171 (962.17 KiB)
Transcript
171 (962.17 KiB)
01/04 02/04 03/04 04/04 05/04 06/04 annada 15 Glion pretsch frs. 45.–/onn 07/04 08/04 09/04 10/04 11/04 12/04 4 01/05 02/05 3 5 03/05 04/05 05/05 06/05 07/05 20 08/05 16 10/05 11/05 11 02/06 19 10 12/05 01/06 15 12 09/05 14 13 2 22 23 1 9 17 18 21 6 24 03/06 04/06 25 05/06 06/06 07/06 8 7 30 28 08/06 09/06 10/06 27 26 11/06 01/07 02/07 29 31 03/07 04/07 05/07 32 06/07 33 07/07 09/07 54 50 46 41 57 45 37 47 34 44 10/07 11/07 51 36 12/07 01/08 42 35 02/08 48 49 60 53 43 52 55 56 03/08 04/08 05/08 40 06/08 38 07/08 39 09/08 10/08 11/08 gieus Traumschiff e CSI en Surselva Scolina da Superstars en il CUssegl Federal Punts batta vinavant. Na, nus n’essan betg malcuntents! 12/08 01/09 1 58 59 cuntegn 171 Editorial 171 da Silvana Derungs Gis gidan alla creativitad gis da tgertas Cura tg’ia geva anc ainten la prima ra giuievans prest da mintga pôssa gis. I dava en taimp tgi tots, scolars e scola ras dall’amprema anfignen seisavla classa, giuievan bull e lader. Nous ans rimnavans davant scola e clamavans: «Tgi less far bull e lader, chel dess neir na cò!» «Gis» è en pled mecta vast. I dat bleras dif ferentas schorts da gis. Per exaimpel: gis da tgertas, gis da cumpagneia, gis da tavla, gis da computer, gis da gameboy, gis da play station, gis d’unfants e gis da sport e gim nastica. Matagn dattigl anc bler daples gis, ma nous ans lagn fatschentar cugls gis da tgertas (tgertas da jass). da Tanja e Flurina Augustin da Catrina Waldegg Editorial da Silvana Derungs 2 Gis gidan alla creativitad da Catrina Waldegg 3 Gis da tgertas da Tanja e Flurina Augustin 3 Vulain dar in gieu? Gieus sveglian la fantasia (cf. pagina 3); gieus eviteschan la stupiditad televisorica ed anime schan a discurs (cf. pagina 4); gieus promovan – tut tenor gener – il pensar logic, cumples siv, strategic e creativ; gieus pon dentant era far vegnir malsaun, allontanar nus da la reali tad – e quai betg mo per la durada da 30–240 minutas. Iniziativa... da Gianna Sonder 4 Gulasch en schelentera da Curdin Maissen Gieus datti per mintga gust e mintga situa ziun: gieus da tavla, gieus da chartas, gieus da rolla (betg mo quels erotics); gieus da compu ter; gieus per ir en viadi, per ils quals ins dovra nagut u forsa be palpiri e rispli; gieus che duran 15 minutas u pliras uras; gieus ch’ins po dar sulet u en dus, en trais u en 18 u en 22; gieus cun in factur da cletg da 100% fin giu sin 0%; gieus sco tals, per giugar, ma era gieus sportivs, gieus da pleds, tocs da teater, gieus auditivs, gieus festivs ed uschia vinavant. 4 Linguissimo da Silvana Derungs 5 Le Disque da Silvana Derungs 6 Giuru: la seria da Sara Hermann 8 Punts politicas cun Clau Dermont e Roman Liesch 10 Eu, Eu ed eu dad Anna Serarda Campell 12 Mamma mia da Fadrina Hofmann Estrada 12 Per cuort temps el mund da film da Flurina Cajochen 13 il pled dal mais dad Ursin Lutz 15 La Wg da Chatrina Josty Enavos tar mes gieus preferids: ils gieus da cumpagnia. Pertge hai jau l’impressiun ch’i vegnia dà paucs gieus – malgrà tut la varie tad ed ils effects positivs da quels gieus? (Schegea... suenter avair legì ils texts da questas PUNTS stoss jau forsa reveder mia impressiun.) U in’autra dumonda: Pertge restan ils blers tar ils gieus ch’els enconuschan 15 il meglier da rtr 16 fumetto da Jon Bischoff 16 17 Engiavinera 18 Container 19 Impressum Ed ussa: buna lectura e buns gieus cun PUNTS nr. 171 en quellas lungas sairas d’enviern. Inventar sez e suandar las modas Nous inventavans savens er nusez gis. Segl areal da scola davigl ca. diesch gronds craps tgi stavan egn dasper l’oter. Nous davans noms ad els ed egn veva da vurdar davent e dumbrar sen 20 dantant tg’igls oters saglievan anturn segls craps. Cura tg’el veva fito dum brar, veva’l da deir igl nom d’en crap e chel tgi stava sen el veva da dumbrar. Chest gi vessans savia giuier ouras or. Pi tard era igl jojo grond an moda ed anc pi tard igl gummitwist. Pero tge gioian igls unfants ozande? Gis da gameboy, ni scu tgi chels gaffens on ozande nom, ed igls telefonigns, tg’igls unfants digl martgea ed adegna daple er igls oters sur vignan adegna pi bôt, rigian ossa sen plazza da scola. Noua restan la cuminanza e creativitad? Cumprova scientifica Igl è nia fatg ena studia an Tera tudestga, ain ten la quala igls genitours vevan da vurdar tg’igls unfants na gioian nigns gis electronics e tg’els na vardan betg televisiun. All’antschatta eran igls unfants fitg malcuntaints. Pero cugl taimp on els antschett a giuier cun oters unfants. Els galdievan igl taimp tgi passen tavan oravant ansemen cugls oters. Igl è sa musso tgi las notas eran daventadas miglras e la creativitad fluriva. Els vevan daple energeia ed en tgea liber per amprender. La studia demossa tgi gis electronics èn schlets per l’amprestaziun ainten scola e tg’igls gis an cuminanza laschan prosperar la creativitad. Er tar la gliout tgi gioia betg ple sen plazzas da scola, gliout tgi ò da cumbatter igl mintgade, fiss en zichel creativitad savens nizzigevla. Ella ans gida per exaimpel da catar soluziuns. Ella è ansasez ainten nous tots. Nous la vessans angal da lascher liber. Seiigl tras malager en maletg cun calours d’ava, seiigl cun saltar tar la nossa canzung prefereida u cun giuier en gi tgi galdievans cura tgi erans unfants. MALCUNTENTIENTSCHA? NA! MOTIVAZIUN, ENGASCHI E PLASCHAIR! gia e n’emprovan betg novs gieus? Dependi da la bursa? (Gieus da tabla han mintgatant in bun pretsch, quai constat.) Èsi forsa ina tscherta marschadetgna mentala dad activar il pensar? (Jau na vi betg discreditar insatgi, quai è era mintgatant tar mai in obstachel.) U ta starmentas da leger e chapir las reglas da gieu? (Co fissi cun in cudeschin da reglas dad 80 paginas che instruescha, co far la bat taglia cun tschientineras da figurinas cun ter tes adversari?) U il fatg ch’i dat insumma reglas? Èsi la tema da perder il gieu? La tema che vegnian a la glisch la flaivlezza da memo risar, l’incumpetenza da pensar logic-strategic u l’incapacitad dad esser creativ? (Quai passa. E sch’il gieu finescha en ina catastrofa, lura èsi tuttina stà u disfortuna u in idiot d’in parte nari u simplamain in tup gieu.) U èsi simpla main perquai ch’in u plirs partenaris da gieu mancan? (Legia questas PUNTS e forsa chattas ti insatgi per dar in gieu, contactar pos ti las persunas via www.punts.ch.) 19 2 3 Tgertas da jass è prest mintgign da nous tgi canoscha. Las pi renumadas tar nous èn sur tot las tgertas franzosas ed en tant las tude stgas. I vign giuia bler ainten ustareia ve dalla meisa radonda, ma er utro. Vigl e gioven sa diverteschan d’ellas, cunchegl tgi dat dif ferentas variantas da giuier. La generaziun pi viglia canoscha per exaimpel dar a satg u dar a «Schieber». Igls giovens perancunter gioian pitost poker, dar a manzignas ni a jass da torturar (Folterjass). Dar a tgausep è forsa igl pi cunaschaint tar tottas dus generaziuns. Uscheia tgi tats e tattas mossan a lour beadis da dar a tgertas. Da chegl sa resulta tgi giuier a tgertas unescha las generaziuns ed er las dif ferentas valladas scu tgi sustigna er la cultura ainten las nossas vischnancas rumantschas. Er per nous è dar a tgertas impurtant. Ins dat an cumpagneia, da festas ni aint igl taimp liber. E forsa nignsan er nous a dar anavant chegl en bel de... Iniziativa per daple gis da cumpagneia u la nossa wg cun e sainza da Gianna Sonder Gulasch en schelentera – il niev crimi romontsch Linguissimo Sibilla Cahenzli, ina mumma attractiva cun affons che vegnan plaunsiu independents, surpren senza vuler in cass criminal. Avon onns haveva ella fatg in cuors per detec tivs, ha denton mai giu la curascha da sur prender in cass. Era quella ga vul Sibilla beinspert informar la polizia. Ina cadeina da schabetgs e decisiuns fetg emoziunalas impedeschan denton quei. Has ti gugent linguas? – Scrivas ti gugent? – Emprendas ti gugent d’enconuscher nova glieud? – Ed has gugent musica e forsa gia ponderà da scriver texts per musica? Lura è la concurrenza «Linguissimo» fatga per tai! linguas, scriver, musica Ina concurrenza da scriver per giuvens e giuvnas da Silvana Derungs da Curdin Maissen Tar nous è la televisiun an funcziun quasi mintga seira. Betg angal quasi mintga seira. Na, MINTGA seira. Ia ma ragord dad ena excepziun: Köbi, igl mies con abitant tudestg era gist nia vetiers da nov. Ia tschantava segl canape oransch, el segl cotschen, ed ainten la tele niva propa angal merda. E cò ò Köbi, igl doctorant da fisica, gia ena brillianta ideia: scloder ella. Wow. Sen chella ideia ins stò gl’amprem eneda neir. en’eda anfignen ossa. Nous na capitulagn betg. I vign riia, sbrigia, baito, fatg sfrusch, sa ghittino, giuia, gudagnea e pers. E mintgign canoscha planget la tactica, las deblezzas, las preferentschas digls oters. La moda e manie ra da giuier reflectescha prest egn tar egn igl caracter d’en carstgang. Sieir da sasez, sieir dalla victorgia, prest en po arrogant, serious, nervous e malpaztgaint. Giuier è ena bunga e divertenta moda da mantigneir e tgirar contacts socials. Igl a ed o per ena veta venti revla. Ed i fò simplamaintg uhuara spass. Detg e fatg e nous vagn baito. Da noua tg’el reiva, da noua tg’ia reiv. Exact da cò igl vaia musso sen google earth. L’otra dumang era Köbi gio betg ple schi nov. Vessans pero betg mess giu la tele, vessa l’otra dumang betg savia tg’el ò dus soras. E perchegl, mies tgers cumpogns digl tschever, vegias curaschi da betg vurdar televisiun! Per evitar tg’ins sa sainta cugl taimp scu ainten ena terapia da gruppa tigls dependents d’alcohol e per dar en zichel pever alla seira sainza tele visiun, dattigl en super mettel: igls gis da cumpagneia. P.ex. Siedler, Dog, Sainza tema e noblezza u er classichers scu Monopoly, Tgi tgi vo plang vo sang etc. An media giuign nous ossa en’eda all’emda. Igl ple la fegn d’emda. Mintgign cun en magiel vegn, Föns e Köbi cunter Corina e mè. Igl duell etern. Corina ed ia vagn gudagnea Sibilla sa sefidar en tuttas situaziuns digl agid d’enconuschents. Quei ei per l’ina sia casa rina Diana; l’amitga Daniela ch’encorscha tut; e Susi, redactura d’ina gasetta, che fa buca l’impressiun d’ina Susi. Da l’autra vart ils umens. Els ein umens ch’ein incantai da Sibilla. In cumpogn dil cuors da detectiv che lavura ussa tier la polizia; in anteriur consco lar ed ussa redactur d’ina gasetta; ni il directur dalla barschera che ei il center dil schabetg. Il mariu da Sibilla gida enten ir sin viadi da fat schenta duront duas jamnas. Aschia sto Sibilla dar a negin plaid e fatg sur da siu far e demanar. Biaras acziuns succedan gest aschia. En muments, els quals ella selai menar da sen timents e giavischs nuncunscients. Insumma ei la veta da Sibilla zun caotica en quei temps. Pauc far, e tut fuss iu ellas caultschas. A Claudia Cadruvi reussescha ei a moda fetg subtila da mussar al lectur en tgei situaz iun mentala che la persuna principala, Sibilla Cahenzli, secatta. Il lectur sa suandar ses patratgs e sentiments ch’ein ina ga logics e l’autra ga irraziunals. Patratgs intims. Tut priu ina figura feminina fetg autentica. Il crimi ei sur l’entira lunghezia plein tensiun. L’entschatta fatschentan ils problems persunals da Sibilla, vegnan denton stuschai a cantun pli e pli fetg dils fatgs dil delict. Il quitau per Sibilla retuorna la fin en cumplein’intensitad. Sibilla, ina persuna d’identificaziun. Tgisà, sch’ella vegn puspei confruntada cun in crim? Il crimi “Gulasch en schelentera” ei cumparius tier APART EDIZIUN ed ei da retrer sut edi [email protected] u sur la numera da telefon 043 311 10 20 ni era tier la Lia Rumantscha. 4 Il project e la finamira Cun il project Linguissimo, che duai per l’entschatta durar quatter onns, vul il FORUM HELVETICUM (FH) svegliar l’interess tar la giuventetgna per lur convischins dad autras regiuns linguisticas da la Svizra. Sper quai vul ins pussibilitar il diever concret da linguas estras e promover la communicaziun tranter la giuventetgna or da las differentas regiuns linguisticas. Il FH lavura ensemen cun asso ciaziuns tetgalas da magistras e magisters, cun associaziuns e medias da giuventetgna e cun diversas organisaziuns per il barat da giuven tetgna. En in’emprima fasa da la concurrenza inoltreschan ils giuvenils dus texts curts tar il tema da la concurrenza. En la segunda part s’inscuntran ils auturs e las auturas da las 30 meglras lavurs per ina fin d’emna ad in ins cunter da linguas cun musicists e musi cistas da l’entira Svizra. En tandems vegnan lura scrits texts per las melodias messas a dis posiziun dals musicists. Concurrenza 2008/09 L’emprima concurrenza da Linguissimo è deditgada a la musica. Sa participar pon giu vens e giuvnas tranter 16 e 20 onns. Fin ils 12 da schaner 2009 pon ins s’annunziar sin www. linguissimo.ch. Ils texts duain arrivar enfin ils 28 da favrer 2009 tar ils organisaturs. I ston vegnir inoltrads dus texts. Emprim text: Scriva in text davart il tema «musica» en tia lingua materna, sch’igl è ina da las quatter linguas naziunalas. Segund text: Linguissimo è er ina concurrenza da lin guas. T’imagina ch’insatgi dad in’autra regiun linguistica da la Svizra vuless emprender d’enconuscher tai e scriva in purtret da tai en in’autra lingua naziunala. Ils texts vegnan giuditgads da la giuria tenor ils suandants criteris: omadus texts vegnan resguardads; per l’emprim text quintan l’idea, l’originalitad, il cuntegn, la lingua, il stil; per il segund text quintan la lingua ed il cuntegn; plinavant quinta la cumplettezza da la lavur. Las 30 meglras lavurs vegnan premiadas cun resguardar las regiuns linguisticas, uschia ch’i vegn ad avair persunas da tut las regiuns a chaschun da l’inscunter. Tge datti da gudagnar? Ils 30 victurs da la concurrenza sa participe schan a l’inscunter da linguas che ha lieu ils 16/17 da matg 2009 a Lenzburg. Là vegnan musicistas e musicists da las quatter regiuns linguisticas da la Svizra ad instruir e dar tips davart il scriver chanzuns en in workshop. Suenter il workshop scrivas ti ina chanzun ensemen cun tes partenari da gruppa ch’è dad in’autra regiun linguistica. (A partir dal mars – suenter la decisiun da la giuria – pudais vus gia communitgar in cun l’auter via e-mail.) Ils trais megliers teams da l’inscunter gudognan in viadi en ina metropola da l’Europa. Il viadi fas ti ensemen cun ils ulteriurs tschintg vic turs. Ulteriuras infurmaziuns davart la concurren za ed ils formulars d’annunzia chattas ti sin www.linguissimo.ch. 5 Le Disque nua che Sascha Hehn ed arturo casanova s’entaupan da Silvana Derungs LE DiSQUE ei il percasa dil soli giug audi tiv da vaglia. Bein motiv avunda da sefa tschentar cun quella sort da giugs: ils giugs auditivs. Sin la pagina www.ledisque.ch anflan ins ina survesta ed informaziuns davart tut las historias, aventuras ed episodas cun Irma, Gion Antoni ed autras figuras creadas e giugadas da mo ina persuna. Tgei propi ei LE DiSQUE e tgi ei la persuna davostier? In’intervesta cun Michel Decurtins-Capaul. Michel, co eis ti vegnius tier la creaziun da giugs auditivs? Jeu encurevel in job da stad – patertgau vevel vid sortir CD’s, rumir cabels etc. Tier Battaporta hai jeu denton survegniu ina plazza redacziunala. Suenter in’emissiun da pilot ha ei lu dau in’emissiun da musica empau extravaganta, ina ga ad jamna duront in’entira stad – jeu sai gnanc, sch’ei era la stad 1997. En in’emissiun hai jeu lu inseriu las figuras dall’Irma, dil Gion Antoni e digl Alfred ch’ins enconuscha dils giugs auditivs dad uss, aber cun in humor fetg banal. Ord la davosa da quellas emissiuns hai jeu fatg in giug audi tiv cun mias figuras e las vuschs tudestgas dad acturs renomai. Quei san ins tedlar sin «Bond I e Batman». Suenter ha ei lu dau ina pausa e pli tard – jeu sai mez buca pli quella histo ria – ha ei dau regularmein in giug auditiv al meins. Las figuras ein lu sesviluppadas en quei temps... Ed en quei temps ein quels giugs auditivs lu era s’accumulai, suppon’jeu? Gie, entuorn 60 giugs auditivs dat ei uss. Jeu hai denteren aunc scret da quei special, per las elecziuns americanas 2004, l’elecziun dalla Calmy-Rey epi hai jeu era aunc fatg enzatgei per tudestg. Sin ledisque.ch anflan ins era quei. Ei vegn pia sin varga 60 giugs. Ti fas l’entira lavur: naven da scriver il text, giugar las figuras, registrar, far la musica e mischedar. Cheu stat in’immensa lavur davostier. Has gia dumbrau inaga las uras che stattan davos in giug auditiv da ca. 30 minutas? Jeu hai buca grad el tgau quella cefra, mo nus savein dumbrar ora inaga. Quei fuss scriver il text: sch’jeu sun fetg sperts, ei quei in di, ca. 16 uras – quei era lu il record. Idea e retscher ca: aunc inaga 16 uras. Epi far musica: 16 uras cun mischedar. Registraziun e mischeida: 20 uras. Sin ledisque.ch leg’jeu ch’ei ha dau nuot pli dapi 2006. Has negin temps pli? Jeu hai in pèr ideas, mo sco ti dis hai jeu buc il temps. Jeu stoi fadiar raps. Buca mo „lor beeras“, mobein raps. Sche ti vesses temps, tgei realissasses lu bugen? Jeu realisass fetg, fetg bugen giugs auditivs vinavon, aifach auter. Jeu fagess bugen inaga pli pauc. E zuar reschia, quei s’ei! Tier il radio fuss quei buca pusseivel? Tier il Radio Romontsch eis ei aschia che las resursas ein fetg stretgas per in program d’aschi bia uras. Ei dat bia caussas che han precedenza avon in project aschia che drova bia daners ed era bia uras dalla glieud che lavura cheu. Las gratulaziuns per exempel ein bia, bia, bia pli impurtontas che l’ovra dad in giug auditiv ch’ins vegn forsa aunc a saver tedlar en 20 onns. Quei ei semplamein aschia. Has ti in giug auditiv preferiu? Gie. Dils gags enneu plai il «Traumschiff» il meglier a mi. Levas ti gest declarar il «Traumschiff» als lecturs dallas PUNTS? Astgel era far in Werbespruch? Quei ei in Traumschiff che ha buca mo IN Sascha Hehn, buca mo DUS Sascha Hehns, mobein MO Sascha Hehns! E dasperas aunc igl Arturo Casanova! Quei ei in must. Für Freunde gediegener Unterhaltung... plus canibals. (Descripziun dil Traumschiff sin la pagina d’internet: Irma e Gion Antoni gudognan ina cruschada. Els han aber nuota gudignau in toc via cantunala, ed els han era buca dumignau ils smaladi nuncartents en tiara sontga, na, els van sin in tschéff. Il bastiment a motor ‘Berlin’ ha schon viu biaras episodas. Fetg biaras epi sodas. Fetg fetg biaras episodas. Damemia epi sodas. Aber aunc mai ina cun Otto Rehagel e canibalissem. Il traumtschéff: divertiment per l’entira famiglia. : Taaaa dia da di daaa, ti da da da da daa ta ta... taa dia da di diii, ti da di da taa düüü da ta. :) 6 Danunder vegn igl impuls da scriver ina nova episoda, p.ex. la tematica dil Traumschiff? Jeu hai empruau da setener pli u meins vid actualitads el vast senn dil plaid. Enzatgei che va a prau cun il temps digl onn ni cun eveniments che vevan liug duront il temps dall’emissiun. Tier il Traumschiff era quei x-zatgei la 500avla emissiun ni x-in giubileum da Traumschiff... 500 ga barschar giu quel las candeilas tuppas leu ellas pettas alla fin dall’emissiun. E schiglioc inspiraziun? Quei schai el plaid: in spért che vegn. Mintgaton eis ei la dunna che di: «Daco fas buca da quei?» Ed inaga che ti has l’idea: vegn la lavur fatga en in tratg ni dat ei pausas? Ei dat schon pausas – era pausas creativas. Igl emprem pass ei la retscherca, ozildi via inter net. P.ex. tier il giug auditiv «El Ombre» – jeu level far enzatgei da cowboys, sai gnanc daco – e lu mirel empau egl internet... (Exclamaziun:) Ah, jeu sai co jeu sun vegnius sin quella idea, exact! Leu mava grad ina sgarscheivla reclama da quels Taco ni x-zatgei Tex-Mex-food en la televisiun. (Cun accent spagnol:) «In Mehico you are liberty, you are free to create your own revolution!» Lu level saver in tec dapli da quella revoluziun a Mexico e dall’America sco forza imperiala en quei temps. En quellas retschercas emprendan ins ina massa e sur vegn fetg bia inspiraziun per gags e giugs da plaids. E suenter – el cass ideal grad suenter – vegness la story. Enzatgei che tegn neu, zatgei tensiv e che dat spazi per far gags – per quei va ei gie. E cura ch’jeu hai quei raster, il plot, scrivel jeu quel, el cass ideal en in di. Mo eba, quei ei il cass ideal. Scrivas ti per agen divertiment – aschidadir era empau per hobi – ni patratgas era vid il public e tgei che savess divertir quel? Quei hobi ha pagau a mi il studi e nutriu mia famiglia in mument! Ussa sun jeu tier il radio ed igl ei in puccau cardinal da dir aschia, aber: Na, jeu patratgel BUC vid il publicum. Sche jeu quetel legher ei, tonscha quei a mi. Jeu hai schon era in tec controlla: sche quels entuorn mei vessen quitau quei buglia, vess jeu calau. Mo jeu hai oravontut vuliu far quei ch’jeu quetel bien; quei exclauda aber buca ch’ei seigi era bien per zatgi auter. Lein vegnir tier las figuras: Irma e Gion Antoni ein tias figuras principalas. Sco ti has gia detg, eran ellas dapi l’entschatta en tiu repertori. Ein ellas era tias figuras pre feridas? In temps giugav’jeu il pli bugen il Gioder, pertgei lez ei il pli „strange“, il pli jester en sia fuorma da communicar el senn ch’ins porta fetg bia emoziuns mo en fuorma dad in vocal. Dil giugar era el miu preferiu. Jeu scrivevel el nuidis, fagevel il bia mo in pèr strehs ed improvisavel lu pil pli. E sco persunas sco talas, tgeininas ein tias preferidas? Jeu s’identificheschel forsa il pli fetg cull’Irma. Buca tut. Jesses, gie buca tut! Il bia da quei che l’Irma di, quei sun jeu. E las figuras ch’jeu SCRIVEVEL il pli bugen eran adina quellas duas comparsas che vegnan aunc vitier. Quei ei in instrument classic: duas figuras legras ch’ein leu, han x-ina rolla ed ein adina en dus. Has lu era in’aversiun encunter certas figu ras? Also mia vusch ha in’aversiun encunter ina figura che vegn mintgaton, il bia enzatgei surnatural. (Imitescha ina sort monster cun vusch rauca senza tun.) Quei mazza e ranscha la vusch, quei ei sgarscheivel. En in giug hai empruau da cantar cun quella vusch, jeu mo pli tuschevel suenter. Dat ei era figuras che s’infiltreschan en tiu mintgadi? Lein dir che ti discuoras tutteni na sco il Gion Antoni? Na gliez dat ei atgnamein buc. Forsa igl Alfred aunc, in temps era ei empau moda da far sin... Hm, co eis ei ussa correct da dir? Homofil? Mo quei era in temps. Tes giugs auditivs ein tuts per sursilvan, ni era lu in per tudestg. Has era giu ponderau da far in giug per rumantsch grischun? Na, jeu hai fatg nuot per rumantsch grischun. Il sulet publicau per rumantsch grischun nua ch’jeu erel cumpigliaus era il film dad «Asterix». Mo quei ei in pseudo-rg cun sur silvan. Mo ei fuss interessant da luvrar cun il mied special rumantsch grischun. Tias figuras discuoran in lungatg fetg luc, colloquial, cun in romontsch da mintga di cun biars germanissems. Ei quei stau clar per tei da buca dar ad ellas in „bien romontsch“? Hai jeu è fatg bien insumma zatgei zacu?! Ei fa buca senn da far ina figura che viva cun in lungatg stilisau. Nies lungatg correct ei fetg, fetg lunsch naven dil lungatg duvrau. Quasi in’aschi gronda differenza sco d’in idiom al rumantsch grischun. Perquei fageva ei per mei buca senn da duvrar in lungatg cor rect. Mo aschi clar era quei buca stau naven dall’entschatta, sch’ins teidla ils vegls giugs. Hai buca fatg sapientivamein emprovas, aber per dir sempel: sch’ei tunava scheisse, scrivev’jeu auter ei. Il resultat: ei tunava lu mal, cura ch’jeu duvravel in lungatg constru iu, eba da scartira. Aunc per far in tec reclama. Tia pagina d’internet porscha era l’opziun da dar en incumbensa in giug auditiv... Aunc mai enzatgi! Aunc mai! Bia memia car! Aber bugeeen! Jeu savevel ch’ei vegni mai a dar enzatgi. Level exnum haver si quei, era sch’igl ei mo per dar ina valeta, per mussar con ch’enzatgei aschia valess. Aber era leu fagess jeu buca gudogn. Bien, lein dir, sche las PUNTS han in di daners avunda... Sche fageis in’ediziun speciala? Daco buc? Michel Decurtins-Capaul en res chia e puntists ein las figuras... Sponsurs duein s’annunziar! Jeu engraziel cordialmein a Michel per siu temps e la peda per las PUNTS. Tgi che ha survegniu gust da las aventuras dad Irma, Gioder, Gion Antoni, Alfred e l’entira cumpignia duei ir sin www.ledisque.ch. Leu san ins tedlar ils trailers dils giugs naven dad «Air Surselva» sur l’«Expo» ed «Il num dalla rosa» tochen a «Vampirs» e «WM». Il giug auditiv «CSI Trun/Rabius» cun la squadra speciala dalla polizia regiunala (il specialist da bumbas Gion Antoni Caine, l’autopsista Irma Woods, il chemicher Gioder Speedle ed ils sfunsader Alfred Delko) san ins era cargar giu gratuit. Secapescha ch’ins sa era gest empustar leu ils discs. Nadal stat prest avon porta, co fuss ei cun in legher giug auditiv romontsch per il frar u la sora? 7 Michel Decurtins-Capaul ha 31 onns, ei maridaus ed ei bab da dus affons. El ei carschius si a Trun, ha fatg il gimnasi a Mustér ed ha studegiau giuris prudenza e scienzias da politica all’Universitad da Turitg. Uss eis el redactur tier il Radio Rumantsch e habitescha a Haldenstein. Giuru: samantha la seria da Sara Hermann Tgi è tgi? Tschertga il text tar il chau! Mintga cuc sa tge che la GiuRu è, ma nagin che sa propi tgi che la GiuRu è. Forsa che tes vischin, tia coiffeusa, tes schef u tia affera pudessan er esser GiuRu? Nagin che sa vai ramain. 148 fatschas, ina pli bella che l’autra, ma nagin che sa che questas persunas èn propi commembras da la GiuRu. Scandal! En questa seria mensila vegn preschentà in commember suenter l’autra commembra. 1 2 3 4 5 Sche ti has chattà la soluziun, sas ti da tge organisaziun da giuventetgna che ti stos exnum daventar commember, sche ti n'es anc betg! Scriva la soluziun en la nivletta sut! prenum: Simon num: Casutt domicil: Falera e Turitg activitad principala: bäänker e politicher annada: 1985 quai hai jau gugent: libertad, capuns, partida verd-liberala, products biologics, far nagut quai n’hai jau betg gugent: stress, extremis sem, tschigulatta, trid’aura e-mail: [email protected] u 1 2 3 4 5 8 prenum: Fabian num: Sgier domicil: America dal sid activitad principala: viagiar annada: 1981 quai hai jau gugent: l’umanitad quai n’hai jau betg gugent: il consum da massa e-mail: - R prenum: Fadrina num: Hofmann Estrada domicil: Scuol e Berna activitad principala: mamma e schurnalista annada: 1982 quai hai jau gugent: Luan, Wilbert, Birba quai n’hai jau betg gugent: nauscha luna, la damaun marvegl, intoleranza, pezs plains e-mail: [email protected] i prenum: Donat num: Caduff domicil: GR, NL activitad principala: durmir, lavurar, viagiar annada: 1982 quai hai jau gugent: guarda http://dasmagazin.ch/index.php/hans-ulrichobrist-kurator/ u http://dasmagazin.ch/index. php/claudia-wambululu/ u http://dasmagazin. ch/index.php/olaf-breuning-kunstler/ quai n’hai jau betg gugent: guarda http://das magazin.ch/index.php/tinu-heiniger/ u http:// dasmagazin.ch/index.php/margrit-laubli/ u http://dasmagazin.ch/index.php/youssoundour/ e-mail: [email protected] g 9 prenum: Lorenzo num: Polin domicil: Samedan / Neuenhof (AG) activitad principala: actur (en scolaziun) annada: 1985 quai hai jau gugent: illusiuns e realitad quai n’hai jau betg gugent: violenza e-mail: [email protected] u Las Punts politicas Noss Cussegl federal Il Cussegl federal è ina tematica che chatta nagina fin en ils discurs politics da la Svizra. È il cusseglier federal Samuel Schmid anc supportabel suenter l’affera dal schef dal militar Nef? Tge èsi cun la partida popu lara Svizra? È ses cumportament politic giustifitgà? È ses agir atgnamain confurm a la lescha? Qua las opiniuns da noss dus politichers giuvens: Tener la dira da Clau Dermont Sco sch’ei dess sil mund el mument nuot auter da rumper la cavazza ch’il cussegl federal dalla Svizra. Mo tuts che sefatschentan cun quel, aschia naturalmein era las PUNTS. Ed ei va in’autra gada buca per Couchepin, Merz ni Schmid, mobein per tut in auter. In um da 68 onns che habitescha a Herrliberg e Razén e che sa sem plamein buca survegnir avunda pussonza poli tica. Avon in onn ha el survegniu giu pil nas, quei ch’el ha era meritau. Dapi lu sesanfla sia partida ell’aschinumnada «opposiziun». Per motivs persunals vegnan projects smanatschai e refusai, ei fa puspei inagada la pareta che canera seigi pli impurtonta ella politica che la lavur pragmatica vid projects che portan vina von la Svizra. da tener la dira. La fracziun less buca pli sesuttametter al dictat dils dretgpopulists da Turitg. Igl ei da mussar al milliunari che daners ei halt tuttina buca tut, e che quei arva buca tut las portas ch’el havess aschi nuidis bugen. Schmid ha ussa la pusseivladad da mussar ch’el ha in caracter, quei ch’el ha buc adina dumignau. El ei denton quel che sa mussar uss alla Svizra che nus stuein buca sesutta metter al dictat d’ina partida ni d’ina persuna cun ina pretensiun da pussonza che ha num dadiu buca plaz el sistem da concordanza e consens dalla Svizra. Perquei ha Schmid da restar cusseglier federal e tenor turnus vegnir eligius vicepresident. Nies parlament sto veg nir anavos tier las tematicas che han da fat schentar il sistem politic – per exempel co ins sa regular meglier il sistem da bancas per ch’il surviver dalla banca seigi pli impurtont che mo da far rendita oz. Ni co nus impedin alza ments da premias tier las cassas da malsauns ed ils cuosts da sanadad vegnan sbassai. Ni co l’armada survegn in pensum modern ed ina structura che funcziuna. Clau Dermont (19) da Rueun studegia poli tologia a Berna ed è pledader da medias da la Giuventetgna socialista dal Grischun. Igl um culs milliuns Gia vegn ei fatg patratgs, sche quei um duess puspei vegnir numnaus candidat ufficial per ch’el sappi danovamein far canera. Atgnamein savess ins metter avon ch’in fegl e biadi e frar d’augsegners hagi empriu manieras en casia, denton ha exact quel adina puspei mussau ch’el vegn buc a frida cun da quellas caussas. In post nua ch’ins sto luvrar ensemen cun autras persunas, perschuader cun arguments, haver in sensori co anflar maioritads el parla ment ed el pievel. Gnanc en sia partida vegn el da far quei sco s’auda. Ella fracziun vegn smanatschau con biars milliuns che mondien a piarder, sche la fracziun sesuttametti buc al dictat da quei milliunari cun siu giuvnal pre feriu – il pur songaglies. Igl Cunsegl federal - Quo vadis? da Roman Liesch Davent da 9 meis è Christoph Blocher betg ple an igl Cunsegl federal. Tgi tg’ò tamia, tgi la nossa regenza seia en po pi chieta faschond sia lavour, ò sbaglea. Tranter igls set actuals, ègl treis tgi procureschan per bung divertimaint. Igl amprem star: Samuel Schmid Sursto sunga tgi Samuel Schmid è anc adegna an uffezi. En cunsiglier federal tgi sa regorda betg tge tgi è capito e cura tgi gasettas publi tgeschan ensatge, sa regorda’l tuttegna puspe e confirmescha mintgamai angal chegl tgi è da basigns. A me para uscheia ensatge betg degn a chel uffezi. Naturalmaintg sògl capi tar a mintgign tgi capeta en sbagl. Ma tge tg’è capito siva da chegl tgi las gasettas on publi tgia igls amprems detagls dalla affera Nef, era ena farce. Igl amprem sbagl tg’el ò fatg è dantant schon capito tar la nominaziun da Nef; ia sung dalla persvasiun tgi Schmid vess gia d’infurmar igls sies collegas digl Cunsegl federal pertutgond la procedura penala da Nef. Ma igls puncts culminonts ainten l’affera Nef/ Schmid eran per me mintgamai las conferen zas da pressa da Samuel Schmid. Dretg ridi cul erigl tar chella conferenza, cura tgi Schmid ò betg do la pussebladad agls schurnalists da tschantar dumondas, ma ò gist surpiglia sez da tschantar las dumondas ed ò raspundia. Cler am saia metter avant tg’igl è betg gist amper nevel da stueir piglier posiziun an ena tala situaziun. Ma en tal depurtamaint am para betg degn an en stadi democratic, noua tgi la libertad da pressa vess dad esser realitad. An ena tala situaziun vess en cunsiglier federal da dar la pussebladad alla pressa da rapportar dad ensatge tg’è dad impurtanza per la publi citad. Igl taimp per ena demissiun da Schmid è tenor igl mies creir madeir. Igl sagond star: Mme Calmy-Rey Igl sagond starung an la nossa regenza actuala è per me Micheline Calmy-Rey. Igl mies high light persunal era la fotografia dad ella cun igl president digl Iran Mahmoud Ahmadinejad e chegl anc cun en faziel da tgea. Micheline pò anc 100’000 gedas deir, tg’ella ò temati so cun Ahmadinejad la situaziun pertutgond Perquei: mussar caracter Oravontut per Schmid ei ussa vegniu il temps 10 igls dretgs umans aint igl Iran. Ma scu tg’igl è tar tals regimes, scu chel dad Ahmadinejad, violeschan talas regenzas da chellas foto grafias gugent scu legitimaziun anvers anor. Micheline vess gia dad esser pi precauta. Ia crei betg tg’igl seia schi scort da far neir narr igls americans. En ulteriour highlight era la rancunaschien tscha digl stadi Cosovo. Tgi Calmy-Rey era gio pi dei per l’independenza digl Cosovo, è/ era nign misteri. Sch’ella ò dantant discuto chegl cugl Cunsegl federal ni ò gia sustign digl parlamaint, ins sògl betg. Risguardond igl fatg tg’igl stadi Cosovo era anc gliunsch davent dad esser legal, ins pogl sa dumandar, sch’igl è giustifitgia da rancanoscher schi bod en tal stadi. Gist en «stadi» scu igl Cosovo, tgi è scu para igl mekka digl commerzi cun donnas an Europa, mareta betg igl status d’en stadi tenor dretg internaziunal public. Ed er la sia «dumonda retorica», schi la Svizra duess forsa discutar cun Bin Laden era en ulteriour punct culminont an la carriera poli tica da donna Calmy-Rey. Ella fò gio adegna puspe reclama cun la sia interpretaziun dad ena activa politica neutrala. Schi la neutra litad è anc adegna actuala ni en mitus digl taimp passo, ins sògl discutar. Ma cura tgi Calmy-Rey demissiunescha, fissigl bung, schi la mesadad digl mond fiss betg narra sen la Svizra, perchegl tgi l’anterioura ministra digl exteriour ò ampruo da definar nov la rolla dalla Svizra aint igl mond. Igl punct culminont: Monsieur Couchepin Pascal Couchepin è tigl Politbarometer regu larmaintg egn digls cusigliers igl pi nunpopular digls noss set. Ia va mintgatant igl sentimaint tg’el sa sainta scu tgi la Svizra fiss ena monar chia ed el fiss igl noss rètg. E chest onn, sch’el è perfign anc president dalla Confederaziun, è igl onn ideal per sa profilar scu om digl stadi. Scu tgi Couchepin ò defendia Schmid siva dad ena conferenza da pressa a caschung dalla causa Nef cun deir, tgi chegl seia en accidaint e saptga capitar a mintgign era suveran. Ia am sa metter avant tgi Couchepin era egn digls carstgangs igls pi cuntaints, cura tgi Blocher è betg nia reeligia. Finalmaintg vev’el la pus sebladad da puspe esser igl «Alpha-Tier» tgi rigia e dirigia igl Cunsegl federal. Collegialitad e controlla Pigl mument am para igl Cunsegl federal dad esser ena truppa mengia armonica. Igl sistem politic svizzer è influenzo fermamaintg digl taimp cura tgi la Confederaziun è neida fundada. Antras las differentas gruppas an Svizra, tg’ins ò ampruo dad uneir cun ageid dalla constituziun, èn ena massa elemaints da controlla nias biagia aint, scu p.ex. igl refe rendum. Igl sistem svizzer è en sistem da dis fidanza. Las pi otas normas digl veiver digl mintgade on da neir confirmadas digl pievel e digls stands – er chegl en cler mussamaint dalla disfidanza anvers las elitas politicas. Precis uscheia ègl er tigl Cunsegl federal. Ena cunsigliera federala vign eligeida ainten la regenza, aint igl gremi – e betg ainten en departamaint. Glez vign pir repartia tranter igls magistrats. Ma er cura tgi en magistrat è schef d’en departamaint, è el an amprema lengia commember digl gremi – chegl totga tigl prancepi da collegialitad. Igl è dantant uscheia tgi antras la glista da fatschentas adegna pi gronda, resta agls cunsi gliers federals betg ple bler taimp per «control lar» igls collegas digl gremi. Concret vot chegl deir tg’igl prancepi da collegialitad e chel digl departementalissem stattan en tant ainten en conflict. Daple cunsigliers federals? I fiss effectivamaintg taimp per ena refurma digl Cunsegl federal. Igl problem è dantant tg’igls commembers digl Cunsegl federal èn mianc pronts da refurmar lour departamaints, er schi l’Assemblea ò lia chegl. Chest onn ò igl Cunsegl federal refuso ena tala refurma. I fiss bung da reorganisar igls departamaints, pertge oz èn las tgossas pi cumplexas, tgi cura tg’igls departamaints en nias partias aint an tala veisa, e parteir se en tema scu p.ex. la scola ziun sen ples departamaintas è betg ideal. Ia sung persvadia tg’ins savess manar migler en tal ressort, sch’ins uniss chellas incumbensas ainten egn departamaint. En’otra proposta fiss dad augmentar igl dom ber digls cunsigliers. Uscheia ins savess evitar en tant igl departementalissem, perchegl tgi mintga cunsiglier vess da manar en depar tamaint pi «pitschen». Uscheia ins savess er pussibilitar ena miglra represchentaziun dallas parteidas an igl Cunsegl federal. Ins pò dantant betg scumbiglier la concordanza cun chegl tgi 11 vign discuto actualmaintg an las medias e la publicitad; concordanza monta bler daple tgi angal la repartiziun digls sezs aint igl Cunsegl federal tenor fermezza dallas parteidas tar las elecziuns. (Tgi tgi s’interessescha per la veira muntada dalla concordanza pò consul tar Wikipedia, ni duess eneda tschartger tar Google Arend Lijphardt (1984), «Democracies: Patterns of Majoritarian and Consensus Government in Twenty-One Countries».) Antras la collegialitad ed igl prancepi da con sens è igl Cunsegl federal in corpore responsa bel per las decisiuns tgi vignan pigleidas. Ma scu tg’igl è tipic aint igl sistem svizzer, dattigl er ainfra igl Cunsegl federal instrumaints da disfidanza. Chegl èn numnadamaintg la pro cedura da cunrapport (Mitberichtsverfahren) e la procedura da consultaziun digls uffezis (Ämterberichtsverfahren). Antras chellas pro ceduras duessan igls/las cunsiglierAs federalAs aveir la pussebladad dad influenzar las trac tandas, avant tg’ellas vignan tractadas ainten ena saseida digl Cunsegl federal. Chegl è oramaias la fasa, cura tg’igls depar tamaints vessan da preparar las tractandas uscheia, tgi en consens è pussebel. Schi nous vagn schon ena regenza collegiala, dues sigl betg angal esser tg’igls oters cunsigliers federals approvan cun dar digl tgea las trac tandas da tschel; igls/las cunsiglierAs federalAs duessan vurdar l’egn l’oter sen la detta e vei ver igl gremi, scu tg’igl sistem svizzer è: disfi dar, controllar ma tuttegna collaborar. Roman Liesch (21) da Brinzauls è student da las scienzias politicas a Turitg e vicepresident da la giuvna partida populara dal Grischun. Eu, Eu ed Eu – fictiv e flexibel Mamma Mia da Fadrina Hofmann Estrada Per cuort temps el mund da film da Flurina Cajochen dad Anna Serarda Campell Gö nudritiv Cuba libre Duos eivnas eschna stats a far la visita a nossa famiglia cubana a La Habana. Luan ha imprais a mangiar «malanga con pollo». El ha giodü l’attenziun d’üna bella gronda brajada da confamigliars, vaschins, amis, cuntschaints ed oters buondrius chi vaivan vis al «niño suizo» fingià sün fotografias. Nos figl s’ha indurmanzà illa tipica sopcha chi sbaluonzcha cullas chanzuns da si’abuela sur da tartarugas, homins da chartun o pulschins fomantads. El ha pudü far mincha di duos jadas il bogn in üna gronda sadella immez il patio, accumpa gnà da risadas e cloms. Cuba es nempe dad ot, o meglder dit: Ils Cubans sun dad ots. Che cha quai vain sbragi in quist pajais – saja quai per vender alch, per discuter o be per clomar bun di davent da la via. Eu nu sa schi ha da chefar cun quai cha nos figl es mez Cuban, mo plü dad ot chi’d es e plü ch’el para da’s sentir da chasa. Musica da salsa a mezzanot? Ingün problem per quist gnoc. Ün chan chi siglia sü per ün giatter e bubla agressiv? Phh. Il tütöz d’üna colonna d’autos? Luan es inchantà. Til metter a durmir ün’uretta in tuotta quietezza füss ün skerz per quist pakettin d’energia. Mo quai nu fa nüglia. Duos eivnas Cuba m’han quietada. Educaziun funcziuna eir oter co be tenor cudesch o tenor las normas svizras. Uffants nu sun plantinas delicatas, uffants as sviluppan precis tenor lur bsögns – quai es la tenuta cubana. Cuba libre eir quia. Luan dorma cur ch’el ha sön, mangia cur ch’el ha fom, giova cur ch’el ha vöglia e ria lapro sü per minchün. Uschè fosas nu pon las ideas da la Caribica esser, i funcziunan nempe gron dius. Meis man es palomber. El as lascha sfuondrar aint il ris tachus. Tevi è’l, il ris. Ed el sguozcha mias pivatellas. Gruogla e glischa al listess mumaint, quista mass’alba cun textura heterogena. Eu tir insembel mia dainta, schmach ligerin, ma decis il ris e distach üna prunina da la muntogn’alba. Eu tilla malm cun meis man e tilla prun lura a l’ur dal plat. Duos grans da ris chi sun restats tachats vi dal daint da l’ané stricha davent cun l’ungla dal polsch, per lura am dedichar al dhal. Mösa da lantiglias. Ella lascha pro la penetraziun da la dainta sainza as defender. Ingüna fricziun. Choda è’la, la mösa. Eu fuorm mia dainta ad ün sdun e lasch cular il dhal sur la prunina ris preparada. Alb e jelg las culuors. Öv in painch il purtret. Las lantiglias stracottas as perdan i’l ris. Consistenza düra e consistenza lomma fan l’amur, dvaintan ün. Cun meis man güda uossa a quista liaison culinarica e lavur la massa. Eu fuorm üna culla da ris, intant dvantà gelg. Ed eu tilla dun in mia bocca. Mas-ch e lich mia dainta. Gö culinaric, tü. Eu strich cul polsch sur las pivatellas lomgia das dal mangiar e meis vis-à-vis surria e voul verer inavant co ch’eu mang meis plat indian. Davo tschaina voul el ir subit a chasa. Anna Serarda Campell studegia scienza da teater a Berna. En las PUNTS scriva ella or dal mund dad «eu, eu ed eu: fictiv e flexibel» cun ses divers gieus. Tgi che vul savair dapli dad Anna Serarda, po tadlar sin www.rtr.ch il «profil» dals 4 d’october 2008 da David Spinnler cun nossa columnista. Klappe, die Erste Giebein, in mussament dapli d’haver priu la dretga decisiun il fevrer avon in onn. Esser redactura tier la gasetta giuvna PUNTS possi bilitescha buca mo da far las empremas expe rientschas el sectur schurnalistic, mobein dat era la pusseivladad da far enconuschientschas cun reschissurs ed acturs da film. Sur la pagina d’internet dallas PUNTS ei in reschissur giuven dalla Tiaratudestga ius alla tscherca da giuvens che discuoran romontsch e che han interess da segidar davos la came ra per producir in film. Cunquei ch’jeu stu degel scienzia da publicistica, communica ziun, cultura e film, sun jeu immediatamein stada incantada da quei project. Saver metter empauet la materia teoretica dil studi ella pra tica pareva d’esser ina schanza unica. Il scena ri da «Rumantsch e Rivella» – aschia il tetel dil project – ch’ei la finfinala vegnius tarmess a mi ha rinforzau igl interess da s’engaschar. «Rumantsch e Rivella» en cuort Ei va per ina giuvna iranesa che senumna Nilou. Ella s’unfisescha da sesuttametter a sia cultura, da vegnir maltractada dils hosps e da sia scheffa el liug da lavur e dad esser expo nida al squetsch da sia famiglia. La tatta da Nilou s’enriclescha dapi decennis ch’ella ha buca giu la curascha da bandunar igl Iran e da baghegiar ina existenza nova en in’autra tiara. Perquei entscheiva ella a rimnar daners per possibilitar a sia biadia ina veta nova lunsch naven digl Iran. Suenter che Nilou retschei va la bunamana, sedecida ella directamein d’ir en Svizra. Per sbagl duront la lectura d’in lexicon empren la giuvna romontsch enstagl da tudestg. Arrivada en Svizra, vegn ella con fruntada cun il lungatg maioritar, ha denton il sentiment che sia pronunzia romontscha seigi aschi schliata ch’ella gnanc s’encorscha da siu Fadrina Hofmann Estrada (26) è schurnalista e mamma. En sia columna rapporta ella da las sten tas e da las bellezzas da ses mintgadi cun Luan ed auters Cubans. 12 13 sbagl. Ina sentupada denter cultura iranesa, tudestga e romontscha. Bien pia, jeu sco Romontschina erel natu ralmein fiug e flomma per quella tematica, aschia ch’jeu sun definitivamein sedecle rada promta da separticipar. L’incumbensa ch’jeu hai retschiert dil reschissur Amir Hamz duront in’jamna la fin settember 2008 havess naturalmein buca saviu esser megliera: jeu erel la cussegliadra dil lungatg romontsch ed assistenta da producziun. Allas duas acturas Nikola Weisse ed Elmira Rafizadeh – dil remi nent fetg enconuschentas en Tiaratudestga – hai jeu mussau lur text, anavon ed anavos. Risguardei da tgei lungatg ch’ei setracta! La proxima gada en las PUNTS: «Klappe, die Zweite» il pled dal mais La WG dad Ursin Lutz da Chatrina Josty Il gieu d’abitar Pleds ed il linguatg en general furman ina part integrala dal mund dad Ursin. Per que sta columna zipl’el mintga mais in’ivetta or dals pleds ch’el inscuntra en ina moda u l’autra per pudair quintar ina istorgetta davart quel. Il gieu va uschia: 1. Tschentar en il computer 2. Ir sin la rait «Schon da far!» Levar mintga di dallas sis, luvrar tschun dis ad jamna dalla damaun tochen la sera, sur prender responsabladad, «mo» tschun jam nas vacanzas per onn – per mei ei la veta da students definitivamein vargada, cul mintgadi professiunal ha in niev capetel entschiet. En quei senn duei questa columna esser dedicada alla lavur. Il plaid lavur deriva dil latin LABOR che vul dir ‘lavur, stenta, breigia’. Quei fatg muossa che la lavur ei adina vegnida resentida pli tost sco ina activitad negativa, strentga e buca voluntaria. Ei dat franc era bialas ed emper neivlas lavurs, las diras e stentusas domine schan denton claramein. Aschia fa ei era buca surstar ch’il romontsch enconuscha numeru sas expressiuns per lavurs da gliez gener. Cu ins sa buca pli nua tschappar cantun han ins da far il tgil plein, da far e da far, lavur tochen las ureglias, da luvrar da schluppar, da luvrar di e notg, da luvrar senza paus e ruaus, gie ins vegn strusch pli ord la lavur. Quels che han in patrun zun pretensius descrivan lur lavur sco spir catschem, currem ni sesfigem. Ei la lavur strentga e dad in cert cuoz, semeglia ella empau las activitads dils animals, ins sto pia luvrar sco in tier, sco in biestg, sco in bov, sco in asen, sco in vierm ni sco in aviul. Cu la lavur ei specialmein dira e malempernei vla, ston ins luvrar e barhar, ston ins luvrar da maz, gie schizun sco morders ston ins luvrar en tals cass. Cun tonta lavur fa ei magari bein dad udir appels sco «Fai mo empau!», «Buc memia stregn!» ni «Fai patgific!». Adina bien eis ei era, sch’ins sa rispunder a damondas sco «Massa da far?», «Da far vieti?» ni «Stregn?» cun «Schon da far!». 3. Guardar paginas cun abitaziuns libras 4. Studegiar quant ch’ins ha sin il conto e nua ch’ins stess gugent 5. Durmir ina notg 6. Decider 7. Pachetar stgatlas e mobiglias e metter ellas en in auto 8. Schubregiar l’abitaziun 9. Dir chau-chau 10. Partir 11. Arrivar 12. Pachetar ora las stgatlas e plazzar las mobiglias 13. Ir a cumprar sdratschs e chaussas da schubregiar e sal e paiver 14. Abitar in mument Chatrina Josty (24) gioga gugent. En il mument è ella sin posiziun 13 da ses gieu e quai a Cuira. E là less ella star in mument. Cun quest text va a fin sia columna. Ursin Lutz (26) è linguist e lavura sco assistent scientific tar l’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun a Cuira. En ses temp liber datti adina insatge da far. 14 15 il Meglier da Fumetto da Jon Bischoff Malcuntentientscha? Na! Motivaziun, engaschi e plaschair! da la redacziun da PUNTS Tge che ha gì lieu ils 18 d’october 2008 a Samedan a la radunanza da las delegadas e dals delegads da la Lia Rumantscha (LR) pudais vus leger sin www.rumantschia.ch. En il preventiv 2009 era previs da stritgar tranter auter 14’000 francs a la GiuRu. En in consens è vegnì decidì da dar anc 5’000 francs supplementars a la GiuRu per pro jects a definir. Tge munta quai per PUNTS, edida da la GiuRu? Tesa 1: RTR è spert. Quai san ins. Ma tge ch’ils blers na san betg: (Tesa 2) RTR è dominà dad ina mafia engiadinaisa regiunalista che con trollescha a moda subversiva quasi l’entira Rumantschia uffiziala. A l’emprima egliada na para betg in post impurtant da la Rumantschia instituziunalisada dad esser occupà dad in Engiadinais u dad in’Engiadinaisa, ma quai è per cugliunar il pievel simpel! Ch’ils Engiadinais han en la detta dapertut n’è betg simpel da demussar, ma qua e là datti indi zis per la politica d’oppressiun ed il rassissem regiunal cunter la minoritad da Sursilvans. Qua in mussament per tesa 1 e 2: ils 31 d’october 2008, las 11:03. NZZ.ch tematisescha anc adina «Schneechaos in der Surselva», il newsticher sin rtr.ch annunzia gia: «Situaziun en il Congo è sa calmada». E quai sin la pagi na d’internet uffiziala da Radio e Televisiun Rumantscha! Quests daners che mancan uss er a las PUNTS na duain betg muntar la fin da la gasetta giuv na. I munta dentant sforzs supplementars per tut quels e quellas che lavuran davostiers. Pertge las PUNTS ans stattan a cor ed era vus, charas lecturas e chars lecturs, che ans sustegnais e dais la motivaziun da cuntinuar cun la lavur. Nus sperain da pudair garantir vinavant la gasetta giuvna en vossas chaschas da brevs, bunamain mintga mais. E nus sperain betg – ed essan era persvadids che quai n’è betg il cas – che las PUNTS hajan il medem destin sco quai ch’ils cudeschs rumantschs han tenor la LR, numnadamain ch’els vegnian scrits be per las curunas. Nus sperain che las PUNTS veg nian legidas en stiva, en il tren, en letg, enstagl da guardar televisiun, sin tualetta, durant ensolver etc. E pertge betg tractar ina giada las PUNTS en scola? La LR vul sa focusar en il futur sin champs specifics – pli exact: famiglia ed uffants, «ils acturs essenzials en la promoziun da la lingua rumantscha» – e sustegnair ideas e projects che garanteschan in svilup durabel. Las PUNTS èn en svilup dapi passa 14 onns. Dapi passa 14 onns porschan las PUNTS la pussaivladad a giuvens e giuvnas da far expe rientschas schurnalisticas. Dapi passa 14 onns pon giuvens e giuvnas e natiralmain era blers creschids leger texts schurnalistics e litterars da e per la giuventetgna rumantscha. Ma forsa na quinta quest betg? Perquai che leger e scriver na muntan betg in diever activ da la lingua, sco quai che la LR avess gugent, mabain be in diever passiv? Las PUNTS pon tuttavia animar er al diever activ per propi da la lingua, p.ex. cura ch’i vegn sdiavlà da la qualitad dals texts e dal layout. E betg d’emblidar: ils giuvens puntists dad avant 14 onns èn ussa per part geniturs ed han anc adina abunà las PUNTS, uschia che lur uffants creschan si cun quella lectura (e las discus siuns davart ils texts). Las PUNTS sco gasetta da famiglia? In’autra perspectiva che pudess plaschair a la LR. Nus essan conscients che las PUNTS n’èn betg perfetgas, ch’i dess bleras chaussas da meglie rar e che nus ans spruvain era dad optimar. Sco tar la LR na va quai dentant betg dad oz sin damaun ed era betg dal november sin il schaner, ma forsa sin il mars? La finala n’è nagin da nus occupà a temp cumplain tar las PUNTS, ma la motivaziun e l’engaschi ed er il plaschair vi da la lavur èn qua. Forsa pudess la Surselva Romontscha ina giada purtar plant... Critica constructiva è adina bainvegnida ed ans gida a sviluppar vinavant il project dad ina gasetta giuvna. E sa chapescha che novas abunentas e novs abunents èn era bainve gnids. Co fissi cun in abunament da las PUNTS sco regal da Nadal? 16 17 engiavinera 171 container 171 Schlia l’engiavinera e trametta la soluzi un cun indicaziun da tia adressa a: Silvana Derungs, Hauptstrasse 117, 1715 Alterswil; scriva in sms a 079 274 48 03 u in e-mail a: [email protected]. I dat da gudagnar in Chalender da litteratura rumantscha 2009. (Tgi che n’ha betg fortuna, po empustar il chalender tar la Lia Rumantscha www.liaru mantscha.ch). 1 3 Engiavinera nr. 169 Il settember è ina buna stagiun per ir a tschertgar bulieus. Quai han bain insaquan tas puntistas e puntists pensà e tschertgà il BULIEU MELLEN – cun success dentant be Clau Dermont da Berna. Nus gratulain! 5 2 9 d vertical: b 8 1. Ils Cubans han gugent ... 2. Object preferì da blers la saira. 3. Il gieu da cumprar vias, bajegiar hotels e far raps. 4. Mintga gieu ha quellas. 5. Linguissimo è ina concurrenza da ... 7 c 6 g h a b c chauredactura Silvana Derungs, Hauptstr. 117, 1715 Alterswil [email protected], 079 274 48 03 redacziun Flurina Cajochen, Crestas 36A, 7154 Ruschein [email protected] Sandra Monn, Via da Scola 11, 7180 Mustér [email protected] Victoria Mosca, via Nouva 1, 7503 Samedan [email protected] Catrina Waldegg, Purmaglera 1, 7460 Savognin [email protected] Bun uman I Andreas Krättli da Turitg è uss er in bun uman! Cun abunar las PUNTS è questa opziun vegnida activada e nus ans legrain ensemen cun Andreas ed al giavischain buna lectu ra cun la meglra gasetta da giuventetgna rumantscha. collavuratur/as en quest numer Tanja e Flurina Augustin, Jon Bischoff, Anna Serarda Campell, Clau Dermont, Sara Hermann, Fadrina Hofmann Estrada, Chatrina Josty, Roman Liesch, Ursin Lutz, Curdin Maissen, Gianna Sonder. Bun uman II Ed er en Surselva datti in nov bun uman. Silvana Menzli da Ruschein è decorada a partir da l’october cun quest titel e nus ans legrain cun ella. Er ad ella buna lectura! orizontal: 6. Il cusseglier federal cun il nas grond. 7. Bavronda da pliras colurs (A = À). 8. Seria criminala, en Rumantschia a Trun/ Rabius. 9. Num da la tasta gronda sin la tastatura. a e f 4 IMpressum 171 d e f g h layout nr. 171 Annatina Nay, Pustget 42D, 7166 Trun [email protected] concept frontispizi Novs cudeschs I La Lia Rumantscha ha edì dus novs cudeschs. «Ti mo baiva, sche ti manegias!» è in cudesch en rumantsch grischun per il stgalim aut e tracta ina tematica adina puspè actuala tar giu vens e giuvnas: l’alcohol. Tomas è l’emprima grond’amur da Martina, ma prest remartga ella ch’el n’ha mai raps e di trasora manze gnas. Tuttina sa sprova Martina da duma gnar davent el da la buttiglia. E lura è Richard qua...«La notg dals set giavischs» sa drizza ad uffants ed als maina en in mund da fantasia. Quest cudesch datti en las versiuns rumantsch grischun, vallader e sursilvan. Ils cudeschs pon ins cumprar tar la Lia Rumantscha ed en las librarias che vendan cudeschs rumantschs per frs. 11.00. Donat Caduff, 7152 Sagogn [email protected] secretariat PUNTS, Aita Pult, 7551 Ftan [email protected], 079 563 27 32 editura GiuRu, Chascha postala 312, 7002 Cuira [email protected] abunament 45 francs per onn, Raiffeisen Surselva, clearing 81073, conto 41742.23 novs abunents: www.punts.ch stampa Spescha e Grünenfelder, 7130 Glion internet www.punts.ch www.giuru.ch Novs cudeschs II Anc gnanc in mez onn è passà dapi che l’Uniun Rumantsch Grischun è vegnida reactivada e gia po l’uniun preschentar ses emprim pro duct: «Il secret da Geraldina». Geraldina e ses tat Franz èn amis per la vita. Ensemen inven tan els plans secrets e cura ch’il tat mora, cun tinuescha la giuvna protagonista, plain respect ed en regurdientscha dal passà, a realisar il project ambizius, urgent e secret... Il cudesch sa drizza ad uffants (e creschids) a partir da 6 onns e po vegnir retratg per il pretsch da frs. 18.00 tar la Lia Rumantscha ed en tut las librarias che vendan cudeschs rumantschs. 18 avis Las opiniuns dals auturs e da las auturas en quest numer na ston betg correspunder a l’opiniun da la redacziun da PUNTS. PUNTS è commembra da l’Associaziun da la Pressa Svizra dals Giuvens. 19 AZB 7130 Glion senza cunfins #116 Novas vias #117 1 secunda #118 Dunnas #119 10 onns Punts #120 ok #121 Maschinas #122 Mobilisaziun #123 Jugos #124 felix #125 giuventetgna #126 Silvester #127 underground #128 la mort #129 intim #130 seniors #131 Tualettas #132 tren #133 budget #134 7 putgads mortals #135 dvd #136 superstiziun #137 minoritads #138 statistica #139 conscienza #140 frisuras #141 cureisma #142 siemis #143 malsaun #144 dumondas #145 Trocca 7 #146 vip #147 trettel #148 tamazi #149 Pertge? #150 Integraziun #151 Skis etc. #152 Geniturs #153 Uniuns #154 emprima amur #155 sms #156 Fimar #157 Chatscha #158 Elecziuns #159 cudeschs #160 surprise #161 08/15 #162 Art #163 mars #164 auras sturnas #165 cuschinar#166 sgular #167 bikini #168 Carriera #169 chalzers #170 #171 Nova pagina d’internet #172 ... #173 20
Documenti analoghi
112 (1.20 MiB)
eir oz sen en piz e perchegl stuainsa neir bod
or dallas plemas. Plemas ins na sogl ansasez
betg deir a chegl, gl’è ena cuverta tipica dallas
hettas digl club alpin svizzer, chegl vot deir
ena cuve...
170 (5.64 MiB)
Per eir a cumprar calzers gevigl giu Coira. Giu
Tusang u ainten en oter li pi manevel davigl
da lez taimp anc nign affars da calzers. Pero
cumpro calzers niva fitg pac. Ainten pi grondas famiglias ...