSaoebTan. miuxedavad amisa mniSvnelovania, rom sadistribucio kompaniam gaiTvaliswinos es potenciuri safrTxe da es sakiTxi Sevides garemosdacviTi Sefasebis dokumentSi, romelic momzaddeba am adgilisaTvis im SemTxvevaSi Tu amas gaiTvaliswinebs programa. bolos, dagubebuli wyali, romelic grovdeba kaSxlTan, saderivacio an gamaval arxebSi zafxulis periodSi SeiZleba gaxdes hidroeleqtro sadgurebis axlos koRoebis didi raodenobiT gaCenis mizezi. es uaryofiTi zemoqmedeba mcired CaiTvleba. 6.5.3 bunebrivi airis gamanawilebeli sistemebi ZiriTadi sakiTxebi, rac dakavSirebulia bunebrivi airis sistemis damontaJebiT gamowveuli potenciur mavne da mniSvnelovan zemoqmedebebTan, exeba xanZris an afeTqebis saSiSroebas da aseve sxva safrTxes, romelic moqmedebs Sromis da sazogadoebriv usafrTxoebaze. xanZris da afeTqebis saSiSroeba yovelTvis Tan axlavs iseTi sistemis eqspluatacias, romelic gamoyofs iseT aqrolad masals, rogoricaa bunebrivi airi. es safrTxe SeiZleba warmoiqmnas, rodesac xdeba sadistribucio sistemis mTlianobis darRveva (uxeSi zemoqmedeba), mag.: airis gamoJonva milsadenidan, an milsadenis SemTxveviTi dazianeba; mag,: saavtomobilo katastrofis Sedegad. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 125 6.5.3.1. mSenebloba qvemoT mocemuli sxvadasxva specialur-ekonomikuri qve-jgufebze bunebrivi airis sadistribucio sistemis samSeneblo saqmianobasTan dakavSirebuli garemo zemoqmedebis mokle mimoxilva. esenia: 1) mosaxleoba da dasaxleba (Temi); 2) miwis gamoyeneba; 3) Semosavali da dasaqmeba; 4) soc. infrastruqtura; 5) jandacva mosaxleoba da dasaxlebebuli punqtebi mcire hes-ebis eqspluatacia ar gamoiwvevs mniSvnelovan zemoqmedebas mosaxleobasa da dasaxlebul punqtebze. miwis gamoyeneba mcire hes-ebis eqspluatacia ar gamoiwvevs mniSvnelovan zemoqmedebas miwis gamoyenebaze. Semosavali da dasaqmeba mcire hes-ebis eqspluatacia ar gamoiwvevs mniSvnelovan zemoqmedebas Semosavalsa da dasaqmebaze. soc. infrastruqtura mcire hes-ebis eqspluatacia ar gamoiwvevs mniSvnelovan zemoqmedebas soc. infrastruqturaze jandacva samSeneblo samuSaoebis Catarebisas arsebobs Sromisa da sazogadoebrivi usafrTxoebis mimarT riski. mZime teqnikisa da masalebis gadaadgilebis, SemduRebeli aRWurvilobis gamoyenebis da Txrilebis gakeTebis Sedegad SeiZleba Seiqmnas saSiSi garemoeba, romelic saWiroebs muSebis swor trenings usafrTxoebis sakiTxebSi da samuSao ubnebze mosaxleobis SeRwevis SezRudvas. 6.5.3.2. operireba qvemoT mocemulia sxvadasxva specialur-ekonomikuri qve-jgufebze bunebrivi airis sadistribucio sistemis samSeneblo saqmianobasTan dakavSirebuli garemo zemoqmedebis mokle mimoxilva. esenia: 1) mosaxleoba da dasaxlebuli punqtebi (Temi); 2) miwis gamoyeneba; 3) Semosavali da dasaqmeba; 4) soc. infrastruqtura da zegavlenebi; 5) jandacva mosaxleoba da dasaxlebebuli punqtebi mcire hes-ebis eqspluatacia ar gamoiwvevs mniSvnelovan zemoqmedebas mosaxleobasa da dasaxlebul punqtebze. miwis gamoyeneba mcire hes-ebis eqspluatacia ar gamoiwvevs mniSvnelovan zemoqmedebas miwis gamoyenebaze. Semosavali da dasaqmeba mcire hes-ebis eqspluatacia ar gamoiwvevs mniSvnelovan zemoqmedebas Semosavalsa da dasaqmebaze. soc. infrastruqtura da zegavlenebi mcire hes-ebis eqspluatacia ar gamoiwvevs mniSvnelovan zemoqmedebas soc. infrastruqturasa da sxva zegavlenebze programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 126 jandacva samSeneblo samuSaoebis Catarebisas arsebobs Sromisa da sazogadoebrivi usafrTxoebis mimarT safrTxe. mZime teqnikisa da masalebis gadaadgilebis, SemduRebeli aRWurvilobis gamoyenebis da Txrilebis gakeTebis Sedegad SeiZleba Seiqmnas saSiSi garemoeba, romelic saWiroebs muSebis swor trenings usafrTxoebis sakiTxebSi da samuSao ubnebze mosaxleobis SeRwevis SezRudvas. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 127 6.6. kulturuli resursebi 6.6.1 “mniSvnelovanebis” kriteriumebi adamianur resursebze zemoqmedeba CaiTvleba mniSvnelovnad, Tu is pasuxobs erT an met qvemoT moyvanil kriteriums. • istoriuli, preistoriuli, kulturuli da eTnikuri resursebis safrTxis winaSe dayeneba • mudmivi Careva mniSvnelovani istoriuli, preistoriuli, kulturuli da eTnikuri resursebis mflobelobaSi 6.6.2 mcire zomis hidroeleqtrosadgurebis proeqtebi kulturul resursebze ar aris mosalodneli araviTari mniSvnelovani zemoqmedeba. mag.: istoriul, preistoriul, kulturul da eTnikur resursebze iseTi zemoqmedebis arseboba, romelic moyvanilia qvemoT mokle mimoxilvaSi, radgan maTze zemoqmedebisas gaTvaliswinebulia is faqti, rom ar xorcieldeba sruliad axali mcire zomis hidroeleqtrosadgurebis proeqtebis mSenebloba. magram SesaZlebelia, manmade ucnobi isoriuli an preistoriuli masalebis aRmoCena axali gaTxriTi samuSaoebisas, romelic dakavSirebulia axali mcire zomis hidroeleqtrosadgurebis mSeneblobasTan an gafarToebasTan. 6.6.2.1 mSenebloba qvemoT mocemulia sxvadasxva kulturuli resursebis qve-jgufebze mcire hidroeleqtrosadguris mSeneblobasTan dakavSirebuli samuSaoebis potenciuri garemo zemoqmedebis mokle mimoxilva. esenia: 1) istoriuli, winareistoriuli resursebi; 2) kulturuli da eTnikuri resursebi istoriuli, preistoriuli resursebi mcire zomis hidroenergetikuli proeqtebi sareabilitacio samuSaoebis dros miwis gadaadgileba moxdeba mxolod im adgilebSi, sadac saeqskavacio samuSaoebi ukve Catarebulia mcire zomis hidroeleqtro sadgurebis pirveladi mSeneblobis dros. am mxriv naklebad savaraudoa, rom SesaZlo arqeologiur resursebsa da poleontologuir monacemebze ganxorcieldes mavne zemoqmedeba. magram Tu samSeneblo samuSaoebi cdeba ukve arsebul mcire zomis hidroeeleqtro sadgurebis samSeneblo sazRvrebs, SesaZlebeli moxdes istoriuli da preistoriuli resursebi dazianeba. kulturuli da eTnikuri resursebi imis gamo, rom kulturuli resursebi daSorebulia proeqtiT gansazRvrul adgilebs, naklebad savaraudoa, rom mimdinare samSeneblo samuSaoebi mniSvnelovan mavne zemoqmedebas moaxdens Zeglebze. naklebad savaraudoa arsebuli Zeglebis dazianeba an dangreva, rac SeiZleba gamoiwvios intensiurma moZraobam, aRWurvilobam, mZime manqanebis eqspluataciam an samSeneblo samuSaoebisas miwis gadaadgilebam. TiTqmis ar arsebosbs imis saSiSroeba, rom kulturuli da eTnikuri resursebis irgvliv damcavi zona iqneba dazianebuli an mimdebare landSafti ganicdis raime zemoqmedebas. 6.6.2.2 operireba programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 128 qvemoT mocemulia mcire hidroeleqtrosadguris eqspluataciasTan dakavSirebuli potenciuri zemoqmedebis mokle mimoxilva sxvadasxva kulturuli resursebis qve-jgufebze, rac moicavs: 1) istoriul da preistoriul resursebs da 20 kulturul da eTnikur resursebs. istoriuli, preistoriuli resursebi mcire hidroeleqtrosadguris eqspluataciisas ar aris mosalodneli araviTari zegavlenebi arqeologiur da paleonTologiur resursebze. kulturuli da eTnikuri resursebi mcire hidroeleqtrosadguris eqspluatacisas ar aris mosalodneli araviTari zegavlenebi kulturulsa da eTnikur resursebze 6.6.3. bunebrivi airis gamanawilebelis sitemebis zemoqmedeba ar aris mosalodneli araviTari mniSvnelovani zemoqmedeba istoriul, preistoriul, kulturul da eTnikuri resursebze. gamoyenebuli unda iyos arsebuli gzebi gadamcemi da bunebrivi airis mimwodebeli milsadenis mSeneblobisTvis. aseve SeiZleba warmoiqmnas pretenziebi esTetur zemoqmedebebTan dakavSirebiT, magram es sakiTxebi adgilze unda iqnas Seswavlili msgavsi SemTxvevis warmoqmnisas. mag.: Tu milsadenis mSenebloba mimdinareobs kultuli Zeglebis siaxloves, Tumca aseTi SemTxvevebi ufro gamonakliss warmoadgens vidre wess. gaTvaliswinebul unda iqnas bunebrivi airis ganawilebis sistemis damontaJebis arsebuli gamocdileba, romelic ganxorcielda USAID/kavkasia/saqarTvelo–s sponsorobiT saqarTveloSi (mag.: lixauri da kexijvari), sadac uaryofiTi esTetikuri zemoqmedeba ar yofila problema. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 129 7. garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebi da monitoringis gegma programuli garemosdacviTi Sefaseba moicavs energetikis ganviTareba soflad programis yvela proeqtis garemosdacviTi Sesabamisobis moTxovnebs. es moTxovnebi akonkretebs procedurebs garemoze mniSvnelovani zemoqmedebis molodinisa da Semarbilebeli RonisZiebebisTvis programis farglebSi potenciuri sainvesticio proeqtebis danergvasTan dakavSirebiT gadawyvetilebebis miRebisas. Sesabamisobis es moTxovnebi mocemul qveTavSia gansazRvruli. aq warmodgenilia 6.0 qveTavSi gansazRvruli garemoze mniSvnelovani zemoqmedebis Serbilebisa da monitoringis zomebi. Tavis organizacia miyveba 6.0 qveTavSi mocemul kategoriebs: geologia da niadagebi, wylis resursebi, biologiuri resursebi, adamianuri resursebi (socioekonomikuri zemoqmedeba, sazogadoebrivi jandacva) da kulturuli resursebi, es warmodgenilia sxvadasxva qveTavebad da miesadageba garemosdacviTi Sesabamisobis moTxovnebs. garemosdacviTi Sesabamisobis sqema energetikis ganviTareba soflad programisTvis garemosdacviTi mimoxilva da Sesabamisobis moTxovnebi uzrunvelyofs srul process SemdegSi dasarwmuneblad: 1) yvela potenciuri garemosdacviTi problema gansazRvrulia proeqtis SemuSavebis kursSi, 2) programaSi da USAID/kavkasia/saqarTvelo-Si arsebobs mimoxilvisa da uflebamosilebis Sesabamisi doneebi nebismieri sainvesticio proeqtis amuSavebamde, da 3) proeqtis konstruqcia adeqvaturad uzrunvelyofs garemosdacviT zomebs. rekomendebul midgomas mniSvnelovani upiratesoba aqvs, rac wina gamocdilebis arsebuli bazis gamoyenebas gulisxmobs. am TvalsazrisiT, arsebobs warmodgenili moTxovnebis precedentebi. proeqti gamomdinareobs USAID/kavkasia/saqarTvelo-s garemosdacviTi Sesabamisobis gamocdilebidan: 1) PA government servisis - saqarTvelo saqarTvelos energousafrTxoebis iniciativis proeqtis farglebSi Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmis momzadebaSi, da 2) CHF internaiSenal saqarTvelos energousafrTxoebis iniciativis proeqtis farglebSi garemosdacviTi mimoxilvis SemuSavebaSi da gansazRvris procesSi. es gamocdileba moicavs eqstensiuri mimoxilvis upiratesobas da, gansakuTrebiT, USAID-is mier rogorc Sesabamisi da aucilebeli gamocdilebis warmomadgenlis damtkiceba, debuleba 216-Tan SesabamisobaSi dasarwmuneblad. damatebiT, es gamocdileba Sexamebulia programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufis koleqtiur profesionalizmTan da programisa da obieqtebisTvis specifiur samuSaosTan, rac Catarda programuli garemosdacviTi SefasebisTvis. programuli garemosdacviTi Sefasebis farglebSi garemosdacviTi Sesabamisobis moTxovnebi moicavs danergvis, minimum, or dones. pirveli done iZleva programis zemoqmedebis, rac yvela proeqtisTvis saerToa, saukeTeso samSeneblo da operirebis gamocdilebis saSualebiT marTvis SesaZleblobas (danarTi z). es saukeTeso gamocdileba moicavs sxvadasxva sakiTxs, kerZod iseTs, rac Seexeba mSeneblobis/reabilitaciis mcire masStabian proeqtebs. energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs, rom programis yvela kontraqtoris saqmianoba Seesabamebodes arsebul saukeTeso gamocdilebas, ise, rom uzrunvelyofili iyos yvela proeqtis Tanmimdevruli da myari garemosdacviTi marTva. es mcire (mniSvnelovanze naklebi) zemoqmedebis prevenciis/marTvis da zogierTi mniSvnelovani zemoqmedebis ganviTarebis Tavidan acilebis saSualebas iZleva. saukeTeso samSeneblo da operirebis programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 130 gamocdilebis danergva ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis da bunebrivi resursebis marTvis gegmebis garemoze yvela SesaZlo zemoqmedebis prevenciis/marTvis saSualebas iZleva. Tumca yvela SesaZlo mniSvnelovani zemoqmedebis Tavidan acileba ar SeiZleba saukeTeso gamocdilebis gamoyenebiT. aqedan gamomdinare, moxda garemosdacviTi Sesabamisobis damatebiTi donis SemuSaveba garemoze mniSvnelovani zemoqmedebisTvis, rac saerToa programis proeqtTa umravlesobisTvis an damaxasiaTebelia konkretuli obieqtisTvis. am qveTavSi yuradRebis koncentracia xdeba iseT mniSvnelovan zemoqmedebebze, rac moiTxovs Semarbilebel RonisZiebebs da midgomas myari garemosdacviTi monitoringisTvis. garemosdacviTi mimoxilva da Sesabamisobis moTxovnebi moicavs oTx procedurul nabijs: 1. garemosdacviTi mimoxilvis Catareba; 2. garemosdacviTi gansazRvris Catareba mniSvnelovani zemoqmedebis gaTvaliswinebiT; 3. mniSvnelovani zemoqmedebis Semarbilebeli RonisZiebebis Sesrulebadobis dadgena; da 4. proeqtis ganxorcieleba an alternatiuli adgilmdebareobis Zebna 1. garemosdacviTi mimoxilvis Catareba. am stadiaze soflad energetikis ganviTareba programis kvalificirebuli mimoxilveli, rogoricaa proeqtis inJineri, samecniero warmomadgeneli an damgegmarebeli, romelsac swavleba aqvs gavlili garemoze zemoqmedebis Sefasebasa da SesabamisobaSi, Caatarebs garemosdacviT Sefasebas SemoTavezebul proeqtze. es iqneba konkretuli obieqtis Sesabamisi mimoxilva programuli garemosdacviTi SefasebisTvis SemuSavebuli garemosdacviTi skrininguli analizis da saproeqto informacia, SemuSavebuli programis SefasebiT moxsenebaSi da teqnikur proeqtSi. mimoxilvis mizania gansazRvra, Tu programul garemosdacviT SefasebaSi Tavmoyrili saukeTeso samSeneblo da operirebis gamocdileba da Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebi ramdenad moicavs mSeneblobasa da operirebasTan dakavSirebul garemoze yvela SesaZlo zemoqmedebas. es mimoxilva ajamebs kerZo proeqtis Sesabamis yvela saukeTeso gamocdilebasa da Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebs, rac gamoiyeneba proeqtis ganmaxorcielebeli kontraqtoris mier. saukeTeso gamocdilebisa da programuli garemosdacviTi Sefasebis Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebs CarTva saWiroa, raTa garemosdacviTi mimoxilva ufro efeqturi iyos. 2. garemosdacviTi gansazRvris Catareba. garemosdacviT mimoxilvaze dafuZnebiT, mimomxilveli gansazRvravs mniSvnelovan garemosdacviT zemoqmedebas, romlis Serbileba Tu prevencia ar moxdeba saukeTeso gamocdilebis meSveobiT da CarTavs garemosdacviTi Sedegebis mokle axsnas. Tu araa saSiSroeba proeqtis ganxorcielebis Sedegad garemoze uaryofiTi gavlenis miRebisa (araa gansazRvruli mniSvnelovani zemoqmedeba), an Tu mniSvnelovani zemoqmedebis prevencia xerxdeba saukeTeso gamocdilebis gamoyenebiT, aRaraa saWiro Semdgomi garemosdacviTi qmedebebi. Tumca energetikis ganviTareba soflad programas mainc mouwevs kontraqtoris monitoringi saukeTeso gamocdilebasTan SesabamisobaSi dasarwmuneblad. 3. mniSvnelovani zemoqmedebis Semarbilebeli RonisZiebebis Sesrulebdobis dadgena. am stadiaze mimomxilveli Seafasebs mniSvnelovani uaryofiTi zemoqmedebis Serbilebis SesaZleblobas da/an programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 131 saWiroebisamebr gansazRvravs Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis damatebiT konkretul moTxovnebs proeqtis gansaxorcieleblad. programuli garemosdacviTi Sefasebis qveTavi 7 warmoadgens Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmebis winaswar gansazRvrul nakrebs. es exeba mnSvnelovan zemoqmedebebs, rasac xSirad aqvs adgili da gansazRvrulia qveTavSi 6.0 geologiisa da niadagebis, wylis, biologiuri, kulturuli da adamianuri resursebis TvalsazrisiT. mosalodnelia, rom es Semarbilebeli RonisZiebebi da monitoringis gegmebi gamosadegi iqneba programis farglebSi ganxorcielebuli proeqtebis umetesobisTvis. im proeqtebisTvis, romelTac SeiZleba hqondes garemoze damatebiTi mniSvnelovani zemoqmedeba romelic gagebulia, magram srulad araa asaxuli winawar gansazRvrul Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebSi, SesaZloa SemuSavdes da proeqtSi Sevides damatebiTi an Secvlili Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmebi. bolos, Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis saboloo gegmebi TiToeuli saproeqto obieqtisTvis daerTveba kontraqtoris samuSaoTa moculobis dokuments. im SemTxvevaSi, Tu proeqtisTvis Catarebuli garemosdacviTi mimoxilva gamoavlens damatebiT SesaZlo mniSvnelovan zemoqmedebas garemoze, rac moiTxovs Semdgom informaciis mopovebasa an analizs qmediTi Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmebis SesamuSaveblad, an proeqtis Sesrulebadobis Taobaze gadawyvetilebis misaRebad, energetikis ganviTareba soflad programis mier Catardeba damatebiTi garemosdacviT Sefaseba. damatebiTi garemosdacviT Sefaseba warmoadgens garemosdacviT Sefasebas, romelic programuli garemosdacviTi Sefasebis damatebiTia da fokusirdeba mxolod im sakiTxebze, romlebic saWiroebs Semdgom Seswavlas Semarbilebeli RonisZiebebis Sesrulebadobis gansasazRvrad. proeqtebs, romlebic damatebiT garemosdacviT Sefasebas moiTxovs, aqvs potenciuri arsebiTi zemoqmedeba garemoze, magram moiTxovs met analizs daskvnis gamosatanad. energetikis ganviTareba soflad programis mier SesaZlebelia miRebuli iyos gadawyvetileba, ar gagrZeldes proeqti damatebiTi garemosdacviTi Sefasebis Catarebamde. am SemTxvevaSi moiZebneba ufro gamosadegi adgilmdebareoba proeqtis ganxorcielebisTvis. alternatiuli adgilmdebareobis (axali obieqtis) garemosdacviTi mimoxilva Catardeba zemoT aRwerili procedurebis dacviT da waredgineba USAID kavkasiis regionuli misiis garemosdacviT oficers ganxilvisa da damtkicebiTvis. 4. proeqtis ganxorcieleba an alternatiuli adgilmdebareobis Zebna. damatebiTi garemosdacviTi Sefasebis Sedegebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gadawyvets proeqtis gagrZelebisa Tu Sewyvetis sakiTxs. Tu miRebulia proeqtis gagrZelebis gadawyvetileba (SesaZlebelia garemoze mniSvnelovani zemoqmedebis Serbileba da monitoringis gegmebi qmediTi iqneba), maSin proeqtis ganxorcielebisas unda gamoiyenebodes programuli garemosdacviTi Sefasebis qveTavSi 7 winaswar gansazRvruli Semarbilebeli RonisZiebebi da monitoringis gegmebi da, amasTan erTad, damatebiT garemosdacviT SefasebaSi gansazRvruli Semarbilebeli RonisZiebebi. Tumca, Tu adgili aqvs garemoze arsebiT zemoqmedebas da mniSvnelovani uaryofiTi gavlenis asacileblad araa sakmarisi winaswar da Semdgom gansazRvruli Semarbilebeli RonisZiebebi, energetikis ganviTareba soflad programa programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 132 ar ganaxorcielebs proeqts da moiZebneba ufro gamosadegi adgilmdebareoba. qvemoT moyvanil qveTavebSi gansazRvrulia garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebi qveTavSi 6 gansazRvruli garemoze yvela mniSvnelovani zemoqmedebisTvis. Semarbilebeli RonisZiebebi dakavSirebulia an mibmulia Sesabamis mniSvnelovan zemoqmedebaze. qveTavSi agreTve warmodgenilia monitoringis gegma rekomendebuli RonisZiebebis dasanergad. gegma aRwers Semarbilebel RonisZiebebs da mis gamoyenebas, pasuxismgeblobis dakisrebas da winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebs. vinaidan programuli garemosdacviTi Sefaseba exeba proeqtebis did raodenobas, romlebic, rogorc mosalodnelia, erTmaneTis msgavsi iqneba zomiTa da masStabiT, Semarbilebeli RonisZiebebi masStabisa da midgomis TvalsazrisiT sakmaod farTod daigegma garemoze zemoqmedebis warmatebiT Sesamcireblad energetikis ganviTareba soflad programis proeqtebis umetesobisTvis. Tumca zogierTi Semarbilebeli RonisZiebebi miesadageba proeqtebis SezRudul raodenobas, vinaidan isini SemuSavda aseve proeqtebis SezRudul raodenobisTvis damaxasiaTebeli garemoze zemoqmedebis Sesarbileblad. am qveTavSi mocemuli yvela Semarbilebeli RonisZieba Sesruldeba, rogorc proeqtis ganxorcielebis procesis nawili samSeneblo da operirebis saqmianobis Sedegad SesaZlo zemoqmedebis Sesarbileblad. amas garda proeqtis ganxorcielebisas yovelTvis Sesruldeba yvela Sesabamisi saxelmwifo an adgilobrivi kanoni, debuleba da norma. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 133 7.1 geologia da niadagebi am qveTavSi warmodgenilia qveTavSi 6.2 – geologia da niadagebi gansazRvruli garemoze yvela mniSvnelovani zemoqmedebis garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegma. 7.1.1 mcire hidroeleqtrodagurebis proeqtebi zemoqmedebas, rasac adgili aqvs hes-ebis operirebisas Semdegi Semarbilebeli RonisZiebebi Seesabameba: garemoze zemoqmedeba: fSavelis, lopotas, kabalis da maWaxelas hes-ebis operirebisas SeiZleba Tavi iCinos geologiurma safrTxem. garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebi: • teqnikuri proeqtis SemuSavebis stadiaze geologiuri kvlevis Catareba Semdegis analizis CaTvliT: o gruntis tipi da simyare, imaSi dasarwmuneblad, gauZlebs Tu ara sayrden struqturebs, eleqtroenergiis gamommuSavebel nagebobebs, wyalmimRebsa da sadawneo milsadens; o miwisqveSa wylis done proeqtis ganxorcielebis adgilze, gruntis wylebis dinebis mimarTuleba da wyalmatarebeli Sreebis raodenoba; o eleqtroenergiis siRrme; da o gruntis simyare, mewyeris SesaZlebloba garSemo ferdobis monakveTze da sxva. gamommuSavebel nagebobis saZirkvlis • mSenebloba unda ganxorcieldes samSeneblo samuSaoebis normebisa da standartebis, Sesabamisi teqnikuri, garemosdacviTi, usafrTxoebis da sxva iuridiuli moTxovnebis dacviT. • procedurebis SemuSaveba sagangebo situaciebisTvis, rac dakavSirebulia wyalmovardnasTan wvimianobis dros. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da uzrunvelyofs kvlevis Catarebas proeqtis danergvamde. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi, regularul vizitebs (or TveSi erTxel) da saboloo vizits mSeneblobis dasrulebis Semdeg samSeneblo gamocdilebisa da moxsenebebis mimoxilvisTvis, imaSi dasarwmuneblad, rom geologiuri kvlevis moTxovnebi sruldeba da inergeba. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 134 farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi v. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 135 7.2 wylis resursebi es qveTavi warmoadgens qveTavSi 6.3 _ wylis resursebi gansazRvruli garemoze yvela mniSvnelovani zemoqmedebis garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmas. 7.2.1 mcire hidroeleqtrodagurebis proeqtebi Sesabamisobis zomebi Tu marTvis saukeTeso gamocdileba, rac miesadageba ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis mcire masStabian proeqtebs, agreTve miesadageba mcire hes-ebis mSeneblobasa da reabilitacias. mcire masStabiani mSeneblobis saukeTeso gamocdileba naxsenebia am Tavis SesavalSi da CarTulia danarTSi T; es sawyis punqts warmoadgens garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebis danergvisTvis da unda arsebobdes Semarbilebeli zomebis efeqturobis uzrunvelsayofad. 7.2.1.1 mSenebloba programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra wylis resursebTan dakavSirebuli potenciurad mniSvnelovani oTxi saxis garemoze zemoqmedeba, rac Tavs iCens mSeneblobis dros. es zemoqmedeba dakavSirebuli iyo zogad samSeneblo saqmianobasTan an eqstremalur klimatur pirobebTan. samSeneblo saqmianobiT gamowveuli garemoze mniSvnelovani zemoqmedebis Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebi aRwerilia qvemoT. garemoze zemoqmedeba: simRvrivis gazrda mSeneblobis adgilis qvemoT. samSeneblo saqmianoba saWiroebs gruntis, xreSis da qvebis mdinaris kalapotidan eqskavacias, amoRebas da/an gadaadgilebas (mag miwayrilebis asagebad) da, zogierT SemTxvevaSi, didi raodenebiT betonis Serevas (anu mSenebloba masStaburia). es saqmianoba potenciurad warmoSobs didi raodenobiT suspenzirebul myar nivTierebebs da gazrdis kaSxlis qvemoT wylis nakadis simRvrives. garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebi: samSeneblo saqmianobis dros didi raodenobiT suspenzirebuli myari nivTierebebis warmoqmnisa da kaSxlis qvemoT wylis nakadis simRvrivis gazrdis minimizacisTvis, samSeneblo firma unda: • moeridos nakadis blokirebas samSeneblo procesis dros da amrigad aRmofxvras kaSxlis zemoT wylis Segubebis da datborili velidan wamosuli suspenzirebuli myari nawilakebis donis zrdas; • nakadis droebiT zRuded gamoiyenos betonis yalibebi metad vidre grunti da amrigad mniSvnelovnad Seamciros niadagis moZraoba da nakadSi naleqis warmoqmna; • moeridos amoRebuli gruntis dagrovebas mdinaris napirebze da/an dasatbor velebze, amrigad moaxdinos gruntis nakadSi gadasvlis minimumamde dayvana; • mdinaris napiris gaswvriv da sanapiro zolis ekosistemis gruntis zedapiruli Sre Tavis adgilze daabrunos da aRadginos niadagis konturebi reliefis Tavdapirveli saxis Sesabamisad; da • Seasrulos sainJinro moTxovnebi drenaJis/eroziis prevenciasTan da samSeneblo meTodebTan dakavSirebiT yvela samSenblo saqmianobis dros. eseni moicavs gamosadegi sadrenaJo qselebis uzrunvlyofasa da eqspluatacias, ferdobis kontrols, Ria zedapirebis kompaqtirebas an mcenareuli safaris aRdgenas da datborvisaken midrekili miwis zedapirebis dacva. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 136 monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da uzrunvelyofs maT arsebobas da saqmianobis dasawyisidanve maT gamoyenebas. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi, regularul vizitebs (or TveSi erTxel) Semarbilebeli RonisZiebebis gamoyenebis uwyvetobis uzrunvelsayofad da saboloo vizits mSeneblobis dasrulebis Semdeg, imaSi dasarwmuneblad, rom obieqtze araa datovebuli narCenebi, araa darCenili amoRebuli gruntis grovebi da niadagis konturebi Seesabameba reliefis Tavdapirvel saxes. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi z. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. dadebiTad gansazRvra SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu Sesruldeba Semdegi kriteriumebi: nageboba ar cvlis wylis xarisxs daRmaval da aRmaval dinebebSi da mSeneblobis ganmavlobaSi Tu mis Semdeg. uaryofiTi pasuxi SesaZlebelia safuZveli gaxdes Semdegi qmedebebisTvis: • monitoringis gegma saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas; • samSeneblo firma saWiroebs zedamxedvelobis ufro xSirad Catarebas; da/an • Semarbilebeli RonisZiebebi saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas. garemoze zemoqmedeba: mdinaris nakadis mier gamowveuli eroziis zrda. samSeneblo saqmianoba saWiroebs gruntis, xreSis da qvebis mdinaris kalapotidan eqskavacias, amoRebas da/an gadaadgilebas (mag miwayrilebis asagebad) da, zogierT SemTxvevaSi, didi raodenebiT betonis Serevas (anu mSenebloba masStaburia). es saqmianoba potenciurad zrdis mdinaris nakadis mier gamowveul erozias (mag rodesac amoRebuli miwa arasworada dagrovili), ramac SesaZloa gazardos naleqis warmoSoba wylis arxSi da aamaRlos nakadis simRvrivis done da gamoiwvios cvlilebi dasatbor velebSi. Semarbilebeli RonisZiebebi: samSenelo saqmianobis dros kaSxlis qvemoT eroziis minimizaciisTvis samSeneblo firma unda: programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 137 • moeridos nakadis blokirebas samSeneblo procesis dros da amrigad aRmofxvras kaSxlis zemoT wylis Segubebis da datborili velidan wamosuli suspenzirebuli myari nawilakebis donis zrda; • nakadis droebiT zRuded gamoiyenos betonis yalibebi metad vidre grunti da amrigad mniSvnelovnad Seamciros niadagis moZraoba da nakadSi naleqis warmoqmna; • moeridos amoRebuli gruntis dagrovebas mdinaris napirebze da/an dasatbor velebze, amrigad moaxdinos gruntis nakadSi gadasvlis minimumamde dayvana; • mdinaris napiris gaswvriv da sanapiro zolis ekosistemis gruntis zedapiruli Sre Tavis adgilze daabrunos da aRadginos niadagis konturebi reliefis Tavdapirveli saxis Sesabamisad; • aRadginos xelaxla gamosayneblad vargisi yvela masala arsebuli struqturebis dangrevisas (mag dazianebuli kaSxlebis); • gamoiyenos eroziis kontrolis meTodebi rogoricaa Tivis Sekvrebi Camorecxvis prevencisTvis; • mkacrad daicvas sainJinro moTxovnebi drenaJis/eroziis prevenciasTan da samSeneblo meTodebTan dakavSirebiT yvela samSenblo saqmianobis dros. eseni moicavs gamosadegi sadrenaJo qselebis uzrunvlyofasa da eqspluatacias, ferdobis kontrols, Ria zedapirebis kompaqtirebas an mcenareuli safaris aRdgenas da datborvisaken midrekili miwis zedapiris dacva; da • minimumamde daiyvanos mZime teqnikis gamoyeneba. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da uzrunvelyofs maT arsebobas da saqmianobis dasawyisidanve maT gamoyenebas. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi, regularul vizitebs (or TveSi erTxel) Semarbilebeli RonisZiebebis gamoyenebis uwyvetobis uzrunvelsayofad da saboloo vizits mSeneblobis dasrulebis Semdeg, imaSi dasarwmuneblad, rom obieqtze araa datovebuli narCenebi, araa darCenili amoRebuli gruntis grovebi da niadagis konturebi Seesabameba reliefis Tavdapirvel saxes. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi z. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 138 pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. dadebiTad gansazRvra SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu Sesruldeba Semdegi kriteriumebi: nageboba ar zrdis erozias, daSlamianebas, wylis bunebrivi dinebis cvlilebebs da ar ayenebs zians dausaxlebel niadagebs nagebobis zemoT Tu qvemoT mSeneblobis ganmavlobaSi Tu mis Semdeg. uaryofiTi pasuxi SesaZlebelia safuZveli gaxdes Semdegi qmedebebisTvis: • monitoringis gegma saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas; • samSeneblo firma saWiroebs zedamxedvelobis ufro xSirad Catarebas; da/an • Semarbilebeli RonisZiebebi saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas. garemoze zemoqmedeba: mowyobilobebisa da infrastruqturis dazianeba. wyaldidobam samSeneblo saqmianobis Catarebisas SeiZleba daazianos an daangrios yalibi sadac betonia Casasxmeli, gabionebi da miwayrilebi, iseve, rogorc dasatbor velze an mis maxloblad mdebare nebismieri mowyobiloba da gamoiwvios dinebis reJimisa da dasatbori velis cvlilebebi. Semarbilebeli RonisZiebebi: samSeneblo saqmianobis Catarebisas wyaldidobis gamo infarstruqturaze zemoqmedebisa da dinebis reJimisa da dasatbori velis cvlilebebis minimumamde dasayvanad samSemeblo firma unda: • SeZlebisdagvarad moeridos samSeneblo saqmianobis Catarebas weliwadis tenian periodSi. vinaidan amis ganxorcieleba SeiZleba sirTules warmoadgendes hes-ebis samSeneblo vadebidan gamomdinare, saqmianoba ise unda iyos dagegmili, rom weliwadis tenin periodSi Semcirdes samSeneblo saqmianobis xangrZlivoba. • infrastruqtura daaproeqtos ise, rom dasatbori velis doneze maRla iyos (SeZlebisdagvarad); • infrastruqtura daaproeqtos ise, rom riski minimumamde iyos dayvanili (mag, Sesabamisi teqnikuri proeqti Sesabamisi profilirebiTa da drenaJiT); • moeridos sanitaruli da sxva Senoba-nagebobebis wyaldidobisadmi midrekil adgilebSi da/an dasatbori velebis maxloblad aSenebas; da • gamoiyenos klimaturi pirobebis Sesabamisi masalebi. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da uzrunvelyofs maT arsebobas da saqmianobis dasawyisidanve maT gamoyenebas. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi da sxva SesaZlo vizitebs programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 139 wyalmovardnisa da/an intensiuri wyaldidobis SemTxvevaSi infrastruqturis mdgomareobis dasadgenad. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi v. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. dadebiTad gansazRvra SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu Sesruldeba Semdegi kriteriumebi: nageboba ar zrdis dinebis reJimisa da/an dasatbori velebis cvlilebebs nagebobis zemoT Tu qvemoT da mSeneblobis ganmavlobaSi Tu mis Semdeg. uaryofiTi pasuxi SesaZlebelia safuZveli gaxdes Semdegi qmedebebisTvis: • monitoringis gegma saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas; • samSeneblo firma saWiroebs zedamxedvelobis ufro xSirad Catarebas; da/an • Semarbilebeli RonisZiebebi saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas. garemoze zemoqmedeba: dazianebisa da sikvdilis riski muSebis da/an mkvidri mosaxleobis mimarT. Zlieri wvimebis dros mcire droSi SeiZleba ganviTardes wyalmovardna, ramac SesaZlebelia safrTxe Seuqmnas axlomdebare adgilebze muSebsa da mkvidr mosaxleobas. am mniSvnelovani zemoqmedebis naTeli magaliTia maWaxelas hes-i, sadac maqsimalurma nakadma 300m3/wm SeiZleba gamoiwvios skolis zemoT gamavali arxis dangreva. Semarbilebeli RonisZiebebi: samSeneblo saqmianobisas muSebsa da mkvidr mosaxleobaze zemoqmedebis minimumamde dasayvanad samSeneblo firmam unda: • infrastruqtura daaproeqtos ise, rom dasatbori velis doneze maRla iyos (SeZlebisdagvarad); • Caataros kvleva imaSi dasarwmuneblad, rom infrastruqtura dazianebuli araa da Sesabameba sainJinro proeqtebs; • infrastruqtura daaproeqtos ise, rom riski minimumamde iyos dayvanili (mag, Sesabamisi teqnikuri proeqti Sesabamisi profilirebiTa da drenaJiT); da • gamoiyenos klimaturi pirobebis Sesabamisi masalebi. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 140 farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da uzrunvelyofs maT arsebobas da saqmianobis dasawyisidanve maT gamoyenebas. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi da sxva SesaZlo vizitebs wyalmovardnisa da/an intensiuri wyaldidobis SemTxvevaSi infrastruqturis mdgomareobis dasadgenad. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi z. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. dadebiTad gansazRvra SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu Sesruldeba Semdegi kriteriumebi: nageboba ar zrdis muSebisa da/an mkvidri mosaxleobis mimarT dazianebisa an sikvdilis riks. uaryofiTi pasuxi SesaZlebelia safuZveli gaxdes Semdegi qmedebebisTvis: • monitoringis gegma saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas; • samSeneblo firma saWiroebs zedamxedvelobis ufro xSirad Catarebas; da/an • Semarbilebeli RonisZiebebi saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas. 7.2.1.2 operireba mcire hes-ebis operirebis dros mniSvnelovani zemoqmedebis Serbileba damokidebulia rogorc saguldagulod SemuSavebul teqnikur proeqtze, ise sistemis Sesabamis operirebasa da eqspluataciaze; operirebis da eqspluataciis Sesabamisi procedurebi gansakuTrebiT mniSvnelovania qveda welSi dinebis samarTavad. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra oTxi mniSvnelovani zemoqmedeba wylis resursebze, rac dakavSirebulia operirebis zogad saqmianobasTan. Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebi qvemoTaa moyvanili. garemoze zemoqmedeba: mdinareebis konservaciuli Rirebulebis Semcireba. operirebis dros moxdeba wylis gadayvana mcire hes-ebSi, dinebis mniSvnelovani SemcirebiT gadamyvan farsa da gadamyvan arxs Soris. am Semcirebam SeiZleba gamoiwvios cvlilebebi datborvis sqemaSi da, agreTve, uaryofiTi zemoqmedeba iqonis Tevzis raodenobaze mdinaris am monakveTSi, gansakuTrebiT mSral sezonSi. reabilitaciis Semdeg SesaZlebelia meti wylis gadayvana mcire hes-Si programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 141 meti raodenobiT eleqtroenergiis sawarmoeblad, ramac SeiZleba potenciurad gaauaresos zemoqmedeba garemoze. Semarbilebeli RonisZiebebi: datborvis sqemaSi cvlilebebis SesaZleblobis Sesamcireblad da mdinaris sakonservacio Rirebulebis maqsimumamde asamaRleblad mcire hes-is operatorma unda: • SeinarCunos minimaluri dineba (minimaluri ekologiuri dineba) mdinareSi, romelic sakmarisi iqneba mdinaris hidrologiis, wylis xarisxis, arsebuli Tevzisa da cocxali bunebis SenarCunebisTvis dinebis donis sezonuri cvlilebis gaTvaliswinebiT. es minimaluri saWiro dineba ganisazRvreba konsultaciis Sedegad biologebTan, romlebic icnoben konkretul mdinaresa da/an konkretul resursebs. • SeinarCunos wyliani arxis perimetri yvela sakontrolo struqturaSi wlis ganmavlobaSi mdinareSi mudmivi dinebiT. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvas da SeimuSavebs monitoringis martiv da efeqtur gegmas, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis danergvas da SeimuSavebs monitoringis martiv da efeqtur gegmas, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs hes-is operatorTan erTad da uzrunvelyofs maT arsebobas da saqmianobis dasawyisidanve maT gamoyenebas. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi da sxva vizitebs weliwadis mSral da nestian dros. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi v. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. dadebiTad gansazRvra SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu Sesruldeba Semdegi kriteriumebi: nageboba yovelTvis inarCunebs minimalur ekologiur dinebas da ar zrdis cvlilebebs datborvis sqemaSi da arc uaryofiT gavlenas Tevzis raodenobaze. uaryofiTi pasuxi SesaZlebelia safuZveli gaxdes Semdegi qmedebebisTvis: • monitoringis gegma saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas; programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 142 • samSeneblo firma saWiroebs zedamxedvelobis ufro xSirad Catarebas; da/an • Semarbilebeli RonisZiebebi saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas. garemoze zemoqmedeba: SemRvreva kaSxlis qvemoT. mcire hes-is operireba gazrdis simRvrives kaSxlis qvemoT Semdegi mizezebis gamo: 1) kaSxlebi saWiroebs naleqisgan gawmendas weliwadSi erTxel, rasac moyveba narCenebisa da gruntis Catana dinebiT; da 2) mcire hes-ebs, sadac xelovnuri wyalsacavebia Seqmnili an adgili aqvs kaSxlis reabilitaciis/mSeneblobis gamo datborvas (mag lopota), garkveuli zemoqmedeba eqneba wylis xarisxze, vinaidan datborva amcirebs wylis dinebis siCqares da iwvevs naleqis warmoqmnas rezervuarSi an datboril adgilas. regularuli saeqspluatacio momsaxureba SesaZloa ufro xSirad iyos Casatarebeli, es ki gamoiwvevs mdinaris dinebis mier narCenebisa da gruntis Catanas. Semarbilebeli RonisZiebebi: kaSxlis qvemoT nakadis simRvrivis Sesamcireblad, rac yovelwliuri saeqspluatacio momsaxurebiTaa gamowveuli mcire hes-is operatorma unda: • gamoiyenos saukeTeso gamocdilebis praqtika wylis xarisxis SesanarCuneblad saeqspluatacio momsaxurebis dros, dasufTavebis CaTvliT (mag Slamis Semkaveblebis gamoyeneba, kaSxlidan amoRebuli gruntis da narCenebis dagroveba mdinaris napiridan moSorebiT, SeZlebisdagvarad sanapiro zolis mcenareuli safaris SenarCuneba da a. S.); • saqmianobis grafiki sworad SeimuSavos, dagegmos saeqspluatacio momsaxureba mSrali sezonis dros erozis minimumamde dasayvanad, dagegmos naleqis Semakavebeli mowyobilobebis dayeneba da ZiriTadi gadinebis sakontrolo zomebi miwis masStaburi samuSaoebis (rogoricaa gawmenda da eqskavacia da a.S.) Catarebis win naleqis warmoSobis minimumamde dasyvanad; • milsadenis/gvirabis gasawmendad, Camonadeni wylis samarTavad gamoiyenos SenaerTebi, romlebic biologiurad iSleba; da • Sesabamisad daicvas napiri sadrenaJo zonaSi eroziis Tavidan asacileblad (mcenareuli safaris aRdgena da marTva), naleqis Semakavebeli mowyobilobebis gamoyeneba da wylis nakadis minimaluri moculobis dadgena da SenarCuneba. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis danergvas da SeimuSavebs monitoringis martiv da efeqtur gegmas, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs operatorTan erTad da uzrunvelyofs maT arsebobas da kaSxlis eqspluataciis dasawyisidanve maT gamoyenebas. monitoringi moiTxovs erT vizits kaSxlis eqspluataciis dros programis arsebobis ganmavlobaSi. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 143 winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi v. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. dadebiTad gansazRvra SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu Sesruldeba Semdegi kriteriumebi: nageboba ar zrdis simRvrives da arc uaryofiTad moqmedebs wylis xarisxze operirebisa da eqspluataciis dros. uaryofiTi pasuxi SesaZlebelia safuZveli gaxdes Semdegi qmedebebisTvis: • monitoringis gegma saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas; • samSeneblo firma saWiroebs zedamxedvelobis ufro xSirad Catarebas; da/an • Semarbilebeli RonisZiebebi saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas. garemoze zemoqmedeba: mdinaris cvlileba arxis Seqmnis gamo. proeqts, romelic moicavs kaSxlis masStabur mSeneblobas (mag lopota), eqneba mniSvnelovani zemoqmedeba mdinaris arsebul geomorfologiaze kaSxlis qvemoT dinebis reJimis Secvlis gamo. Semarbilebeli RonisZiebebi: dinebis reJimisa da mdinaris geomorfologiis SesaZlo cvlilebebis Sesamcireblad mcire hes-is operatorma unda: • gamoiyenos saukeTeso gamocdilebis praqtika wylis xarisxis SesanarCuneblad saeqspluatacio momsaxurebis dros, dasufTavebis CaTvliT (mag Slamis Semkaveblebis gamoyeneba, kaSxlidan amoRebuli gruntis da narCenebis dagroveba mdinaris napiridan moSorebiT, SeZlebisdagvarad sanapiro zolis mcenareuli safaris SenarCuneba da a. S.); • saqmianobis grafiki sworad SeimuSavos, dagegmos saeqspluatacio momsaxureba mSrali sezonis dros erozis minimumamde dasayvanad, dagegmos naleqis Semakavebeli mowyobilobebis dayeneba da ZiriTadi gadinebis sakontrolo zomebi miwis masStaburi samuSaoebis Catarebis win naleqis warmoSobis minimumamde dasyvanad; • Sesabamisad daicvas napiri sadrenaJo zonaSi eroziis Tavidan asacileblad (mcenareuli safaris aRdgena da marTva), mdinaris kalapotidan msxvili warmonaqmnebis amoReba da naleqis Semakavebeli mowyobilobebis gamoyeneba; da • daadginos da SeinarCunos wylis nakadis minimaluri moculoba (wylis raodenoba, rac saWiroa gadamyvani mowyobilobis qvemoT ekologiuri Tvisebebis SesanarCuneblad) da gamoiyenos napiris dacvis meTodebi mcenareTa dargvisa da daTesvis CaTvliT. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis danergvas da SeimuSavebs monitoringis martiv da efeqtur gegmas, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 144 monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da uzrunvelyofs maT arsebobas da saqmianobis dasawyisidanve maT gamoyenebas. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi da sxva SesaZlo vizitebs (weliwadSi erTxel) proeqtis arsebobis ganmavlobaSi mdinaris da , regularul vizitebs (or TveSi erTxel) semarbilebeli RonisZiebebis gamoyenebis uwyvetobis uzrunvelsayofad da saboloo vizits kaSxlis qvemoT mdinaris geomorfologiis monitoringis gansaxorcieleblad. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi v. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. dadebiTad gansazRvra SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu Sesruldeba Semdegi kriteriumebi: nageboba ar warmoqmnis dinebis reJimis cvlilebas kaSxlis qvemoT. uaryofiTi pasuxi SesaZlebelia safuZveli gaxdes Semdegi qmedebebisTvis: • monitoringis gegms saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas; • samSeneblo firma saWiroebs zedamxedvelobis ufro xSirad Catarebas; da/an • Semarbilebeli RonisZiebebi saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas. qvemoT moyvanili cxrili ajamebs zemoqmedebebs garemoze da amasTan dakavSirebul Semarbilebel RonisZiebebs mcire hes-ebis mSeneblobisa da operirebis fazebSi. 7.2.2 bunbrivi gazis gamanawilebeli sistemebi Sesabamisobis zomebi an marTvis saukeTeso gamocdileba, romelic miesadageba ganaxlebadi energiis da energoefeqturobis proeqtebs, miesadageba agreTve bunebrivi gazis sistemebis mSeneblobasa da reabilitacias. mcire masStabiani mSeneblobis saukeTeso gamocdileba ganxilulia an Tavis SesavalSi da CarTulia danarTSi T; es sawyisi punqtia Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebis danergvaSi da saWiroa Semarbilebeli RonisZiebebis efeqturobis uzrunvelsayofad. 7.2.1.1 mSenebloba mSeneblobisas, programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra wylis resursebTan dakavSirebuli potenciurad mniSvnelovani ori saxis garemoze zemoqmedeba. es zemoqmedeba dakavSirebuli iyo zogad samSeneblo programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 145 saqmianobasTan. samSeneblo saqmianobiT gamowveuli garemoze mniSvnelovani zemoqmedebis Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebi aRwerilia qvemoT. garemoze zemoqmedeba: mdinaris nakadis mier gamowveuli eroziis zrda. samSeneblo saqmianoba saWiroebs gruntis, xreSis da qvebis eqskavacias, amoRebas da/an gadaadgilebas. Tu es saqmianoba tardeba mdinaris napiris maxloblad, man SesaZloa gazardos mdinaris nakadis mier gamowveul erozia, ramac SesaZloa gazardos naleqis warmoSoba wylis arxSi da aamaRlos nakadis simRvrivis done da gamoiwvios cvlilebi dasatbor velebSi. Semarbilebeli RonisZiebebi: samSenelo saqmianobis dros eroziis minimizaciisTvis samSeneblo firma unda: • moeridos xreSis da sxva samSeneblo masalis gamoyenebas mdinaris napirebidan da/an kalapotidan; • moeridos amoRebuli gruntis dagrovebas mdinaris napirebze da/an dasatbor velebze, amrigad moaxdinos gruntis nakadSi gadasvlis minimumamde dayvana; • mdinaris napiridan xreSis gamoiyenebis SemTxvevaSi, mdinaris napiris gaswvriv da sanapiro zolis ekosistemis gruntis zedapiruli Sre Tavis adgilze daabrunos da aRadginos niadagis konturebi reliefis Tavdapirveli saxis Sesabamisad; • icodes, rom gvalvian zonebSi uecarma wvimebma SeiZleba gamoiwvios arxSi Zlieri wyalmovardna. sadrenaJo milma SeiZleba ver uzrunvelyos sakmarisi simZlavre wylis maRali moculobiT mimdinare iSviaTi movlenebis dros, rogoricaa wyalmovardna; da • minimumamde daiyvanos mZime teqnikis gamoyeneba. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da uzrunvelyofs maT arsebobas da saqmianobis dasawyisidanve maT gamoyenebas. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi, regularul vizitebs (or TveSi erTxel) semarbilebeli RonisZiebebis gamoyenebis uwyvetobis uzrunvelsayofad da saboloo vizits mSeneblobis dasrulebis Semdeg, imaSi dasarwmuneblad, rom obieqtze araa datovebuli narCenebi, araa darCenili amoRebuli gruntis grovebvi. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi z. Semarbilebel programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 146 RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. dadebiTad gansazRvra SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu Sesruldeba Semdegi kriteriumebi: nageboba ar zrdis erozias, daSlamianebas, wylis bunebrivi dinebis cvlilebebs da Ria adgilebs nagebobis zemoT Tu qvemoT mSeneblobis ganmavlobaSi Tu mis Semdeg. uaryofiTi pasuxi SesaZlebelia safuZveli gaxdes Semdegi qmedebebisTvis: • monitoringis gegms saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas; • samSeneblo firma saWiroebs zedamxedvelobis ufro xSirad Catarebas; da/an • Semarbilebeli RonisZiebebi saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas. garemoze zemoqmedeba: zedapiruli da gruntis wylebis dabinZureba. milsadens dasWirdeba antikoroziuli saRebavi, romelmac SeiZleba daazianos zedapiruli da gruntis wylebi, Tu adgili ar eqneba Sesabamis mopyrobasa da marTvas. zogierT SemTxvevaSi milsadeni mdinares gadakveTs arsebuli xidis meSveobiT da milsadenis SeRebvisas SeiZleba SemTxveviT moxdes saRebavis daRvra. Semarbilebeli RonisZiebebi: samSeneblo saqmianobisas zedapiruli da gruntis wylis resursebis dabinZurebis minimumamde dasayvanad samSeneblo firmam unda: • gamoiyenos SedarebiT sufTa produqcia da/an mwvane teqnologiebi (mag ara toqsiuri saRebavebi); • hqondes saRebavebisa da gamxsnelebis Sesabamisi Sesanaxi adgili, sadac moxerxdeba am siTxeebis Sekaveba SesaZlo daRvris SemTxvevaSi, rodesac ar xdeba maTi xmareba; SeimuSavos saRebavebisa da gamxsnelebis Sesabamisi mopyrobisa da gacemis procedura; • Tavidan aicilos saxifaTo masalebis daRvra. dawvas narCeni masalebi, rac araa mravaljeradi moxmarebis/ar eqvemdebareba gadamuSavebas, ar Siecavs mZime metalebs da aalebadia; • moiZios da gamoiyenos naklebad toqsikuri alternatiuli produqcia; • gansazRvros, aris Tu ara toqsikuri masalebi. Tu SesaZlebelia, narCenebi gaitanos Signidan mopirkeTebul nagavsayrelze. sxva SemTxvevaSi, gansazRvros xelaxla gamoyenebis SesaZlebloba zonebSi, sadac zedapiruli da wyalqveSa wylebis dabinZurebis SesaZlebloba mcirea; • gansazRvros biujetSi mocemulidan, masalebis garemosdacviTi TvalsazrisiT yvelaze myari wyaro; • saRebavi da gamwmendi xsnari Seisydos mSeneblobis bolo fazaSi xangrZlivi Senaxvis Tavidan asacileblad; • moaTavsos celofani an qaRaldi milis monakveTis qveS, romlis SeRebvac xdeba, raTa SeizRudos garemoSi gaJonva; programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 147 • gamoiyenos meoradi Semakavebeli mowyobilobebi, romlebic zomiT saRebavis konteinerebze ufro didia, im konteinerebis Sesanaxad, romlebic xmarebis procesSia, daRvrili saRebaviTa da gamxsneliT niadagis dabinZurebis safrTxis Tavidan asacileblad; da • SeRebviTi samuSaos dasrulebis Semdeg yvela narCeni masala (saRebavis konteinerebi, gamwmendi nivTierebebi da a.S.) Cados celofnis parkSi, romelic hermetulad ixureba da moepyros saqarTvelos Sesabamisi kanonebis mixedviT. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da uzrunvelyofs maT arsebobas da saqmianobis dasawyisidanve maT gamoyenebas. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi, regularul vizitebs (or TveSi erTxel) Semarbilebeli RonisZiebebis gamoyenebis uwyvetobis uzrunvelsayofad da saboloo vizits mSeneblobis dasrulebis Semdeg, imaSi dasarwmuneblad, rom obieqtze araa datovebuli dasxmuli narCeni saRebavi. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi z. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. dadebiTad gansazRvra SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu Sesruldeba Semdegi kriteriumebi: nageboba ar zrdis zedapiruli da/an gruntis wylebis dabinZurebas mSeneblobis ganmavlobaSi Tu mis Semdeg. uaryofiTi pasuxi SesaZlebelia safuZveli gaxdes Semdegi qmedebebisTvis: • monitoringis gegma saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas; • samSeneblo firma saWiroebs zedamxedvelobis ufro xSirad Catarebas; da/an • Semarbilebeli RonisZiebebi saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas. 7.2.1.2 operireba programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 148 bunebrivi gazis sistemebis operirebis dros mniSvnelovani zemoqmedebis Serbileba damokidebulia rogorc saguldagulod SemuSavebul teqnikur proeqtze, ise sistemis Sesabamis operirebasa da eqspluataciaze. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma gansazRvra erTi mniSvnelovani zemoqmedeba wylis resursebze, rac dakavSirebulia eqstremalur/arasaxarbielo klimatur pirobebTan. Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebi qvemoTaa moyvanili. garemoze zemoqmedeba: dazianebisa da sikvdilis riski muSebis da/an mkvidri mosaxleobis mimarT. Zlieri wvimebis dros mcire droSi SeiZleba ganviTardes wyalmovardna, ramac SesaZlebelia daazianos bunebrivi gazis milsadenebi, gamoiwvios gaJonva da safrTxe Seuqmnas adgilobriv mosaxleobas. Semarbilebeli RonisZiebebi: muSebsa da mkvidr mosaxleobaze zemoqmedebis minimumamde dasayvanad bunebrivi gazis gamanawilebeli unda: • darwmundes, rom gazis wnevis maregulirebeli da usafrTxoebis (gadasaketi) sarqvelebi arsebobs da samuSao mdgomareobaSia; • Caataros swavleba gaJonvis SemTxvevaSi usafrTxoebis sakiTxebisa da procedurebis codnis uzrunvelsayofad: • darwmundes, rom informacia usafrTxoebis wesebisa da procedurebis Sesaxeb arsebobs da yvelas miuwvdeba xeli mis wakiTxvaze; • darwmundes, rom milsadenis sayrdeni struqturebi (rodesac milsadeni miwis zemoTaa) usafrTxodaa damagrebuli betonis sadgamebze; da • moeridos milsadenis moTavsebas mdinaris napiris maxloblad da mdinaris gadakveTas. Tu amis Tavidan acileba SeuZlebelia, unda ecados arsebuli struqturebis (mag xidebis) gamoyenebas milsadenis wyaldidobisgan dasacavad. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis arsaebobas operirebis dasawyisSi da SeimuSavebs monitoringis martiv da efeqtur gegmas, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs bunebrivi gazis gamanawilebelTan erTad da uzrunvelyofs maT arsebobas da saqmianobis dasawyisidanve maT gamoyenebas. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi da sxva SesaZlo vizitebs, im SemTxvevaSi, Tu moxda wyalmovardna da/an intensiuri wyaldidoba, ifrastruqturis mdgomareobis dasadgenad proeqtis moqmedebis manZilze. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi z. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 149 gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. dadebiTad gansazRvra SesaZlebelia mxolod im SemTxvevaSi, Tu Sesruldeba Semdegi kriteriumebi: nageboba ar uqmnis muSebsa da mkvidr mosaxleobas dazianebisa Tu sikvdilis risks. uaryofiTi pasuxi SesaZlebelia gamSvebi safuZveli Semdegi qmedebebisTvis: • monitoringis gegma saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas; • samSeneblo firma saWiroebs zedamxedvelobis ufro xSirad Catarebas; da/an • Semarbilebeli RonisZiebebi saWiroebs gadaxedvas da Sesworebas. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 150 7.3 biologiuri resursebi am qveTavSi warmodgenilia qveTavSi 6.4 – biologiuri resursebi gansazRvruli garemoze yvela mniSvnelovani zemoqmedebis garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegma. 7.3.1 mcire hidroeleqtrosadgurebis 7.3.1.1 mSenebloba garemoze zemoqmedeba: zemoqmedeba Tevzebis qviriTobaze da frinvelebis bartyobaze. samSeneblo samuSaoTa grafikis dadgena umniSvnelovanesi faqtoria, romelic gavlenas axdens zemoqmedebis intensivobaze. mSeneblobis zemoqmedeba weliwadis droebis mixedviT aseTia: gazafxuli (marti-aprilimaisi), zafxuli (ivnisi), Semodgoma (seqtemberi-oqtomberi-noemberi). Tu mSeneblobis grafiki SemuSavebulia ise, rom emTxveva qviriTobas da bartyobas, zemoqmedeba mniSvnelovani iqneba. Semarbilebeli RonisZiebebi: sasurvelia moveridoT samSeneblo saqmianobas gamravlebis sezonebis dros. Tevzebis saxeobaTa umravlesobisTvis gamravlebis sezoni aris Semodgoma (seqtemberi-oqtomberi-noemberi). gamravlebis sezoni mobudari gamkeTebeli frinvelebisTvis aris gazafxuli (marti-aprili-maisi) da zafxuli (ivnisi). monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis (sezonuri samSeneblo SezRudvebi) CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da darwmundeba kvlevis CatarebaSi proeqtis ganxorcielebamde. monitoringi moiTxovs regularul vizitebs (or TveSi erTxel) mSeneblobis dros. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi z. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. garemoze zemoqmedeba: wylis nakadis Semcireba. mcire hes-ebis mSeneblobisas saWiros nakadis kaSxlidan droebiT gadayvanas. nakadis blokireba amoaSrobs programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 151 arxs kaSxalsa da amqcev gamSvebs Soris, rac mniSvnelovan uaryofiT zemoqmedebas gamoiwvevs wylis binadar saxeobebze. Semarbilebeli RonisZiebebi: • moerideT nakadis blokirebas samSeneblo procesis dros. umniSvnelovanesia dinebis sakmarisi moculobis SenarCuneba kaSxalsa da amqcev arxs Soris. • nakadis droebiT zRuded gamoiyeniT betonis yalibebi metad vidre grunti. betonis yalibebis gamoyeneba Seamcirebs da nakadSi naleqis warmoqmnas; monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da darwmundeba kvlevis CatarebaSi proeqtis ganxorcielebamde. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi, regularul vizitebs (or TveSi erTxel) mSeneblobis dros da saboloo vizits mSeneblobis dasrulebis Semdeg. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi z. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs, Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. garemoze zemoqmedeba: axali xazovani nagebobebis aSeneba. araa mosalodneli axali misasvleli gzebis, gasasvlelebis an gadamcemi xazebis mSenebloba, rac gamoiwvevda mcenareuli safaris darRvevas. gamonakliss warmoadgens fSavelis hes-i sadac 10km gadamcemi xazis mSeneblobaa dagegmili. vinaidan mSeneblobis gamo daziandeba tyis daaxloebiT 1 heqtramde, adgili eqneba grZelvadian, saSualo simZimis gavlenas mcenareul safarze, aqedan gamomdinare, es mniSvnelovan zemoqmedebad CaiTvleba. Semarbilebeli RonisZiebebi: • fSavelis zonaSi unda Catardes Semdgomi Sefaseba, raTa ganisazRvros teritoriaze gadaSenebis safrTxis winaSe myof mcenareTa saxeobebis arseboba. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 152 • xeebis bunebrivi saxeobebis aRdgena. merqniani mcenareebis adeqvaturi aRdgenis uzrunvelsayofad, merqnuli saxeobebis revegetacia moxdeba tyis safaris aRdgenaSi gamocdilebis mqone kvalificiuri biologis mier dadgenili SefardebiT. biologi, romelic SeimuSavebs tyis safaris aRdgenis gegmas damtkicebuli iqneba energetikis ganvitareba soflad programis mier. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da darwmundeba kvlevis CatarebaSi proeqtis ganxorcielebamde. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi, regularul vizitebs (or TveSi erTxel) mSeneblobis dros da saboloo vizits mSeneblobis dasrulebis Semdeg. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi z. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. 7.3.1.2 operireba garemoze zemoqmedeba: mdinaris nakadis Semcireba. mdinaris nakadi kaSxlidan eleqtroenergiis mwarmoebel nagebobamde mniSvnelovnad mcirdeba mcire hesebis proeqtebis gamo. Tumca nakadis minimaluri moculoba SenarCundeba Tevzis sakmarisi populaciis SesanarCuneblad. winaaRmeg SemTxvevaSi weliwadis mSral, uwvimo periodSi adgli eqneba mniSvnelovan zemoqmedebas Tevzis populaciaze. Semarbilebeli RonisZiebebi: • minimaluri nakadis SenarCuneba moxdeba mTeli wlis ganmavlobaSi (yvela sezonis dros) Tevzis sakmarisi populaciis SesanarCuneblad. mSrali sezonisas minimaluri nakadis SesanarCuneblad SeiZleba eleqtrosadguris muSaoba SeCerdes. • nakadis moculobis sezonuri moTxovnebis dasadgenad, rac saWiroa Tevzis janmrTeli populaciis SesanarCuneblad, moxdeba konsultacia biologTan, romelic icnobs zemoqmedebis qveS myof Tevzis populacias, da aqvs kvalifikacia nakadis minimaluri moculobis dasadgenad. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 153 monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da darwmundeba kvlevis CatarebaSi proeqtis ganxorcielebamde. monitoringi moiTxovs regularul vizitebs (or TveSi erTxel) mSral periodebSi. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi z. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. garemoze zemoqmedeba: Tevzis dakargva. hidroeleqtrul sistemas gadayavs mdinaris nakadis nawili turbinis gavliT. turbinaSi gamaval wyalSi arsebuli axalgazrda Tevzebi SeiZleba ver gadarCnen (CaTreva). rogorc axalgazda, ise SesaZlebelia, mozrdili Tevzebi SeiZleba ver gadaurCnen dartymas wyalmimReb nagebobaze da Tevzisgan damcav cxaurze. Sesabamisi literaturis mixedviT yvela mdinareze, romelTaTvisac gaTvlilia warmomadgenlobiTi hes-ebi, aris Tevzis wiTel wignSi Sesuli saxeobebi (mag Salmo fario). amitom mcire hes-ebis proeqtebis operirebis fazas mosalodnelia Sedegad moyves mcire zomis Tevzze saSualo simZimis an, SesaZloa, mniSvnelovni zemoqmedeba zogerT hes-ze. Semarbilebeli RonisZiebebi: • Tevzis sensitiur populaciaze zemoqmedebis minimumamde dasayvanad Tevzebis adgilobrivi da migrirebadi saxeobebisTvis Tevzis gasasvlelebis – safexurebrivi da amqcevi gasasvlelebi unda daematos mcire hes-is teqnikur proeqts. • Tevzis hes-isgan (CaTrevisgan) aridebis misaRwevad alternatiuli gadawyvetileba warmoadgens Tevzisgan damcavi cxaurebis dayenebas arxis wyalmimRebSi, sadac wyali gadayvanilia mdinaris bunebrivi kalapotidan. aseTi cxauris ujredis sidide daaxloebiT aris 3mmX3mm. amiT xdeba didi zomis da garkveuli raodenobiT mcire zomis Tevzs CaTrevisgan dacva. saeqspluatacio personalis mier cxauri periodulad unda gaiwmindos WuWyisa da narCenebisgan turbinaSi adeqvaturi sididis nakadis SenarCunebisTvis. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 154 • mcire hes-is teqnikuri proeqtis dasrulebamde moxdeba konsultacia biologTan, romelic icnobs zemoqmedebis qveS myofi Tevzis populacias, da aqvs Sesabamisi kvalifikacia zemoT xsenebuli erTi an orive Semarbilebeli RonisZiebis dasadgenad. biologis daniSvnis mowoneba moxdeba energetikis ganviTareba soflad programis mier. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da darwmundeba kvlevis CatarebaSi proeqtis ganxorcielebamde. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi, regularul vizitebs (or TveSi erTxel) mSeneblobis dros da saboloo vizits mSeneblobis dasrulebis Semdeg. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi z. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 155 7.4 adamianuri resursebi am qveTavSi warmodgenilia qveTavSi 6.5 – adamianuri resursebi gansazRvruli garemoze yvela mniSvnelovani zemoqmedebis garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegma. 7.4.1 mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebi 7.4.1.1 mSenebloba garemoze zemoqmedeba: adgilobriv mosaxleobasa da dasaxlebul punqtebze zemoqmedeba droebiT momuSave pirebis obieqtze yofnis gamo. Semarbilebeli RonisZiebebi: mSeneblobis samuSao vadebis dadgena da maTi Sesruleba, rac minimumamde daiyvans Cveuli saqmianobis Seferxebas samSeneblo obieqtze da mis maxloblad. saTvirTo manqanebisa da sxva samSeneblo saqmianobis koordinireba xmauris, sagzao mimosvlisa da mtvris minimumamde dasayvanad. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad. monitoringi moiTxovs regularul vizitebs (or TveSi erTxel) mSeneblobis dros. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi v. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. garemoze zemoqmedeba: safrTxeSia maWaxelaSi arxis struqturuli mTlianoba. Semarbilebeli RonisZiebebi: damatebiTi garemosdacviTi Sefasebis momzadeba mosaxleobis mimarT wyaldidobiTa da maWaxelas mimwodebeli arxis damcirebiT gamowveuli safrTxis Semarbilebeli Ronisiebebis dasadgenad. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 156 farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: ar Seesabameba pasuxismgeblobis dakisreba: energetikis ganviTareba soflad programa samSeneblo firmasTan erTad pasuxismgebelia damatebiTi garemosdacviTi Sefasebis Catarebaze da arxis mTlianobis vargisi Sefasebis mowodebaze. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs damatebiT garemosdacviT Sefasebas maWaxelas arxze yuradRebis gamaxvilebiT. garemoze zemoqmedeba: hes-is daxurvam SesaZlebelia umuSevrobis problema gamoiwvios. Semarbilebeli RonisZiebebi: adgilobriv partniorebTan da uflebamosil uwyebebTan konsultaciis safuZvelze samuSaoze ayvanis gegmis SemuSaveba da pirobebis axsna adgilobrivi mosaxleobisTvis. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: ar ganixileba pasuxismgeblobis dakisreba: energetikis ganviTareba soflad programa pasuxismgebeli iqneba samuSaoze ayvanis gegmaze da pirobebis adgilobrivi mosaxleobisTvis axsnaze. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa adgilobriv monawileebsa da uflebamosil uwyebebTan erTad SeimuSavebs samuSaoze ayvanis gegmas. garemoze zemoqmedeba: samSeneblo saqmianobam SesaZlebelia adgilobriv Temze iqonios gavlena. Semarbilebeli RonisZiebebi: • jandacvisa da muSebis usafrTxoebis zomebis SemuSaveba da danergva mSeneblobis dros. • sazogadoebrivi usafrTxoebis zomebis SemuSaveba da danergva mSeneblobis dros. usafrTxoebis zomebis axsna adgilobrivi mosaxleobisTvis. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad. monitoringi moiTxovs regularul vizitebs (or TveSi erTxel) Mseneblobis dros. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 157 iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi v. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. 7.4.1.2 operireba garemoze zemoqmedeba: operirebam SesaZlebelia adgilobriv Temze iqonios gavlena. Semarbilebeli RonisZiebebi: • jandacvisa da muSebis usafrTxoebis zomebis SemuSaveba da danergva operirebis dros. • sazogadoebrivi usafrTxoebis zomebis SemuSaveba da danergva operirebis dros. usafrTxoebis zomebis axsna adgilobrivi mosaxleobisTvis. • maWaxelaSi gaacaniT gamanawilebel kompanias transformatorebis swori eqspluataciis saWiroeba, SeiZleba adgili hqondes PCB Semcveli zeTis gaJonvas. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad. monitoringi moiTxovs regularul vizitebs (or TveSi erTxel) mSeneblobis dros. pasuxismgeblobis dakisreba: operatori pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programa pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi v Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 158 obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. 7.4.2 bunebrivi gazis gamanawilebeli sistemebis zemoqmedeba 7.4.2.1 mSenebloba garemoze zemoqmedeba: xanZrisa da afeTqebis gazrdili riski da profesiuli da sazogadoebrivi usafrTxoebis sxva safrTxe. Semarbilebeli RonisZiebebi: • milsadenis mSeneblobisas mosalodnelia avtomanqanebze dayenebuli SemduRebeli aRWurvilobis gamoyeneba. SeduRebisas xanZris gaCenisa da afeTqebis riskis Sesamcireblad sertificirebul SemduRebelTa jgufi darwmundeba, rom aRWurviloba Sesabamis samuSao mdgomareobaSia da araa afeTqebisa da xanZris gaCenis safrTxe. SesaduRebeli samuSaoebis Casatareblad daiqiraveben mxolod sertificirebul SemduRebelTa jgufebs. 3 • muSebis janmrTelobisa da usafrTxoebis mimarT safrTxis Sesarbileblad proeqtis ganxorcielebisas, ganmaxorcielebel organizacias Cautardeba swavleba. amas garda, proeqtis ganxorcielebisas gamoiyeneben usafrTxoebisa da sagangebo situaciebSi reagirebis gegmebs. usafrTxoebis swavleba saWiroa ZiriTadi personalisTvis mSeneblobisa da sistemis funqcionirebis dawyebamde. • nebismieri gaTxriTi sanuSaos Catarebis win uwyeba, romelic axorcielebs samuSaos, Caatarebs niadagis damcav gamagrebas xis damWeri struqturebis agebis meSveobiT miwis CamoSlis Tavidan asacileblad. filisa da saerTod milsadenis simyarisTvis, ormoebi amoivseba xreSis, qviSisa da cementis nareviT. • operirebis dros sazogadoebis dasacavad, zonebi, romlebic safrTxes warmoadgenen sazogadoebrivi usafrTxoebis mimarT, mag, sadac Caideba milebi da xorcieldeba maTi SeduReba, an sadac ganlagebulia didi zomis aRWurviloba (mag maregulirebeli mowyobilobebi), dadgindeba SezRuduli SeRwevis zonebad da iq Sesvla mxolod uflebamosili personalisTvis iqneba nebadarTuli. daayeneben Sesabamis niSnebsa da barierebs. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da da darwmundeba kvlevis CatarebaSi proeqtis dawyebamde. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi, regularul vizitebs (or TveSi erTxel) mSeneblobis dros da saboloo vizits mSeneblobis dasrulebis Semdeg. 3 aq motanili Semarbilebeli RonisZiebebisTvis gamoyenebulia terminologia, amoRebuli USAID-is mier lixaurSi da kexijvarSi (saqarTvelo) bunebrivi gazis gamanawilebeli sistemebisTvis damtkicebuli Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis adrindeli gegmebidan. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 159 pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi v. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. 7.4.2.2 operireba garemoze zemoqmedeba: xanZrisa da afeTqebis gazrdili riski da profesiuli da sazogadoebrivi usafrTxoebis sxva safrTxe. Semarbilebeli RonisZiebebi: • mSeneblobis dasrulebis Semdeg, rodesac milsadeni funqcionirebas daiwyebs da gazi miewodeba saboloo momxmarebels, SesaZloa adgili hqondes gazis gaJonvis risks. gazis gaJonvis safrTxis Sesarbileblad kvalificirebulma personalma unda Caataros milsadenis mudmivi inspeqtireba im procedurebis Sesabamisad, romlebic mocemuli iqneba nagebobis operirebisa da eqspluataciis saxelmZRvaneloSi. inspeqtireba moicavs ZiriTadi milsadenis daTvalierebas da kerZo ganStoebebis gasinjvas. • milsadenis ucabedi dazianebis SemTxvevaSi avtosagzao mimosvlis CarTviT, operirebis uwyebis mier dauyovnebliv Catardeba remonti zianis aRmosafxvrelad sakontrolo sarqvlis daxurvis meSveobiT mTeli sistemis gaTiSviT, ise, rom gazi ar Sediodes milsadenSi. • muSebis janmrTelobisa da usafrTxoebis mimarT safrTxis Sesarbileblad proeqtis ganxorcielebisas, ganmaxorcielebel organizacias Cautardeba swavleba. amas garda, proeqtis ganxorcielebisas gamoiyeneben usafrTxoebisa da sagangebo situaciebSi reagirebis gegmebs. usafrTxoebis swavleba saWiroa ZiriTadi personalisTvis mSeneblobisa da sistemis funqcionirebis dawyebamde. • operirebis dros sazogadoebis dasacavad, zonebi, romlebic safrTxes warmoadgenen sazogadoebrivi usafrTxoebis mimarT, mag, sadac Caideba milebi da xorcieldeba maTi SeduReba, an sadac ganlagebulia didi zomis aRWurviloba (mag maregulirebeli mowyobilobebi), dadgindeba SezRuduli SeRwevis zonebad da iq Sesvla mxolod uflebamosili personalisTvis iqneba nebadarTuli. daayeneben Sesabamis niSnebsa da barierebs. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 160 dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs operatorTan erTad da darwmundeba kvlevis CatarebaSi proeqtis dawyebamde. monitoringi moiTxovs erT vizits dasawisSi, regularul vizitebs (or TveSi erTxel) mSeneblobis dros da semarbilebeli RonisZiebebis gamoyenebis uwyvetobis uzrunvelsayofad da saboloo vizits mSeneblobis dasrulebis Semdeg. pasuxismgeblobis dakisreba: bunebrivi gazis dsitributori pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programa pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi v. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 161 7.5 kulturuli resursebi am qveTavSi warmodgenilia qveTavSi 6.6 – kulturuli resursebi gansazRvruli garemoze yvela mniSvnelovani zemoqmedebis garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegma. 7.5.1 mcire hidroeleqtrodagurebis proeqtebi es qveTavi warmoadgens qveTavSi 6.6 – kulturuli resursebi gansazRvruli garemoze yvela mniSvnelovani zemoqmedebis garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmas, ramdenadac isini exeba mcire hes-ebis proeqtebs. 7.5.1.1 mSenebloba garemoze zemoqmedeba: samSeneblo saqmianobam SesaZloa gavlena moaxdinos istoriul Tu preistorul resursebze. Semarbilebeli RonisZiebebi: im adgliebSi sadac moxdeba manamde xeluxlebeli miwis gaTxra, gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces arqeologiuri Tu paleontologiuri resursebis aRmoCenis SesaZleblobas. nebismieri aseTi resursi unda aRiricxos kulturis saministros warmomadgenlis mier, romelic daniSnuli iqneba samSeneblo procesze zedamxedvelobis gasawevad. aseTi obieqtebis Sefaseba da garemoze SesaZlo zemoqmedebis Serbileba ganisazRvreba aRmoCenasa da samSeneblo saqmianobis gagrZelebas Soris drois periodSi. saWiroebis SemTxvevaSi samSeneblo saqmianoba ise iqneba organizebuli, rom damatebiTi arqeologiuri Semarbilebeli RonisZiebis Catarebis da/an monacemTa aRdgenis saSualeba iyos. monitoringis gegma: energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs Semarbilebeli RonisZiebebis CarTvas samSeneblo firmasTan dadebul kontraqtSi. energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi SemuSavdeba monitoringis martivi da efeqturi gegma, romelSic gaTvaliswinebuli iqneba Semdegi sakiTxebi: monitoringis sixSire: energetikis ganviTareba soflad programa mimoixilavs Semarbilebel RonisZiebebs samSeneblo firmasTan erTad da darwmundeba kvlevis CatarebaSi proeqtis danergvamde. monitoringi damokidebuli iqneba mSeneblobis ganxorcielebaze ukvegamoyenebuli zonis gareT. pasuxismgeblobis dakisreba: samSeneblo firma pasuxs agebs yvela garemosdacviTi Semarbilebeli RonisZiebis danergvaze. energetikis ganviTareba soflad programis daniSnuli warmomadgeneli, romelsac naswavli aqvs garemosdacviTi Sesabamisoba da monitoringi, pasuxismgebeli iqneba sainJinro firmis zedamxedvelobaze da darwmundeba yvela Semarbilebeli RonisZiebis danergvaSi. winsvlis, warmatebisa Tu dasrulebis zomebi: energetikis ganviTareba soflad programa Caatarebs obieqtebze vizitebs TiToeuli proeqtis farglebSi mSeneblobis fazaSi da am vizitebze dafuZnebiT SeimuSavebs mokle moxsenebebs Semarbilebeli RonisZiebebis statusis moxsenebisa da aRricxvisTvis. moxsenebis nimuSi mocemulia danarTSi v. Semarbilebel RonisZiebasTan (danergva Tu warumatebloba) an obieqtze arsebul pirobebTan dakavSirebuli nebismieri sakiTxi Tu problema dauyovnebliv gamoswordeba samSeneblo firmis mier energetikis ganviTareba soflad programis zedamxedvelobiT. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 162 obieqtze vizitebsa da moxsenebebze dafuZnebiT energetikis ganviTareba soflad programa gansazRvravs Tu ramdenad efeqturia monitoringis gegma da gamoiRo Tu ara sasurveli Sedegi Serbilebis yvela Ronisiebam. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 163 8. garemosdacviTi menejmenti da treningi energetikis ganaviTareba soflad programa SeimuSavebs garemoscdacviTi marTvis gegmas yvela im garemosdacviTi aspeqtebis samarTavad, rac ukavSirdeba proeqtis ganxorcielebas. es aris mTavari gasaRebi saerTo codnisa da moqmedi meqanizmis da proeqtiT gamowveuli garemos cvlilebebis gagebis gasaumjobeseblad. es nawili aRwers garemosdacviTi marTvis gegmas energetkis ganviTareba soflad programisaTvis, romelic fokusirebas axdens programuli garemosdacviTi Sefasebis oTx ZiriTad aspeqtze: monitoringis programa, kontraqtorebis menejmenti, sainformacio da sakomunikacio saqmianoba, da treningis saWiroeba. 8.1. monitoringis programa da kontraqtorebis menejmenti imis uzrunvelyofad, rom programuli garemosdacviTi SefasebaSi xazgasmuli Serbilebisa da monitoringis yvela winaswar gansazRvruli mTxovna da is damatebiTi moTxovnebi, romlebic viTardeba Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmis ganxorcielebisas garemosdacviTi SesabamisobiT, ganxorcielebulia energetikis ganaviTareba soflad programa SeimuSavebs martiv da efeqtur sqemas, romelic moicavs Semdeg ZiriTad elemetebs: Semarbilebeli RonisZiebani, monitoringis sixSire da pasuxismgeblobis ganawileba. 8-1 cxrili ajamebs Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmis moTxovnebs yvela garemosdacviTi saqmianobisTvis, rac mocemulia programuli garemosdacviTi Sefasebis 6 da 7 qveTavebSi. 8-1 cxrilSi mocemuli informacia momavalSi ufro ganviTardeba TiToeuli obeiqtisaTvis, sxva damatebiTi informaciiT, romelic Segrovebulia garemo procedurebis moqmedebisas da mocemulia 1, 2 da 3 punqtebSi da xazgasmulia me-7 nawilis dasawyisSi. saboloo produqti iqneba ganviTarebis cocxli sistema, raTa uzrunvelyos rom yvela Semarbilebeli Ronisieba, monitoringi da Sesabamisobis moTxovnebi warmatebulad iqnas damtkicebuli, ganxorcielebuli da Cawerili. 8.1.1. kontraqtorTa menejmenti yvela samSeneblo saqmianoba da proeqtis ganxorcieleba moxdeba adgilobrivi kontraqtorebis mier. energetikis ganviTerba soflad programa uzrunvelyofs, rom yvela kontraqtors hqondes programuli garemosdacviTi SefasebaSi aRniSnuli saukeTeso sanSeneblo da menejmentis praqtika (danarTi z) samSeneblo saqmianobis dros da zedamxedvelobas gauwevs kontraqtoris garemosdacviT da samSeneblo saqmianobaSi obeqtze vizitebis da monitoringis moxsenebebis saSualebiT (danarTi v). kontraqtoris monitoringi emyareba kriteriumebisa da maCveneblebis kargi garemosdacviTi da socialuri practikis sistemas. es maCveneblebi da kriteriumebi ganisazRvreba saitis specifiur mniSvnelovan zemoqmedebaze dayrdnobiT. maCveneblebma SesaZloa ganasxvaon erTi proeqti meorisagan: Tumca, tipiuri elementebi aseT monitoringis programaSi Semdegia: • samSeneblo saqmianobis monitoringi; • saukeTeso garemosdacviTi praqtikis da sakontraqto pirobebis Sesulebis kontroli; da • am proeqtisaTvis aRwerili nebismieri trening gegmis ganxorcielebis da efeqturobis monitoringi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 164 8.2. sainformacio da sakomunikacio qmedebebi energetikis ganviTareba soflad programa SeimuSavebs sainformacio da sakomunikacio gegmebs, raTa saTemo kavSirebis, romlebzec moxdeba zegavlena, monawileobrivi damokidebulebisa da praqtikis uzrunvelsayofad. energetikis ganviTareba soflad programa imuSavebs saTemo kavSirebTan sazogadoebrivi konsultaciis meSveobiT genderuli mgrZnobelobis da kulturuli mravalferovnebis mxedvelobaSi miRebiT. Temebis nimuSebi, romlebic daifareba sakomunikacio gegmebiT, moicavs: • proeqtTan dakavSirebul garemosdacviT safrTxes; • usafrTxoebis informacia da sagangebo gegmebi; da • proeqtis sargebeli; da a.S. informacia gadaecema dainteresebul mxareebs Sexvedrebis dros, rogorc es mocemulia GESI proeqtSi. GESI Tanaxmad, saTemo kavSirebis Sexvedrebi gaimarTeba yovelTviurad sadac samTavrobo pirebi, Temis liderebi regionaluri eqspertebi da dainteresebuli Temis wevrebi Sexvdebian proeqtis ganmaxorcieleblebs programis gansaxilvelad. aseTi Sexvedrebis dros damswreni reziumes gaakeTeben proeqtis miznis, mimdinare ganviTarebis da axlo momavlis gegmebis Sesaxeb. suraTi 8-1. GESI proeqtis farglebSi ganxorcielebuli saTemo Sexvedrebi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 165 cxrili 8-1. monitoringisa daSemarbilebeli RonisZiebis gegmis moTxovnebi garemoze zemoqmedeba geologia da Semarbilebeli RonisZiebebi Mmonitoringis sixSire pasuxismgeblobis dakisreba niadagi - mcire hes-ebi fSavelis hes-is, geologiuri Seswavlis ganxorcieleba proeqtis proeqtis ganxorcielebamde igi samSeneblo kompania lopotas hes-is, teqnikuri daproeqtebis safexurze unda iqnes Seswavlili . pasuxismgebeli iqneba Seswavlis Tavidapirvelad erTi viziti, ganxorcielebaze kabalis hes-is, da maWaxelas hes-is regularuli vizitebi (or TveSi operirebis erTxel) mSeneblobis periodSi da ganmavlobaSi SeiZleba bolo viziti mSeneblobis adgili hqondes dasrulebis Semdeg. garkveul geologiur safrTxes wylis resursebi – mcire hesebi • simRvrivis gazrda mSeneblobis qvemoT • • • moeridos nakadis blokirebas samSeneblo procesis dros da amrigad aRmofxvras kaSxlis zemoT wylis Segubebis da datborili velidan wamosuli suspenzirebuli myari nawilakebis donis zrdas; nakadis droebiT zRuded gamoiyenos betonis yalibebi metad vidre grunti da amrigad mniSvnelovnad Seamciros niadagis moZraoba da nakadSi naleqis warmoqmna; moeridos amoRebuli gruntis dagrovebas mdinaris napirebze da/an dasatbor velebze, amrigad moaxdinos gruntis nakadSi gadasvlis minimumamde dayvana; mdinaris napiris gaswvriv da sanapiro zolis Tavidapirvelad erTi viziti, samSeneblo kompania regularuli vizitebi (or TveSi pasuxismgebeli iqneba erTxel) mSeneblobis periodSi da Semarbilebeli RonisZiebebis bolo viziti mSeneblobis ganxorcielebaze. dasrulebis Semdeg. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 167 • • mdinaris nakadis Carecxvis gazrda • • • • • ekosistemis gruntis zedapiruli Sre Tavis adgilze daabrunos da aRadginos niadagis konturebi reliefis Tavdapirveli saxis Sesabamisad; da Seasrulos sainJinro moTxovnebi drenaJis/eroziis prevenciasTan da samSeneblo meTodebTan dakavSirebiT yvela samSenblo saqmianobis dros. eseni moicavs gamosadegi sadrenaJo qselebis uzrunvlyofasa da eqspluatacias, ferdobis kontrols, Ria zedapirebis kompaqtirebas an mcenareuli safaris aRdgenas da wyliT dafarvisadmi midrekili zedapirebis dacva. moeridos nakadis blokirebas samSeneblo procesis dros da amrigad aRmofxvras kaSxlis zemoT wylis Segubebis da datborili velidan wamosuli suspenzirebuli myari nawilakebis donis zrdas; nakadis droebiT zRuded gamoiyenos betonis yalibebi metad vidre grunti da amrigad mniSvnelovnad Seamciros niadagis moZraoba da nakadSi naleqis warmoqmna; moeridos amoRebuli gruntis dagrovebas mdinaris napirebze da/an dasatbor velebze, amrigad moaxdinos gruntis nakadSi gadasvlis minimumamde dayvana; mdinaris napiris gaswvriv da sanapiro zolis ekosistemis gruntis zedapiruli Sre Tavis adgilze daabrunos da aRadginos niadagis konturebi reliefis Tavdapirveli saxis Sesabamisad; SesaZleblobisdagavarad dangrevisgan miRebuli masalebis xelaxali gamoyeneba eroziis kontrolis meTodi, rogoricaa Tivis Sekvrebi gadinebis SesaCereblad Tavidapirvelad erTi viziti, samSeneblo kompania regularuli vizitebi (or TveSi pasuxismgebeli iqneba erTxel) mSeneblobis periodSi da Semarbilebeli RonisZiebebis bolo viziti mSeneblobis ganxorcielebaze. . dasrulebis Semdeg. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 168 • • Seasrulos sainJinro moTxovnebi drenaJis/eroziis prevenciasTan da samSeneblo meTodebTan dakavSirebiT yvela samSenblo saqmianobis dros. eseni moicavs gamosadegi sadrenaJo qselebis uzrunvlyofasa da eqspluatacias, ferdobis kontrols, Ria zedapirebis kompaqtirebas an mcenareuli safaris aRdgenas da wyliT dafarvisadmi midrekili zedapirebis dacva mZime teqnikis minimamuri gamotyeneba • tenian sezonze mSeneblobis Tavis arideba. es ziani aRWurvilobasa da infrastruqturaze SeiZleba iyos rTuli mcire hesebis Tavidapirvelad erTi viziti, da samSeneblo kompania samSeneblo grafikis gamo, magram samSeneblo sxva potenciuri vizitebi pasuxismgebeli iqneba samuSaobebi SeiZleba daigegmos ise rom wyalmovardnisa Semarbilebeli RonisZiebebis Semcirebul iqnas mSeneblobis xangrZlivoba sixSiris datborvisas. ganxorcielebaze. dasatbori velis donis maRla iyos. (Tu Tavidapirvelad erTi viziti, da samSeneblo kompania SesaZlebelia); sxva potenciuri vizitebi pasuxismgebeli iqneba wyalmovardnisa Semarbilebeli RonisZiebebis da/ an maRali am periodSi. • infrastruqturis daproeqteba ise, rom dasatbori velis donis maRla iyos. (Tu SesaZlebelia); • infrastruqturis daproeqteba ise rom riski iqnes minimumamde dayvanili (mag. daproeqteba Sesabamisi profilirebiT da drenaJiT); • Tavi aarideT sanitaruli an sxva negebobebis mSeneblobas datborvisaken- midrekil adgilebSi da / an Walis axlos; da sxeulis dazianebis an sikvdilis saSiSroebis Seqmna muSebisTvis da/an • klimatis Sesabamisi masalebis gamoyeneba • infrastruqturis daproeqteba ise, rom programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi da/ an maRali 169 mosaxleobisTvis • Seswavlis ganxorcieleba raTa davrwmundeT sixSiris datborvisas. ganxorcielebaze. rom infrastruqtura ar aris dazianebuli da Seesabameba sainJinro proeqts. • infrastruqturis daproeqteba ise rom riski iqnes minimumamde dayvanili (mag. daproeqteba Sesabamisi profilirebiT da drenaJiT); da • gamoviyenoT klimatis Sesaferisi masalebi. • SeinarCuneT minimumi dineba (minimaluri mdinareebis ekologiuri dineba) mdinareSi mdinaris erTi viziti Tavdapirvelad da operatori konservaciuli hidrologiis Sesabamisi, wylis xarisxi, momdevno vizitebi mSral da Semarbilebeli RonisZiebebis pasuxismgebeli iqneba Rirebulebis Semcireba arsebul TevzTa populacia da gare nestian sezonze. ganxorcielebaze. . sezonuri Semodinebis donis cvlilebis gaTvaliswinebiT; da • SeinarCuneT minimumi arxis perimetri yvela sakontrolo struqturebze mudmivi SemodinebiT mTeli wlis ganmavlobaSi • gamoviyenoT saukeTeso menejmentis praqtika, raTa SevinarCunoT wylis xarisxi erTi viziti kaSxlis operatori qvemoT simRvrivis saeqspluatacio momsaxurebis ganmavlobaSi, saeqspluatacio momsaxurebis Semarbilebeli RonisZiebebis gazrda maT Soris gawmenda (mag. Slamis sadrenaJo periodSi programis arsebobis ganxorcielebaze. milakeb, amoRebuli gruntis Segroveba da ganmavlobaSi. kaSxlis qveviT kaSxlis pasuxismgebeli iqneba narCenebis kaSxlidan gatana, mdinaris napirebidan Sors SeZlebisdagvarad didi raodenobis vegetaciis SenarCuneba • a.S); saqmianobis saTanadod dagegmva, saremonto samuSaoebis dagegmva mSrali sezonis programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 170 ganmavlobaSi raTa minimumamde daiyvanoT Camorecxva, leqis Semakavebeli da nakadis zomis sakontrolo xelsawyoebis dayeneba miwaze masStabuli samuSaoebis dawyebamde (eqskavacia da sxv.) naleqis warmoqmnis minimumamde dasayvanad. • biodegradirebadi komponentebis gamoyeneba milebis / gvirabis gasasufTaveblad, narCeni wylis dasamuSaveblad da a.S, da • aageT sanapiros damcavi adekvaturi konstruqciebi gadinebis adgilebSi raTa Tavidan aiciloT Camorecxva (vegetaciis xelaxla dargva da SenarCuneba), klpotidan uxeSi masalebis amoReba da nakeqis Semkavebeli mowyobilobebi. • gamoviyenoT saukeTeso menejmentis praqtika, raTa SevinarCunoT wylis xarisxi erTi viziti Tavdapirvelad da operatori Secvlis gamo saeqspluatacio momsaxurebis ganmavlobaSi, sxva potenciuri vizitebi Semarbilebeli RonisZiebebis cvlilebebi maT Soris gawmenda (mag. Slamis sadrenaJo (weliwadSi erTxel) proeqtis ganxorcielebaze. milakeb, amoRebuli gruntis Segroveba da arsebobis ganmavlobaSi. mdinaris nakadis arxis pasuxismgebeli iqneba narCenebis kaSxlidan gatana, mdinaris napirebidan Sors SeZlebisdagvarad didi raodenobis vegetaciis SenarCuneba • a.S); saqmianobis saTanadod dagegmva, saremonto samuSaoebis dagegmva mSrali sezonis ganmavlobaSi raTa minimumamde daiyvanoT Camorecxva, leqis Semakavebeli da nakadis zomis sakontrolo xelsawyoebis dayeneba miwaze masStabuli samuSaoebis dawyebamde programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 171 (eqskavacia da sxv.) naleqis warmoqmnis minimumamde dasayvanad. • aageT sanapiros damcavi adekvaturi konstruqciebi gadinebis adgilebSi raTa Tavidan aiciloT Camorecxva (vegetaciis xelaxla dargva da SenarCuneba), klpotidan uxeSi masalebis amoReba da naleqis Semkavebeli mowyobilobebi. wylis resursebi – bunebrivi gazis sistemebi • moerideT xreSis da sxva samSeneblo masalebis mdinaris nakadis gamoyenebas mdinaris napirebidan da/an Tavidapirvelad erTi viziti, samSeneblo kompania pasuxismgebeli gazrdili Camorecxva mdinaris fskeridan; regularuli vizitebi (or iqneba Semarbilebeli RonisZiebebis moerideT amoRebuli gruntis dagrovebas TveSi erTxel) mSeneblobis ganxorcielebaze. mdinaris napirebze da/an WalebSi, riTac periodSi da bolo viziti minimumamde daiyvanT niadagis nakadSi mSeneblobis moxvedrs; Semdeg. • • dasrulebis Tu xreSi gamoiyeneba mdinaris napiridan, daabruneT zedpiruli grunti mdinaris napiris gaswvriv zonaSi mis Tavdapirvel adgilas da aRadgineT miwis konturebi Tavdapirveli topografis mixedviT; • icodeT rom mSral adgilebSi, SemTxveviT wvimebma SeiZleba Seqmnas wylis Zlieri Semodineba arxebSi. sadrenaJo milebma SeiZleba ver mogamaragoT adeqvaturi SesaZleblobiT iSviaTi maRali simZlavris SemTxvevebisas rogoricaa wyalmovardna; da • minimumamde daiyvaneT mZime meqanizmebis gamoyeneba. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 172 • ufro sufTa produqciis da/an mwvane zedapiruli da gruntis teqnologiebis danergv (mag. aratoqsikuri monitoringi moiTxovs erT samSeneblo kompania pasuxismgebeli wylis resursebis saRebavebi); vizits sawyis etapze, iqneba Semarbilebeli RonisZiebebis dabinZureba • • iqonieT Sesabamisi sawyobi saRebavebisaTvis da regularul vizitebs (or TveSi erTxel) raTa gamxsnelebisaTvis, sadac SesaZlebeli iqneba Sekaveba, rodesac araa xmarebaSi; SeqmeniT darwmundeT rom RonisZiebebi Sesabamisi mopyrobis da gadinebis procedura gatarebulia saRebavebisa da gamxsnelebisaTvis; viziti mSeneblobis da saboloo ar dauSvaT saxifaTo masalebis gaJonva. dawviT dasrulebis Semdeg raTa darwmundet rom saRebavis narCeni masalebi romelic ar varga meoradi moxmarebisTvis ar Seicavs mZime metals da narCenebi ar aris datovebuli adgilze aris wvadi • ganxorcielebaze. moiZieT da gamoiyeneT naklebi toqsikuri produqcia; • gansazRvreTY Tu Seicavs toqsikur masalebs. Tu SesaZlebelia, ganaTavseT narCenebi saTanado adgilas. an arada SeimuSaveT maTi xelaxali gamoyenebis SesaZlebloba mxolod im adgilebSi sadac zedapiruli da miwis wylis dabinZurebis potenciali sagrZnoblad dabalia; • moiZieT ekologiuri TvalsazrisiT saukeTeso momwodebeli wyaro biujetidan gamomdinre ; • SeiZineT saRebavi da gamxsnelebi mSeneblobis bolo fazaze raTa Tavidan aiciloT sacavSi maTi didxans Senaxva; • moaTavseT celofani an qaRaldi milis SesRebi nawilebis qveS, gaJonvis SesazRudad; • gamoiyeneT meoradi saRebavis konteinerebze ufro didi zomis Semkavebeli mowyobilobebi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 173 raTa SeinaxoT saRebavis konteinerebi xmarebis periodSi da amiT aRmofxvraT daRvrili saRebavebisgan an gamxsnelebisgan niadagis dabinZurebis risks; da • SeRebvis damTavrebis Semdeg yvela narCeni masalebi (saRebavis qilebi, gamwmendi nivTierebebi, a.S) daibeWdeba plastikur CanTebSi da moepyrobian Sesabamisi kanonis Sesabamisad. biologiuri resursebi – mcire hesi • darwmundiT rom gazis wnevis maregulirebeli sxeulis dazianebis an sarqvelebi da usafrTxoebis (gamosarTavi) Tavidapirvelad erTi viziti, bunebrivi gazis distributori sikvdilis saSiSroebis sarqvelebi dayenebulia da muSa da sxva potenciuri vizitebi pasuxismgebeli iqneba Semarbilebeli Seqmna muSebisTvis da/an mdgomareobaSia; wyalmovardnis an intensiuri RonisZiebebis ganxorcielebaze. mosaxleobisTvis • CaatareT treningi usafrTxoebis sakiTxebsa da wyaldidobis SemTxvevaSi. procedurebze gaJonvis SemTxvevaSi; • darwmundiT rom usafrTxoebis informacia da procedurebi xelmisawvdomia yvelasaTvis wasakiTxad; • darwmundiT rom yvela sayrdeni boZi usafrTxod aris damagrebuli (rodesac mili miwis zemoTaa); betonis saZirkvelze da • ar dauSvaT milma mdinare gadakveTos mdinare an mis napiras ganTavsdes. Tu es ver iqneba daculi, ecadeT gamoiyenoT arsebuli nagebobebi (mag. xidebi) raTa daicvaT mili wyaldidobisgan. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 174 mSeneblobisgan Tavis Sekaveba cxovelTa gamravlebis samSeneblo samuSaoebma periodSi. regularuli vizitebi (yovel samSeneblo kompania pasuxismgebeli SeiZleba zemoqmedeba or TveSi erTxel) mSeneblobis iqneba Semarbilebeli RonisZiebebis moaxdinos cocxali periodSi. ganxorcielebaze. Tavidan acileba. Tavidapirvelad erTi viziti, samSeneblo kompania pasuxismgebeli SeinarCuneT sakmarisi dineba qviriTobis regularuli vizitebi (or iqneba Semarbilebeli RonisZiebebis periodSi da gadarCena kaSxalsa da gadinebis TveSi erTxel) mSeneblobis ganxorcielebaze. mils Soris periodSi da bolo viziti droebiTi nakadis gadsayvanad gamoiyeneT mSeneblobis betonis niadagTan SedarebiT. Semdeg. bunebis gamravlebis wesze • zemoqmedeba wylis saxeobebze • • • mSeneblobis periodSi nakadis blokirebis dasrulebis raTa minimumamde daiyvanoT Tevzis danakargi da uzrunvelyoT efeqturi Tevzis gasasvleli Tavidapirvelad erTi viziti, regularuli vizitebi adgilobrivi migraciuli Tevzis Tevzis dakargva. • saxeobebisaTvis, safexurebrivi mSeneblobis periodSi da gadasasvlelebi da gasasvlelebi unda bolo viziti mSeneblobis daematos kaSxlis mSeneblpobas. dasrulebis Semdeg.. samSeneblo kompania pasuxismgebeli iqneba Semarbilebeli RonisZiebebis ganxorcielebaze. Tevzis hes-isgan (CaTrevisgan) aridebis misaRwevad alternatiuli gadawyvetileba warmoadgens Tevzisgan damcavi cxaurebis dayenebas arxis wyalmimRebSi, sadac wyali gadayvanilia mdinaris bunebrivi kalapotidan. aseTi cxauris erTeulis sidide daaxloebiT aris 3mmX3mm. amiT xdeba didi zomis da garkveuli raodenobiT mcire zomis Tevzs CaTrevisgan dacva. saeqspluatacio personalis mier cxauri periodulad unda gaiwmindos programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 175 WuWyisa da narCenebisgan turbinaSi adeqvaturi sididis nakadis SenarCunebisTvis. • mdinaris modineba kaSxlebidan zogjer (mSrali sezonisas) minimaluri nakadis SesanarCuneblad SeiZleba regularuli vizitebi mSarl operatori pasuxismgebeli iqneba eleqtrosadguri daixuros. sezonze (or TveSi erTxel) Semarbilebeli RonisZiebebis . eleqtrosadguramde ganxorcielebaze. sagrZnoblad Semcirebulia proeqtis gamo. adamianuri resursebi _ mcire hes-ebi • axali gzebisa da Semdgomi Sefaseba unda ganxorcieldes fSavelis midamoebSi raTa dadasturdes Tavidapirvelad erTi viziti, iSviaTi, safrTxeSi da gadaSenebis piras regularuli vizitebi (yovel misasvlelebis mSenebloba • myofi mcenereTa jiSebi. or TveSi erTxel) mSeneblobis Semarbilebeli RonisZiebebis Tavidan dairgas xeebis jiSebi raTa periodSi da bolo viziti ganxorcielebaze. uzrunvelyoT adekvaturi regeneracia mSeneblobis mniSvnelovania mravali xis dargva Semdeg. yoveli • dasrulebis moWrili xis nacvlad. CamoayalibeT da miyeviT samSeneblo regularuli vizitebi (yovel zegavlena adgilobriv ganrigs rac Seamcirebs mSenebare mosaxleobaze droebiTi adgilebis ngrevas. koordinireba gauwieT or TveSi erTxel) mSenebare obieqtebze rezervuarebsa da sxva samSeneblo muSaxelis obieqtze yofnis gamo “energetikis ganviTareba soflad” programa pasuxismgebeli iqneba samSeneblo firma pasuxismgebeli iqneba Semarbilebeli RonisZiebebis ganxorcielebaze. muSaobas raTa minimumamde daiyvanoT xmauri sagzao ngreva da mtveri. • arxis struqturuli damatebiTi garemosdacviTi Sefasebis momzadeba mosaxleobis mimarT ar Seesabameba programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi programa “energetikis ganviTareba 176 mTlianoba riskis qveSaa wyaldidobiTa da maWaxelas hesis soflad” samSeneblo kompania mimwodebeli arxis sisqis SemcirebiT pasuxismgebeli iqneba Semarbilebeli gamowveuli safrTxis Semarbilebeli RonisZiebebis ganxorcielebaze. Ronisiebebis dasadgenad. • adgilobrib monawileebTan da programa “energetikis ganviTareba mcire hesis daxurvam samTavrobo uwyebebTan konsultaciis SeiZleba gamoiwvios safuZvelze samuSaoze ayvanis gegmis soflad” pasuxismgebeli iqneba umuSevrobis problema SemuSaveba da mosaxleobisTvis samuSaoze ayvanis gegmis SemuSavebaze pirobebis axsna da adgilobrivi mosaxleobisTvis ar Seesabameba pirobebis ganmartebaze • adamianisa da muSaxelis jamrTelobis samSeneblo sqmianobam usafrTxoebis saTanado zomebis miReba regularuli vizitebi (yovel samSeneblo kompania pasuxismgebeli SeiZleba zemoqmedeba mSeneblobis periodSi or TveSi erTxel) mSenebare iqneba Semarbilebeli RonisZiebebis sajaro usafrTxoebis saTanado zomebis obieqtebze ganxorcielebaze. moaxdinos Temze • miReba mSeneblobis periodSi • usafrTxoebis zomebis axsna adgilobrivi mosaxleobisaTvis. • operirebam SeiZleba zemoqmedeba moaxdinos Temze • adamianisa da muSaxelis jamrTelobis usafrTxoebis saTanado zomebis miReba regularuli vizitebi (yovel operatori pasuxismgebeli iqneba mSeneblobis periodSi or TveSi erTxel) mSenebare Semarbilebeli RonisZiebebis sajaro usafrTxoebis saTanado zomebis obieqtebze ganxorcielebaze miReba mSeneblobis periodSi usafrTxoebis zoebis axsna adgilobrivi mosaxleobisaTvis. • maWaxelaSi, sadistribucio kompanias acnobe saWiroebebis Sesaxeb raTa wamoiwyos saTanado transformatorebis saremonto samuSaoebi sadac SeiZleba programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 177 Jonavdes PCB-Semcveli navTobi. adamianuri resursebi _ bunebrivi gazis sistemebi • xanZris, afeTqebis da sxva saSiSroebebis • darwmundiT rom aRWurviloba aris saTanado samuSao mdgomareobaSi da rom ar aris erTi viziti Tavdapirvelad, samSeneblo firma da operatori mosalodneli xanZris an afeTqebis riski regularuli vizitebi (yovel pasuxismgebeli iqneba Semarbilebeli milis or TveSi erTxel), erTi viziti RonisZiebebis ganxorcielebaze. dazianebis SemTxvevaSi, rodesac mSeneblobis dasrulebisSemdeg, gazrda samuSao da samanqane trasac ziandeba , daiwyeba sajaro dauyovneblivi saremonto samuSaoebi usafrTxoebaze aRmosafxvrelad , mTeli sistema gaiTiSeba operaciis periodSi (weliwadSi mSeneblobis sakontrolo sarqvlis daxurviT ise, rom gazi erTxel). periodSi ar Sediodes milSi. • zianis da regularuli vizitebi muSebisa janmrTelobisa da usafrTxoebis mimarT riskis Sesamcireblad proeqtis ganxorcielebis ganmavlobaSi aRmsrulebel organizacias Cautardeba saTanado treningi usafrTxoebis sakiTxebSi. damatebiT, usfrTxoebis aRWurviloba, dacvis da avariuli pasuxis gegmebi iqneba gamoyenebuli. • nebismieri saeqskavacio samuSaosaTvis, aRmsrulebeli organizacia moaxdens niadagis stabilizaciis xis sayrdeni struqturebiT CamoSlis Tavidan asacileblad. filebis da milsadenis mTlianobis SesanarCuneblad Txrilebi amoivseba xreSiT, qviSiT da cementis nareviT. • operirebis ganmavlobaSi sazogadoebis dasacavad, zonebi, sadac riki maRalia, rogoricaa sadac milebi gadis da programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 178 SeduRebulia, an sadac ganlagebuli didi zomis aRWurviloba (mag maregulirebeli aRWurviloba), Sesvla dasaSvebi iqneba mxolod uflebamosili personalisaTvis. damontaJdeba Sesabamisi niSnebi da barierebi adamianuri resursebi _ bunebrivi gazis sistemebi • darwmundiT rom aRWurviloba aris saTanado xanZris, afeTqebis samuSao mdgomareobaSi da rom ar aris erTi viziti Tavdapirvelad, samSeneblo firma da operatori da sxva mosalodneli xanZris an afeTqebis riski. regularuli vizitebi (yovel pasuxismgebeli iqneba Semarbilebeli • awarmoeT milebis regularuli daTvaliereba or TveSi erTxel), erTi viziti RonisZiebebis ganxorcielebaze. gazrda samuSao da operirebisa da eqspluatacxiis SesamuSavebeli mSeneblobis dasrulebis Semdeg sajaro procedurebis Sesabamisad. inspeqciaSi Sedis da regularuli vizitebi usafrTxoebaze mTavari milis daTvaliereba da ojaxebisken operaciis ganmavlobaSi operirebis qseli. (weliwadSi orjer). saSiSroebebis periodSi • milis dazianebis SemTxvevaSi, rodesac samanqane trasac ziandeba , daiwyeba dauyovneblivi saremonto samuSaoebi zianis aRmosafxvrelad , mTeli sistema gaiTiSeba sakontrolo sarqvlis daxurviT ise, rom gazi ar Sediodes milSi. • muSebisa janmrTelobisa da usafrTxoebis mimarT riskis Sesamcireblad proeqtis ganxorcielebis ganmavlobaSi aRmsrulebel organizacias Cautardeba saTanado treningi usafrTxoebis sakiTxebSi. damatebiT, usfrTxoebis aRWurviloba, dacvis da avariuli pasuxis gegmebi iqneba gamoyenebuli. • operirebis ganmavlobaSi sazogadoebis dasacavad, zonebi, sadac riki maRalia, programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 179 rogoricaa sadac milebi gadis da SeduRebulia, an sadac ganlagebuli didi zomis aRWurviloba (mag maregulirebeli aRWurviloba), Sesvla dasaSvebi iqneba mxolod uflebamosili personalisaTvis. damontaJdeba Sesabamisi niSnebi da barierebi kulturuli resursebi – mcire hes-ebi • zemoqmedeba nebismieri aRmoCena Caiwereba kulturis saministros warmomadgenlis mier, romelic damokidebulia nebismier samSeneblo kompania pasuxismgebeli istoriul an daniSnuli iqneba iqneba aRwerili samSeneblo aRmoCenaze. iqneba Semarbilebeli RonisZiebebis preistoriul procesis zedamxedvelobisTvis resursebze • samSeneblo obieqtis Sefaseba da Serbileba aseT obieqtebze ganxorcielebaze. zemoqmedebis Catardeba aRmoCenisa da Semdegi samSeneblo muSaobis dawyebis Soris drois SualedSi • aucileblobis SemTxvevaSi, samSeneblo muSaobebi iqneba organizebuli ise rom SeasZlebeli iyos damatebiTi arqeologiuri Semarbilebeli RonisZiebebis Catareba da / an monacemTa mopoveba. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 180 8.4. treningebis Catareba da SesaZleblobebis gaZliereba energetikis ganviTareba soflad programa SeimuSavebs menejmentis da adgilobrivi personalis treningis gegmas, romelic moicavs im procedurebs, romlebic gamoiyeneba garemos Sesabamisobis uzrunvelsayofad, rogorc es xazgasmulia programul garemosdacviT SefasebaSi. es moicavs: a) garemosdacviTi skrininguli analizis ganxilvas da danergvas programis ganxorcielebis samomavlo adgilebSi, b) Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmis efeqturobis da adeqvaturobis ganxilvas da saWiro mowesrigebis gakeTebas, da g) monitoringis moxsenebis momzadebas. energetikis ganviTareba soflad programis personalis da specialistebis garda monawileebi el energiis individualur momwodebelTa da kontraqtorTa ricxvidan, personali garemos dacvis saministrodan da sxvadasxva garemosdacviTi arasamTavrobo organizaciebidan iqneba mowveuli treningebze dasaswrebad. 8.4.1. treningebis tipebi garemosdacviTi skrininguli analizis Catareba / garemosdacviTi mimoxilva. energetikis ganviTareba soflad programis personalma ukve gaiara treningebi PEA momzadebis dros garemos struqturis analizis saqmis warmoebisas. Tumca, momavali treningebi saWiroa imis uzrunvelsayofad, rom TiToeuli damkvirvebeli bolomde iTavisebs da SeuZlia daasrulos garemosdacviTi mimoxilvis moTxovnebi sruli proeqtisaTvis, romelsac moicavs programa. kursis Temebi: „mniSvnelovnobis“ kriteriumTa SemuSaveba, garemoze zemoqmedebis evolucia da identifikacia, mniSvnelovani da umniSvnelo zemoqmedeba, pirdapiri da arapirdapiri zemoqmedeba, saerTo zemoqmedeba, garemosdacviTi skrininguli cxrilis gageba da gamoyeneba sxvadasxva situaciebSi da garemosdacviTi mimoxilvis gageba da gamoyeneba iseve rogorc garemo ganxilvis dasruleba mSeneblobis dawyebamde. treningebis xangrZlivoba: 5 dRe, savele vizitebis CaTvliT potenciuri monawileni: energetikis ganviTareba soflad programis personali Sefasebis adeqvaturoba da Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmis efeqturoba. adgilobriv personals treningi Cautardeba programuli garemosdacviTi Sefasebis Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmis efeqturobis da adeqvaturobis SefasebaSi. es treningi warmoadgenen gasaRebs Semarbilebeli RonisZiebeis efeqtis gasagebad potenciur zemoqmedebaze da potenciur cvlilebebis Sesafaseblad Tu Semarbilebeli RonisZiebebi araefeqturadaa miCneuli. kursis Temebi: garemosdacviTi sabazo monacemebis gageba Semarbilebeli RonisZiebebis Sefaseba. SemoTavazebuli proeqtis da Semarbilebeli RonisZiebebis, Sefasebis parametrebis da sxv. konteqstSi sabazo Sefasebis xedva. treningis xangrZlivoba: 3 dRe, savele vizitebis CaTvliT potenciuri monawileni: energetikis ganviTareba soflad programis personali monitoringis moxsenebis momzadeba. adgilobrivi personali treningebs gaivlis dkvirvebis meTodebSi, informaciis zustad aRricxvaSi da monitoringis moxsenebebis momzadebaSi (danarTi v). programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 181 kursis Temebi: Semarbilebeli RonisZiebebis zemoqmedebis Sefaseba, monitoringis moxsenebis momzadeba. treningebis xangrZlivoba: 0.5 dRe potenciuri monawileni: energetikis ganviTareba soflad programis personali mcire-masStabiani samSeneblo da sxva saqmianobis saukeTeso praqtika. adgilobrivi personali trenings gaivlis gagebisa da ganxorcielebis saukeTeso praqtikaSi mcire-masStabiani mSeneblobis da sxva saproeqto saqmianobaze. es moicavs trenings samSeneblo kontraqtorebTan urTierTobasa da menejmentSi, rac agreTve moicavs efeqtur komunikacias. kursis Temebi: saukeTeso praqtika mcire-masStabiani mSeneblobisTvis, “mwvane” proeqti”, “mwvane inJineringi”, drois menejmenti inJineringis proeqtSi da a.S. treningis xangrZlivoba: 2 dRe potenciuri monawileni: energetikis ganviTareba soflad programis personali, adgilobrivi kontraqtorebi sxva potenciuri treningebis Temebi romlebic SemuSavdeba energetikis ganviTareba soflad programis mier, moicavs sagangebo situaciaSi reagirebis gegmebs, damatebiTi garemosdacviTi Sefasebis saWiroebis gansazRvras da momzadebas. 8.4.2. swavlebis meTodebi saerTod, treningebi ganxorcieldeba seminarebisa da samuSao-treningis gziT. Seminarebis Catareba umjobesia kargad gansazRvruli da konkretuli sakiTxebis arsebobis SemTxvevaSi, rogoricaa garemosdacviTi saxelmZRvanelo principebisada da debulebebis prezentacia da amgvari seminarebi SezRuduli iqneba xangrZlivobisa (2-3 dRis) da damswreebis raodenobis TvalsazrisiT. samuSao treningebi gamoiyeneba iseT SemTxvevaSi, rodesac gamocdil personals, adgilobrivs da saerTaSorisos, SeeZleba imoqmedos rogorc mwvrTnelebs da instruqtorebs SedarebiT procesze orientirebuli davalebebis SemTxvevaSi (mag. garemosdacviTi menejmentis meTodebi da monitoringis procedurebi). programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 182 danarTi a – proeqtis maxasiaTeblebis cxrili – mcire hes-ebi da bunebrivi gazis sistemebi Mmdinaris dasaxeleba mcire hesi amJamad muSaobs mcire hesi ar muSaobs ,magram SesaZloa aRdgena damontaJebis weli muSaobis dawyebis weli damontaJebuli energiis simZlavre (kvt) bolo funqcionirebis weli saSualod gamomuSavebuli energia (kvt), abhesi Mmcire hesis – mniSvnelovani maxasiaTeblebis cxrili Zama kabali kaxareTi Lopota - diax - diax diax diax Diax maCaxela fSaveli diax - - diax 1928 1945 1953 1957 2000 1956 2006 1928 1945 1953 1957 2006 1956 2006 1,750 240 1,500 2,400 2,000 1,600 500 - 1968 2001 2001 2006 - - 1700 - - - - 1500 - Zveli da Zveli da Zveli da Zveli da Zveli da Zveli da Aarsebul reabilitaciis/mwyobr gafuWebuli gafuWebuli gafuWebuli gafuWebuli gafuWebuli gafuWebuli sairigaciur idan gamosvlis samSeneblo samSeneblo samSeneblo samSeneblo samSeneblo nagebobebi da arxze mizezi samuSaoebi da samuSaoebi da samuSaoebi da samuSaoebi da samuSaoebi da xelsawyoebi mSenebloba xelsawyoebi xelsawyoebi xelsawyoebi xelsawyoebi xelsawyoebi momxmarebelTa 11,900 1,480 10,500 16,800 14,000 10,500 3,500 raodenoba momxmarebeli ojaxi 3,400 480 3,000 4,800 4,000 3,000 1,000 momxmarebeli sofeli 8.5 1 7.5 12 10 7.5 2 programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 183 Mmcire hesis – mniSvnelovani maxasiaTeblebis cxrili Mmdinaris dasaxeleba abhesi Zama kabali kaxareTi Lopota maCaxela fSaveli eleqtrodawesebuleb idan manZili 1 km 0.5 km 2 km 100 m 1.5 km 0.3 km 0.7 km dasaxlebul punqtamde walsacavidan manZili dasaxlebul 1.5 km 0.5 km 3.5 km 4 km 2.2 km 2.5 km 1 km punqtamde mosaxleobis zrda axlo/momxmarebel ar Seesabameba ar Seesabameba ar Seesabameba ar Seesabameba ar Seesabameba ar Seesabameba ar soflebSi Seesabameba (yovelwliurad) aris qseli diax diax distribuciisTvis? diax diax diax anergosistemis buneba 10 kv da 35 kv 10 kv 10 kv 10 kv 10 kv 10 kv da 35 kv 10 kv soflebi mcire hesis fSaveli, potenciuri mimdebare sofeli mimdebare mimdebare leCuri da momxmareblebi,romle soflebi da meRvineoba da nergeTi, axlomdebare soflebi da soflebi da xis bsac ar aqvT patara sxva patara sanebeli, soflebi patara patara gadamamuSaveb centralur dawesebulebeb biznesebi kexijvari biznesebi dawesebulebebi eli energosistemasTan i dawesebuleb kavSiri a mdinaris saSualo wliuri Camonadeni 8.21 3.2 2.5 5 4 15 12 (m3/s) - maqsimaluri 8.8. 9.36 6 10 8.15 35 8.1 Tviuri saSualo - minimaluri 4.3. 1.37 0.9 3 1.85 9 2.97 Tviuri saSualo aris mdinaris dineba igive rac adre, diax diax diax diax diax rodesac mcire hesi daamontaJes? programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 184 Mmdinaris dasaxeleba gamoyenebuliwylis, saSualo raodenoba(m3/s) - maqsimaluri Tviuri saSualo - minimum Tviuri saSualo gadayvanis % saSualod - maqsimaluri Tviuri saSualo - minimaluri Tviuri saSualo wylis gadayvana sxva saxis sargeblobisavis (soflis meurneobidan, mrewvelobidan, da aS.) garemo resursebTan siaxlove kulturul wyaroebTan kavSiri Reabilitaciis Rirebuleba (USD) kuTvnileba abhesi Mmcire hesis – mniSvnelovani maxasiaTeblebis cxrili Zama kabali kaxareTi Lopota maCaxela fSaveli 3.8 1.5 2.25 2.0 3.5 6.5 4.6 4.5 2.5 5.0 4.0 6.0 9.0 3.5 3.4 1.0 0.75 1.0 1.5 3.5 1.03 46% 47% 90% 40% 88% 43% 38% 40% 27% 83% 40% 74% 26% 43% 79% 73% 83% 33% 81% 39% 35% - irigacia ara irigacia irigacia - Irigacia mdinare da tye mdinare da tye mdinare da tye mdinare da tye mdinare da tye mdinare da tye mdinare da tye ar Seesabameba ar Seesabameba ar Seesabameba ar Seesabameba ar Seesabameba ar Seesabameba ar Seesabameba 600,000.00 250,000.00 KkerZo kuTvnileba mimdebare teritoria sofeli abhesi ekuTvnis sofeli vedreba 350,000.00 300,000.00 300,000.00 600,000.00 KkerZo kuTvnileba KkerZo kuTvnileba KkerZo kuTvnileba Saxelmwifo miwa sofeli kaxareTi KkerZo kuTvnileba Kkeramikis fabrika da soflis meurneoba programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi sofeli kedkedi 450,000.00 sofeli fSaveli 185 soflis dasaxeleba reabilitacia/gafarToeba/bunebrivi gazis milsadenis konstruqciis damontaJebis weli miwisqveSa an mowiszeda Txrilis siRrme milsadenis diametri (mm) milsadenis sigrZe (km) aRWurvilobis da mimagrebis saxeobebi bunebrivi gazis sistemebi - mniSvnelovani maxasiaTeblebis kalauri muRanlo xidisTavi rebilitacia gafarToeba axali konstruqcia 1992 miwiszeda miwiszeda 2006 miwisqveSa ar Seesabameba 150 da 100 10 km ar Seesabameba 100 da 76 15 km 1 m 150 da100 20 km plastmasis milsadenebi da gazis sarqvelebi foladis milsadenebi gazis sarqvelebi diax diax ara diax milsadenis gafuWeba (daJangva, dablagveba) diax ara bunebrivi gazis dineba gayvanis ufleba (nageboba) gayvanis upleba (moqmedeba) reabilitaciis mizezi momxmarebeli soflebi momxmarebeli ojaxi momxmarebeli mosaxleoba manZili dasaxlebul punqtamde garemomcveli niadagis gamoyeneba garemo viTarebaze mgrZnobiare adgilebze myudroebis darRveva niadagis tipebi garemo viTarebiTi resursebis siaxlove kulturuli wyaroebis siaxlove reabilitaciis fasi aSS dolarebSi kuTvnileba ar Seesabameba ar Seesabameba 3 2 didi dasaxlebuli punqti erT sofelSi 6 1900 5200 dasaxlebul punqtebSi soflis meurneoba, sacxovrebeli da saxelmwifo sakuTreba 1000 3500 dasaxlebul punqtebSi soflis meurneoba da sacxovrebeli 800 3500 7 km soflis meurneoba, sacxovrebeli da saxelmwifo sakuTreba ara ? ara ? ara ? ara ara ara mdinare USD 28,000.00 ara USD 250,000.00 ara USD 300,000.00 kerZo sarTiWalagazi saTemo kavSiri programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 186 danarTi b – garemosdacviTi skrininguli SejamebiTi cxrili Pproeqtis dasaxeleba abhesi Zama kabali reabilitacia reabilitacia reabilitacia raioni samegrelos olqi marTtvili raioni - Sida qarTli kaxareTi lopota reabilitacia reabilitacia maCaxela fSaveli reabilitacia axali 1) zogadi informacia Pproeqtis tipi adgilmdebare oba (raioni /olqi) kuTvnileba kerZo (abhesi eleqtro) • garSemo mdebare niadagebis gamoyeneba • • • raioni olqi - qareli kaxeTi sofeli kexijvari Pprivatizireb uli saxelmwifo kuTvnileba sasoflo sameurneo • sacxovrebe li • tye dawesebul eba kerZo(giorgi bibiluri) raioni samcxejavaxeTi olqi adigeni kerZo raioni kaxeTi olqi Telavi raioni - aWara raioni olqi kaxeTi olqi xelvaCauri Telavi kerZo (Sps. energia) kerZo (bakuri) • • sasoflo sameurneo • sacxovrebe • li sasoflo sameurneo tye saxelmwif o miwa • • • sasoflo • sameurneo sacxovrebe • li • samrewvel o programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi sasoflo • sameurneo tye • komerciul • i • sasoflo sameurneo sacxovrebe li turizmi tye dawesebul eba ar Seesabameba • • • • sasoflo sameurneo sacxovrebe li samrewvel o 187 Pproeqtis dasaxeleba abhesi Zama kabali kaxareTi lopota maCaxela fSaveli simZlavre damontaJebisas (kvt) 1750 240 1500 2400 2000 1600 500 $600,000 $250,000 $350,000 $300,000 $300,000 $600,000 $450,000 proeqtis Rirebuleba (aSS.dolari) Pproeqtis dasaxeleba abhesi Zama kabali kaxareTi lopota maWaxela fSaveli 2) ZiriTadi samSeneblo saqmianoba Tipi/zemoqmedeba mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp ageba/reabilitacia nagebobebisa da Senobebis? diax ara diax ara diax ara diax ara diax ara diax ara diax ara ageba/reabilitacia misasvleli gzebis? ara ageba/reabilitacia gadamcemi xazebis? ara ara ara ara diax ara ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara ara programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi ara diax ara ara 188 Pproeqtis dasaxeleba droebiTi adgilmdebareoba, romelic gamoiyeneba nagebobis mSenabare muSebis sacxovreblad? mniSvnelovani riski dakavSirebuli narCenebis transportirebasTan? araadekvaturi narCenebis ganTavsebis saSualebani? gadaxarisxebis da amoTxris CaTvliT 10 heqtarze abhesi Zama kabali kaxareTi lopota maWaxela fSaveli ara diax ara diax ara ara ara diax ara diax diax ara ara ara diax ara ara ara diax ara diax ara ara ara diax ara diax ara ara ara diax Ara diax ara ara ara diax ara diax ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara geologur saSiSroebebTan arsebuli ara mSenebloba (defeqtebi, niadagis CamoSla, garbileba, arasainJinro Sevseba da a.S)? ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara SesaZlebeli gadatvirTva/narCenebis gazidva an rezervi>1.0 tona? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara gaxdes mizezi maRali xarisxis dasamuSavebeli miwis dakargvisa > 10 heqtari ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara moiTxovdes gamoyenebuli iqnas saSiSi masalebi /momwamlavi ( mag. zeTi, sapoxi masala qim SenaerTebi; gTxovT zustad miuTiToT)? diax diax diax diax diax diax programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi diax diax diax diax diax diax diax diax 189 Pproeqtis dasaxeleba saWiroebdes zeTs/sapox masals da gamwmend sistemebs? abhesi diax diax avto transportis moZraobis gazrda diax > 20% an arsebiTi simWidrovis mizezi? usafrTxoebis riskis gamowveva an mizezi? mSeneblobis, muSaobis an dasrulebis dros qondes bevri narCeni? diax diax ara kabali kaxareTi lopota maWaxela fSaveli diax diax diax diax diax diax diax diax diax ara diax diax diax diax diax ara ara diax diax araadekvaturi midgoma an ara gauTvaliswinebeli midgoma winaswar ganWvretili xalxis raodenobis an transportis moZraobis mimarT? Zama ara ara gamoiyenos iseTi moqmedeba romelic diax diax gamoiwvevs adgilmdebareobis fizikur Secvlas (topografias, gamoyenebuli miwis, wylis kalapotis cvlas da a.S)? diax ara ara ara ara ara diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax ara ara ara ara Ara ara diax ara ara diax diax diax ara ara diax diax diax ara ara diax diax diax ara ara diax diax diax ara ara diax diax diax ara ara diax diax 3) geologia da niadagebi tipi/zemoqmedeba mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp 190 Pproeqtis dasaxeleba abhesi ara Zama wylis an qarismieri eroziia? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara gadaWarbebuli raodenobis niadagis an gruntis masalis marTva (samTo mrewvelobidan)? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara adgilobrivi garemos fizikuri degradacia? ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara ara diax diax mSen oper da eqsp oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen diax ara ara diax ara ara ara diax ara ara Ara fSaveli diax diax ara maWaxela mcocavi niadagi? ara ara lopota ara diax ara kaxareTi miwisZvra, wylis donis daweva, niadagis CamoSla an erozia? ara ara kabali diax diax ara ara diax ara ara 4) wylis resursebi tipi/zemoqmedeba niadagisa da wylis dabinZurebis riski damabinZurebeli saSualebebis dayriT niadagze an CayriT kanalizaciaSi, wylis zedapirze fskerze, sanapiro wylebze an zRvaSi? mSen oper da eqsp diax diax diax ara diax ara diax ara programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi diax ara diax N diax ara 191 Pproeqtis dasaxeleba abhesi ara Zama zedapiris gamyarebis gamo Camonadenis gazrda, an mcenareuli safaris Semwovi efeqtis dakargva? ara wyaldidoba an araxelsayreli klimaturi pirobebi? diax diax diax diax diax diax Camonadenis Sewovs unari? ara ara ara ara ara Walis teritoriebis cvlileba? ara ara ara ara xarisxi miwiszeda, miwisqveSa an wylebis? ara hidrologiuri funqcionirebis darRveva wyalaRebis Semcirebis gamo? ara moSoreba an gantvirTva zedapiruli an gruntis wylebis? ara saSisroeba arsebuli an Secvlili wyalsacavis konstruqciidan? diax diax diax ara ara ara ara ara kabali diax ara ara ara kaxareTi ara ara lopota maWaxela ara ara Ara diax diax ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara diax diax ara ara ara ara ara ara diax ara ara diax diax ara ara ara diax diax ara ara Ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara Ara Ara ara fSaveli diax ara diax ara diax diax ara diax diax diax ara ara ara ara ara diax diax programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi diax ara ara diax ara Ara Ara diax ara ara diax 192 Pproeqtis dasaxeleba konservaciuli an rekreaciuli Rirebuleba mdinareebis, nakadulebis, tbebis, daWaobebuli teritoriebis, dambebis Tu kunZulebis? abhesi Zama kabali ara ara diax ara diax diax diax diax saSiSroeba arsebuli an gazrdili turulentobiT? diax diax diax diax saSiSroeba arsebuli an Seqmnili sasoflo sameurneo CamonadeniT? ara ara ara ara saSiSroeba arsebuli an Seqmnili ara SenaerTebis urTierTobiT an sakvebi balansiT? ara ara ara diax diax cvlilebebi arsebuli an Seqmnili arxis SecvliT? ara mdinaris, nakadulis an tbis arseboba nagebobaSi an 30 metriT daSorebuli nagebobidan? diax diax ara diax saSiSroeba arsebuli an Seqmnili dabinZurebiT? saSiSroeba arsebuli an Seqmnili cvlilebebiT naleqiT da daSlamianebiT? ara kaxareTi diax diax lopota ara ara ara diax diax Ara diax ara ara diax diax ara diax diax diax ara ara ara ara ara ara ara ara diax diax ara ara diax diax diax programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi ara fSaveli ara ara diax Ara ara ara diax diax Ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara Ara ara diax diax Ara ara ara ara ara ara maWaxela ara diax diax ara ara diax diax diax diax diax diax diax diax ara diax diax 193 Pproeqtis dasaxeleba eqskavacia an adgilis Sevseba, mdinaredan, nakadulidan an tbidan xreSis amotaniT? abhesi diax diax Zama kabali kaxareTi lopota maWaxela fSaveli diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax adgilze moTavseba sawvavi siTxis an ara momwamlavi nivTierebis didi raodenobiT? ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara wylis dinebis Semcireba ramac SeiZleba gamoiwvios dinebis ritmis cvla, Sedegad daWaobebuli niadagebis ganadgureba? ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara wylebis nakadis Semcireba romelmac SeiZleba zegavlena iqonios mis momxmareblebze (adamianebze, meTevzeebze, da velur bunebaze)? ara ara diax ara diax ara diax ara diax ara diax Ara diax ara diax tipi/zemoqmedeba mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mniSvnelovani, maRali xarisxis an iSviaTi resursebi rzec SeiZleba imoqmedos proeqtma? diax diax ara ara ara ara Ara ara ara ara diax ara diax mdebareobs nakrZalSi an coccali bunebis koridorSi? ara ara ara 5) biologiuri resursebi ara ara ara ara ara programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi diax ara ara ara ara Ara ara 194 Pproeqtis dasaxeleba abhesi Zama kabali kaxareTi lopota maWaxela fSaveli Waobis habitatebis moSoreba? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara Ara ara ara ara iSviaTi an gadaSenebis piras myofi mcenareulTa saxeobebis gadarCena? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara mcenareTa saxeobebis ganadgureba? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara SenarCuneba mcenareuli an mecnieruli mniSvnelobis saxeobebis? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara arsebuli saxeobebis bunebrivi ganaxleba? ara diax ara diax ara diax ara diax diax SeSis mogroveba? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara biologiuri resursebis gadaWarbebuli gamoyeneba? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara iSviaTi an gadaSenebis piras myofi cxovelTa saxeobebis gadarCena? diax diax ara ara ara ara ara ara ara cxovelTa populaciebis mravalferovneba? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara saxeobebis bunebrivi migracia? ara ara ara ara ara ara ara ara diax ara diax ara ara ara diax ara diax programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi ara diax ara diax ara diax 195 Pproeqtis dasaxeleba invaziuri saxeobebis gamoCena? abhesi ara diax Zama kabali kaxareTi lopota maWaxela fSaveli ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara bunebrivi saxeobebis an genetikuri mravalferovnebis dakargva? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara mcenareulobis ganadgureba an wyalbWarb teritoriebze an sanapiroebze mSenebloba > 1.0 heqtarze? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara pesticidebis / rodenticidebis, inseqticidebis, an herbicides gamoyeneba > 1.0 heqtarze? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara saxeobaTa gamravlebis arealSi mSenebloba an mis axlos mSenebloba? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara wylis dinebis Semcireba ramac SeiZleba gamoiwvios hidrologiuri reJimis cvla, Sedegad daWaobebuli niadagebis ganadgureba? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara kaSxlis qvemoT dinebis nakadis Semcireba ramac SeiZleba zegmoqmedeba iqonios mis momxmareblebze (adamianebze, meTevzeebze, da velur bunebaze)? ara diax ara diax ara diax programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi N diax ara diax N diax 196 Pproeqtis dasaxeleba abhesi Zama kabali kaxareTi lopota maWaxela Semosuli mili iwvevs napiris gamorecxvis zrdas iq, sadac wyali ubrundeba nakads? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara aRmoCenili flora da/anfauna ekologiuri an komerciuli mniSvnelobis? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara fSaveli ara ara ara ara mSen oper da eqsp diax 6) socio-economikuri sakiTxebi oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp tipi/zemoqmedeba mSen SeTavazebuli proeqtis axlos dasaxlebebis mdebareoba? diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax arsebuli adgilis gamoyeneba an proeqtis garSemo adgili, romelic SeiZleba proeqtis warmoebiT iyos Secvlili? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara diax diax proeqtSi an proeqtis garSemo midamoebi, romlebic ukve dabinZurebulia an dazianebulia? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara droebiTi an sruli cvlileba ara niadagis aTvisebiT, niadagis dafarviT an topografiiT,maT Soris teritoriis aTvisebis zrda? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara diax diax mSen mSen programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi mSen mSen mSen ara 197 Pproeqtis dasaxeleba abhesi sazogadoebrivi infrastruqturebis ara arseboba proeqtSi an proeqtis teritoriasTan axlos (mag. skolebis, janmrTelobis centrebis/clinikebis, eklesiebis da sxva)? ara bunebis dazianebiT gamowveuli bunebrivi katastrofebis zemoqmedebis qveS imyofebodes (mag.. wyaldidobebis, miwisZvrebis, niadagis CamoSlis, da a.S)? ara sazogadoebisTvis misaRebi proeqti (adgilobrivi sazogadoebisTvis, xelisuplebisTvis, arasamTavrobo organizaciisTvis)? ara ara kabali ara ara kaxareTi lopota maWaxela ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara diax diax ara ara danadaris dangrevis SemTxvevaSi garemosa da mosaxleobaze riski ara SesaZlebeli konfliqti mosazRvre teritoriis gamoyenebasTan? ara ara ara fSaveli ara ara ara ara diax diax narCenebis adgilze vizualuri mxare da suni? ugulebelyofa adgilobrivi kodeqsis, proeqtis, nebarTvis an dagegmili miznebis? Zama ara diax diax diax ara ara diax diax diax diax ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara diax ara diax ara diax ara diax ara diax ara diax ara diax ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi ara ara ara ara ara ara ara ara 198 Pproeqtis dasaxeleba abhesi Zama kabali kaxareTi lopota maWaxela fSaveli mSenebloba erovnul parkSi an gasarTob teritoriaze? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara gadaadgileba >10 erTeulis +6 TveSi? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara saWiro xelsawyoebis an municipaluri servisis Sewyveta> 10 erTeulis + 6 TveSi? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara dakargva an gaflangva mineraluri an araaRdgeniTi resursebis? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara xmauris done > 5 decibeli + 3 TveSi? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara arasasurveli vizualuri efeqti arsebul garemostan SedarebiT? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara zemoqmedeba samomavlo gamoyenebad teritoriebze an garSemo teritoriebze? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara garSemo aris iseTi teritoria ara romelic mWidrod aris dasxlebuli an ganaSenianebuli, romelic SeiZleba proeqtis zemoqmedebis qveS moeqces? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara diax programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi diax ara 199 Pproeqtis dasaxeleba aSkarad xilvadia xalxisTvis? Semdgomi proeqtebi, rasac SeiZleba mniSvnelovani zemoqmedeba hqondes garemoze (mag. meti dasaxleba, axali gzebi, axali mxardamWeri industriebis an komunaluri momsaxureba da a.S)? abhesi ara ara ara diax kumulaciuri efeqti sxva msgavsi arsebuli Tu dagegmili proeqtebis gamo? ara ara socialuri cvlilebebi, magaliTad, demografiaSi, tradiciul cxovrebis ritmSi, da dasaqmebaSi? diax diax Zama ara ara ara ara diax diax diax diax kabali ara ara ara ara diax ara diax diax kaxareTi ara ara ara ara diax ara diax diax lopota ara ara ara ara diax ara diax diax maWaxela ara ara ara ara diax ara diax diax fSaveli ara ara ara ara diax ara diax diax 7) kulturuli sakiTxebi tipi/zemoqmedeba mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp mSen oper da eqsp preistoriuli, istoriuli an paleontologiuri resursebi 30 metris moSorebiT mSeneblobisgan? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara unikaluri kulturuli an sxva eTnikuri Rirebulebani teritoriaze? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 200 Pproeqtis dasaxeleba abhesi Zama kabali kaxareTi lopota maWaxela fSaveli 8) sazogadoebis janmrTelobis sakiTxi oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp tipi/zemoqmedeba mSen adamianis an sazogadoebis keTildReoba da janmrTeloba? diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax xarisxi da toqsikuroba haeris, wylis, sakvebis da adamianis mier moxmarebuli sxva produqtebis? ara ara ara ara ara ara ara ara mSen ara mSen ara mSen ara mSen ara avadmyofoba an sikvdilianoba diax diax adamianebSi/TemSi dabinZurebis gamo? diax diax diax diax diax diax diax diax daavadebis gadamtanebis gaCena (mwerebis CaTvliT) an gavrceleba? ara ara ara ara ara ara ara ara adamianebis, Temis an sazogadoebis daucveloba daavadebis mimarT? ara ara ara ara ara ara ara ara adamianebSi personaluri daculobis diax grZnoba? sazogadoebrivi erTianoba da msgavseba? ara ara ara diax ara diax diax ara diax diax ara ara ara programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi diax ara ara ara diax ara mSen ara diax diax mSen ara diax diax diax ara diax ara diax diax ara diax ara diax ara diax ara diax ara ara ara ara ara ara 201 Pproeqtis dasaxeleba abhesi Zama kabali kaxareTi lopota maWaxela fSaveli kulturuli msgavsebebi da kavSirebi? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara umciresobaTa uflebebi? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ojaxuri pirobebi? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara dasaqmeba da dasaqmebis xarisxi? diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax ekonomikuri mdgomareoba? diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax socialuri instituebi? diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax incidentis gamowveva, ramac SeiZleba imoqmedos adamianze an garemoze? diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax - afeTqebiT, mavne nivTierebis daRvriT, xanZriT da aS? diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax - mavne an toqsikuri nivTierebebis SenaxviT, momyrobiT, warmoebiT gamowveuli? diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 202 Pproeqtis dasaxeleba abhesi bunebrivi katastrofebis zemoqmedeba, rac garemos dazianebas iwvevs (mag. wyaldidobebi, miwisZvrebi, niadagis CamoSla, da aS)? ara ara AadamianTa daucveli jgufebi romelic SeiZleba proeqtis zegavlenis qveS iyvnen (mag. saavadmyofos pacientebi, moxucebi)? diax diax Zama ara ara kabali ara ara kaxareTi ara ara lopota ara ara maWaxela ara fSaveli ara ara diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax 9) haeris xarisxi tipi/zemoqmedeba mSen obieqtze haeris dabinZurebis warmoqmna? diax haeris dabinZurebis an mavne nivTierebebis koncentraciis Sesabamisi standartebis darRveva? ara satvirTo manqanebiT moZraoba mSeneblobis an operirebisas? diax konstruqciis dangreva an CamoSla? ara oper da eqsp ara ara ara ara mSen diax ara diax ara oper da eqsp ara ara ara ara mSen diax ara diax ara oper da eqsp ara ara ara ara programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi mSen diax ara diax ara oper da eqsp ara ara ara ara mSen diax ara diax ara oper da eqsp ara ara ara ara mSen diax ara diax ara oper da eqsp ara ara ara ara mSen diax ara diax ara oper da eqsp ara ara ara ara 203 Pproeqtis dasaxeleba abhesi Zama kabali kaxareTi lopota maWaxela fSaveli suni mSeneblobis an operirebis dros? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara mikroklimatis cvlileba? ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara ara damabinZurebeli an momwamlavi nivTierebis, toqsikuri an mavne SenaerTebis gaSveba haerSi? diax gamonabolqvi stacionaruli an moZravi wyaroebis moZvelebuli sawvavis wviT? diax - gamonabolqvi masalebis mopyrobiT gamowveuli dasawyobebisa da transportirebis CaTvliT? - gamonabolqvi gamowveuli samSeneblo saqmianobiT sadgurebisa da aRWurvilobis CaTvliT? - mtveri an suni masalebTan mopyrobis gamo samSeneblo masalebis, kanalizaciisa da narCenebis CaTvliT? - gamonabolqviRia haerze narCenebis wvisgan (gaCexvisa da samSeneblo narCenebi)? ara ara diax ara ara ara diax ara ara ara diax ara ara programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi ara ara ara ara ara ara ara diax diax ara ara ara ara ara ara diax diax diax ara ara ara ara ara ara ara diax diax diax diax ara ara ara ara ara ara ara diax diax diax diax ara ara ara ara ara ara ara diax diax diax diax ara ara ara ara ara ara ara diax diax diax diax ara diax ara diax ara ara ara 204 Pproeqtis dasaxeleba abhesi Zama kabali kaxareTi lopota maWaxela fSaveli 10) xmauri da vibracia oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp oper da eqsp tipi/zemoqmedeba mSen xmauri an moZraoba gamomcemi sinaTlis, dartymiTi eleqtromagnituri gamosxivebis gamoTavisuflebisas? diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax - xelsawyoebis moqmedebis dros (mag. diax diax motoris, saventilacio, damsxvrevis mowyobilobis)? diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax diax - mSeneblobis da/an dangrevis?? diax diax diax diax diax diax diax - Camongrevis an CamoSlis? ara mSeneblobis an sagzao moZraobis? diax - eleqtro magnituri wyaroebidan? ara ara ara ara ara mSen ara diax ara ara ara ara ara mSen ara diax ara ara ara ara ara programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi mSen ara diax ara ara ara ara ara mSen ara diax ara ara ara ara ara mSen ara diax ara ara ara ara ara mSen ara diax ara ara ara ara ara 205 danarTi g – damatebiTi rukebi g-1 abhesis mcire hesis topografiuli ruka g-2 Zamas mcire hes-is topografiuli ruka programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 206 g-3 kabalis mcire hes-is topografiuli ruka g-4 kalauris mcire hesis topografiuli ruka programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 207 g-5 kaxareTis mcire hes-is topografiuli ruka g-6 xidisTavis mcire hes-is topografiuli ruka programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 208 g-7 lopotas mcire hes-is topografiuli ruka g-8 maWaxelas mcire hes-is topografiuli ruka programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 209 g-9 okamis mcire hes-is topografiuli ruka g-10 fSavelis mcire hes-is topografiuli ruka programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 210 g-11 sarTiWalas mcire hes-is topografiuli ruka programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 211 programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi danarTi d - sajaro konsultaciebi - organizaciebisgan miRebuli konsultaciebi da Catarebuli interviuebi kompaniis profili sakontaqto informacia organizaciis saxelwodeba organizaciis saxe organizaciisa da sxdomis aRwera sakontaqto piri ekonomikuri ganviTarebis saxelmwifo biznessa da mSeneblobasTan avTo lomiaSvili sabinao da saministro saagento dakavSirebuli nebarTvis gacemis komunaluri pasuxismgebeli saministro. policiis mSeneblobis nebarTvis/licenziis ganyofilebis mosapoveblad proeqtis wardgenis ufrosi Tnamdeboba misamarTi Wanturias q. tel/ faqsi #6, Tbilisi, mob. (+995 93) 78 13 82 saqarTvelo procedurebis axsna energetikis ganviTareba soflad progarmis farglebSi. saTemo kavSiri "Zama" saTemo kavSiri soflis donis saTemo kavSiri zurab lekiSvili Tavjdomare warmatebuli bunebrivi airis sof kexijvari, qarelis mob. (+995 93) 94 14 55 regioni, saqarTvelo qselebis mSeneblobaSi da adgilobrivi mcire hesis reabilitaciiT dainteresebuli. “Zama”-s mcire hesis mSeneblobis adgilis naxva da potenciuri hidro sareabitalizacio proeqtis zogierTi garemos dacvis aspeqtebis klarifikacia programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 212 nebarTvebis guluas q. #6, saministroSi romelic ganyofilebis Tbilisi,saqarTvelo nebarTvebis ganyofileba, pasuxismgebelia garemos sakiTxebis ufrosi garemos dacvisa da nebarTvis gacemaze. klarifikacia bunebrivi resursebis garemos saministro wylis Semodineba/gadinebis nebarTvebis uwyeba, saxelmwifo ganyofileba garemos dacvis garemosdacviTi saagento nika Waxnakia mob. (+995 77) 40 19 72 nebarTvis/licenziis da licenziis mosapoveblad “energetikis ganviTareba soflad” progarmis farglebSi. bunebis msoflio fondi arasamTavrobo garemos dacvis saerTaSoriso (WWF) organizacia arasamTavrobo organizacia. maka biwaZe proeqtis asistanti aleqsiZis q #11, tel. (+995 32) 33 01 54; mob. Tbilisi,saqarTvelo (+995 99) 57 52 88 saqarTvelos daculi teritoriis Seasxeb informaciis mopoveba maT Soris ruka),javaxeTis regionis flora da fauna. agreTve borjomixaragaulis erovnuli parkis da misi mimdebare teritoriis flora da faunaze ganaxlebuli informaciis mopoveba . saqarTvelos geofizikis saxelmwifo samTavrobo organo romelic zurab direqtoris aleqsiZis q. #1, tel. (+995 32) 33 57 instituti saagento pasuxismgebelia saqarTveloSi javaxiSvili moadgile Tbilisi,saqarTvelo 03; (+995 32) 33 29 34 faqsi seismur muSaobis informaciis mopoveba/Segrovebaze. (+995 32) 33 59 34 saqarTvelos seismuri zonebis rukebi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 213 sakontaqto informacia kompaniis profili organizaciis organizaciis saxe organizaciisa da Sexvedris aRwera sakontaqto piri Tnamdeboba misamarTi tel / faqsi saqarTvelos centri arasamTavrobo garemos dacvis adgilobrivi ramaz direqtori nucubiZis palto 3,1-7/10, tel. (+995 32) 32 64 garesamyaros organizacia arasamTavrobo organizacia. goxelaSvili Tbilisi, saqarTvelo 96 faqsi (+995 32) 53 74 78 biologiuri guluas q. #6, Tbilisi, Tel. (+995 32) 27 57 saqarTvelo 21 faqsi (+995 32) 27 57 37 saxelwodeba saqarTvelos momTabare frinvelebze SeasnarCuneblad miRebuli informacia (maT Soris frinvelTa migraciis ruka) agreTve informacia Woroxi deltis menejmentis gegmaze da kolxeTis mozamTre frinvelebze marina xavTasi garemos dacvisa da saxelmwifo garemos sakiTxebis monacemTa bunebrivi resursebis saagento Segrovebaze pasuxismgebeli mravalferovnebis saministro. saqarTvelos mtknari wylis dacvis Tevzis saxeobebze miRebuli departamenti/ saministro informacia ufrosi specialisti garemos da bunebrivi saxelmwifo garemos dacvis sakiTxebis monacemTa biologiuri guluas q. #6, Tbilisi, tel. (+995 32) 27 57 resursebis saministro saagento Segrovebaze pasuxismgebeli mravalferovnebis saqarTvelo 21 faqsi (+995 32) 27 57 37 saministro. informaciis mowodeba dacvis saqarTvelos flora da faunaze, departamenti/ ana ruxaZe agreTve informacia saqarTvelos programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 214 daculi teritoriebis Sesaxeb. ganyofilebis ufrosis movaleobis Semsrulebeli saqarTvelos daculi arasamTavrobo alaznis Walis menejmentis gegmze teritoriebis programa organizacia miRebuli informacia maWaxelas sakrebulo saxelmwifo municipaliteti. sakrebuloze alioSa Tavjdomare sof maWaxela,aWaris saagento mopovebuli socioekonomikuri kaxiZe ramaz menejeri regioni, saqarTvelo monacemebi. TurmaniZe saxelmwifo municipaliteti. sakrebuloze inuri xelaia Tavjdomare sof inCxuri, saqarTvelo mob. (+995 93) 24 02 79 saagento mopovebuli socioekonomikuri nukri xrikuli Tavjdomare sof okami, Sida qarTli mob. (+995 55) 12 47 89 inCxuri sakrebulo mzia gabunia menejeri (gegma) leoniZis q.. #1, Tbilisi, tel. (+995 32) 92 25 46 saqarTvelo monacemebi. okamis sakrebulo saxelmwifo municipaliteti. sakrebuloze saagento mopovebuli socioekonomikuri regioni,, saqarTvelo monacemebi. misaqcielis sakrebulo saxelmwifo municipaliteti. sakrebuloze saagento mopovebuli socioekonomikuri manana Caduneli ganyofilebis sof misakcieli, mcxeTa- ufrosi TianeTis regioni saqarTvelo monacemebi. TianeTis gamgeoba saxelmwifo municipaliteti. sakrebuloze saagento mopovebuli socioekonomikuri mob. (+995 99) 72 49 21 beso bujiaSvili gamgeblis moadgile TianeTi, mcxeTa-TianeTis mob. (+995 93) 19 01 19 regioni, saqarTvelo monacemebi. lopota HPP kerZo municipaliteti. sakrebuloze lado sxirtlaZe mesakuTreebi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi sof nafareuli, kaxeTis mob. (+995 99) 55 41 07 215 organizacia regioni saqarTvelo mopovebuli socioekonomikuri monacemebi. miSa nacvliSvili sakontaqto informacia kompaniis profili organizaciis organizaciis organizaciisa da Sexvedris aRwera sakontaqto piri saxelwodeba saxe qabalis sakrebulo saxelmwifo municipaliteti. sakrebuloze jemal almazovi saagento mopovebuli socioekonomikuri Tnamdeboba Tavjdomare misamarTi tel / faqsi Sof. kabali, kaxeTi regioni,, mob. (+995 99) 21 23 99 saqarTvelo monacemebi. kalauris sakrebulo saxelmwifo saagento marTyofis sakrebulo sarTiWalis sakrebulo saxelmwifo saagento saxelmwifo saagento municipaliteti. sakrebuloze mopovebuli socioekonomikuri monacemebi. municipaliteti. sakrebuloze mopovebuli socioekonomikuri monacemebi. municipaliteti. sakrebuloze mopovebuli socioekonomikuri monacemebi. lelovani sakrebulo saxelmwifo saagento municipaliteti. sakrebuloze mopovebuli socioekonomikuri monacemebi. xidisTavis sakrebulo saxelmwifo saagento municipaliteti. sakrebuloze mopovebuli socioekonomikuri monacemebi. nikoloz doxnaZe Tavjdomare sof kalauri, kaxeTis mob. (+995 99) 50 53 73 regioni,, saqarTvelo amiran Tavjdomare koba moxeviSvili sof martyofi, qvemo qarTli mob. (+995 93) 15 97 18 regioni, saqarTvelo totikaSvili Tavjdomare sof sarTiWala, qvemo mob. (+995 99) 61 26 15 qarTli regioni, saqarTvelo grigol gigaSvili Add Tavjdomare Tavjdomare programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi Sof. lelovani, saqarTvelo sof xidisTavi, guriis mob. (+995 99) 58 41 52 regioni, saqarTvelo 216 Sps riceula kerZo kerZo mcire hesis operatori. organizacia “energetikis ganviTareba soflad” mindia mindeli mesakuTre sof sadmeli, raWa-leCxumi mob. (+995 99) 53 69 46 regioni, saqarTvelo proeqtSi monawileobis misaRebad Catarebuli diskusiebi da saWiro HPP reabilitacia. Sps riceula kerZo organizacia kerZo mcire hesis operatori. zura “energetikis ganviTareba soflad” kervaliSvili TanamesakuTre sof sadmeli, raWa-leCxumi mob. (+995 77) 50 37 33 regioni, proeqtSi monawileobis misaRebad saqarTvelo Catarebuli diskusiebi da saWiro HPP reabilitacia. Sps saqcementi kerZo organizacia kerZo mcire hesis operatori. vaJa metreveli mTavari inJineri delisis q. 22, Tbilisi, mob. (+995 99) 58 84 66 saqarTvelo “energetikis ganviTareba soflad” proeqtSi monawileobis misaRebad Catarebuli diskusiebi da saWiro HPP reabilitacia. bjuja HPP kerZo organizacia kerZo mcire hesis operatori. reno uruSaZe TanamesakuTre sof Semoqmedi, guria mob. (+995 99) 94 47 23 regioni, saqarTvelo “energetikis ganviTareba soflad” proeqtSi monawileobis misaRebad Catarebuli diskusiebi da saWiro HPP reabilitacia. Sps bakuri kerZo kerZo mcire hesis operatori. organizacia “energetikis ganviTareba soflad” ramaz TurmaniZe mTavari inJineri sof qed-qedi, aWara regioni saqarTvelo proeqtSi monawileobis misaRebad Catarebuli diskusiebi da saWiro HPP reabilitacia. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 217 sakontaqto informacia kompaniis profili organizaciis organizaciis saxe organizaciisa da sxdomis aRwera sakontaqto piri Tnamdeboba misamarTi tel / faqsi dmanisi, sof. pantiani, qvemo mob. (+995 77) 43 33 30 saxelwodeba Sps gineri Cxorhesi HPP kerZo organizacia kerZo organizacia (w/ zogi saxelmwifo kerZo mcire hesis operatori. anzori dundua “energetikis ganviTareba soflad” proeqtSi monawileobis misaRebad Catarebuli diskusiebi da saWiro HPP reabilitacia. kerZo mcire hesis operatori. “energetikis ganviTareba soflad” programaSi monawileobis misaRebad Catarebuli diskusiebi da saWiro HPP reabilitacia. vaxo begiaSvili Tana-mesakuTre qarTli regioni,, saqarTvelo mesakuTre Cxorowyu, samegrelo mob. (+995 99) 21 56 73 regioni,saqarTvelo mesakuTreoba) melioraciis saxelmwifo saagento samTavrobo organo romelic saxelmwifo pasuxismgebelia wyalmimRebi departamenti nagebobebis vano ciskariSvili mTavari inJineri maCabelis q 8., Tbilisi mob. (+99599) 21 88 88 givi metreveli maCabelis q 8., Tbilisi mob. (+995 32) 99 67 21 licenziis gacemaze. momavali TanamSromlobis ganxilva. melioraciis saxelmwifo saagento samTavrobo organo romelic saxelmwifo pasuxismgebelia wyalmimRebi departamenti nagebobebis ganyofilebis ufrosi licenziis gacemaze. momavali TanamSromlobis ganxilva. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 218 saqarTvelos banki kerZo organizacia komerciuli banki romelic Temur abulaZe direqtoris puSkinis q. #3, Tbilisi, emsaxureba saqarTvelos da moadgile sakredito saqarTvelo ganaxlebadi ganyofilebaSi tel. (+995 32) 44 41 80, 44 42 25 energiiT/energoefeqturobis dafinansebis gamocdilebiT mcire hes-ebis da bun gazis proeqtebis CaTvliT, sesxis aRebis pirobebis Sesaxeb msjeloba energetikis sferosa da samomavlo TanamSromlobisTvis. TBC banki kerZo organizacia sagareo saqmeTa WavWavaZe gamz. #11, Tbilisi, tel. (+995 32) 22 06 61, ZiriTadad emsaxureba qalaqebs ganyofilebis saqarTvelo faqsi. (+995 32) 22 04 06 saqarTveloSi. sesxis aRebis ufrosi. komerciuli banki romelic daviT wiklauri pirobebis Sesaxeb msjeloba energetikis seqtorisTvis da SesaZlo samomavlo TanamSromloba. CORE inTerneSenali, kerZo organizacia Inc. ganxiluli maregulirebeli da inga fxalaZe legaluri struqtura da energo energetikis ufrosi lermontovis q. #10, tel. (+995 32) 43 90 20, specialisti Tbilisi, saqarTvelo faqsi. (+995 32) 43 90 22 ganyofilebis aRmaSeneblis gamz. #150a, tel. (+995 32) 94 02 26; 94 ufrosi Tbilisi saqarTvelo 15 80; 95 56 99. faqsi. 94 15 seqtorSi SemoTavazebuli cvlilebebi. klimatis cvlilebis saxelmwifo ganyofileba, saagento klimatis cvlilebis ganyofileba uflebamosilia ganaviTaros da saqarTvelos ganaxorcielos bunebrivi klimatis garemos dacvisa da cvlilebebis wesis sxvadasxva bunebrivi apeqtebi. kerZod erovnuli resursebis komunikaciebis momzadeba, klimatis paata janeliZe programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 36 219 saministro cvilebis adaptaciis RonisZiebebis ganviTareba da a.S. sakontaqto informacia kompaniis profili organizaciis organizaciis organizaciisa da sxdomis saxelwodeba saxe aRwera energo inJinrebis arasamTavrobo organizacia GAEE aris saqarTvelos saqarTvelos adgilobrivi asocoacia (GAEE) romelsac 25-ze meti wevri hyavs sakontaqto piri Tnamdeboba misamarTi tel / faqsi baadur CxeiZe mamasaxlisov q #5, tel. (995 32) 30 04 19, 32 91 Tbilisi, saqarTvelo 69 lermontovis q.#10, tel. (995 32) 92 16 40/99; Tbilisi, saqarTvelo Fax. 92 15 08 vice direqtori asociacia gawvrTnili energoefeqturois da ganaxlebadi energo proeqtis ganxorcieleba moicavs energetikis angariSgebas, proeqtis monaxazs da mSeneblobas.. arasamTavrobo organizacia EEC Seiqmna saqarTvelos giorgi energoefeqturobis sawvavisa da energetikis abulaSvili centri (EEC) saministros zedamxedvelobiT. saqarTvelos direqtori EEC-is ZiriTadi mizania mxari dauWiros energoefeqturobis ganviTarebas saqarTvelos ekonomikis mtavar seqtorebSi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 220 bioenergia arasamTavrobo organizacia arasamTavrobo organizacia dali biwaZe aRmasrulebeli direqtori baqraZis q #11, Tbilisi, romelic muSaobs ganaxlebadi tel. (995 32) 99 09 44 saqarTvelo energiisenergoefeqturobis piloturi proeqtebis dizainsa da mSeneblobaze romelSic Sedis biogazis gardamqmnelebi. biogazis gardamqmnelebis Sesaxeb Segrovebuli informacia dRemde ganxorcielebuli samuSaoebi da zemoqmedeba garemoze. samTo aqtivobis arasamTavrobo organizacia saqarTvelos kavSiri arasamTavrobo organizacia jumber xanTaZe Tavjdomare romelic muSaobs ganaxlebad yazbegis gamz . #15, tel. (995 32) 99 06 66; 98 91 Tbilisi, saqarTvelo 33 baxtrionis q #30, tel. (995 32) 36 19 79, 99 93 Tbilisi, saqarTvelo 09 energo sakiTxebze mTian regionebSi gamoiyeneba ra adgilobrivi wyaroebi da saTemo organizaciebis daxmarebiT. misi mizania daicvas garemo da mTis mosaxleobas gauumjobesos sacxovrebeli pirobebi. Sps geoTermia kerZo firma uzrunvelyofs oTar organizacia konsultaciebis gawevas vardigoreli direqtori geoTermul energetikasTan dakavSirebul sakiTxebze maT Soris mecnieruli kvleviTi samuSaoebi, teqnikuri daproeqteba da mSenebloba. zogadi diskusiebi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 221 geoTermul muSaobaze saqarTveloSi da potenciuri zegavlena garemoze. saqarTvelos geoTermuli mxaris ruka. sakontaqto informacia kompaniis profili organizaciis organizaciis saxe organizaciisa da sxdomis saxelwodeba aRwera saqarTvelo wylis s/s proeqti s/s uzrunvelyofs HPP sakontaqto piri Tnamdeboba misamarTi tel / faqsi Temur mdinaraZe mTavari inJineri 11 mosaSvilis q, Tbilisi, mob. (+995 99) 72 02 10 tteqnikuri proeqti da wylis saqarTvelo resursebis menejmentis sakonsultacio servisebiT. garemoze dagegmili zemoqmedebis Sesaxeb msjeloba eleqtroenergiis individualuri momwodeblebTan da potenciuri gavlena garemoze. saqarTvelo bunebrivi s/s s/s uzrunvelyofs bunebrivi airis proeqti gazis qselis teqnikuri suliko baramiZe mTavari inJineri 158 Jores q Tbilisi, saqarTvelo mob. (+995 99) 15 83 19 dizainis sakonsultacio servisebiT. garemoze dagegmili zemoqmedebis Sesaxeb msjeloba programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 222 eleqtroenergiis individualuri momwodeblebTan da potenciuri gavlena garemoze. USAID donori energetikisa da 25 aTonelis q 0105, Tbilisi, soflad” programis donori garemos dacvis saqarTvelo damfinansebeli da programuli ofisi CTO “energetikis ganviTareba Tamuna barabaZe mob. (+995 99) 56 69 54 garemosdacviTi Sefaseba. zogadi msjeloba USAID eropa/evraziis garemosdacviT oficrisa da kavkasiis misissis reg ificris garemosdacviT moTxovnebze. moxseneba programuli garemosdacviTi Sefasebis gundis mier Catarebuli saqmianobis Sesaxeb. USAID s/s energetikisa da 25 aTonelis q, 0105, Tbilisi, soflad” programis donori garemos dacvis saqarTvelo damfinansebeli da programuli ofisis garemosdacviTi Sefaseba. direqtori “energetikis ganviTareba jon hensoni mob. (+995 99) 56 69 56 zogadi msjeloba USAID eropa/evraziis garemosdacviT oficrisa da kavkasiis misissis reg ificris garemosdacviT moTxovnebze. moxseneba programuli garemosdacviTi Sefasebis gundis mier Catarebuli saqmianobis Sesaxeb. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 223 msoflio banki/IFC s/s donori romelic CarTulia natalia maRraZe, garemosdacviTi 5a, 1 Sesaxvevi, WavWavaZis. gamz, tel. (+995 32) 91 26 89, 91 sesxebiTa da/an grantis Tea gigiberia da socialuri Tbilisi, saqarTvelo 30 96; faqsi. 91 34 80 mcxeTa 3, Tbilisi, saqarTvelo tel. (+995 32) 22 69 02, 25 dafinansebis uzrunvelyofaSi starategiuli raTa mxari dauWiros ganviTarebis ganaxlebadi eqsperti, da energiis/energoefeqturobis programis proeqtebs koordinatori saqarTveloSi. zogadi diskusiebi wina samuSaoebze romelic Seasrula msoflio bankma /IFC maT Soris biogazis gardamqmnelebis piloturi proeqtebis da ganaxlebadi energia/energoefeqturobis SME bazris aRweris dasruleba. CHF arasamTavrobo organizacia USAID-mier dafinansebuli arasamTavrobo organizacia mixeil xuCua garemos dacvis specialisti 16 72; faqsi.25 16 74 romelic axorcielebs soflis infrastruqturis ganviTarebis proeqtebs. diskusiebi garemosdacviTi Sefasebis muSaobaze romelic Seasrula CHF roca axorcielebda mcire maStabis infrastruqturis ganviTarebis proeqtebs Segrovebuli masala programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 224 sakontaqto informacia Kompaniis profili organizaciis organizaciis saxe organizaciisa da sxdomis saxelwodeba aRwera fSavelis saTemo kavSiri saTemo kavSiri "gza" sakontaqto Tnamdeboba misamarTi tel / faqsi sof fSaveli, kaxeTis regioni, mob. (+995 99) 97 46 84 piri soflis –donis saTemo kavSiri romelic dainteresebulia levan Tavjdomare SaTiriSvili saqarTvelo adgilobrivi mcire hesis reabilitaciiT. fSavelis mciore hes-is mSeneblobis adgilze misvla da potenciuri hidro reabilitaciis proeqtis zogierTi garemos aspeqtebis klarifikacia qarelis gamgeoba gia zarandia gamgebeli qvemo qarTlis regioni, adgilobrivi qvemo qarTlis regioni, qareli administracia adgilobrivi sammarTvelos mier qarelis raioni, qareli, regionis socialuri da saqarTvelo mob. (+995 99) 10 56 25 ekonomikuri mdgomareobis Sesaxeb mowodebuli informacia da potenciuri adgilobrivi sammarTvelos mxardaWera samomavlo proeqtSi. PA's samxreT kavkasiis USAID mier gadaxedili da mowodebuli wylis proeqti dafinansebuli eleqtronuli monacemebi wylisa klaure, zurab organizacia da garemos resursebis Sesaxeb. sergio proeqtis gundi 44I leseliZis q, 0105, Tbilisi, tel. (+995 32) 92 14 85/86 saqarTvelo jinWaraZe, devi sturua programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 225 kaxareTi HPP kerZo organizacia kerZo mcire hesis operatori. xviCa robaqiZe ganxilva “energetikis mesakuTris samcxe-javaxeTis regioni, warmomadgeneli axalcixis raioni mob. (+995 93) 63 66 09 ganviTareba soflad” proeqtSi monawileobis misaRebad Catarebuli diskusiebi da saWiro HPP reabilitacia. abhesi HPP kerZo organizacia kerZo mcire hesis giorgi wulaia mTavari inJineri sof Aabhesi, samegrelos regioni, marvilis raioni operatori. “energetikis ganviTareba soflad” proeqtSi monawileobis misaRebad Catarebuli diskusiebi da saWiro HPP reabilitacia. mixeil sulxaniSvili damoukidebeli mowodebuli topografia 1, 2 da mixeil geografiuli 41 yazbegis gamz 0177, Tbilisi, mob. (995 93) 25 97 86 konsultanti 3 wlebis, potenciuri proeqtis sulxaniSvili inJinirebis sistemis saqarTvelo adgilmdebareobis rukebi specialisti programuli garemosdacviTi Sefasebis moxsenebisaTvis. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 226 danarTi e – skopingis ganacxadi energetikis ganviTareba soflad programa erToblivi SeTanxmeba # 114-A-00-05-00106-00 saqarTveloSi energetikis ganviTareba soflad programis programuli garemosdacviTi Sefasebis skopingis ganacxadi waredgina saerTaSoriso ganviTarebis aSS saagentos USAID / kavkasia / Tbilisi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 227 1. programuli dasabuTeba garemosdacviTi Sefasebis Sesavali da USAID –is garemosdacviTi debulebebi (federaluri wesebis 22-e kodeqsi CFP 216), farTod cnobili rogorc debuleba 216-e, adgens pirobebs da procedurebs saagentos mier dafinansebuli RonisZiebebis garemosdacviTi SefasebisaTvis. es wesebi aseve adgens moqmedebaTa jgufebs, romelic gansazRvrulia, rogorc garemoze mniSvnelovani zemoqmedebis mqone qmedebebi. [216 .2.(d)] da moiTxovs garemogaremosdacviT Sefasebas. energetikis ganviTareba soflad programa (energetika soflad) aris USAID/kavkasia/saqarTvelo-s mier dafinansebuli programa da ganisazRvreba debuleba 216-iT. 90-iani wliebis Sua peiodidan USAID/kavkasia/saqarTvelo – afinansebda ganaxlebadi energiis /energoefeqturobis proeqtebs (samuSao davaleba 15, samusao davaleba 280 da saqrTvelos energetikuli usafrTxoebis iniciativa) saqarTveloSi energetikuli krizisis aRmosafxvrelad. saqarTveloSi aris uamravi soflis Temi, sadac Zalian mcire energomomaragebaa. 2004 wels soflis dasaxlebebis umravlesobas miewodeboda qseluri el. energia dReSi mxolod 3 sT-is ganmavlobaSi da bevrs kidev ar miewodeboda bunebrivi airi. soflis saqmianobis da meurneobebis umravlesoba damokidedebulia Zvir da garemoze uaryofiTad moqmed eleqtrogeneratorebze, ukanonod mopovebul SeSaze an sulac ar xmaroben arafers. USAID/kavkasia/saqarTvelo-s mier dafinansebuli saqarTvelos energo usafrTxoebis iniciativis programa energetikis ganviTareba soflad programis winamorbedi muSaobda saqarTveloSi, raTa Seeqmna soflad energetikis generirebis, gavrcelebis da marTvis modeli. garemosdacviTi mimoxilvis (Sesamowmebeli CamonaTvali) da Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmebi Seiqmna bunebrivi airis gavrcelebis proeqtebisa da mcire zomis hidroeleqtrosadgurebis sareabilitacio proeqtebisTvis da damtkicebul iqna USAID/kavkasia/saqarTvelo-s evropisa da evraziis biuros garemosdacviTi oficris mier. 2005 w. USAID/kavkasia/saqarTvelo-s energetikis strategiuli amocanis gundma, romelic saqarTveloSi potenciur da samomavlo saqmianobaze dafuZnebiT, SesTavaze soflad energetikis ganviTarebis gafarToeba, rogorc energetikis ganviTareba soflad programis TanamSromlobis xelSekrulebis sagani. energetikis ganviTareba soflad programis saxeliT SerCeulia 40-me Temi, romelic miiRebs teqnikur daxmarebas da grantebs, mcire zomis hidroeleqtro sadgurebis reabilitacia/mSeneblobis da/an bunebrivi airis ganawilebis, mciremasStabiani ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis da resursebis integrirebuli marTvis gegmebs proeqtebisTvis. TiToeuli proeqtisTvis garemosdacviTi Sefasebis saWiroebis sakiTxma, gansakuTrebiT Tu es procedurebi grZelvadiania da warmoadgens wina proeqtebis aucilebel gansazRvrebas, ubiZga misias, ganesazRvra, rom msgavsi RonisZiebebis mTeli rigi SeiZleba imarTebodes programuli garemosdacviTi Sefasebis [216.6 (d)] saxeliT 216-e debulebiT gaTvaliswinebuli modelis Tanaxmad. rogorc gansazRvruli 216-e debulebaSi, programuli garemosdacviTi Sefasebis meTodologia savaraudod gankuTvnilia imisTvis, rom: 1) Seafasos garemoze zemoqmedebebi, romelic gamowveuli msgavsi qmedebebiT da maTi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 228 kumulaciuri efeqti moceul qveyanasa Tu geografiul zonaSi; 2) rodesac garemo zemoqmedeba saerToa uwyebis RonisZiebaTa jgufisTvis an 3) sxva qmedebebi, romlebic araa damaxasiaTebeli qveynisTvis. soflad energetikis ganviTarebis RonisZiebebis winaswari dagemvis safuZvelze, romelic xorcieldeba energetikis ganviTareba soflad programiT da miznobrivi proeqtebisaTvis pirveladi garemosdacviTi Semowmebis Sedegebze dayrdnobiT, programuli garemosdacviTi Sefaseba miRebul iqna, rogorc yvelaze efeqturi midgoma garemosdacviTi Semowmebis sakiTxSi, romelic xorcieldeba energetikis ganviTareba soflad programis farglebSi. 216-e debulebaSi aRniSnuli procedurebis Tanaxmad es dokumenti Sedgeba skopingis ganacxadisagan [216 .(a) (4)] , romelic saWiroa yvela garemosdacviTi SeafsebisTvis. USAID/kavkasia/saqarTvelo-s misiis moTxovniT skopingis procesi Sesrulebuli iqna specialistTa im gundis mier, romelic muSaobs saqarTveloSi da axorcileben Sesabamisi masalis siRrmiseul ganxilvas, energetikis proeqtebis saeqsperimento adgilebis daTvalierebas, sadac gadian konsultaciebs saqarTvelos mTavrobis warmomadgenlebTan, im soflebis Temebis warmomadgenlebTan, romelebic mdebareobs esengetikis proeqtebi ganxorcielebi adgilis da misiis mezoblad. skopingis es ganacxadi waredgineba evropisa da evraziis biuros garemosdacviT oficers gansaxilvevad da dasamtkiceblad 216-e debulebis Sesabamisad [216. 3 .(a) (4) (ii)]. 1.1. programuli garemosdacviTi Sefasebis mizani programul garemosdacviT Sefasebas eqneba mravali amocana: - daaCqaros da xeli Seuwyos sakiTxebis dadgenas da gagebas soflad energetikis ganviTarebis dagegmvis ciklis adreul etapze el energiis ind momwodeblebis winaswar gansazRvrul da samomavlo samizne adgilebze. SeimuSavos am RonisZiebebiT gamowveuli garemos gaumjobeseba da amiT aicilos mniSvnelovani zemoqmedeba garemoze manam, sanam miRebul iqneba saboloo gadawyvetileba - daexmaros garemosaTvis arajansaRi investiciebis adreul etapze Semcirebasa da aRmofxvraSi da amiT Semciros sayovelTao mavne zemoqmedebebi garemoze, rac Tavidan agvacilebs proeqtis gansazRvruli garemosdacviTi Sefasebis saWiroebas yvela am alternativisTvis. - daexmaros mcire hidroeleqtrosadgurebis an bunebrivi gazis ganawilebis seqtorSi uamravi mimdinare da dagegmili investiciebis kumulaciuri zemoqmedebebis gansazRvraSi; - daaCqaros soflad energetikis ganviTarebas samSeneblo proeqtebis gageba im dokumentis SemuSavebiT, romelic sasargeblo iqneba USAID/kavkasia/saqarTvelo-sTvis, saqarTvelos mTavrobisTvis, samSenebelo personalisTvis da sxva pirebisTvis, vinc dainteresebulia am tipis ganviTarebis investiciebSi, raTa gansazRvruli iqnas is pirobebi, romlis dros es samuSaoebi Catardeba unfo efeqturad da nayofierad da imis garantiiT, rom es iqneba uwyveti procesi da ar moaxdens mavne zemoqmedebas garemoze; - xeli Seuwyos USAID/ kavkasia/saqarTvelo-s misiis, misi samTavrobo partniorebs da proeqtis aRmasrulevel uwyebebs SesaZleblobas pasuxobdnen 216-e debulebis moTxovnebs, rodesc mimarTaven soflad energetikis ganviTarebis proeqtebisa da bunebrivi resursebis dakonservebis grantebisTvis; programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 229 - uzrunvelyos alternatiuli gegmebi, strategiebi an proeqtis tipebis gansazRvris SesaZleblobebi garemosdacviTi da socialuri xarjebis gaTvaliswinebiT, romelic xSirad ignonirenulia mcirexarjiani proeqtis dagegmvisas; - saSualeba misces amomwuravad dagegmos ZiriTadi seqtoris farglebSi Semarbilebili RonisZiebebi, menejmentisa da monitoringis RonisZiebebi resursebis intergrirebuli marTvis gegmaSi da daadginos farTo instituciuri, resursebis da teqnologiuri saWiroebebi adreul etapze. 2. programis mokle aRwera 2.1 programul garemosdacviT Sefaseba USAID/kavkasia/saqarTvelo-s misiis strategiuli gegmis konteqstSi. energetikis ganviTareba soflad programis amocanebs warmoadgens a)sasoflo seqtorSi sando, efeqturad gamomuSavebuli energetikuli resursebis gazrdili raodenobiT miwodebas (badesTan dakavSirebuli da damoukidebeli); b) adgilobrivi energiis warmoebis gaumjobesebul menejments; g) qveynis SigniT arsebuli sasoflo energetikuli simZlavris an alteratiuli energiiT momaragebis gaumjobesebas; d) gaumjobesebul SesaZleblobebs gamoiyenos, marTos da daicvas adgilobrivi el energia da bunebrivi resursebi baza. am miznebis misaRwevad programa uzrunvelyofs amomwurav RonisZiebeTa mTel rigs, romlebic gamiznulia saqarveloSi soflad energo krizisis aTmosafxvrelad. es saSualebas miscems: a) soflebs moaxdinos energiis gamommuSavebeli mowyobilobebis reabilitacia da marTva; b) imuSaos adgilobriv dawesebulebebTan da mwarmoeblebTan, raTa ganaviTaros da gamoiyenos sando alternatiuli energo resursebi (mag.: biomasa da mzis energia, adgilobrivi ekonomikuri zrdis xelSesawyobad); g) awios soflis ganaxlebad da energoefeqturobis teqnologiebSi lokaluri simZlavre ufro efeqturi saSualebebis gamoyenebiT; d) ganaviTaros adgilobrivi simZlavre mudmivi energosistemebis ganviTarebaSi saqarTvelos punqtis saxiT, romelic msgavsia REPSO-si; e) da ganaviTaros sofelze orientirebuli bunebrivi resursebis menejmentis gegma, raTa ukeTesad iqnes gamoyenebuli da daculi adgilobrivi energo-resursebis baza. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufis mier Catarebuli RonisZiebebi ZiriTadad moicavs sofelSi arsebuli energetikuli nagebobebis reabilitacias, ganaxlebadi energiis/energoefeqturobis mciremasStabian proeqtebis ganxorcielebis da resursebis integrirebuli marTvis gegmis grantebis gamoyenebas. ganaxlebadi energiis/energoefeqturobasTan dakavSirebuli RonisZiebebi daiwyo samuSao davaleba 15-is farglebSi da gagrZelda samuSao davaleba 820-is da saqarTvelos energetikuli usafrTxoebis iniciativis farglebSi. programuli garemosdacviTi Sefaseba miznad isaxavs im RonisZiebebis mudmivobis damtkicebas, rac gaTvaliswinebulia proeqtis am komponentiT da warmoadgens saboloo garantiis nabijs, rom winaswar gaTvaliswinebuli Sedegebi ganisazRvreba rogorc “mudmivi”. qvemoT mokled aris moyvanili energetikis ganviTareba soflad programis oTxi amocana da masTan dakavSirebuli RoniSZiebebi. amas moyveba monacemTa cxrili, romelSic Setanilia mocemuli programis amocanebi da mosalodneli Sedegebi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 230 2.1.1 mizani #1: gazrdili energomomarageba iq, sadac SesaZlebeli iqneba, energetikis ganviTareba soflad programa uzrunvelyofs teqnikur daxmarebas soflebis mimarT energo kompaniebis _ el energiis ind momwodebeli kompaniebis marTvis dawyebaSi, menejmentSi, operirebaSi – maT SeuZliaT eleqtroenergiis pirdapir miwodeba soflebSi. teqnikur da finansur misaRebobis ukve Catarebuli analizis safuZvelze (USAID/ kavkasia/ saqarTvelo-s GESI proeqti), soflebi, romlebic dainteresebulni arian proeqtSi monawileobiT, miiReben organizaciul mxardaWeras adgilobrivi energo nagebobis CamoyalibebaSi. proeqtis teqnikuri asistenti daexmareba partniorebs energomwarmoebeli nagebobebis dagegmarebasa da marTvaSi komerciul bazaze. proeqtis xelsewyobis misaRebad energomwarmoebeli nagebobebi kerZo sakuTrebaSi unda iyos. USAID/ kavkasia/ saqarTvelo-s TA xels Seuwyobs soflebs aqtivebis Rirebulebis damtkicebaSi da iTanamSromlebs soflebTan da ekonomikuri ganviTarebis saministrosTan privatizaciis procesis dasaCqareblad. proeqtisTvis gamoyofili fondebi xels Seuwyobs 40-ze meti eleqtroenergiis individualuri momwodebeli (IPP) energomowyobilobebis reabilitaciisa da mSeneblobis sakiTxSi (mciremasStabiani hidroenergosadgurebi da (bunebrivi gavrcelebis sistema). detaluri biznes da operirebis menejmentis gegmebi SemuSaveba TiToeuli soflis el energiis ind momwodeblebisTvis. yvela sofelSi mwarmoeblisaTvis, romlebic dainteresebulni arian alternatiul energomomsaxureobis ganviTarebiT, mocemuli programa uzrunvelyofs daxmarebas aucilebel teqnikur da finansur sakiTxebSi, romelSic Sedis resursebis Sefaseba da sxvadasxva analizebi ganawilebuli gamomuSavebis, erToblivi gamomuSavebis da sxva inovaciebi energo gadawyvetis Sesaxeb. rogorc teqnikuri analizis nawili (inJineruli dizainis da SesaZlo Seswavla proeqtis ganxorcielebis dawyebamde), es proeqti Seafasebs mowyobilobis dayenebas, SemoTavazebuli adgilis Sesabamisobas rogorc sareabilitacio, aseve samSeneblo proeqtebTan. edegad, programa Tavidan aicilebs kritikuli teqnikis an garemoze mavne zegavlenis proeqtebis ganxorcielebas, romelic imoqmedebs proeqtis Sesrulebaze (energiis gamomuSaveba), infrastruqturis mTlianobaze, metad mgrZnobiare sacxovrebel adgilebze, an kritikul biologiur resursebze. zog SemTxvevaSi programa imuSavebs, raTa daexmaros eleqtroenergiis individualur mwarmoebels molaparakebebis warmarTvaSi adgilobriv energogamanawilebel kompaniasTan eleqtro energiis gayidvis xelSekrulebis Taobaze. es xelSekruleba iqneba garanti imisa, rom axali eleqtro energiis individualuri mwarmoebeli miiRebs sabazro da garantirebul Semosavals misi eleqtro produqciidan. aseT SemTxvevaSi, adgilobrivi energogamanawilebeli kompania Seisyidis energias eleqtro energiis individualuri momwodeblisgan da mihyidis energias saboloo momxmarebels sofelSi. energiis Sesyidvis sakiTxis sxva instituciuri mogvareba damokidebulia saqarTvelos mTavrobis politikasa da kanonmdeblobaSi potenciur cvlilebebze. energetikis ganviTareba soflad programa daxmarebas gauwevs energomowyobilobebis da momsaxurebis dafinansebaSi etapobrivi procesis meSveobiT. pirveli nabiji iqneba soflis an individualuri mwarmoeblis daxmareba biznes gegmais SemuSavebaSi, romelSic Sedis mgrZnobiarobis analizi, xarjis/mogebis analizi Tavisufali Tanxebis moZraobis angariSi da finansuri struqtura yoveli adgilobrivi energetikuli proeqtisTvis; meore nabiji: adgilobrivi resursebis maqsimaluri raodenobiT SenarCuneba investiciisTvis; mesame: energetikis ganviTareba soflad programa programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 231 daexmareba a) kreditis miRebis SesaZlo saSualebebi gansazRvraSi; b) finansuris dagegmvis mTel rigi momsaxureobis uzrunvelyofaSi da g) moamzados kreditze mimarTvebi finansur dawesebulebebSi warsadgenad (mag. adgilobrivi komerciuli bankebi, sxva donori programebi, mag. EBRD dafinansebis meqanizmi). es programa xels Seuwyobs sxvadasxva eleqtrosadgurebis dagegmvisa da moxmarebis sakiTxebSi, romelTa umravlesobac dakavSirebulia erovnul qselTan. ramdenime hidro mowyobiloba energiis mowodebis gazrdis potencialiT ukve iqna aRmoCenili. zog SemTxvevaSi daxmareba SeiZleba gaewios “uqselo” saqmianobas, romelic iTvaliswinebs biogazs da mzis energias, Tu misaRebi iqneba teqnikuri da finansuri TvalsazrisiT. proeqti teqnikuri asistenti daexmareba mwarmoeblebs saWiro winasamontaJo analizis sakiTxebSi, alternatiuli energo gadawyvetis dasadgenad, aseve ganixileba is teqnikuri aspeqtebi, romelic dakavSirebulia mowyobilobebis damontaJebasa da gamoyenebasTan. 2.1.2. mizani #2: adgilobrivi energo warmoebis gaumjobesebuli marTva energetikis ganviTareba soflad programa gazrdis hidroenergosadgurebis reabilitacidan, bunebrivi airis milsadenebis gavrcelebidan da energiis warmoebis sxva proeqtebis danergvidan miRebul socialur da energetikul mogebas. programa imuSavebs imisaTvis, rom es mogeba gaxados ekonomikurad, socialurad da garemosdacviTi TvalsazrisiT mdgradi didi xnis ganmavlobaSi el energiis ind momwodeblebis SesaZleblobaTa gazrdiT, marTon Tavisi saSualebebi da potenciuri realizebadi Semosavali. am amocanidan SeiZleba gamomdinareobdes komunaluri nagebobebis marTvis treningi, biznesis ganviTarebis momsaxureba da operirebisa da eqspluataciis gegmebis SedgeneSi Temebis daxmareba. 2.1.3. mizani #3: gaumjobesebuli qveynis Sida SesaZleblobebi soflis energetikaSi da alternatiuli energetikis moxmareba. miuxedavad imisa, rom zemoT aRwerili Carevebi moicavs efeqturobis gaumjobesebas, isini ZiriTadad mimarTulia maragis gazrdaze. energetikis ganviTareba soflad programa imuSavebs, raTa warmoadginos da win waswios ufro efeqturi teqnologiebis gamoyeneba, mag. energo efeqturi Rumelebi da mzis energiaze momuSave mowyobilobebi, ganaviTarebs sawvavi SeSis warmoebisa da marTvis SedarebiT efeqtur programas, da gaaZlierebs lokalur simZlavreebs energetikis ganviTareba soflad, ganaxlebad energiis da energoefeqturobis proeqtebSi. proeqtis am komponentisTvis gamoiyofa mcire granti (xarjis ganawilebis moTxovniT), raTa moxdes energoefeqturi teqnologiebis danergva iseT dawesebulebebSi, rogoricaa skolebi, klinikebi, kulturuli Senobebi da aseve ganaxlebadi energiis teqnologiebis miReba. soflebi da adgilobrivi xelmZRvaneloba am RonisZiebebis dagegmvaSi iqnebian xelisSemwyobi, amaSi Sedis dawesebulebebis SerCeva saCveneblad. es programa gauwevs daxmarebas Sesabamisi teqnologiebis SerCevis, xarjebis da mogebis kalkulaciis sakiTxebSi. garda amisa, qveynis Sida simZlavreebis gasaZliereblad soflis energetikaSi, ganaxlebadi energetikaSi da energoefeqturobaSi energetikis ganviTareba soflad programa Seqmnis saqarTveloSi arsebul erTeuls (mag. ganaxlebadi energiis proeqtis mxardaWeris ofisi – REPSO), romlis ZiriTadi amocana iqneba damoukidebeli erTeulis saxiT muSaoba da programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 232 saqarTveloSi ganaxlebadi energiis da energoefeqturobis proeqtebis xelSewyoba (rogorc teqnikuri, ise finansebTan dakavSirebuli momsaxurebis uzrunvelyofiT) da mdgradobis SenarCuneba mewileebis meSveobiT, rogoricaa saqarTvelos mTavroba, saerTaSoriso organizaciebi, soflis sawarmoebi da a.S. REPSO gazrdis energetikis ganviTareba soflad programis stabilurobas. 2.1.4. mizani #4: adgilobrivi energo resursebis bazis gamoyenebis da dacvis SesaZleblobebis gaumjobeseba. TiToeuli sofeli, romelic monawileobas iRebs ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis momsaxurebis ganviTarebaSi, miiRebs teqnikur daxmarebas, resursebis integrirebuli marTvis energo resursebis warmoebasTan dakavSirebuli gegmis SemuSavebisa da aseve sawvavi xis resursebis konserveciisa da dacvisTvis. mdgradobis SesanarCuneblad, soflebma unda SeimuSavon energiis warmoqmnasTan dakavSirebuli resursebis (mdinareebi, arxebi, sasoflo-sameurneo narCenebi da tye) marTvis gegma. garemosdacviTi principebis gasamagreblad, Catardeba soflis informirebisa da ganaTlebis programebi, romlebic koncentrirebulia sakiTxebze, rogoricaa: garemoze uaryofiTi zemoqmedebis Semarbilebeli RonisZiebebi, resursebis konservacia tyeebis aRdgeniT, niadagis SenarCunebiT da wyalgamyofis dacviT. energiis warmoebasTan dakavSirebuli tyis resursebis marTvaSi SezRuduli daxmarebis garda, proeqti ar iTvaliswinebs resursebis integrirebuli marTvis gegmidan gamomdinare nebismieri saqmianobis ganxorcielebis dafinansebas. energetikis ganviTareba soflad programa aqtiurad Seuwyobs xels misiis miznebs Seqmnas mdgradi, stabiluri energo sistema gazrdili mravalferovnobi, ganaxlebadi energiis maragis da energo seqtorSi efeqturobis gazrdis gamo. (strategiuli amocana 1.51 “metad stabiluri energo sistemis Seqmna”). radgan SedarebiT dabali fasis energiis xelmisawvdomoba warmoadgens ekonomikuri zrdis kritikul elements, energetikis ganviTareba soflad programa Seavsebs da xels seuwyobs misiis sxva amocanebs, rogoricaa ZiriTadi samsaxurebisa da samuSao adgilebis da Semosavlebis aRdgena. im Sedegebis realizacia, rac gaTvaliswinebulia am strategiuli amocanebiT, Seicavs miRwevebs ori Sualeduri Sedegis mimarTulebiT: - sando energo maragis gazrda (I.R.I. 51.2) - energo seqtorSi efeqturobis gazrda (I.R.I. 51.3) Tumca programuli garemosdacviTi Sefaseba tardeba ZiriTadad debuleba 216-Tan SesabamisobisTvis, skouping jgufs surs gaimeoros gancxadeba, rom programuli garemosdacviTi Sefaseba miesadageba USAID/ kavkasia/ saqarTvelo-s mier miRebul saqmianobaze dafuZnebul kriteriums, rom upirveles RonisZiebas warmoadgens programisa da energetikis dagSi misi saqmianobis mxardaWera. Sesabamisad, programuli garemosdacviTi Sefaseba unda iqnas SemuSavebuli farTo TvalTaxedviT da unda iyos mimarTuli Sedegebze da ara dagegmili samuSaoebis urbalod Sesrulebaze. soflad energomwarmoebeli nagebobebis reabilitaciis raodenobrivi zoma, romelmac Seadgina 40 nagebobaze meti saqarTvelos masStabiT, ris miRwevac SesaZlebeli gaxda mdgradobis gegmis meSveobiT, warmoadgens SO-s donis maCvenbeli da mizans aRwevs mxolod im SemTxvevaSi, Tu el energiis ind momwodeblebis srulyofili marTvis sruli pirobebia (instituciuri SesaZleblobebi, gazrdili produqtiuloba, sawarmos ganviTareba da politikuri garemo – oTxi ZiriTadi are Sualeduri Sedegebis misaRwevad) aseve miRweulia. aqedan gamomdinare, sanam programuli garemosdacviTi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 233 Sefaseba daniSnulia imis saCveneblad, rom mtkice sainJinro proeqti da el energiis ind momwodeblebis marTva aacilebs uaryofiT zemoqmedebas garemoze, ganxorcielebis sawyisi piroba dakavSirebulia SO-s oTxive Sualeduri SedegTan da iqneba TviT-damajerebeli. 2.15. programis miznebi da mosalodneli Sedegebi. zemoT mokled aRwerili RonisZiebebi savaraudod gamoiRebs garkveul mniSvnelovan Sedegebs am programidan. es Sedegebi, da maTTan dakavSirebuli amocanebi mocemulia Semdeg cxrilSi. amoc an a 1 gaz rdi l i en ergomomarageb a 2 adgi l ob ri vi en ergow armoeb i s marT vi s gaumj ob eseb a 3 qveyn i s Si gn i T da sofl i s en erget i ki s da al t ern at i ul i en ergi i s gamoyen eb i s gaumj ob eseb a 4 adgi l ob ri vi en ergoresurseb i s gamoyen eb i s da dac vi s S esaZ l eb l ob i s gaumj ob eseb a Sedegebi - kredi ti s meqan i zmi - dafi n an seba - teqn i kuri proeqtebi (40) - operi rebi s/eqspl uataci i s gegmebi (40) - en ergeti kul i mproeqtebi Seqmn i l i (40) -el en ergi i s i n d momw sw avl eba teqn i kur/fi n an sur men ejmen tSi . - operi rebi s/eqspl uataci i s gegmebi (40) - gan xl ebadi en ergi i s proeqtebi s gan xorci el eba (70+ ) - en ergoefeqturobi s proeqtebi s gan xorci el eba (130+ ) - saT emo SesaZl ebl obebi s gaZl i ereba (40+ ) - GE P S O Camoyal i beba res i n tegr marT vi s gegmebi (40 wyal sac) - xe-tyis sawvavad gamo yenebis, tyis aR d genis d a wyal gamyo f is aR d genis gr antebi (40 ) gaumjobesebul i Zi ri T adi mon acemebi : w yal gamyofebi /tyeebi S esaZl ebl o bebis gaZl ier eba (Tb sax un-ti d a s aTemo kavS ir ebi/ar asamT o r ganizaciebi) cxrili 1: programis miznebisa da mosalodneli nayofierebis Sejameba 2.2. programuli garemosdacviTi Sefasebis damokidebuleba saqarTvelos samTavrobo programebTan sxvadasxva saministroebi, sawvavisa da energetikis saministros (MOFE), garemos dacvisa da bunebrivi resursebis marTvis saministros (MOEPNRM) da ekonomikuri ganviTarebis saministros (MOED) CaTvliT muSaoben, raTa gaaumjobeson is garemo pirobebi, sadac mimdinareobs soflad energetikis ganviTarebis RonisZiebebi da gaumjobedes garemosdacviTi marTva saqarTveloSi. sawvavisa da energetikis saministro amJamad muSaobs maregulirebeli garemos liberalizaciaze da funqcionirebs soflis energo mwarmoebeli negebobebi (gansakuTrebiT patara hidroeleqtrosadguri 10mvt). garda amisa, rogorc bunebrivi resursebis marTvis saministro, ise ekonomikuri ganviTarebis saministro, muSaoben biznesis klimatis Secvlaze da soflad ukve funqcionirebs el.energiis mwarmoebeli kompaniebi. da bolos sawvavisa da energetikis da ekonomikuri ganviTarebis saministroebma gadadges nabiji energo-resursebTan programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 234 dakavSirebuli aqtivebis privatizebisTvis, romelSic Sedis mcire zomis hidroeleqtrosadgurebi. 2.3. amerikis SeerTebuli Statebis saerTaSoriso ganviTrebi sagento/kavkasia/saqarTvelos mier dafinansebuli soflad energetikis ganviTarebis RonisZiebebis mokle mimoxilva programuli garemosdacviTi Sefaseba, romlisTvisac momzadda skopingis es ganacxadi, Seexeba yvela samomavlo RonisZiebas, romelic dakavSirebulia soflad energetikuli nagebobebis mSeneblobasTan, ganaxlebadi energiisa da energoefeqturobis mciremasStabiani piloturi proeqtebis ganxorcielebasTan da bunebrivi resursebis marTvis gegmebis SesrulebasTan, rac xorcieldeba USAID/kavkasia/saqarTvelo-s mier dafinansebuli saqarTveloSi energetikis ganviTareba soflad programis (aRwerilia zemoT) egidiT. ZiriTad mizans warmoadgens im RonisZiebebis ganaxleba da gaumjobeseba, romelic adre ganxorcielda USAID/kavkasia/saqarTvelo-s proeqtebiT, da romelic Sedioda samuSao davaleba 15, samuSao davaleba 280 da GESI proeqtebSi. USAID/kavkasia/saqarTvelo-s mier ganxorcielebuli wina samuSaoebis umravlesoba mimarTuli iyo mciremasStabiani pi;oturi proeqtebis ganxorcielebisaken, romlebisTvisac gamoiyo grantebi da aseve am dargSi momuSave saqarTvelos garkveuli adamianebisa da organizaciebisaTvis swavlebebisa da SesaZleblobebis Camoyalibebis uzrunvelyofisken. samuSao davaleba 15, xorcieldeboda 1989 dan 2001 wlebSi, da uzrunvelyo energoefeqturobis swavleba da teqnikuri daxmareba teqnikuri specialistebisTvis da daafinansa 44 mciremasStabiani energoefeqturobis proeqti (amaSi Sedis mSenebloba klimaturi pirobebis gaTvaliswinebiT, sawvavis gadarTva da efeqturi ganaTeba). samuSao davaleba 820, romelic ganxorcielda 2002 – 2003 ww ganagrZo es samuSaoebi da ganavrco ganaxlebadi energiis seqtorSi. dafinansda ganaxlebadi energiis eqvsi piloturi proeqti (romelSic Sedis mikro hidrologiuri, biogazis sistematizatori da mzis energiiT wylis gacxeleba) da energoefeqturobis 22 proeqti. GESI programa (2003 wlidan dRemde) mxars uWers SedarebiT didi proeqtebis ganxorcielebas, rasac axlavs potenciuri zemoqmedeba Temis masStabiT. proeqtebSi Sedis 15 km-iani da 25 km-iani airis milsadenis gavrcelebis proeqtebi da 120 kvt.iani mcire zomis hidroeleqtrosadguris mSeneblobis proeqtebi. yoveli proeqtisaTvis momzadda garemos Semowmebis dokumenti da semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegma. 3. gasaanalizebeli sakiTxebis gansazRvra: masStabi da mniSvneloba. 3.1 sakiTxis dadgenis meTodologia. 22CFR-$216.6 (d)-is Tanaxmad programuli garemosdacviTi Sefaseba Seesabameba garkveul pirobebs. es pirobebi gansazRvravs im SemTxvevebs, rodesac saWiroa garemoze kumulaciuri zemoqmedebebis gaTvaliswineba, an rodesac arsebobs garemoze is zemoqmedebebi, rac saerToa USAID/kavkasia/saqarTvelo-s RonisZiebaTa tipisTvis. an rodesac RonisZiebebi scildeba erovnul sazRvrebs. energetikis ganviTareba soflad programis SemTxvevaSi, zemoT mocemuli ori piroba gaxda programuli garemosdacviTi Sefasebis ganxorcielebis gadawyvetis piroba. kerZod, mosalodnelia rom mocemuli programuli garemosdacviTi Sefaseba SeZlebs jerovani garemosdacviTi pirobebis gamartivebas programiT programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 235 gaTvaliswinebuli mravalricxovani RoniZiebebisaTvis, es mosazreba pasuxobs 22CFR$216.6-Si, mocemul regionalur ganmartebas, romelic miuTiTebs imaze, rom „Semdgomi garemosdacviTi Sefasebebi an ZiriTad individualur qmedebebze saWiro iqneba mxolod . . . Tu msgavsi zemoqmedeba ar iyo adeqvaturad Sefasebuli programul garemosdacviT SefasebaSi”. garda amisa programuli garemosdacviTi Sefaseb am programisTvis xels Seuwyobs „am procedurebisTvis saWiro saqaRaldo muSaobisa Tu drois Semcirebas“ amavdroulad adeqvaturi procederuli nabijebis da Semarbilebeli RonisZiebebis uzrunvelyofiT. daexmareba “qaRaldze muSaobis moculobisa da im drois. Sesabamisad es programuli garemosdacviTi Sefaseba Seasrulebs Sesabamis garemosdacviTi saxelmZRvanelosa an wyaros rols energetikis ganviTareba soflad programis yvela proeqtisTvis, zemoqmedebis daxasiaTebisa da Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis zomebis uzrunvelyofiT sxvadasxva saxis proeqtebisTvis. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi gamoiyenebs Semdeg meTodologias: 1) im Zveli da axali obieqtebisTvis garemosdcviTi ZiriTadi sakiTxebis dadgena, romelic moiTxovs reabilitacias. 2) im sakiTxebis dadgena, romelic dakavSirebulia mSeneblobasa da operirebasTan da romelic iwvevs potenciurad mniSvnelovan zemoqmedebas garemoze. 3) Sesabamisi Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmebis ganxorcieleba potenciurad mniSvnlovani zemoqmedebisTvis. 4) momavalSi programuli garemosdacviTi SefasebiT dadgenili Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis moTxovnebis procedurebis gamoyeneba gansazRvruli obieqtebisTvis Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoingis gegmebis srulyofisaTvis. da 5) mokle protokolisa da Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmebis realuri magaliTebis SemuSaveba. dasawyisisaTvis programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma SearCia da Seiswavla 10 saeqsperimento adgili im 40 adgils Soris, sadac unda ganxorcieldes energetikis ganviTareba soflad programasTan dakavSirebuli RonisZiebebi. am saeqsperimento adgilebs axasiaTebs TiTqmis igive pirobebi, romelic SeiZleba Segvxvdes mTlianad aRebul 40 adgilze. imisaTvis, rom darwmunebulni viyoT, rom es saeqsperimento adgilebi Seesabameba im potenciur garemosdacviT problemebs, rac SeiZleba warmoiqmnas, SeimuSaves atributebis cxrili, sadac mxedvelobaSia miRebuli energetikis ganviTareba soflad programisaTvis damaxasiaTebel Tvisebebs, romlebic dakavSirebulia potenciur garemosdacviT da socioekonomikur zemoqmedebasTan. atributebis zogierTi magaliTi moicavs mosaxleobis sidides, romelisac unda gaewios momsaxureba, wylis dinebis sidides, obieqtTan mimdebare miwis nakveTis gamoyenebas, mgrZnobiare garemo da kulturul resursebTan siaxloves, sawarmos energosimZlavres, wylis odenobas da wylis mimarTulebis SecvlasTan dakavSirebul sakiTxebs (hidroeleqtrosadguris arsebobis SemTxvevaSi) da proeqtis Sesabamisi samSeneblo samuSaoebis sidides. programul garemosdacviT SefasebaSi CarTuli iqneba an ramdenime ruka, da/an saqarTvelos respublikis Tanamgzavrul gamosaxulebas, romelzec naCvenebia programiT SerCeuli adgilebis mdebareoba (isinic, romelic Sesulia programul garemosdacviT Sefaseba nimuSis saxiT da aseve am programisaTvis SemoTavazebuli sxva adgilebi, romelic ukve dadgenilia). programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi ewvea 10-ve obieqts, obieqtis garemosdacviTi skriningis sqemaze dafuZnebuli Sefasebis gansaxorcieleblad, rac specialurad am investiciebisaTvis iqna SeuSavebuli. es skriningi ganixilavs SemoTavazebuli saproeqto aqmianobis programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 236 yvela aspeqts, ramac SeiZleba gamoiwvios garemoze zemoqmedeba. am analizis saSualebiT moxdeba im Sesabamisi adgilis daxasiaTeba, sabazo informaciisa da garemoze potenciuri zemoqmedebis dadgena da dokumentireba, romelic gamowveuli iqneba TiToeuli proeqtiT. oboeqtis garemosdacviTi skrininguli analizis testireba da daxvewa moxda specialistTa mravaldargobrivi jgufis mier skopingis dros da warmodgenilia danarTSi a. adgilis daTvaliserebis Sedegad dagrovili informaciis safuZvelze programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi ganazRvravs im obieqtebis kategorias, romlebic msgavsia zomisa da zemoqmedebis sididis mixedviT. SesaZlo kategoriebis magaliTebi: • adgilebi, sadac SeiZleba adgili hqondes mcire, an saerTod ar hqondes adgili zemoqmedeba. • adgilebi, sadac SeiZleba adgili hqondes mniSvnelovan zemoqmedebas da romelTaTvisac gansazRvrulia Semarbilebeli RonisZiebebi da monitoringi. • adgilebi, sadac SeiZleba adgili hqondes mniSvnelovan zemoqmedebas da romleibc moiTxovs damatebiT garemosdacviT Sefasebas. • adgilebi, romlebic gansxvavdebian sididis mixedviT (saSualo da didi hidroenergetikuli proeqtebi) da ganicdian did zemoqmedebas da, aqedan gamomdinare, saWiroeben axal garemosdacviT Sefasebas, ar arian Setanili programul garemosdacviT SefasebaSi. es kategoriebi dafuZnebuli iqneba savele vizitebisas gansazRvrul adgilisTvis damaxasiaTebel atributebze da maxasiaTeblebze da wina proeqtebisaTvis SemuSavebul Semarbilebel RonisZiebebsa da monitoringze. am kategoriebis ganmsazRvreli kriteriumebi gansxvavebuli iqneba 4 klasis investiciebisTvis, (mciremasStabiani hidroenergosadgurebi, bunebrivi airis ganawilebis sistema, ganaxlebadi energiis/energo efeqturobis proeqtebi da bunebrivi resursebis marTvis grantebi), radgan am investiciebs gaaCniaT gansxvavebuli zemoqmedeba. da bolos, programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi moamzadebs Sesabamis cxrils, romelic Seasrulebs ZiriTadi sacnobaro wyaros daniSnulebas energetikis ganviTareba soflad programis samomavlo proeqtebisTvis. uzrunvelyofili iqneba: 1) im potenciuri mniSvnelovani garemo da soc. ekonomikuri zemoqmedebebis aRricxva, rac SeiZleba warmoiqmnas darCenil adgilebze da 2) Sesabamis Semarbilebel RonisZiebes, rogor Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmis nawils. energetikis ganviTareba soflad programis momavali proeqtebis Sefasebisas, arsebuli modeli daexmareba programas gansazRvros proeqtisTvis damatebiTi kvlevis da damatebiTi garemosdaciTi Sefasebis Catarebis saWiroeba. es modeli ZalaSi iqneba momavalSic adgilebis daTvalierebisas, raTa gansazRvros proeqtebis SesaZlo variaciebi proeqtebs Soris, rac saWiroebs Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmis ganaxlebas. imaSi dasarwmuneblad, rom programuli garemosdacviTi Sefasebisas dadgenili Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis moTxovnebi sworad iqneba gamoyenebuli energetikis ganviTareba soflad programis yvela samomavlod gaTvaliswinebuli proeqtebisaTvis, Semarbilebeli RonisZiebebisa da monitoringis gegmaSi Seva adgilobrivi Statis swavlebebis muxlic. treningi uzrunvelyofs garemosdacviTi skrininguli analizis gamoyenebis swavlebas (danarTi a), garemosdacviTi da programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 237 socioekonomikuri zemoqmedebis Sesabamisi modelis gamoyenebis swavlebas, romelic moxsenebulia zemoT da danarTis saxiTaa Sesuli programul garemosdacviT SefasebaSi da Semarbilebeli RonisZiebebsa da monitoringis gegmis moTxovnebis gamoyenebasa da damtkicebaze miTiTebes. trenigSi CarTuli iqneba savele jgufis xelmZRvanelis da programis samomavlo proeqtebis mimoxilvaze pasuxismgebeli adgilobrivi garemosdacviTi socioekonomikuri da sainJinro personalis da maTi pasuxismgeblobebis dadgena. 3.2. programul garemosdacviT SefasebaSi gasasazRvri sakiTxebi: masStabi da mniSvneloba skopingis jgufis mier Catarebuli skopingis procesi warmoadgens momzadebas programuli garemosdacviTi SefasebisTvis programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi Sedgeba wevrebisgan, romlebic muSaoben programuli garemosdacviTi Sefasebis ZiriTadi sferoebis Sesabamis disciplinebSi. programuli garemosdacviTi Sefasebis RonisZiebebi gansazRvravs im sakiTxebs, romlebic dgindeba skopingis dros, magram Seiswavlis maT ufro Rrmad Sesabamisi literaturis gamoyenebiT, aqcionerebisagan intervius aRebiT da saeqspluatacio pirobebis mravalricxovani SefasebiT. garemoze zemoqmedebis Sefasebisas centraluri adgili ukavia mniSvnelovani kriteriumebis gansazRvras. im sakiTxebis gaerTianebis procesis saSualebiT, rac dadgenil iqna skopingis dros Sesabamisi literaturis ganxilvis, maregulirebeli ganxilvis, interviuebis da savele Sefasebis safuZvelze miRebuli informaciiT programuli garemosdacviTi SefasebisTvis gundSi teqnikuri dargis specialistebi gansazRvraven “mniSvnelovnobis” kriteriumebs yvela teqnikuri disciplinebisTvis (geologia, socioekonomika, biologia da a.S.) “mniSvnelovnebis“ es kriteriumebi gamoyenebuli iqneba potenciuri zemoqmedebis Sesafaseblad, raTa gansazRvros, romeli zemoqmedeba SeiZleba CaiTvalos “mniSvnelovnad” da aqedan gamomdinare saWiroebs Tu ara Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmaSi mis saboloo Setanas. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi Sefasebisas gansazRvravs da aanalizebs mniSvnelovan garemo da soc. ekonomikur sakiTxebs da yuradRebas aqcevs proeqtis zegavlenis areSi pirdapiri da arapirdapiri zemoqmedebis arsebobas. unda aRiniSnos, rom ganxiluli iqneba proeqtis yvela faza: nagebobebis da gamanawilebeli sistemebis sainJinro daproeqtebasa da mSenebloba/reabilitaciidan da operireba/eqcpluataciamde. Semdeg qveTavebSi mocemulia mosalodneli garemo da soc. ekonomikuri zemoqmedebebis aRwera, rac gamowveulia im RonisZiebebiT, romelic dakavSirebulia energetikis ganviTareba soflad programis xelmZRvanelobiT dagegmili oTxi tipis investiciasTan. 3.2.1 mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebi sainJinro proeqtsa da mSeneblobasTan dakavSirebuli sakiTxebi: proeqtis gavlenis areSi samSeneblo da/an sareabilitacio RonisZiebebma SeiZleba gamoiwvios ramdenime droebiTi zemoqmedeba garemoze, garda amisa programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi gansakuTrebul yuradRebas miaqcevs nebismier potenciur krebiT zemoqmedebas, romelic ganpirobebulia proeqtis adgilis SerCeviT, radgan araswori samSeneblo adgilis SerCevam SeiZleba gamoiwvios mniSvnelovani saSiSi zemoqmedeba. adgilis SerCeva SesaZlebelia proeqtis alternatiuli mdebareobis ganxilviT, proeqtisaTvis alternatiuli variantebis Sefasebis da SerCevis gziT. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 238 sareabilitacio adgilebisaTvis, energetikis ganviTareba soflad proeqti ganixilavs teqnikas, biomravalferovnebasa da soc. ekonomikur informacias, raTa gansazRvros aqvs Tu ara mocemul adgils mniSvnelovani defeqti. am adgilisaTvis, mniSvnelovani garemo da socialuri zegavlenebis dros mosalodnelia saWiro Semarbilebeli da monitoringis RonisZiebebis gatareba, es RonisZiebebi unda gaataros programam Sesabamis adgilebze. axali nagebobebisTvis, energetikis ganviTareba soflad programam unda Sefasos adgilis SerCevis iseTi kriteriumi, romelic emyareba teqnikis, hidrologiis, biomravalferovnebis da soc. ekonomikis faqtorebs, rogoricaa macxovreblebis aRqmis unari, garemoze zegavlenis sidide, xarji, arsebuli miwis gamoyeneba, memkvidreobiTi sakuTreba da teqnikuri SesaZleblobebi. am adgilebisaTvis savaraudod saWiro gaxdeba damatebiTi garemosdacviTi Sefasebis ganxorcieleba. garemosdacviTi sakiTxebi: aseve mosalodnelia, rom sareabilitacio da axali samSeneblo samuSaoebisaTvis aucilebeli gaxdes garemos Sefasebis sruli analizis Catareba. erT-erTi mniSvnelovani faqtori am mniSvnelovani garemo zemoqmedebis gansazRvrebaSi, romelic gamowveulia mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebiT, mdgomareobs SemdegSi: saWiroa Tu ara wyalsacavis an rezervuaris aSeneba an reabilitacia. wyalsacavebi da rezervuarebi iwveven teritoriis datborvas wyalsacavis zonaSi, kaSxlis zemoT da cvlian wylis dinebas da dones kaSxlis zemoT da qvemoT. rezervuarebis arseboba mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebSi Zalian uCveuloa, mixedavad amisa unda arsebobdes sqema, romlis mixedviTac unda inaxebodes wylis mxolod is raodenoba, romelic sakmarisi iqneba turbinebis asamuSaveblad eleqtro energiis mwvave deficitis SemTxvevaSi. nebismieri wyalsacavis arsebobam, SesaZloa moiTxovos garemosdacviTi Sefaseba. mcire hidroeleqtrosadgurebis proeqtebis mniSvnelovani nawili warmoadgens saderivacio hes-ebs, sadac zdeba wylis gadayvana dinebidan da mimarTva hidroeleqtrosadgurze, energiis gamosamuSaveblad. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi moamzadebs proeqtis atributebis cxrils romelic gansazRvravs, Tu romel proeqts eqneba wyalsacavi da romeli iqneba saderivacio tipis sadguri, aseve dagegmavs savele vizitebs da kvlevas/ monacemebis Segrovebas. socioekonomikuri sakiTxebi: Temis CarTva proeqtSi warmoadgens proeqtis sainJinro proeqtis, misi danergvis da monitoringis mniSvnelovan nawils. axlomdebare Temebs SeuZliaT uzrunvelyon iseTi informacia, romelic kritikulia warmatebuli daproeqtebisTvis da daexmareba garemoze zemoqmedebis minimumamde dayvanas sistemis swori gamoyenebisa da eqspluataciis meSveobiT. garda amisa, Tu Temebs miecemaT saSualeba CarTulni iyvnen proeqtis yvela aspeqtSi, savaraudoa, rom SeiZleba Seiqmnas saarCevno olqi dasaxlebis SigniT, romelic ganixilavs garemos dacvis sakiTxebs. krebebi mowveuli iqneba yvela im dasaxlebaSi, romelsac emuqreba potenciuri mavne zmoqmedeba programiT gaTvaliswinebuli proeqtebis mxridan. es krebebi Catardeba, raTa moxdes proeqtebis wardgena, energiis ganawilebis kriteriumebis ganxilva da Temis interesebis gaTvaliswineba. aqedan gamomdinare SesaZlebeli iqneba mravali sakiTxis gadaWra da maTi proeqtebSi danergva. imis gamo, rom SemoTavazebuli individualuri proeqtebi mcirea, axlomdebare dasaxlebaze mosalodnelia cota mniSvnelovani zemoqmedeba. SeiZleba moxdes moSorebuli soflebidan muSebis didi raodenobiT programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 239 dasaqmeba, magram es procesi ar iqneba xangrZlivi. mciremasStabian hidroeleqtro proeqtebs Cveulebriv sasargeblo socialuri zemoqmedebac eqnebaT, radgan moxdeba adgilobrivi mosaxleobis droebiTi dasaqmeba da ukve dasrulebuli proeqti gazrdis cxovrebis xarisxs, rogorc es Cveulebriv eleqtrifikaciis sqemas mosdevs. es proeqtebi ar aiZulebs adamianebs sacxovrebeli adgilebis Secvlas da ar gaanadgurebs meurneobas. aseTi zemoqmedeba ZiriTadad damaxasiaTebelia didi eleqtrosadgurebisaTvis. wylis uflebebTan da gamocalkevebasTan dakavSirebuli mniSvnelovani sakiTxebi iqneba gansazRvruli iq, sadac amis SesaZlebloba iqneba. skopingis Sedegebi: qvemoT mocemul cxrilSi naCvenebia pirdapiri da arapirdapiri zemoqmedebis magaliTebs, romlebic dadginda garemosdacviTi skrininguli analizisTvis daniSnul obieqtebze savele vizitebis dros. cxrili 2: savele vizitebisas gansazRvruli potenciuri zemoqmedebis magaliTebi saqmianoba an saboloo Sedegi samSeneblo samuSaoebi narCenebis warmoqmna zemoqmedeba potenciuri garemosdacviTi da usafrTxoebasTan dakavSirebuli saSiSroeba (↓↓↓) namtvrevebisa da samSeneblo narCenebis gatana (↓↓) sanitaruli nagebobebi samSeneblo obieqtze mSeneblobis periodSi (↓) daSlamianeba niadagis moZraobis gamo samSeneblo wylis resursebi samuSaoebis dros (↓) wylis Semcireba axali wylis wyalmimRebis qvemoT (↓↓↓) wylis xarisxze SeiZleba iqonios mavne gavlena – amRvreuloba (↓↓↓) wyaldidoba guburis mSeneblobisas / reabilitaciis gamo (↓↓) mdinaris napirebis da kalapotis potenciuri Carecxvis gazrda qveda dinebasa da SesarTavSi (↓↓) gruntis wylis infiltracia / dabinZureba narCenebis gatanis zonebidan (↓) narCenebis gatana (↓) dabinZureba navTobisa da sazeTi masalebis gatanis gamo (↓) biologiuri resursebi uaryofiTi zemoqmedeba faunasa da floraze samSeneblo samuSaobis ganxorcielebisas (↓) wylis xarisxis standartebTan Seusabamoba (↓) zegavlena iSviaT an dacul saxeobebze (↓↓↓) moicavs Tevzis gasasvlelebs momTabare saxeobebisaTvis xelmisawvdomi teqnoligiebis saTanadooba raTa minimumamde iqnas dayvanili Tevzis sikvdilianoba da dazianeba (↓↓) programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 240 wylis an mdinaris binadrebis saWiroebebze zegavlena (↓↓) haeris xarisxi geologia da niadagebi mtvris warmoqmna samSeneblo aRWurvilobiT (mcire ↓) gamonabolqvi Zveli sawvavis wvisgan samSeneblo aRWurvilobis mier (saSualo ↓) samanqano mimosvliT gamowveuli gamonabolqvis gazrda mSeneblobisas (mcire ↓) gavlena miwis gamoyenebaze da lanSaftze datborvisagan, romelic gamowveulia reabitirebuli mcire guburebiT (↓) gzebis gafuWeba SesaZlo gadatvirTuli sagzao moZraobis socio-ekonomika Sedegad (↓) dabali regionaluri ekonomikuri ganviTareba brundeba da proeqtis privilegiebis arasakmarisi gadanawileba im sazogadoebisaTvis romelzec man iqonia gavlena (↓↓) dasaqmebis SesaZleblobebi samSeneblo, operirebis da eqspluataciis samuSaoebze (↑) samsaxuris dakargva mSeneblobis Semdeg unar-Cvevebis ar mqone adgilobrivi muSaxelisTvis(↓) saarsebo saSualebis gaumjobeseba, maT Soris sacxovrebeli standartebis gaumjobeseba im xalxisaTvis romelzec mSeneblobam zegavlena iqonia (↑↑) sazogadoebis erTianobisa da SeTanxmebulobis ganviTareba (↑) adgilobrivi miwis gamoyenebaSi cvlileba axali ekonomikuri aqtivobis safuZvelze moziduli ufro sando an naklebad Zviri eleqtroenergiis mier (↓) (arapirdapiri) vizualuri diskomforti mSeneblobis / sareabilitacio miwis gamoyeneba samuSaoebis gamo (↓) namsxvrevebis da warmoqmnili narCenebis gatana (↓) grZelvadiani ganviTarebis sargeblis da Rirebulebis miukerZoebeli gadanawilebis ganxorcielebis Catarebis siZnele mosaxleobasa da programis beneficiarebs Soris (↓↓) kulturuli saogadoebrivi jandacva simSvidis da wesrigis problemebi garedan Semosuli muSebis gamo (↓) arqeologiuri / antropologiuri ralikviebisa da istoriuli adgilebis dangreva/moSla (mxolod axali mSeneblobebi) (↓↓↓) jamrTelobis da sanitaruli problemebi muSaxelis araadeqvaturi sabinao da sanitaruli nagebobebis gamo(↓) sqesobrivi gziT gadamcemi daavadebebis zrda (↓) (arapirdapiri) wylisgan warmoqmnili daavadebebi hidrologiuri sistemebis modifikaciis gamo (↓) programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 241 gazrdili moTxovnebi regionuli da adgilobrivi institutebis mimarT sazogadoebrivi jandacvis gansaxorcieleblad (↓) (arapirdapiri) xmauri da vibracia xmauris warmoqmna samSeneblo saqmianobisas (mcire ↓) gacveTili damcavi kedlis dangreva (↓) axsna: ↓↓↓ mniSvnelovani zemoqmedeba ↓↓ saSualo zemoqmedeba ↓ mcire zemoqmedeba (arapirdapiri) arapirdapiri zemoqmedeba ↑↑ saSualo sasikeTo zemoqmedeba ↑ mcire sasikeTo zemoqmedeba 3.2.2. bunebrivi airis ganawilebis sistemebi sainJinro proeqtsa da mSeneblobasTan dakavSirebuli sakiTxebi: proeqtis gavlenis areSi bunebrivi airis gamanawilebeli sistemebis gavrcelebas da/an sareabilitacio RonisZiebebs SeiZleba hqondeT ramdenime zemoqmedeba garemoze. garda amisa, programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufma unda miaqcios gansakuTrebuli yuradReba gamocalkevebis da usafrTxoebis sakiTxebs, romlebmac SeiZleba gamoiwvios mniSvnelovani mavne zegavlena garemosa da usafrTxoebaze. saqarTvelos kanonmdeblobis Tanaxmad gamocalkevebis nebarTvis miReba SeiZleba generaluri samSeneblo nebarTvis miRebis gziT, romelsac iZleva adgilobrivi sammarTvelo. uamravi energetikis gaviTareba soflad programis el energiis individualuri momwodeblebis proeqtebis ganxorcielebisTvis samSeneblo nebarTvis miRebamde aucilebelia teqnikuri proeqtis wardgena. teqnikuri proeqti unda iyos SemuSavebuli sertificirebuli teqnikuri saproeqto firmis mier da unda Seicavdes detalur aRniSvnebs Tu sad unda ganxorcieldes samSeneblo samuSaoebi da (kaSxali, sairigacio arxebi, bunebrivi airis. milsadenebi, gazebi, saavtomobilo gzebi) da maTi garemosTan Sesabamisoba. teqnikuri proeqti unda ganixilos da daamtkicos saxelmwifo teqnikuri eqspertizis departamentma an uflebamosilma kerZo firmam da mxolod amis mere gakeTdes ganacxadi generaluri samSeneblo nebarTvis Sesaxeb. damtkicebuli teqnikuri proeqtebi unda iqnas wardgenili Sesabamis saxelmwifo organoebSi nebarTvis ganacxaddTan erTad. proeqti miiRebs gamocalkevebis nebarTvas saxelmwifo miwaze (samuSaos Casatareblad) mxolod generaluri saamSeneblo nebarTvis miRebis Semdeg. SeTanxmeba gamocalkevebis Sesaxeb individualuri piris sakuTrebaze unda iqnas miRweuli molaparakebis gziT TviT am pirovnebasTan saproeqto fazis dros. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 242 municipalitetis warmomadgenlebi Seamowmeben adgils samSneblo samuSaoebis dasrulebis Semdeg. vTqvaT samSeneblo samuSaoebis dasrulebis Semdeg damtkicebul dizainSi masalebisa da SemoTavazebuli marSrutis gamoyenebiT da saqarTvelos kanonmdeblobis Tanaxmad sertificirebuli muSebic iqna ayvanili, am SemTxvevaSi municipaliteti gascems proeqtis miRebis dokuments (misaRebi proqti). damtkicebuli teqnikuri proeqti, samSeneblo samuSaoebis Catarebis ZiriTadi nebarTva, gamocalkevebis xelSekruleba kerZo mesakuTresTan da proeqtis miRebis dokumenti unda iyos momzadebuli roca iwyeba gamocalkevebis dokumentis moTxobna. garemosdacviTi sakiTxebi: erT-erTi mniSvnelovani faqtori garemoze zemoqmedebis donis gansazRvrisaTvis, romelic gamowveulia bunebrivi airis ganawilebis sistemebiT, aris maTi mdgomareoba miwis zemoT da qvemoT. miwisqveSa gamanawilebeli sistemebi saWiroebs met aRWurvilobas da sistemis irgvliv didi samuSaoebis Catarebas. Tu sistemebma unda gaiaron Waobian da garemosdacviTi TvalsazrisiT mgrZnobiare zonaSi. piriqiT miwiszeda milsadenis gamanawilebeli sistemebis datkepna saWiroebs amoTxriTi samuSaoebis Catarebas, romelic xorcieldeba saremonto samuSaoebisas an sxva dargis muSebis mier amoTxris saSualebiT. aqedan gamomdinare potenciuri garemo zemoqmedeba mniSvnelovania. programuli garemosdacviTi Sefasebis jgufi Seafasebs am sakiTxs atributebis cxrilis Seqmnis saSualebiT, Tu romeli proeqtebi ganxorcieldeba miwis zemoT an qvemoT da Sesabamisad dagegmavs adgilis daTvalierebas da kvlevis/monacemTa segrovebis sakiTxebs. aseve savaraudoa, rom sareabilitacio da gavrcelebuli samuSaos Casatareblad saWiro iqneba srulyofili garemosdacviTi skrininguli analizis Catareba. ar iqneba saWiro calke damatebiTi garemosdacviTi Sefasebebis Catareba sistemaze, Tu ki is ar gaivlis Waobebs da garemosdacviTi TvalsazrisiT mgrZnobiare zonaSi. socioekonomikuri sakiTxebi: bunebrivi airis gamanawilebeli sistemis yvela proeqti sargebels moutans garkveul dasaxlebebs saqarTveloSi. aseT proeqtebs ZiriTadad eqnebaT sasargeblo soc. efeqtebi, romelic gulisxmobs mosaxleobis droebiT adgilobriv dasaqmebas, xolo proeqtis dasrulebis Semdeg gaizrdeba adamianebis cxovrebis xarisxi, SedarebiT iafi da metad sando gasaTbob saSualebis uzrunvelyofiT zamTris periodSi. energetikis ganviTareba soflad programam CarTo adgilobrivi dasaxlebebi am proeqtis sawyis stadiaSi, raTa uzrunvelyos mosaxleobis gageba da am proeqtisadmi dadebiTi ganwyoba, romelic xels Seuwyobs garemoze zegavlenebis Semcirebas sistemebis sworad gamoyenebisa da momsaxxurebis gziT. krebebis Catareba dasaxlebebSi, romelic bunebrivi airis gamanawilebeli sistemisgan sargebels naxavs. es Sexvedrebi xels Seuwyobs saproeqto informaciis mowodebas, mniSnvelovani sakiTxebis ganxilvas, romlebic SeiZleba gadawydes saboloo proeqtis damtkicebamde da proeqtis farglebSi samSeneblo samuSaoebis dawyebamde. imis gamo, rom SemoTavazebuli individualuri proeqtebi mcirea, axlomdebare dasaxlebaze mosalodnelia mxolod ramdenime mniSvnelovani zemoqmedeba. SeiZleba moxdes moSorebuli soflebidan muSebis didi raodenobiT dasaqmeba, magram es procesi ar iqneba xangrZlivi. ra Tqma unda, programuli gaermosdacviTi Sefasebis jgufi gansakuTrebul yuradRebas miaqcevs janmrTelobisa da usafrTxoebis sakiTxebs sistemis operirebis da eqspluataciis periodSi, usafrTxoebis prtokolebi axali kavSirebisa da SemTxvevebisaTvis unda warmoadgendnen sistemebis operirebis Sesaxeb treningis nawils. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 243 3.2.3. ganaxlebadi energiis da energoefeqturobis proeqtebi mosalodnelia, rom ganaxlebadi energiis da energoefeqturobis mciremasStabian proeqtebs, romlebic xorcieldeba soflis energetikis ganviTarebis programis xelmZRvanelobiT mohyveba garemoze zemoqmedebebi, romelTa Serbileba SesaZlebeli iqneba im Sesabamisi RonisZiebis CatarebiT, romelic gansazRvrulia yoveli mosalodneli RonisZiebisaTvis cal-calke. mag. bio sistematizatori saWiroebs yuradRebis miqcevas nakelis gamoyenebisas, raTa Tavidan iqnas acilebuli axlomdebare mdinaris totis dabinZureba. skolis Senobis ganiavebas SeiZleba dasWirdes sxva RonisZiebebis Catareba. gansazRvruli proeqtisaTvis Semarbilebeli RonisZiebebis miReba unda ganisazRvros garemosdacviTi skriningis Sedegad, romelic unda ganxorcieldes programis mier SemoTavazebuli yoveli proeqtisTvis. iq, sadac tipiuri Semarbilebeli RonisZiebebi ar aris sakmarisi mocemuli qmedebebis negatiuri zemoqmedebis SerbilebisaTvis, saWiroa Catardes garemoze ufro Rrma dakvirveba, raTa ganisazRvros Semdegi nabiji. mag. saWiroa Tu ara axali Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis zomebis dadgena; unda ganxorcieldes Tu ara mTliani garemosdacviTi Sefaseba. es procedura hgavs imas, romelsac axla iyenebs CHF rogorc Tavis samSeneblo RonisZiebis nawils GEII farglebSi. programuli garemosdacviTi Sefaseba sakiTxs ufro Rrmad Seiswavlis, raTa SeimuSaos garemos jerovani Seswavlis procedura energetikis ganviTareba soflad programisTvis da misces mas formaluri saxe. 3.2.4. bunebrivi resursebis marTvis grantebi. energetikis ganviTareba soflad programis bunebrivi resursebis marTvis grantebidan momdinare saqmianoba – sawvavi tyis marTvis gaumjobeseba, tyis gaSeneba da wyalgamyofis aRdgena – eqnebaT sasargeblo garemo zemoqmedeba. Seusabamo proeqtisa da araswori ganxorcielebis Sedegad ar warmoiqmnas araviTari uaryofiTi zemoqmedeba garemoze saWiroa am RonisZiebebisaTvis SemuSavdes Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis protokoli. Semarbilebeli RonisZiebebi SemuSavebuli iqneba saukeTeso praqtikis gaTvaliswinebiT, romelic cnobilia PEA jgufisaTvis da arsebobs USAID garemosdacviT miTiTebebSi, sadac aRwerilia Serbilebis RonisZiebebi im saxis samuSaoebisaTvis, romelic xorcieldeba mocemuli garantiiT (51 gv) programuli garemosdacviTi Sefaseba gadasinjavs am sakiTxebs swori garemosdacviTi procesebis SesamuSaveblad energetikis ganviTerba soflad programisTvis. 3.3. sakiTxebi, romelic ar aris mocemuli programul garemosdacviT SefasebaSi. $216 2 (C) 2 paragrafi nebas gvrTavs USAID-is garemosdacviTi Sesabamisi procedurebis kategoriul gamoricxvas moxmarebdan im SemTxvevaSi, Tu mocemulia Semdegi RonisZiebani: • ganaTleba • teqnikuri daxmareba • saswavlo programebi garda im SemTxvevisa, roca es RonisZiebebi gavlenas axdens garemoze. qvemoT mocemulia energetikis ganviTareba soflad programis is elementebi, romlebic warmoadgenen aseT gamonakliss, radgan isini warmoiqmnebian am programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 244 sami tipis RonisZiebebidan, maTSi Sedis programis Zalisxmeva, romelsac mivyavarT Semdeg Sedegebamde: • kreditis meqanizmis Camoyalibeba; • teqnikuri proeqtebis SemuSaveba; • operirebis da eqspluataciis gegmebis momzadeba; • dawesebulebebis marTvis teqnikuri da finansuri marTvis swavlebebi. • operirebis da marTvis gegmebis momzadeba; • ganaxlebadi energiis waweviTTemebis gaZliereba; • mdgradi instituciuri meqanizmis danergva (GEPSO); • resursebis integrirebuli marTvis gegmis SemuSaveba; • tyeebSi da mdinaris totebze sabazo monacemebis gaumjobeseba; • resursebis inventarizaciis, Tbilisis saxelmwifo universiteti da partniori saTemo kavSirebis/arasamTavrobo organizaciebis dagegmarebis da menejmentis SesaZleblobebis gazrda. /energoefeqturobis seqtoris win garda amisa, qveTavi #216.3 (a)(4)(i)(b) gamoricxavs im sakiTxebis detalur Seswavlas, romelic ar aris mniSvnelovani an ganxiluli iyo wina garemosdacviT mimoxilvaSi an damtkicebul saproeqto mosazrebebSi. am mizniT garemosdacviTi skrininguli analizis safuZvelze, romelic ganxorcielda saeqsperimento adgilebze da atributebis cxrilSi mocemul informaciaze Seqmnil modelebze, programuli garemosdaciTi Sefasebis gundis mier dadginda, rom haeris xarisxisa da xmauris sakiTxebi, rac dakavSirebulia energetikis ganviTareba soflad proeqtebis mSeneblobasTan da operirebasTan, ar warmoadgenda mniSvnelovan sakiTxs, ar moiTxovda detalur Seswavlas da aqedan gamomdinare ar aris gaTvaliswinebuli programul garemosdaciT SefasebaSi. es gansazRvrebebi dafuZnebuli iyo im gamokvlevebze, rom haeris xarisxis gauareseba da xmauri warmoadgenda moklevadian, droebiT da wyvetil process, romelic SeiZleba warmoiqmnas mxolod samSeneblo samuSaoebis dros. imis gamo, rom es sakiTxebi mxolod mokle periodiT ganmavlobaSi da mcire masStabiT iCens Tavs da gaaCnia SezRuduli potenciuri zemoqmedeba adamianebze an mgrZnobiare biologiur resursebze, isini ar warmoadgenen im sakiTxebs, romelic unda Sevides programul garemosdaciT SefasebaSi. garkveuli doniT gamoricxulia im sakiTxebis Semdgomi analizi, romelic dakavSirebuli energetikis ganviTareba soflad programiT gaTvaliswinebul ganaxlebadi energii/energoefeqturobis proeqtebTan da bunebrivi resursebis marTvis grantebTan, rogorc es ganxilulia zeda abzacSi. miuxedavad amisa, am saqmianobasTan dakavSirebuli Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis procedurebi an standartebi ganxiluli iqneba programul garemosdaciT SefasebaSi, raTa garantirebuli iyos is faqti, rom arc erTi mniSvnelovani zemoqmedeba garemoze da socialur sferoze ar aris datovebuli ganxilvis gareSe. da bolos unda aRiniSnos, rom programuli garemosdaciTi Sefasebis ganxilvaSi Sesuli adgilebi an proeqtebi, romelic gaTvaliwinebulia am programiT, aris erTnairi masStabis, diapazonis da zemoqmedebis simZlavris. is proeqtebi, romelic ar gansazRvravs zemoT ganxilul sakiTxebs, mag. saSualo da didi zomis hidroeleqtrosadgurebis proeqtebi, proeqtebi, romelic iTvaliswinebs mSeneblobas erovnul parkebSi da proeqtebi, programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 245 romelic dakavSirbeulia WaobebTan da/an mgrZnobiare garemosTan moiTxovs individualur garemosdacviT Sefasebas da ar aris Setanili programaSi. 3.4 programis Sedegebi, romelsac Seiswavlis programuli garemosdacviTi Sefaseba zemoT ganxilulis Tanaxmad, gansazRvuli RonisZiebebi, romelic dasaxulia mocemuli programiT, saWiroebs yuradRebas programuli garemosdacviTi Sefasebis mxridan, xolo sxva RonisZiebebis ganxilva ar aris aucilebeli. qvemoT mocemul cxrilSi motanilia mokle mimoxilva. cxrili 3: programis amocanebisa da mosalodneli Sedegebis kavSiri programul garemosdacviT SefasebasTan. amocan a 1 gazrdi li en ergomomarageba 2 adgi lobri vi en ergow armoebi s marTvi s gaumjobeseba 3 qveyn i s Si gn i T da sofli s en ergeti ki s da altern ati uli en ergi i s gamoyen ebi s gaumjobeseba Sedegebi - kreditis meqanizmi - dafinanseba - teqnikuri proeqtebi (40) - operirebis/eqspluataciis gegmebi (40) - energetikulimproeqtebi Seqmnili (40) -el energiis ind momw swavleba CarTuli a progr garemosdac vi T SefasebaSi ? ----di ax --- teqnikur/finansur menejmentSi. - operirebis/eqspluataciis gegmebi (40) - ganxlebadi energiis proeqtebis ganxorcieleba (70+) di ax - energoefeqturobis proeqtebis ganxorcieleba (130+) di ax - saTemo SesaZleblobebis gaZliereba (40+) - GEPSO Camoyalibeba 4 adgi lobri vi en ergoresursebi s res integr marTvis gegmebi (40 wyalsac) gamoyen ebi s da dacvi s SesaZlebl obi s - xe-tyis sawvavad gamoyenebis, tyis aRdgenis gaumjobeseba ---- da wyalgamyofis aRdgenis grantebi (40) di ax gaumjobesebuli ZiriTadi monacemebi: wyalgamyofebi/tyeebi -- SesaZleblobebis gaZliereba (Tb sax un-ti da saTemo kavSirebi/arasamT organizaciebi) -- programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 246 4. programuli garemosdacviTi Sefasebis procedurebi 4.1 skopingis procesis Sedegi skopingis procesi adasturebs programuli garemosdacviTi Sefasebis meTologiis sargeblianobas da miuTiTebs, rom am programiT gaTvaliswinebuli RonisZiebebisa da USAID/kavkasia/saqarTvelo-s fondebs Soris msgavseba sakmarisia imisTvis, rom garantirebul iqnas maTi Sefaseba, rogorc RonisZiebaTa garkveuli jgufisa. skopingis es procesi qmnis safuZvels programuli garemosdacviTi Sefasebis dasanergad soflad energetikis ganviTarebis RonisZiebebis Casatareblad saqarTveloSi Semdegis miaRwevad: • ZiriTadi sakiTxebis gansazRvra programuli garemosdacviTi Sefasebis ganmavlobaSi. • programuli garemosdacviTi Sefasebis gundSi warmodgenili sakiTxebis identifikacia. • Semowmebis struqturis ganviTareba im adgilebis gasaxilvelad, romelic Sefasebulia programuli garemosdacviTi Sefasebis mier 4.2. programuli garemosdacviTi Sefasebis meTodologia, tempi da fazebi programuli garemosdacviTi Sefasebis ganxorcielebis mizniT kompetenturi gundi saxavs Semdeg damatebiT SeTanxmebebs, meTodebs, tempsa da fazebs: SS miReba: es SS ganixileba da mtkicdeba evraziis biuros garemosdacviTi oficris mier USAID/kavkasia/saqarTvelos misiis wvliliT. Sualeduri periodi: SS ganxilvisa da miRebis procesSi vaSingtonSi, teqnikuri asistenti aiRebs programuli garemosdacviTi Sefasebis ganxorcielebis iniciativas. es moxdeba imisaTvis, rom arsebobdes samuSaos dawyebis saSualeba, magram ganxorcieldes im gziT, romelic Seesabameba saerTo komentarebs, miRebuls SS ganxilvis procesSi. sawyisi samuSao moicavs (unda ganxorcieldes programuli garemosdacviTi Sefasebis gundis lideris mier teqnikuri menejeris da adgilobrivi gundis wevrebis daxmarebiT) samuSao gegmaTa Semdgom ganviTarebas programuli garemosdacviTi Sefasebis gundis wevrTaTvis. analitikuri iaraRebis seriaTa ganviTareba (mag. semi-struqturuli intervius protokoli da saitis aRmwereli monacemTa furceli, saWiroebis SemTxvevaSi); cxrilis ganviTareba vizitebisaTvis da logistikuri damxmare saSualebebis mosamzadeblad (USAID/kavkasia/saqarTvelo transportis debuleba, adgilobrivi uflebamosili pirebis wardgena, SezRuduli saofise saSualebebi programuli garemosdacviTi Sefasebis gundisaTvis); damatebiTi sarekomendacio masalis Sedgena da SeZena, romlebic Seesabameba sasoflo energo proeqtebs kavkasiis regionSi; adgilobrivi programuli garemosdacviTi Sefasebis gundis wevrTa Sekrebasa da daqiravebas; gundis samSeneblo moqmedebebs da vizitTa iniciativebs. programuli garemosdacviTi Sefasebis ganxorcielebis periodi: programuli garemosdacviTi Sefasebis gundi ganxorcielebis mocemuli periodi gagrZeldeba daaxloebiT Tormeti kviris ganmavlobaSi 2006 wlis Tebervldan aprilamde Semdegnairad: orkviriani warmodgena / brifingi da gundis Seqmna TbilisSi, samkviriani vizitebi da samkviriani moxsenebis momzadeba. ufro specifiurad, gaTvaliswinebulia, rom ganxorcielebis programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 247 periodi moicavs 1) identifikacias, damatebiTi literaturis ganxilvasa da Sedgenas, romelic ukavSirdeba sasoflo energo moqmedebebs saqarTveloSi da 2) interviuebis momdevno serias centralur samTavrobo uflebamosil pirebTan, adgilobriv uflebamosil pirebTan da msgavs proeqtebTan, romlebic xels uwyoben energo proeqtebs saqarTveloSi. es ganxorcieldeba naxevrad instruqtirebuli intervius proceduraTa gamoyenebiT mewileebTan erTad. programuli garemosdacviTi Sefasebis gundi moiwvevs mcire ganmxilvel jgufebs ZiriTad obieqtebze ZiriTadi personaliT, radganac yvela mniSvnelovani sakonsultacio procesis gavrcelebis saSualeba tipiurad ukavSirdeba garemosdacviT Sefasebas. es sesiebi emsaxureba mniSvnelovan sakiTxTa identifikaciis Semsubuqebis ormag mizans, romlebic SesaZloa ukavSirdebodes sasoflo energo qmedebebSi ara pirdapirad Cabmul sakiTxebs da saerTo codnis amaRlebis mniSvnelobas, raTa Tavidan aviciloT gauTvaliswinebeli garemosdacviTi sakiTxebi, rac mniSvnelovani garZelvadiani myari investiciisTvis. savele viziti: programuli garemosdacviTi Sefasebis gundi ewveva el energiis ind ganawilebis 10 potenciur obieqts (an sasoflo energiis el energiis ind ganawilebis obieqtebis 25%) sadac gamoiyeneba USAID/kavkasia/saqarTvelos fondebi. proeqtis obieqtebi SeirCeva im kriteriumebis safuZvelze, romlebic gansazRvrulia nimuSTa atributebis formaSi, romlebic specialurad am proeqtisaTvis SemuSavdeba. dargTaSorisi gundis monawileoba: mravaldargobrivi gundi (ix. momdevno qveTavi) dargTaSorisi TvalTaxedviT udgeba samuSaos, romelic moicavs: momzadebas TiToeuli vizitisaTvis (ZiriTadi sakiTxebis identifikacia da maTi urTierTmoqmedeba); interviuebs adgilobriv personalTan da Temis wevrebTan (TiToeul SemTxvevaSi, gamoiyeneba naxevrad instruqtirebuli intervius meTodi, da wamyvani piri da reportiori dainiSneba TiToeuli obieqtisTvis); skriningis miTiTebebi (unda momzaddes programuli garemosdacviTi Sefasebis gundis lideris mier) TiToeuli obieqtisTvis, raTa uzrunvelyon yvela sakiTxis dafarva da gundis pasuxismgebloba, raTa es dafarva advilad gasagebi gaxdes; wina-vizitis da ganxilvis sesiebi, orive maTgani adgilobriv StatTan da Tavad gundis SigniT, raTa ganvixiloT winaswari aRmoCenebi da umTavresi procedurebi iseve rogorc arsebiTi sakiTxebi; fokusirebuli Sida-gunduri ganxilvebi, raTa moxdes Semarbilebeli RonisZiebebisa da da monitoringis gansazRvra; da bolos, pasuxismgeblobis ganawileba moxsenebis mosamzadeblad, romlebic momdinareobs TiToeli obieqtidan. moxsenebis momzadeba da mimoxilva: programuli garewmosdacviTi Sefasebis mosamsadeblad isaxeba Semdegi gegma: jgufis xelmZRvaneli Seadgens programuli garewmosdacviTi Sefasebis moxsenebis monaxazs, sadac Tavis wvlils Seitans TiToeuli monawile; jgufSi moxsenebis monaxazis mimoxilva, memorandumis dagzavna yvela mniSvnelovan moqmed pirTan, vinc dakavSirebulia energetikis ganviTareba soflad programasTan (USAID/kavkasia/saqarTvelo, kontraqtorebi) da maTTan naxevardRian seminarze msjeloba, ori kviris ganmavlobaSi seminaris monawileebma unda moawodon werilobiTi SeniSvnebi da moxsenebis saboloo monaxazis momzadeba SeniSvnebis da SemoTavazebebis gaTvaliswinebiT jgufis xelmZRvanelis mier USAID-Si warsadgenad Semdeg evropisa da evraziis biuroSi, vaSingtonSi, evropisa da evraziis biuros garemosdacviTi oficrisTvis warsadgenad ganxilvisa da damtkicebisTvis. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 248 4.3 programuli garemosdacviTi Sefasebis gundis Semadgenloba monacemebis Segroveba, adgilebis Seswavla, Sesabamisi programuli garemosdacviTi Sefasebis mosamzadebeli mecierebis, inJinrebis, ekonomistebis da dizainerebis gundma. programuli garemosdacviTi Sefasebis gundis biografiebi mocemulia qvemoT: analizebi da samuSaoebi Seasrula mraval-profilurma ZiriTadi wevrebis deil Sailikisi, gundis xelmZRvaneli da garemosdacviTi Sefasebis specialisti (7 samuSao kvira) daamTavra san franciskos saxelmwifo universitetis garemos dagegmarebisa da biologiis fakulteti da kaliforniis universiteti, berkli. san franciskos universitetis biologiis fakultetis bakalavris xarisxi. b-n Sailikiss aqvs 25 wliani gamocdileba proeqtebis marTvasa da menejmentSi, garemos analizis, Semarbilebeli RonisZiebebis dagegmvis, adgilis SerCevis da daxmarebisa da stratebiuli ganviTarebis proeqtebi, romelic xorcieldeba aSS-s an Sesabamisi saerTaSoriso kanonmdeblobis Tanaxmad msoflio masStabiT energetikuli ganviTarebis proeqtebis Sesaxeb. mis specialobaSi Sedis farTo, mravalprofiliani, mravaliurisdiqciuri proeqtebisaTvis garemosdacviTi dokumentaciis menejmenti da marTva, kerZod rTuli sainJinro proeqtisa da samecniero komponentebis CarTviT. proeqtisTvis adgilis SerCeva; alternatiuli analizebis Catareba; Semarbilebeli RonisZiebebis SemuSaveba; sajaro prezentaciebi; saeqsperto mtkicebebi. Man Caatara 200-ze meti mravalprofiliani Semowmebebi rogorc aS.S.-Si aseve msoflioSi. Mmisi proeqtebis ZiriTadi maxasiaTeblebia, adgilis SerCeva, Sesrulebadoba da energetikuli ganviTarebis proeqtebis garemos Sefasebebi. aseTi proeqtebis ganxorcielebisTvis aucilebelia siRrmiseulad flobde saerTaSoriso da federaluri garemo kanonis moTxovnebs, romelsac gamoscems aSS da sxva qveynebi, msoflio banki sfk (saerTaSoriso finansuri korporacia) da sxva saerTaSoriso sakredito dawesebulebebi. tipiuri proeqti moicavs proeqtis danviTarebis da Semarbilebeli RonisZiebebisaTvis strategiul da SemoqmedebiT gadawyvetas, romelSic monawileobas iReben inJinrebi, dizainerebi, menejerebi saproeqto ganyofilebidan, saregulacio saagentoebidan da konsultantebi. is qveynebi, sadac axlaxans b-ni Sailikisi moRvaweobda aris: aSS, kanada, meqsika, Cadi, kameruni, filipinebi, safrangeTi da inglisi. greg maiklsi. gundis ekonomisti. socioekonomikisa da garemosdacviTi Sefasebis specialisti (eqspatriati), (6 samuSao kvira). filosofiis doqtori, ekonomisti, vanderbiltis universiteti, humanitarul mecnierebaTa bakalavri, ekonomisti, Crd karolina Capel hili. doqtor maklss gaaCnia 20 wliani gamocdileba garemosdacviTi ekonomikuri analizebis, bunebrivi resursebis da ganviTarebis sakiTxebis marTva da sisruleSi moyvana da aseve saerTaSoriso mravalprofiliani sakonsultacio jgufis da sxvadasxva saerTaSoriso sakonsultacio progarmis Tvalyurisdevneba. d-ri maiklsis saerTaSoriso specialobebi moicavs: garemosdacviTi ekonomikuri Sefasebis da ganviTarebis problemebs (gansakuTrebiT is problemebi, rac dakavSirebulia wylis resursebTan da wylis gamyofTan); garemosdacviTi da ganviTarebis proeqtebis ekonomikuri, socialuri da finansuri Sesrulebadoba; soc. ekonomikuri da turizmis garemosdacviTi Sefaseba; urbanuli bazrebis ekonomikuri da finansuri Sefaseba; miwis dakonserveba; finansuri garemosdacviTi investiciebi da higienis da usafrTxoebis sakiTxebi. Mad ganaxorciela uamravi swavlebebi fuladi da ara fuladi midgomis saSualebiT garemosa da bunebrivi resursebis Sesafaseblad, amaSi Sedis arapirdapiri meTodebi (hedonukuri Sefaseba) da pirdapiri programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 249 meTodebi (Semowmebebi da analizebi, romlisTvisac mzad arian gaiRon Tanxa), mraval SemTxvevaSi. Bb-nma maiklsma Seiswavla wylis produqciis ekonomikuri Rirebuleba da wylis Rirebuleba uzbekistanSi, nikaraguaSi, kosta rikaSi el salvadorSi dominikur respublikaSi sacxovrebeli, sasoflo-sameurneo, industiruli da sxva gamoyenebisTvis. wyalze moTxovnisas, b-ma maiklsma warmarTa strategiuli garemo Sefaseba mundo maiaSi turizmis programis ganviTarebis gamo, romelsac daafinansebs Sidaamerikuli ganvitarebis banki iseT qveynebSi, rogoricaa mundo maia (meqsika, belizie, gvatemala, gondurasi, da salvadori). migel franko. gundis garemosdacviTi inJineri. wylis resursebis da garemosdacviTi Sefasebis specialisti. (6 samuSao /kvira). b-ni franko aris inJineri-qimikosi, aqvs garemosdacviTi inJinris magistris xarisxi daamTavra jons hopkinsis universiteti. b-n frankos aqvs 13 welze meti gamocdileba teqnikuri daxmarebis uzrunvelyofaSi mSeneblobis, garemos marTvis, dabinZurebis Tavidan acilebis da wylis / narCeni wylis sakiTxebSi. b-ni franko aris gamocdili garemosdacviTi inJineri, dagegmarebisa da analitikuri brwyinvale unar-CvevebiT; is swrafad axdens situaciis Sefasebas da gansazRvravs nebismier sakiTxs da problemas da afasebs maTi potenciur gadawyvetis gzebs. mis specialobaSi Sedis: 1) garemosdacviTi monacemebis Segroveba da ZiriTadi garemosdacviTi informaciis Sefaseba – resursebi (mag. wyali, energia) da Sedegebi (e.i. narCeni wyali, myari narCenebi, gamonabolqvi); arsebuli procesebis da operirebis garemosdacviTi, ekonomikuri da teqnologiuri Sefaseba; garemoze aspeqtebisa da zemoqmedebaTa analizi da dabinZurebis Tavidan acilebis ganxorcileba, prioritetebis dasaxva da Sefaseba; narCenebis Semcireba, wylis Semcireba energo efeqturobis SesaZleblobebi da Semarbilebeli RonisZiebebi; instituciuri saWiroebis Sefaseba da institucionaluri gaZliereba da unarebis gamomuSavebis teqnikuri Sefaseba. b-nma frankom uzrunvelyo teqnikuri daxmareba boliviaSi, braziliaSi, bulgareTSi, dominikis respublikaSi, ekvadorSi, egvipteSi, salvadorSi, indoneziaSi, iamaikaze, meqsiaSi, paragvaiSi, perusa da espaneTi. bB-ni franko Tavisuflad flobs inglisur da espanur enebs. kreg van develde, biznes ekonomisti (eqspatriati) (5 samuSao /kvira). bakalavris xarisi rusul da aRmosavleT evropul disciplinaSi, universiteti miCigan –an arbori; ganviTarebis ekonomika, kentukis universiteti, b-ni van develde cxovrobda da muSaobda saqarTveloSi bolo sami wlis ganmavlobaSi da sabWoTa kavSiris sxvadasxva qveybenSi wina 13 wlis ganmavlobaSi, axorcielebda soflis ganviTarebis proeqtebs, sxvadasxva energetikuli proeqtebis danergvas, bunebrivi resursebis menejments, da sasoflo-sameurneo proeqtebs. b-nma van develdem daasrula USAID – is garemos Sesabamisobis treiningebi 2005 wels da monawileobas iRebda martivi garemosdacviTi Sefasebis SemuSavebaSi rogorc mcire hidroeletro sadgurebis mSeneblobis, ise bunebrivi airis ganawilebis proeqtebisTvis. giorgi ramiSvili, gundis inJiner-mSenebeli da eleqtroenergiis individuluri mimwodebeli nagebobebis mSenebeli specialisti (adgilobrivi) (6 samuSao /kvira), saqarTvelos teqnikuri universitetis sainJinro-samSeneblo fakulteti, b-nma ramiSvilma wina 8 wlis ganmavlobaSi saqarTveloSi ganaxorciela energoefeqturobis/ganaxlebadi enrgiis 70-ze meti proeqti. b-nma ramiSvilma monawileoba miiRo 112kvt, 120kvt, 50kvt-iani mcire zomis hidroeleqtro sadgurebis da aseve 17 km-iani da 25 km-iani bunebrivi airis milsadenis proeqtebis SemuSavebaSi. man daasrula USAID – is garemosdacviTi Sesabamisobis treningebi 2002-2005 programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 250 wlebSi da monawileobda martivi garemosdacviTi Sefasebis da Semarbilebeli RonisZiebebis da monitoringis gegmebis SemuSavebaSi hidroeneleqtro sadgurebis mSeneblobis aseve bunebrivi bunebrivi gazis ganawilebis proeqtebisTvis. giorgi WeiSvili, sociologiis specialisti (adgilobrivi) (4 samuSao /kvira). diplomi konfliqtebis mogvarebis programaSi, upsalas universiteti, SvedeTi; specializacia - konfliqtis programa muSaobis dargSi, seli ouk koleji, birmingami, gaerTianebuli samefo; mecnierebaTa kandidati, istoria, sakarTvelos mecnierebaTa akademia, istoriisa da eTnlogiis instituti, saqarTvelo, Tbilsi; wiTeli diplomi, istoria, Tbilisis saxelmwifo universiteti, saqarTvelo, Tbilisi. b-n WeiSvils aqvs mniSvnelovani gamocdileba rogorc menejers da teqnikur konsultants, romelic axorcielebs miznobrivi socialuri mxardaWeris programas. 1999 wlidan is monawileobda saqarTvelos zamTris gaTbobis xelSewyobis programebis ganxorcielebaSi. (GWHAP) II, II, IV, V, VI da amJamad VII. PA –s saxeliT b-ni WeiSvili teqnikur daxmarebiT uzrunvelyofs Sromis, jandacvisa da socialuri mxardaWeris saministroebs da Tbilisis municipalitets. garda amisa b-ni WeiSvili muSaobda rogorc mkvlevari potenciur konfliqtur sakiTxebze saqarTvelos sasoflo seqtorSi energetikis sakiTxebTan dakavSirebiT. b-n WeiSvils aqvs didi gamocdileba im socialuri zegavlenebis gansazRvrasa da analizSi, rac Seexeba sasoflo raionebSi energetikis xelmisawvdomobas da gaaCnia saqarTveloSi arsebuli socialuri pirobebis unikaluri codna. mariam baxtaZe, gundis biologi da garemosdacviTi specialisti (adgilobrivi) (4 samuSao /kvira), bakalavris wodeba biologiaSi, Tbilisi saxelmwifo universiteti, magistris xarisxi ekologiaSi, Tbilisis saxelmwifo universiteti. Qq-ni baxtaZe aris saqarTveloSi arsebuli floris specialisti. mas gaaCnia mniSvnelovani gamocdileba saqarTvelosTan dakavSirebul garemosdacviT sakiTxebSi. samuSao gamocdilebaSi Sedis: monacemebis Segroveba da marTva, saerTaSoriso garemosdacviTi konvenciebis interpretacia da danergva da politikis SemuSaveba. q-ni baxtaZe monawileobda kvlevebSi da eswreboda ganaxlebadi energiis/energoefeqtturobis, garemosdacviTi kanonmdeblobis da marTvs, integrirebul menejmentis moklevadian kursebs. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 251 danarTi a garemosdacviTi skrininguli analizi garemosdacviTi skrininguli analizi – mcire hes-ebi garemosdacviTi skrininguli analizi - bunebrivi gazis gamanawilebeli sistemebi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 252 garemosdacviTi skrininguli analizi - bunebrivi gazis gamanawilebeli sistemebi 1) zogadi informacia proeqtis dasaxeleba adgilmdebareoba (olqi/ raioni) kuTvnileba / mmarTveloba GgarSemo mdebare miwebis gamoyeneba [ ] sasoflo sameurneo [ ] sacxovrebeli [ ] turizmi [ ] sawarmoo [ ] tye [ ] dawesebuleba [ ] komerciuli [ ] Ria sivrce [ ] da sxva, gTxovT. miuTiToT : proeqtis tipi axali mSenebloba/ reabilitacia milsadenis mdebareoba miwis zeda miwis qveSa mimarTulebiT milsadenis sigrZe (zeda da / qveda) (m) milsadenis diametri (mm) maqsimumi simZlavre (m3/Tve) proeqtis Rirebuleba (aSS. dolarebSi) 2) ZiriTdi samseneblo saqmianobebi aspeqti / zemoqmedeba nageboba operireba da eqspluatacia mSenebloba / struqturebis da Senobebis reabilitacia? mSenebloba / misasvleli gzebis reabilitacia? Gadamcemi xazebismSenebloba/reabilitaca? droebiTi adgilmdebareoba romelic gamoiyeneba mSeneblobiTi samuSaoebis da mSenebelTa binadrobisTvis? mniSvnelovani riski dakavSirebuli narCenebis transportirebasTan? araadekvaturi narCenebis ganTavsebis saSualebani? programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 253 gaTxriTi samuSaoebi an eqskavacia? SesaZlebeli gadatvirTva/narCenebis gadazidva an rezervi>1.0 tona? moiTxovdes gamoyenebuli iqnas saSiSi /momwamlavi nivTierebebi ( mag. saRebavebi, zeTi, sapoxi masala, SenaerTebi; gTxovT zustad miuTiTod)? saWiroebs momwamlavi narCenebis SegrovebiT da gadazidviT sistemebs? avto transportis moZraobis gazrda > 20% an arsebiTi simWidrovis mizezi? usafrTxoebis riskis gamowveva an mizezi? araadeqvaturi midgoma an gauTvaliswinebeli midgoma winaswar ganWvretili xalxis raodenobis an transportis moZraobis mimarT? gamoiyenos iseTi moqmedeba romelic gamoiwvevs adgilmdebareobis fizikur Secvlas (topografias, gamoyenebuli miwis, wylis kalapotis cvlas da a.S)? 3) geologia da niadagebi aspeqti / zemoqmedeba nageboba operireba da eqspluatacia nageboba operireba da eqspluatacia Pfunqcionirebs geologiurad saSiS adgilebTan axlos (defeqtebi, niadagis CamoSla, darbileba, ara sainJinro amovseba da a.S)? Ggamoiwvios donis daweva, niadagis CamoSla an erozia? Nniadagze potenciuri zegavlena – (mag., niadagis gadazidva, damakavSireba an Sekaveba niadagebis, niadagis SekumSuli Zala)? GnarCeni niadagis an gamouyenebeli masalis menejmenti? Aadgilobrivi garemos fizikuri (mag.., mcenareebis) degradacia? 4) wylis resursebi aspeqti / zemoqmedeba programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 254 wyaldidoba, ukiduresoba an araxelsayreli klimaturi pirobebi romelmac SeiZleba gamoiwvios sistemis ngreva an Sla? mdinare, nakaduli an tba nagebobaSi an 30 metriT daSorebuli nagebobidan? DdaWaobebuli teritoria kveTs an zegavlenas axdens proeqtze? xarisxi an raodenoba miwisqveSa wylebis (wyalqveSa fenebi) an xalxis wylis mimwodebeli (mag., Webi)? xarisxi an raodenoba miwiszeda wylebis? zedapiris gamyarebis gamo Camonadenis gazrda, an vegetaciis Semwovi efeqtis dakargva, romelmac SesaZloa zemoqmedeba iqonios sensitiur garemoze? Nmdinaris nakadi kveTs milsadens? 5) biologiuri resursebi aspeqti / zemoqmedeba nageboba operireba da eqspluatacia mniSvnelovani, maRali xarisxis an mwiri resursebi ramac SeiZleba imoqmedos proeqtze? AaRmoCenili flora da / an fauna ekologiuri an komerciuli mniSvnelobis? zemoqmedeba Woaobis bunebriv sacxovrebel garemoze? Mmcenareulobis amoReba an daWaobebul teritoriebze mSenebloba an sanapiroebze > 1.0 heqtarze? NnakrZalSi an veluri bunebis sacavSi ganTavsebuli? veluri bunebis banakSi mSenebloba an mis axlos mSenebloba? Mmdebareobdes garemo mniSvnelovan teritoriaze? cxovelTa saxeobis mravalferovneba? saxeobebis bunebrivi migracia? iSviaTi an gadaSenebis piras myofi mcenareulTa saxeobebis gadarCena? programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 255 sacxovrebeli adgilis droebiT an MmTlianad dakargva? MmcenareTa saxeobis mravalferovneba? SenarCuneba mcenareuli an mecnieruli mniSvnelobis saxeobebis? arsebuli saxeobebis bunebrivi ganaxleba? SeSis Segroveba? bunebrivi saxeobebis an genetikuri mravalferovnebis dakargva? sawamlavis / rodenticidis, insecticidis, or herbicides gamoyeneba > 1.0 heqtari? 6) socioekonomikuri sakiTxebi aspeqti / zemoqmedeba nageboba operireba da eqspluatacia SeTavazebuli proeqtis axlos dasaxlebebis mdebareoba? arsebuli adgilis gamoyeneba an proeqtis garSemo adgili, romelic SeiZleba proeqtis warmoebiT iyos Secvlili? proeqtis axlos raime specifiuri adgilis gamoyeneba (mag. bostnebis, sasoflo sameurneo niadagebis)? SesaZlebeli konfliqti mosazRvre teritoriasTan? zegavlena momaval gamoyenebad teritoriebze an garSemo teritoriebze? proeqtSi an proeqtis garSemo midamoebi, romlebic ukve dabinZurebulia an dazianebulia? droebiTi an sruli cvlileba niadagis aTvisebiT, niadagis dafarviT an topografiiT,maT Soris teritoriis aTvisebis zrda? sazogadoebrivi infrastruqturebis arseboba proeqtis teritoriaze an proeqTis teritoriasTan axlos (mag. skolebis, janmrTelobis centrebis/clinikebis, eklesiebis da sxva)? sazogadoebisTvis misaRebi proeqti (adgilobrivi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 256 sazogadoebisTvis, xelisuflebisTvis, arasamTavrobo organizaciisTvis)? sazogadoebisa da garemo bunebis riskis arseboba unda iyos CaxSobili? Uugulebelyofa adgilobrivi kodeqsis, proeqtis, nebarTvis an dagegmili miznebis? MmSenebloba erovnul parkSi an daniSnuli gasarTob teritoriaza? gadaadgileba >10 erTeulis +6 TveSi? saWiro xelsawyoebis an municipaluri servisis Sewyveta> 10 erTeulis + 6 TveSi? xmauris done > 5 decibeli + 3 TveSi? Bbevri xalxisTvis kargad SesamCnevi? arasasurveli vizuali zegavlena garemomcvel bunebasTan SedarebiT? GgarSemo aris iseTi teritoria romelic mWidrod aris dasxlebuli an ganaSenianebuli, romelic SeiZleba proeqtis zegavlenis qveS moeqces? Semdegi proeqtis saWiroeba, romelsac SesaZloa mniSvnelovani zemoqmedeba hqondes garemoze (mag meti ganaSenianeba, axali gzebi, axali mxardamWeri meurneoba an komunaluri samsaxuri da a.S)? kumulaciuri efeqti, msgavsi gavlevnis mqone sxva arsebuli Tu dagegmili proeqtebis siaxlovis gamo? socialuri cvlilebebi, magaliTad, demografiaSi, tradiciul cxovrebis ritmSi, da dasaqmebaSi? 7) kulturuli wyaroebi aspeqti / zemoqmedeba nageboba operireba da eqspluatacia Apreistoriuli, istoriuli, an paleoliTis wyaroebi 30 metris moSorebiT mSeneblobisgan? Funikaluri kulturuli an eTnikuri Rirebulebani teritoriaze? programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 257 8) sazogadoebrivi jandacvis sakiTxebi aspeqti / zemoqmedeba nageboba operireba da eqspluatacia Aadamianis an sazogadoebis keTildReoba da janmrTeloba? P miwiszeda aRWurvilobis da mowyobilobebis mwyobridan SesaZlo gamosvla (mag., Camketi damcavi sarqvelis)? Hhaeris, wylis, sakvebis da adamianis mier sxva moxmarebuli produqtebis xarisxi da toqsikuroba? calkeuli adamianebis, Temis Tu mosaxleobis daucveloba? Ppersonaluri usafrTxoebis grZnoba? sazogadoebis erTianoba da msgavseba? Kkulturuli msgavseba da kavSirebi? UumciresobaTa uflebebi? Oojaxuri pirobebi? dasaqmeba da dasaqmebis xarisxi? Eekonomikuri mdgomareoba? socialuri institutebi? incidenti romelmac SeiZleba imoqmedos adamianze an garemoze? - afeTqebiT, mavne nivTierebis daRviTa, xanZriT da a. S. gamowveuli? - mavne an momwamlavi nivTierebebis dasawyobebiT, mopyrobiT, moxmarebiT an warmoebiT gamowveuli? garemos damazianebis gamomwvevi bunebrivi katastrofis zemoqmedeba (mag. wyaldidobebi, miwisZvrebi, niadagis CamoSla, da a.S.)? AadamianTa daucveli jgufebi romelnic SeiZleba proeqtis zegavlenis qveS iyvnen (mag. saavadmyofos pacientebi, moxucebi)? programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 258 9) haeris xarisxi aspeqti / zemoqmedeba nageboba operireba da eqspluatacia nageboba operireba da eqspluatacia Hhaeris dabinZurebis warmoqmna obieqtze? haeris dabinZurebis warmoqmna an garemoSi nivTierebis koncentraciis Sesabamisi tandartis darRveva? satvirTo manqanebiT moZraoba mSeneblobisa Tu operirebis dros? Nnagebobis CamoSla an Camongreva? moZvelebuli sawvavis wviT gamonabolqvi stacionaruli an moZravi wyaroebi? Gmavne gamonayofi dakavSirebuli masalebTan mopyrobasTan dasawyobebisa da transportirebis CaTvliT? Gmavne gamonayofi, dakavSirebuli samSeneblo samuSaoebTan, el sadgurisa da aRWurvilobis CaTvliT? Mmtveri an suni dakavSirebuli masalebTan mopyrobasTan samSeneblo masalebis, kanalizaciisa da narCenebis CaTvliT? 10) xmauri da vibracia aspeqti / zemoqmedeba aRWurvilobis muSaobis gamo (mag Zravevbi, ventilacia, samtvrevi manqanebi)? aSenebisa Tu dangrevisgan? afeTqebisgan? mSenebobisa Tu satransporto mimosvlisgan? programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 259 danarTi v - monitoringis gegma – moxseneba savele vizitis Sesaxeb savele vizitis TariRi: energetikis ganviTareba soflad programidan damkvirveblis saxeli: proeqtis dasaxeleba: proeqtis tipi (mcire hesi, bunebrivi gazi, ganaxlebadi energia/energoefeqturobis mcire masStabiani proeqti, resursebis integrirebuli marTvis gegma): dadgenili zemoqmedeba garemoze (dasaxeleba da aRwera): garemoze TiToeuli dadgenili zemoqmedebis Semarbilebeli RonisZiebebi da monitoringis gegma (dasaxeleba, aRwera da statusi): dafiqsirebuli problemebi: rekomendebuli samoqmedeo gegma / gamosasworebeli zomebis da pasuxismgebloba: programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 260 danarTi z – saukeTeso gamocdilebis standartebi mSeneblobisa da sxva proeqtirebisaTvis a) standartuli pirobebi mcire maStabis samSeneblo proeqtebisaTvis • samSeneblo ganrigis SemuSaveba da maTi midevna romelic minimumamde daiyvans ngrevas samSeneblo farTobze. satvirTo manqanebis koordinireba da sxva samSeneblo moqmedebebi raTa Semcirebul iqnas xmauri, sagzao ngreva da mtveri. mosaxleobisa da muSaxelis jamrTelobisaTvis Seasbamisi usafrTxoebis zomebis miReba mSeneblobis periodSi • post-samSeneblo ganrigi da sagzao gadaxris ganrigi proeqtis ganxorcielebis adgilas. • sadac mniSvnelovani zemoqmedeba SeiZleba moxdes garemoze, dokumentirebul iqnas da fotografiulad mSeneblobis dawyebamde da post-samSeneblo periodebSi. • Tavidan aicileT niadagebis fenis Semcireba da Senobis stabilizaciis problemebi gadaWeriT jerovani eqskavaciiT, SevsebiT da ganTavsebis gamoyenebiT • Sevsebisas unda veridoT segregaciuli masalebis “jibeebs”, gamoyenebul unda iqnas kargad profilirebuli masalebi, da igi unda Seesabamebodes aRiarebul standartebs. • amoavseT da/ an aRadgineT karierebi da qvis samtexloebi datovebamde im SemTxvevaSi Tu ar daigegmeba am obieqtebis gamoyenebis alternatiuli varianti. • gaakontroleT karierebis gamocalkeveba • mSenebare obieqtis droebiTi sanitaruli nagebobebiT uzrunvelyofa • aRadgineT da daabruneT zedapiruli grunti da mcenareuli safari • protokolebis dadgena manqanis saeqspluatacio momsaxurebisTvis sawvav-sapoxi masalebiT dabinZurebis Tavidan asacileblad. • eroziis kontrolis droebiTi meqanizmis SemuSaveba im SemTxvevisaTvis, rodesac arsebuli meqanizmi vargisi/gamosadegi araa. • dagrovili samSeneblo masaliT wylis arxebis dabinZurebisagan dacva. • daluqeT Segrovili samSeneblo masalebi, SeZlebisdagvarad. • naxevrad saxifaTo da saxifaTo siTxeebis: gamxsnelebi, sazeTi masalebi, navTobis, da sxvaTa ganTavseba moniSnul farTze Sesabamisi meorad Semkavebel mowyobilobaSi, raTa SeaCeroT misi daRvra. SeamowmeT sisufTave Sesanaxi rezervuaris da barabnebis da sakonrolo sarqvelebisa navTobisa da sawvavis maragze. • Sesabamisi Semakavebeli nagegebobebis aSeneba didi rezervuarebisa da masalis maragis garSemo raTa Tavidan aiciloT maTi mdinarerSi CaRvra. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 261 • masalebis mopyroba, Senaxva, gamoyeneba rekomendaciebis Sesabamisad • narCeni masalebis Sesabamis adgilobriv farTze waReba. • cementis, qaRaldis, ficris, gamamkvrivebeli masalebis da gamosawvavi nivTierebebis, milis Casawyobi, gadasaxuri masalebis, an sxva azbestis Semcveli masalebis gamoyenebisgan Tavis Sekaveba. • ar gamoiyenoT PCB eleqtro transformatorebSi. • moerideT gamamkvrivebeli da gamosawvavi nivTierebebis gamoyenebas, romlebic gamSrobad tyvias Seicavs. • gamoiyeneT tyvia-Tavisufali saRebavi, falia, laki da saRebavi nivTierebebi. • minimumamde daiyvaneT gamxsneliani saRebavebis gamoyeneba, an SecvaleT isini wyliani saRebavebiT. • minimumamde daiyvaneT narCeni masalebis dawva. • SeZlebisamebr gamoiyeneT teqnika raTa SeamciroT mtveri da (mag., sagzao siCqaris SezRudva, haeris gamomyofi aRWurviloba). • gadaamuSaveT narCeni wyali SeZlebis farglebSi • aageT rezervuari an sxva separatorebi Slamiani masalisaTvis sanam dauSvebT mdinareSi maT mniSvnelovan gadinebas. • aageT kolektoruli arxebi romlebic Seakavebs navTobis da / an Slams, kerZod im adgilas romelic gamoiyeneba manqanis gasarecxad an sawvavis Casasxamad. • daluqeT an moacileT mitovebuli sadrenaJo arxebi raTa SeamciroT wylis dabinZureba. • ganacalkeveT narCenebi romlis gadarCevac SesaZlebelia, xelaxali gamoyenebisaTvis. • gaecaniT RonisZiebebs raTa gaakontroloT da SeamciroT narCenebis moculoba mSeneblobis adgilze • mimarTeT gonivrul strategiebs xeebTan, mdinareebTan, mcenareebTan an cxovelis saxobebTan an sadgomebTan dakavSirebiT, da mniSvnelovani istoriuli da arqeologiuri maxasiaTeblebis mimarT. • SeZlebisdagvarad, SeqmeniT samSeneblo obieqtebis landSafti adgilobrivi pirobebis Sesabamisad. • minimumamde daiyvaneT xmauri da SeamcireT miwis dabinZurebis gavrceleba. • ar aagoT nagebobebi sensitiur garemoSi. • Tu narCeni daimarxeba adgilze, samarxebi ar unda iyos zemoT sasmeli wylis wyarodan rogoricaa Webi. Rrmulebi unda ganlagdes uJonav masalebTan erTad (mag., Tixa an polieTileni). • Tu narCenebi daimarxeba adgilze, samarxi ormoebi ar unda iyos iq, sadac gruntis wylis done maRalia, an miwisqveSa geologiuri mewarmeebis instruqciebisa da programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 262 warmonaqmnebi abinZurebs gruntis wyals. Tu alternatiuli adgili ar aris xelmisawvdomi , darwmundiT rom Rrmulebi ganlagebulia SeuRwev (uJono) masalasTan. uzrunvelyaviT dabanisa da recxvisgan miRebuli narCeni wylis usafrTxo gadineba. damatebiTi pirobebi avtosadgomis mSeneblobis gamo zemoqmedebis minimumamde dasayvanad • • mimarTeT SemWidrovebas rogorc ki SesaZlebeli iqneba raTa SeamciroT gaJonva gaumyarebeli asfaltidan uzrunvelyaviT adeqvaturi drenaJiT mosapirkeTebeli zedapiris farTi. • daubrundiT moupirkeTebel adgilebs an gamosworebul konturebs Semdgomi mSeneblobisaTvis. • im adgilebis mcenarteuli safaris aRdgena, sadac vegetacia ganadgurda mSeneblobis periodSi. • uzrunvelyaviT vegetaciis zolebi sadac SesaZlebelia, saCrdilo xeebis CaTvliT • SeinarCuneT xeebi avtosadgomis gaswvriv da axlomdebare gzis pirebze. b) standartuli pirobebi gzis reabilitaciis da samuSaoebisaTvis proeqtis saremonto xmauri, sagzao moZraobis darRveva da mtveri • samSeneblo ganrigis Camoyalibeba, romelic amcirebs samSeneblo farTis ngrevas normalur samuSao pirobebSi. post samSeneblo ganrigi da sagzao gadaxris ganrigi proeqtis adgilas. • satvirto manqanebis mimosvlisa da sxva samSeneblo saqmianobis koordinireba xmauris, satransporto mimosvlis da mtvris minimumamde dasayvanad adamianisa da muSaxelis jamrTelobis usafrTxoeba • mosaxleobisa da muSaxelis janmrTelobis usafrTxoebisaTvis saTanado zomebis SemuSaveba da danergva mSeneblobis periodSi. • muSaxelis momarageba usafrTxoebis saTanado aRWurvilobiT • usafrTxoebis gafrTxilebebis gacema muSaxelisa da sxvebis dasacavad dazianebebisagan. • samSeneblo adgilidan moSorebiT sacxovrebeli adgilis gamokvleva gundisTvis. • banakis minimaluri zomis SenarCuneba. • droebiTi sanitaruli nagebobebis ageba mSenebare obieqtebze. ekologiuri da istoriuli sakiTxTa gaTvaliswineba • daadgineT da moerideT adgilebs proeqtis gavlenis zonaSi, romelis SeiZleba Seicavdes mniSvnelovan ekologiur, arqeologiur, paleonTologiur, istoriul, religiur an kulturul resursebs, maT programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 263 Siris tyeebs, Waobebs da maRali biologiuri mravalsaxeobis adgilebs an saSiSi binadrebis saxeobebs. • uzrunvelyaviT rom samSeneblo gundi da zedamxedvelebi yuradRebiT iyon damarxuli istoriuli, religiuri, da kulturuli obieqtebis mimarT. • Tu gzis rekonstruqciisas mgrZnobiare adgilebze zegavlenis moxdena gardauvalia saqmeSi CarTeT ekologebi, arqeologebi da inJinrebi alternatiuli variantis moZiebasa da zemoqmedebis minimumamde dayvanis mizniT. • sadac SeiZleba iyos garemoze mniSvnelovani zemoqmedeba, daasabuTeT da gadaiReT fotosuraTi mSeneblobamde da mSeneblobis Semdeg. proeqtis monaxazi • gamoiyeneT dawesebuli standartebi mSeneblobisa da masTan dakavSirebuli saqmianobis yvela sferosTvis (mag., gza, gzis zedapiri, drenaJi, Carecxvis kontroli, mcenareuli safarris aRdgena, wylis nakadis gadakveTa, mgrZnobiare adgilebi, cicabo ferdobebi, masalis eqstraqcia, transporti da Senaxva, samSeneblo banakebi, a.S). • minimumamde daiyvaneT vertikaluri gzis asagebad gruntis vertikaluri amoReba miuxedavad imisa rom es ufro advilia da moiTxovs nakleb adgils vidre damreci ferdobebi. gruntis amoRebis daxra ar unda iyos ¾:1 to 1:1 meti raTa xeli SeuwyoT mcenaris gazrdas. vertikaluri kveTebi dasaSvebia mtkice masalebSi da kargad dacementebul niadagze, Tu aseTi kveTebi aris gamZle, dawesebuli daqanebis kriteriumis mixedviT. • daasveleT gza gamkvrivebamde gzis zedapiris gasaZliereblad. • roca SesaZlebeli iqneba, gadadeT gasamkvrivebeli muSaobebi sveli sezonis dawyebamde an roca meti wyali iqneba xelmisawvdomi. • gamoiyeneT wyali • gaatareT manqana gzaze zomieri wvimebis Semdeg raTa gamoavlinoT is adgilebi, sadac wyali grovdeba an gaedineba . moniSneT da Tavidan gaakeTeT rogorc saWiroa. • gadarecxili an gadinebuli zedapiris aRdgena ise rom wyali ar gaedinebodes gzaze. • awarmoeT muSaobis perioduli damoukidebeli inspeqcia raTa darwmundeT rom igi Seesatyviseba gegmas. uzrunvelyaviT SeTanxmebuloba. auzidan da gubeebdan gzis SesakeTeblad. eqskavacia/ karierebi • Tavdapirvelad gamoiyeneT gzis moWridan miRebuli masala vinaidan igi warmoqmnis gamZle kompleqss rogorc zedapiris stabilizaciis aseve Camorecxvis kontrolisaTvis da aris Zalian iafi. • Sesabamisad ganaTavseT Robe gaTxrili karierebis garSemo. • darwmundiT rom eqskavacias Tan axlavs kargad-daproeqtebuli drenaJi TxrilSi Cadinebis gasakontroleblad. . programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 264 • SeimuSaveT specialuri procedurebi zedapiruli gruntis Sesanaxad da ormos daxurvisa da formis aRdgenisTvis gaTxriTi samuSaoebis dasrulebis Semdeg. CarTeT gegmebi segregaciuli xreSis da karieridan miRebuli masalis samomavlo gamoyenebisTvis aTvis xarisxiani da SesaZlebeli gamoyenebis SesaZleblobiT momavalSi. sadac saWiroa, CarTeT vegetaciis aRdgenis RonisZiebebi dargvisa da daTesvis gziT, niadagis eroziis da gaadsdeni adgilebis warmoqmnis Sesamcireblad da vizualuri efeqtis gamosasworeblad. • adgilobriv TemTan karieris ormoebis SenarCunebis sakiTxi wylis dasagrovebel gubeebad marcvleulis mosarwyavad an msgavsi moxmarebisaTvis. Ddaavadebis gadadebis sakiTxebi da ormoSi dagrovili wylis moxmarebis akrZalva adamianisaTvis, xolo dabanvisa da tanisamosis gasarecxad moxmareba unda wamoiwios pirvel planze. • aRadgineT adgili ise rom igi gamosadegi iyos xangZlivi gamoyenebisaTvis mopovebiTi samuSaoebis dasrulebis Semdeg. • amoavseT da/ an aRadgineT karierebi da qvis samtexloebi obieqtis datovebamde im SemTxvevaSi Tu ar daigegmeba am obieqtebis gamoyenebis alternatiuli varianti. mcenareuli safaris dazianeba da aRdgena • niadagis gadaadgileba da mcenareuli safaris aRdgena ganaxorcieleT mxolod mSral periodSi. • Tu mcenareuli safaris unda gadaadgildes svel periodSi, daicadeT mSeneblobis uSualo dawyebamde. • SeinaxeT gadaadgilebuli zedapiruli grunti da mcenareebi Semdgom gamosayeneblad. • gamojansaRebuli mcenareebisa da sxva Sesaferisi floras dauyovneblivi revegetacia mas Semdeg rac danadgarebi gatanil iqneba mSenebare obieqtidan. masalis Senaxva • samSeneblo masalebis droebiTi/mudmivi Sesanaxi adgilis daTvaliereba • wyalsavali gzis samSeneblo masalebiT dabinZurebisagan dacva • samSeneblo masalebis dafarva SeZlebisdagvarad. amovseba • minimumamde daiyvaneT saWiro amovsebis moculoba • gzis zedapiris amaRleba myari da gamZle masalebiT. Sida da gare ferdobebiT ganlageba an saprofilo formiT. saTanado ganivi sadrenaJo arxebisa da naleqis guburebis gakeTeba. • gamoiyeneT Sesaferisi masalebi gzis zedapirisaTvis (mag. asfalti, betoni, xreSi) Semdgomi amovsebiT saproeqto profilirebamde. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 265 • • ar amoavsoT bunebrivi xramisa da drenaJebis sadeni arxebi. gansakuTrebiT mSrali adgilebi, CadeviT milsadenebi gadasceT iSviaTi maRali CanCqeris SemTxvevebi. raTa moWrisa dasevsebis saWiroeba daWaobebul adgilebi minimumamde daiyvaneT. drenaJisa da Carecxvis kontroli • daamontaJeT sadrenaJo nagebobebi mSeneblobis periodSi. yvelaze meti gzebTan asocirebuli Camorecxva xdeba pirvel wels mSeneblobis Semdgom. drenaJis sistemebis damontaJebis gadadeba sagrZnoblad zrdis Camorecxvisa da dazianebis risks am periodSi. • gamoiyeneT gare Txrilebi raTa aucileblobis SemTxvevaSi gaakontroloT zedapiruli wyali, magram Tavi aarideT mis zogad gamoyenebas radgan isini axdenen wylis dinebis koncentracias da moiTxovs rom gza iyos minimum erTi metriT farTe. SeqmeniT struqturebi, gaiyvaneT bermebi an Txrilebi, raTa wyali gavides gzidan arxebSi. • daamontaJeT xSiri gadamyvani struqturebi, rogoricaa wylis kalapotebi, raTa wyali gadavides gzidan da Seamciros wylis dagubeba. • daamontaJeT drenaJis gadasasvlelebi raTa wyali gavides mTaSi mimavali gzidan qveviTken mimavali gzis mxares. Tu gamoiyenebT sadrenaJo milsadenebs, daicaviT miRebuli zomebi da standartebi. sadac Znelia gansazRvro dineba, gamoiyeneT foni, da daferdebebi romelsac SeuZlia gauZlos nebismieri dinebas da ara midrekili gaWedvis mimarT • gamSvebi Txrilebis mowyoba (SigniT da gareT) patara qvis wvrili RorRiT, da / an horizontalurad moTavsebuli vegetaciis barierebi raTa daixarjos energia da xeli SeeSalos wyalsadinari arxebis Seqmnas an gafarToebas. • daamontaJeT drenaJis gamosarTavebi xSiri intervalebiT da gaWimeT gamosarTavi wyalsadinari sakmaod Sors raTa wyalma SeZlos miwaSi Tanabrad Casvla. • gaakeTeT drenaJis Txrilebi an bermebi mTisken mimaval ferdobebze raTa wyali gaedinos gzidan Sors. • vizualuri adgilis Semowmeba drenaJis problemebisaTvis, maT Soris wylis akumulacia gzis zedapirebze, gansakuTrebiT pirveli didi wvimebis Semdeg Semdgomi reabilitacia wvimiani sezonis damTavrebis Semdeg. • drenaJis struqturebisa da Txrilebis maT Soris sadrenaJo milebis monitoringi da maTi SenarCuneba. sadrenaJo milebisa da arxebis gasufTaveba leqis gamodevna. • daamontaJeT droebiTi Camorecxvis makontrolebeli maxasiaTeblebi rodesac mudmivis damontaJeba igvianebs. gamoiyeneT Camorecxvis programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 266 gamakontrolebeli RonisZiebebi bermebi an barierebi. • iseTi, rogoricaa Tivis Sekvrebi, mcenareebis dargviT ferdobebi gaamyareT. imuSaveT agronomebTan erTad raTa daadginoT adgilobrivi saxeobebi, SeafasoT fesvis siZliere, daadginoT adgilmdebareobis Sesabamisoba. SeqmeniT sanergeebi proeqtis farglebSi. arAgamoiyeneT araadgilobrivi vegetacia. masalis gatana • moSaleT Zvel gzebze zedapiris masalebi. aucileblobis SemTxvevaSi moacileT da gaTavisufldiT zedapiris masalebsgan (mag. asfalti), da adrindeli bilikis gafxvierebuli niadagsgan raTa daaCqaroT vegetaciis regeneracia. • moaxdineT im narCenebis segregacia romelic SeiZleba xelaxla iqnas gamoyenebuli an gadamuSavebuli • narCeni masalebis saTanado adgilas gatana. • narCeni masalebis damarxvis minimumamde dayvana. • Tu narCenebi daimarxeba adgilze, moerideT samarxi ormoebis sasmeli wylis wyaroebis zemoT ganlagebas, rogoricaa Webi. ormoebi unda mopirkeTebuli iyos uJonav masalebisgan (mag. Tixa an celofani) • Tu narCenebi samSeneblo obieqtze Caifloba, moerideT samarxi ormoebis ganTavsebas iq, sadac gruntis wylebis done maRalia an miwisqveSa geologiuri warmonaqmnebi gruntis wylis dabinZurebis saSiSroebas qmnis. Tu ar aris alternatiuli adgili maTi ganTavsebisaTvis darwmundiT, rom ormobi aRWurvilia gaumtari masaliT. mavne masalebi • ar gamoiyenoT azbestis Semcveli masala USAID-is mier dafinansebul proeqtebSi. • ar gamoiyenoT herbicidebi USAID- is mier dafinansebul proeqtebSi winaswari werilobiTi Tanxmobis gareSe. • ganaTavseT gamxsnelebi, sapoxi masalebi, navTobi, da sxva naxevrad saSiSi da saSiSi siTxeebi moniSnul adgilas saTanado meoradi tevadoba rom ar daiRvaros. SeamowmeT tvirTis sawyobi rezervuarebis da cilindrebis sisufTave, da damcavi sarqveli navTobisa da sawvavis maragze. • aaSeneT saTanado saTavso nagebobebi tvirTis sawyobi rezervuarebis da masalis sawyobebis garSemo, raTA Tavidan aiciloT wylis nakadis Serweva . • moepyariT, SeinaxeT, ixmareT da daamuSaveT safirmo masalebi mwarmoeblis instruqciebis da rekomendaciebis Sesabamisad. • SeadgineT protokolebi transportis remontis aobaze, im SemTxvevaSi Tu saWiroa misi SekeTeba da sawvaviT momarageba sadme sxvagan an Tu saWiro gaxda misi gadaxurva gaumtari zedapiriT , magaliTad programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 267 plastikatiT. ar dauSvaT sarisko masalebis danestianeba. daakaveT gaJonvebi qsoviliT an xis CaqlibiT. dawviT gamoyenebuli sawvavi, romlis meoradi gamoyeneba ar SeiZleba, romelic ar Seicavs mZime metalebs da aalebadia. • miiReT specialuri zomebi namsxvrevebis, navTobis, sawvavis, qviSis cementis da msgavsi saziano masalis gaJonvis / danestianebis TAvidan asacileblad. • daamontaJeT cementis Suasadebi, drenaJis arxebi da navTobis/wylis gamyofebi im adgilebSi sadac regularulad Catardeba transportisa da mowyobilobis remonti da sawvaviT momarageba • Tavidan aicileT sawvavis rezervuarebis gaJonva monitoringis da sawvavis doneebis, gadazidvebis da xmarebis SemowmebiT, SeamowmeT milebi da sakvanZeebi gaJonvaze, SeamWidroveT generatoris sawvavis xazebi da ar dauSvaT mTAvari sawyobis da transportis rezervuarebis. gadatvirTva . g) standartuli pirobebi wylisa da gamdinare wylebisaTvis ganTavsebis standartuli pirobebi • ganaTavseT wylis momaragebis mowyobilobebi ise, rom minimumade daviyvanoT dabinZurebis SesaZlebloba, gaviTvaliswinoT arsebuli da SesaZlo momavali miwis gamoyenebis modeli wylis maragSi. mag: Wis Tavis an zeda wyalgamyofis dacva. • ganaTavseT gamdinare wylebis mowyobilobebi ise rom minimumamde daviyvanoT wylis maragis wyaroebis dabinZurebis SesaZlebloba, da raTA avaridoT mosaxleoba Camorecxili wyliT motanil dabinZurebul nivTierebebs. • moerideT wylis maragis da gamdinare wylebis mowyobilobebis ganTAvsebas im adgilebSi sadac mosalodnelia wyaldidoba. • ar ganaTavsoT wylisa da gamdinare wylebis mowyobilobebi im adgilebSi sadac arsebobs niadagis stabilurobis problema, iseTi rogorcaa niadagebis Camocureba. • ganaTavseT gamdinare wylebis mowyobilobebi adgilobrivi mosaxleobisagan moSorebiT. • aaSeneT sapirfareSoebi da msgavsi sanitaruli kvanZebi wylis Webis qvemoT. saWiroebis SemTxvevaSi SeafaseT misi siRme miwisqveSa wylebis donesTan sezonuri meryeobis CaTvliT. sapirfareSoebi ar unda aSendes adgilebSi sadac miwisqveSa wylebis done mcirea an zedapiruli naleqebi wyals dabinZurebis saSiSroebas uqmnian. • SeimuSaveT masalebis ganTavsebis delikaturi strategia, romelic iTvaliswinebs Tu ra gavlenas moaxdens masalebis ganTavseba xeebze, Waobian adgilebze da mdinareebze, mcenareebze da cxovelebze, da mniSvnelovan istoriul da arqeologiur resursebze. moerideT an SeamsubuqeT mavne zemoqmedeba am resursebze. proeqtirebis standartuli pirobebi programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 268 • daaproeqteT wylis momaragebis mowyobilobebi ise, rom daculi iyos wylis xarisxi, minimumade iyos dayvanili dabinZurebis SesaZlebloba, da maqsimalurad SeamcireT maTi eqsploataciis da remontis xarjebi. • daproeqteT gamdinare wylebis mowyobilobebi ise rom minimumamde daviyvanoT wylis maragis dabinZurebis SesaZlebloba da ar davuSvaT misi moxmareba adamianebis mier, da maqsimalurad SeamcireT maTi remontisa da eqsploataciis xarjebi. • maqsimalurad SeamcireT kanalizaciis gamtarobis unari romelic Tavs iCens misi SeerTebisas gamdinare wylebis axali milebis da arxevis nagebobasTan. • Sadac sapirfareSoebia aSenebuli, gamoiyeneT gaumjobebsebuli ventilaciis sistema, romelic agvacilebs infeqciis gadamtani mwerebis gavrcelebas. standartuli samSeneblo pirobebi • daaweseT da daicaviT mSeneblobis grafiki romelic amcirebs mSeneblobis adgilas mimdinare Cveuli aqtivobebis Sewyvetas. • gaagzavneT mSeneblobis grafiki da transportis moZraobis ganrigi mSeneblobis moedanze. • satvirTo manqanebi da sxva mSeneblobisaTvis aucilebeli danadgarebi gamoyeneT ise rom minimumamde Semcirdes xmauri, sagzao moZraobis Seqyveta da mtveri • SeimuSaveT da ganaxorcieleT muSebis janmrTelobis da usafrTxoebis zomebi rogorc mSeneblobis ise remontisa da eqspluataciis etapebze. • adgilebSi sadac garemos SesaZloa ziani miayenoT, aucilebelia dokumentacia da foto masala rekonstruqciamde da mSeneblobis Semdeg. • Tavidan aicileT gruntis Cawola da mSeneblobis stabilizaciis problemebi saZirkvelis swori amoTxriT da gruntis rezervis sworad moxmarebiT. • amovsebisas erideT segregirebuli masalebis jibeebs, unda iyos kargad profilirebadi masalebi, romelTa dakompaqteba moxdeba aRierebuli standartebis mixedviT. • ormoebis da karierebis amovseba obieqtis datovebamde, Tu araa alternatiuli gegma mocemuli obieqtisTvis. • ar dauSvaT gruntis rezervSi wylis nakadis SeRweva. • daaweseT droebiTi wylis Camorecxvis kontroli da nalewebis Sekavebi zomebi rodesac mudmivi naleqebi an uvargisia an SeCerebuli. • ganaTavseT droebiT sanitaruli kvanZebi mSeneblobis adgilas • SeadgineT protokolebi transortis remontis Taobaze, raTaA akontroloT zeTiT, navTobiT an sawvaviT dabinZureba. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 269 • aaSeneT Semkrebi arxebi, navTobis an Slamis Sesakaveblad, kerZod im adgilebis garSemo sadac xdeba transportis garecxva da misi sawvaviT momarageba. • aaSeneT saTanado saTavso nagebobebi tvirTis maragis sawyobebis da masalis sawyobebis garSemo maTSi wylis nakadis SeRWevis Tavidan asacileblad. • aaSeneT rezurvuarebi an sxva gamyofebi SlamiT saves masalebisaTvis sanam davuSvebT maTi mniSvnelovani nakadis SeRwevas mdinareSi. • ar daabinZuroT wylis arxebi samSeneblo masalebiT. • SeZlebisdagvarad dafareT dagrovili samSeneblo masalebi. • SeamcireT damabinZurebeli nivTierebebis gavrceleba. • moepyariT, SeinaxeT, ixmareT da daamuSaveT safirmo masalebi mwarmoeblis instruqciebis da rekomendaciebis Sesabamisad. • gamoiyeneT saRebavi, saprialebeli masala romelic ar Seicavs tyvias. • SeamcireT gamxsnelis Semcveli saRebavis gamoyeneba • SemoiReT zomebi mSeneblobis adglze warmoqmnili nagavis kontrolisTvis da SemcirebisaTvis. • gamoyaviT narCenebi romelTa xelmeore gamoyeneba SesaZlebelia • waiReT nagavi saTanado adgilobri nagavsayrelebze. • SeamcireT narCenebis wva • Tu nagavi CaiTxreba mSeneblobis adgilas, maTi saTAve unda daifaros gaumtari nivTierebiT (Tixa, polieTileni) • Tu nagavi mSeneblobis adgilas Caifloba, moerideT nagvis ormoebis ganTavsebas iq, sadac miwisqveSa wylis done maRAlia an miwisqveSa geologia miwis wylis dabinZurebis saSiSroebas qmnis. Tu ar aris alternatiuli adgili maTi ganTAvsebisaTvis darwmundiT, rom ormob aRWurvilia hermetuli masaliT. • moarideT dabinZurebuli wyali sabanao sarecx adgilebs. • gadaamuSaveT gamdinare wylebi SeZlebisdagvarad • adgilidan moacileT mitovebuli sadrenaJo milebi wylis dabinZurebis TAvidan asacileblad • gamoiyeneT riyis qva, xreSi, an betoni saWiroebis SemTxvevaSi drenaJis struqturebis eroziia tavidan asacileblad dawesebuli standartebis Sesabamisad. • awarmoeT gabzaruli sawyobi struqturebis, gatexili milsadenebis da msgavsi struqturebis monitoringi gaJOnvis TAvidan asacileblad. • ar gamoiyenoT azbestis Semcveli milebi • SecvaleT tyviis milsadenebi da kvanZebi sasmeli wylis momaragebis sistemaSi. • gauwieT saTAnado dacva Wis saTAves dabinZurebisagan. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 270 • ar dauSvaT saqoneli uSualod wylis maragTan saZovrad • ar misceT neba cxovelebs dalion pirdapir wylis maragebidan Tu es maragebi SemdgomSi ar damuSavdeba. • sanapiro midamoebSi ar dauSvaT mlaSe wylis SeRweva da Wis dabinZureba. • darwmundiT rom wvimis wyali Ceadineba Casaden milSi an Seabamis struqturaSi. • gauwieT monitoringi drenaJis da Casaden milebs, ar dauSvaT maTSi namsxvrevebis SeRWeva • SeagroveT da Tavidan moicileT Camdinare wylebis gadamamuSavebeli mowyobilobebidan darCenili talaxi, daSvebuli sixSiriT. • talaxi daagroveT adgilobrivi xelisuflebis mier am miznisaTvis gamoyofil adgilebSi . • SeamowmeT talaxi metalebze, paTogenebze da sxva Sesabamis Semadgenel nawilebze mis sasuqad gamoyenebamde. • ganaaxleT da xelaxla dargeT mcenareebi da niadagis fena SeZlebisdagvarad. • aRadgineT mcenareuloba mSeneblobis procesSi dazianebul adgilebSi. ar SewyvitoT eroziis sawinaaRmdego zomebi sanam mcenareulobis aRdgenis procesi ar dasruldeba. • SesaZlebisdagvarad, moawyveT mSeneblobis adgili adgilobrivi pirobebis Sesabamisad. standartuli operirebisa da eqspluataciis pirobebi • rogorc wesi, wylisa da gamdinare wylebis infrastruqturis gaumjebeseba ar finansdeba Tu ar aris operirebisa da eqspluataciis debulebebi. • Sida proeqtebis dros unda momzaddes operirebisa da eqspluataciis saxelmZRvanelo sanam daiwyeba wylis an gamdinare wylebTan dakavSirebuli operaciebi • miaqcieT yuradReba finansur da sistemur energiis sakiTxebs operirebisa da eqspluataciis gegmebSi. damatebiTi standartuli pirobebi sasaklaoebisaTvis • mSrali da Txevadi komponentebi gamocalkeveba (gamdinare wylebi, sisxli da sxva siTxeebi) narCenebi gatanamde. • xelaxla gamoiyeneT nebismieri narCeni romelic Sesaferisad SeiZleba iqnas gamoyenebuli • SeagroveT myari narCenebi konteinerebSi maT gadasagzavnad nebadarTuli gadamuSavebis sanaxSi da Tu SesaZlebelia ganTavsebis mowyobilobaSi. • daamuSaveT Txevadi Casadeni an anaerobul an aerobul tboris sistemiT an gadagzavneT gamdinare wylebis gadamuSavebis programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 271 mowyobilobaSi, romelic SeZlebs am specialuri nivTierebebis damuSavebas. damatebiTi standartuli pirobebi jandacvis klinikebisa da samedicino dawesebulebebisTvis • ar CauSvaT saSiSi da qimiuri narCenebi kanalizaciebis sistemebSi. • SevagrovoT da movaSoroT narCenebi pacientebs romlebis mkurnaloben toqsikuri wamlebiT. • ganacalkeveT da desinfeqcia gaukeTeT qoleriani avadmyofebis ganavals Carecxvamde. • dezinfeqcia gaukeTeT sisxls mis kanalizaciaSi Carecxvamde Tu ar aris gamdinare wylebis adeqvaturi gadamuSavebis mowyobiloba. • wylis xsnari, SedarebiT msubuqi farmacevtuli naerTebi, rogoricaa vitaminis xsnarebi, xvelebis sawinaaRmdego sirofebi, Sidavenuri xsnarebi, Tvalis wveTebi (magram ara antibiotikebi) SeiZleba gaixsnas wylis did raodenobaSi da Semdeg CAirecxos Sesabamis sakanalizacio sistemebSi. • dauSvebelia qimiuri narCenebis Camarxva sadac aris gruntis wylis dabinZurebis SesaZlebloba. d) standartuli pirobebi mcire zomis sarwyavi proeqtebisaTvis sarwyavi sistemis gaumjobeseba rogorc wesi, mcire zomis sarwyavi proeqtebi unda iyos daproeqtebuli ise rom miaRwios an xeli Seuwyos zogierT an yvela qvemoT xsenebul miznebs: • wylis ukeTesi menejmenti, romelic moicavs wylis maRAl efeqturobas da ufro cota wylis danakargs. • wylis ukeTesi xarisxi. • naklebi leqis warmoSoba. • naklebi Carecxva. • naklebi datborva niadagis salinizacia. • gaumjobesebuli sarwyavi sistema misi SenarCuneba. • jansaRi pirobebi derivaciaze momuSave muSaxelisaTvis . specifikuri qmedebebi romelic SeiZleba iqnas gamoyeneuli raTa Tavidan aviciloT an SevamciroT garemoze uaryofiTi zemoqmedeba mcire masStabis saderivacio proeqtebiT rogoricaa: wylis gamoyenebis efeqturoba • wylis kontrolis gaumjobeseba arxiTa da kaSxlis kargi proeqtiT. • ar dauSvaT namsxvrevebis SeRweva arxebSi, regulatorebSi, modulebSi da wylis nakadebSi. • wylis maragis damateba sadac wyali sezonurad klebulobs. • wylis siRrmis konsistenciis gaumjobeseba miwis gaTanabreba programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 272 • darwmundiT mosavlis vargisianobaSi xelmisawvdomi wylis maragis mixedviT • miwis wylis cxrilebis monitoringi morwyvisas. • termerebisa da sistemis operatorebis treiningi Tu rogor gaaumjobeson wylis gamoyenebis efeqturoba. wylis danakargi • SeZlebisdagvarad gamoiyeneT sawveTi sarwyavi. • SeZlebisdagvarad gamoiyeneT milsadeni, arxebis magivrad. • kanalebis gamoyenebisas, SeimuSaveT standartebi romelic amcirebs aorTqlebas • daaproeqteT SedarebiT viwro da Rrma arxebi • daxureT Ria arxebi. • SemoxazeT arxebi raTa SeamciroT wylis danakargi filtraciis meSveobiT. • arxebSi sisufTavis dacviT da maTSi mcenareulobis aRmocenebis sawinaaRmdego zomebis miRebiT, SeamcireT jamuri aorTqleba. • awarmoeT gabzaruli arxebis, datvreuli milsadenebis da msgavsi infrastruqturis monitoringi da SekeTeba gaJonvis Tavidan asacileblad. • SeamcireT aorTqleba centralur sayrden wertilebze da sarwyav sistemebSi da morwyeT dRis yvelaze gril dros . • CautareT treiningi fermerebsa da sistemis operatorebs da aswavleT Tu rogor Seamciron wylis danakargi. wylis xarisxi • gamoiyeneT proeqtirebis standartebi romelic amcirebs naleqebis dagrovebas sarwyav wyalSi. • wylis xarisxis parametrebis dadgena da monitoringi maTi zianis dadgena mosavalze da adamianebis janmrTelobaze • CautareT treiningebi fermerebsa da sistemis operatorebs imaSi Tu rogor unda gaaumjobeson wylis xarisxi. erozia • gamoiyeneT terasireba da msgavsi teqnika miwis zedapiris eroziis Sesamcireblad • dagegmeT mowyobilobebi romelTa saSualebiTac SeZlebT eroziis Semcireba iq sadac es problemas warmoadgens (mag sadrenaJo milebi, gradientis Seqmna, sakontrolo nagebobebi). • CautareT treiningi fermerebs da aswavleT Tu rogor Seamciron miwisa da mowyobilobebis erozia datborva da damarilianeba • gruntis wylis donis da marilianobis monitoringi. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 273 • gamoiyeneT Sesasxurebeli an sawveTi sarwyavi sistema sadac SesaZlebelia. • sistemis drenaJis gaumjobeseba • fermerebis treiningi raTa gaacnobieron datborvis da damarilianebis problemebi. operireba da eqspluatacia • rogorc wesi, dafinanseba sairigacio infrastruqturis gasaumjobeseblad ar unda ganxorcieldes Sesabamisi operirebisa da eqspluataciis debulebebis ar arsebobis SemTxvevaSi. • daaweseT saeqspluatacio momsaxurebis saTanado grafiki inspeqciisaTvis da angariSis CabarebisaTvis. • periodulad gadaixedos sistemis komponentebi raTa davrwmundeT rom igi Seesabameba Tavdapirveli teqnikuri proeqtis kriteriumebs efeqturi operirebisTvis da wylis Tanabari wylis gadanawilebisaTvis. • momzaddes operirebisa da eqspluataciis saxelmZRvanelo mizanSewonilia, sanam sarwyavi sistema amuSavdeba. • operirebisa da eqspluataciis gegmebi mimarTuli unda iyos finansur da sistemis energo sakiTxebze. sadac adamianis janmrTeloba • wyalTan dakavSirebuli daavadebebis gadamtanebi sarwyavi sistemasTan asociaciaSi da sistemis gaumjobesebis proeqti am gadamtanebis Sesamcireblad • argamoiyenoT sairigacio wyali sasmelad. • gaiyvaneT arxebi da Txrilebi • dafareT, an milebSi gauSviT wyali sadac SesaZlebelia. • Tavidan aicileT Waobis an damdgari wylis Cadineba iq, sadac vegetacia da daavadebis veqtorebi gacilebiT advilad yalibdeba. • gamoiyeneT misadagebis Sefardeba damdgari wylis adgilebis warmoSobis Tavidan asacileblad . • ar dauSvaT arxebSi sarevela balaxis, naleqebisa da lokokinebis gaCena. • aqtiurad akontroleT daavadebis gadamtanebi. • fermerebisa da sistemis operatorebis treiningi raTa maT icodnen da gamoiyenon sistemebis maxasiaTeblebi, ramac sesaZloa uaryofiTad imoqmedos adamianis janmrTelobaze. sarwyavi sistemis sxva pirobebi • arxebis daproeqteba dinebis Sesabamisi siCqaris SesanarCuneblad. • dagegmeT arxTan misasvlelebi gawmendis, naleqis mocilebis da daavadebis gadamtanebze kontrolis gansaxorcieleblad. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 274 • dagegmeT arxis gadamkveTi struqturebi Sesabamisi intervalebiT. • arxis dabal boloSi dagegmeT farebis damontaJeba dreanajisTvis. • ar gamoiyenoT azbestis Semcveli masalebi USAID-is mier dafinansebuli proeqtebisTvis. • mimwodebel sistemaSi SecvaleT tyviis milebi da SeerTebebis adgilebi. e) xxva standartuli samSeneblo pirobebi samSeneblo grafikis SemuSaveba da Sesruleba, rac samuSao obieqtze normaluri saqmianobis uwyvetobas uzrunvelyofs. • gaakariT samSeneblo da Secvlili saavtomobilo gadaadgilebis ganrigi obieqtze. • moaxdineT satvirTo manqanebis moZraobis da sxva samSeneblo saqmianobis koordinacia xmauris saavtomobilo moZraobisa da mtvris warmoqmnis minimumamde dasayvanad. • iq, sadac SeiZleba warmoiqmnas mniSvnelovani zemoqmedeba garemoze, gadaiReT mSeneblobis win da misSemdgom mdgomareobis fotosuraTebi. • ormoebis amovsebisas unda veridoT segregirebuli masalis jibeebs, masala unda iyos kargad profilirebuli da dadgenili standartebis Sesabamisad dakompaqtebuli. • gamoiyeneT eroziis sakontrolo da naleqis Semakavebeli droebiTi zomebi, Tu mudmivi araa xelmisawvdomi an gadadebulia. • gamoiyeneT milis Casadebi Sesabamisi masalebi da saTanadod dafareT milsadeni. • saWiroebisamebr gamoiyeneT damsxvreuli qvebi, xreSi an betoni gdinebis adgilas sadrenaJo struqturebis eroziis Tavidan asacileblad dadgenili standartebis mixedviT. • ar dauSvaT, rom cxovelebma wyali dalion pirdapir wylis wyaroebidan. • sanapiro zonebSi uzrunvelyaviT dasaSvebi daSoreba mlaSe wylis SemoWrisa da Wis dabinZurebis Tavidan asacileblad. • darwmundiT, rom daRvrili da wvimis wyali Caedineba Semwov sadinarSi an eqvivalentur struqturaSi. • aRadgineT mSeneblobisas dazianebuli mcenareuli safari. ar moxsnaT eroziis sawinaaRmdego sakontrolo saSualebebi, mcenareuli safaris aRdgenamde. • ramdenadac praqtikulad misaRebia, moawyveT samSeneblo obieqtebi adgilobrivi pirobebis Sesabamisad eqskavacia/ karierebi • Tavdapirvelad gamoiyeneT gzis moWridan miRebuli masala vinaidan igi warmoqmnis gamZle kompleqss rogorc zedapiris stabilizaciis aseve Camorecxvis kontrolisaTvis da aris Zalian iafi. • Sesabamisad ganaTavseT Robe gaTxrili karierebis garSemo. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 275 • darwmundiT rom eqskavacias Tan axlavs kargad-daproeqtebuli drenaJi TxrilSi Cadinebis gasakontroleblad. . • SeimuSaveT specialuri procedurebi zedapiruli gruntis Sesanaxad da ormos daxurvisa da formis aRdgenisTvis gaTxriTi samusaoebis dasrulebis Semdeg. CarTeT gegmebi segregaciuli xreSis da karieridan miRebuli masalis samomavlo gamoyenebisTvis aTvis xarisxiani da SesaZlebeli gamoyenebis SesaZleblobiT momavalSi. sadac saWiroa, CarTeT vegetaciis aRdgenis RonisZiebebi dargvisa da daTesvis gziT, niadagis eroziis da gaadsdeni adgilebis warmoqmnis Sesamcireblad da vizualuri efeqtis gamosasworeblad. • adgilobriv TemTan karieris ormoebis SenarCunebis sakiTxi wylis dasagrovebel gubeebad marcvleulis mosarwyavad an msgavsi moxmarebisaTvis. Ddaavadebis gadacemis sakiTxebi da ormoSi dagrovili wylis moxmarebis akrZalva adamianisaTvis, xolo dabanvisa da tanisamosis gasarecxad moxmareba unda wamoiwios pirvel planze. • aRadgineT adgili ise rom igi gamosadegi iyos xangZlivi gamoyenebisaTvis mopovebiTi samuSaoebis dasrulebis Semdeg. • amoavseT da/ an aRadgineT karierebi da qvis samtexloebi obieqtis datovebamde im SemTxvevaSi Tu ar daigegmeba am obieqtebis gamoyenebis alternatiuli varianti. masalebis Senaxva da mopyroba • daadgineT adgilebi gaTxriTi samuSaoebis Sedegad amoRebuli da samSeneblo masalebis droebiTi /mudmivi SenaxvisaTvis. • wylis arxebis samSeneblo masalebiT dabinZurebisagan dacva. • SeadgineT protokolebi transportis remontisaTvis, cximiT, zeTiT da sawvaviT dabinmZurebis kontrolisaTvis. • koleqciuri arxebis aSeneba romelsac mivyavarT zeTis da / an SlamiT, kerZod garSemo farTi romelic gamoiyeneba manqanis gasarecxad an sawvavis Casasxmelad. • Seasbamisi Semakavebeli nagebobis aSeneba maragis didi rezervuarebis da masalis Sesanaxi adgilis garSemo, sawyobis gaJonvisgan dasacavad. • rezervuarebis an sxva gamyofebis aSeneba Slamiani masalisaTvis maTi wylis nakadSi gaSvebamde. • SesaZleblobisdagvarad dafareT dalagebululi samSeneblo masalebi. • SeamcireT miwimiwis dabinZurebis gavrceleba • qarxnuli masalebis gadacema, Senaxva, gamoyeneba da damuSaveba mwarmoeblis instruqciebisa da rekomendaciebis Sesabamisad. • samSeneblo narCenebis segregacia, rac SeiZleba iqnas gadarCenili, xelaxla gamoyenebuli. • samSeneblo narCeni masalebis Sesabamis adgilze waReba. • narCeni masalebis damarxvis minimumamde dayvana. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 276 • Tu samSeneblo narCeni daimarxeba obieqtze, samarxi ormo ar unda iyos sasmeli wylis wyaroebidan, rogoricaa Webi, zemoT ganlagebuli. Txrilebi unda daifaros gaumtari masaliT (mag: Tixa an polieTileni). • Tu samSeneblo narCeni daimarxeba obieqtze ar amoTxaroT samarxi ormoebi iq, sadac gruntis wylis done aris maRali an miwisqveSa geologiurma warmonaqmnebma SesaZloa daabinZuros gruntis wyali. • Tu xelmisawvdomi ar aris alternatiuli adgili, darwmundiT rom Txrilebi amopenilia gaumtari masaliT. adamianis jamrTelobisa da muSa xelis usafrTxoeba mSeneblobis periodSi • muSebis saTanado usafrTxoebis • muSebis dacva dazianebebisagan an Camovardnili qvebisgan, niadagis dacurebisagan da mewyerisgan. • gamoikvlieT mSeneblobis adgilidan moSorebuli teritoria personalis gansaTavseblad. • SeinarCuneT banakis minimaluri zoma. • mSenebare obieqtebze droebiTi sanitaruli nagebobebis gakeTeba. • pirveli daxmarebis aRmoCenis saSualeba obieqtze aRWurvilobiT uzrunvelyofa. programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 277 danarTi T – gamoyenebuli literatura alaznis Walebis marTvis gegma (jer gamoqveynebuli araa), 2005. saqarTvelos atlasi, 1964. saqarTvelos biologiuri da landSafturi mravalferovneba, beruCaSvili n., 1995. saqarTvelos fizikuri geografia, beruCaSvili n., 1996 saqarTvelos frinvelebi, jordania r., boeme r., 1999. kavkasiis garemosdacviTi Sefaseba (CEO), GRID-Tbilisi, 2002. Woroxis deltis menejmentis gegma, WNCC, 2006. alaznis Walebis konservaciis menejmentis gegma, saqarTvelos daculi teritoriebis programa, 2005 (jer gamocemuli araa) saqarTvelos enciklopedia, 1964. saqarTvelos mdinareebisa da tbebis iqtio-fauna, elaniZe, r., 1988. baqo-Tbilisi-jeihanis garemosdacviTi da socialuri zemoqmedebis Sefaseba (ESIA); 2000. gaerTianebuli erebis sursaTisa da soflis meurneobis organizacia (FAO), FAO's sainformacio sistema wylisa da soflis meurneobis Sesaxeb, 1997. gadaSenebis piras myofi veluri florisa da faunis konvenciis CITES-s nusxaSi mocemuli informacia saqarTvelos florisa da faunis Sesaxeb, 2001. veluri bunebis dcvis msoflio kavSiri (IUCN) gadaSenebis safrTxis winaSe myofi saxeobebis nusxa, 2000. saqarTvelos flora, kecxoveli n., 1959. alaznis dablobze gavrcelebuli frinvelTa ruka, saqarTvelos daculi teritoriebis programa, 2005 javaxeTis zeganis tbebis (xanCali, bugdaSeni, madatafa) menejmentis gegma, 2000. saqarTvelos daculi teritoriebis ruka, WWF, 2005. saqarTvelos seismuri ruka, biofizikis departamenti, 2006. saqarTvelos niadagis tipebis ruka, GRID-Tbilisi, 2000. saqarTvelos mcenareuli safari, naxucriSvili g., 1999. saqarTvelos biomravalferovnebis strategia da marTvis gegma (NBSAP) saqarTvelo, 2005. saqarTvelos erovnuli garemosdacviTi moqmedebaTa gegma (NEAP), 2000. samxreT kavkasiis mdinareTa monitoringi NATO-OSCE, 2004-2005. saqarTvelos wiTeli nusxa, 2000. garemosdacviTi mdgomareobis mimoxilva (EPR), UNECE, Geneva, 2003. saqarTvelos daculi teritoriebis Sesaxeb moxseneba (gamouqveynebeli), daculi teritoriebis centri, 2006 programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 278 saqarTvelos geo-usafrTxoebis mimoxilva, (gamoucemeli), garemos monitorinisa da programirebis centri, garemosa da bunebrivi resursebis dacvis samnistro 2005. saqarTvelos garemos mdgomareoba (SOE), GRID-Tbilisi, 1999. kavkasiis amfibiaTa ekologia da ganawileba, TarxniSvili d., 1996 UNEP/GRID-Arendal, kavkasiis garemosdacviTi mimoxilva, 2002. UNDP/SIDA, transsasazRvro degradaciis Semcireba mtkvar-araqsis auzSi, 2005. gaerTianebuli erebis organizacia, iohanesburgis samiti 2002, saqarTvelos mimoxilva, 2002. USAID/Caucasus - DAI, wylis resursebis menejmenti samxreT kavkasiaSi, 2003. monacemebi, gamoyenebuli socioekonomikur mimoxilvaSi nergeTis, kexijvaris da fSavelis Temis ganviTarebis strategiuli gegma informacia mogvawoda Temis gamgebelma (adgilobrivi admnistraciis ufrosi). saqarTvelos soflis meurneoba 2004, Tbilisi, 2005. (www.statistics.ge) saqarTvelos saojaxo meurneobebi, 2003-2004ekonomikuri da statistikuri kvleva, Tbilisi, 2005. (www.statistics.ge) saqarTvelos saojaxo meurneobebis statusi, 2002 , Llari derSemi dairakli sakandeliZe, 2002. siRaribis monitoringi saqarTveloSi, wliuri moxseneba 2000, (statistikuri da analitikuri kvleva), 2001. monacemebi gamoyenebuli kulturuli resursebis mimxilvaSi monacemebi mgvawoda profesorma Tamaz dvalma, saqarTvelos enciklopediis istoriuli da kulturuli Zeglebis mimoxilvis gamomcemlobis ufrosma, aseve, batonma avTandil Tordiam, zugdidis muzeumis direqtorma da ozurgeTis regionuli muzeumis yofilma direqtorma istoriul-geografiuli eqspedicia saqmcxeSi 1986-1990, devi berZeniSvili (xelnaweri). istoriul-geografiuli eqspedicia raWaSi 1986-1990, devi berZeniSvili (xelnaweri). saqarTvelos arqiteqtura: dokumentaluri foto-arqivi, 1997. mogzauroba samcxe-javaxeTSi, giorgi boWoriZe, 1992. raWa-leCxumis istoriuli Zeglebi,giorgi boWoriZe, 1994. abaSisa da martvilis raionebis geografiuli saxelwodebebi, eliava, g., 1986. istoriul-geografiuli eqspedicia kaxTSi, 1982-1988, malxaz futkaraZe, (xelnaweri). saqarTvelos istoriul-kulturul ZeglTa mimoxilva, v. 2, 2004 istoriuli da kulturul ZeglTa mimoxilva, v. 5, 1990 programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 279 veb. gverdebi saqarTvelos statistika www.statistics.ge programuli garemosdacviTi Sefaseba _ energetikis ganviTareba soflad programa saqarTveloSi 280
Documenti analoghi
agraruli saq-yda-39.indd
momxiblavia, dasaxlebuli obieqtebis umetesoba adgilobrivi resursebis safuZvelze avtonomiuri energomomaragebiT unda iyos
uzrunvelyofili. cxadia, am midgomas aqvs mTeli rigi upiratesobebi: ase magali...
saqarTvelos ekonomikis mimarTulebebi sarCevi
miTiTebulia yvelgan, sadac ki es SesaZlebeli iyo. gansakuTrebiT unda aRiniSnos,
rom
informaciis
momwodeblebTan
mWidro
TanamSromlobis
(regularuli
konsultaciebis) da maTi mxardaWeris gareSe am mimoxi...