doc170 (5.64 MiB)
download 
Reclamo Transcript
170 (5.64 MiB)
12/03 01/04 02/04 03/04 04/04 05/04 annada 15 Glion pretsch frs. 45.–/onn 06/04 08/04 08/04 09/04 10/04 11/04 12/04 01/05 02/05 03/05 04/05 05/05 06/05 07/05 08/05 09/05 10/05 11/05 12/05 01/06 02/06 03/06 04/06 05/06 06/06 07/06 08/06 09/06 10/06 11/06 01/07 02/07 03/07 04/07 05/07 06/07 07/07 09/07 10/07 11/07 12/07 01/08 02/08 03/08 04/08 05/08 06/08 07/08 09/08 10/08 chalzers Botellones – be ina chaussa dal num? Nauscha conscienza pervia dals chalzers? Sneakers, skaters e sceptichers da crocs 11/08 12/08 Editorial 170 cuntegn 170 da Sandra Monn fumetto 1 da Jon Bischoff la fabricaziun da chalzers Eu, eu ed eu: fictiv e flexibel 10 dad Anna Serarda Campell 3 il meglier da rtr 10 en l’India da Silvana Derungs vuls ti midar las punts? 11/12 dal team da PUNTS Mias s-charpas 3 da Victoria Mosca punts politicas 13 da Roman Liesch e Clau Dermont Davart la giaglina sportiva e las trais sdrimas Mia collecziun da chalzers dumbra actualmain otg pèra «sneakers». Jau als numnel «sneakers» – tut ils ulteriurs nums sco tschappas, pantoflas u «shoes» ma na paran betg buns avunda per in tal chalzer. Da quels otg pèra ston ins dentant subtrahar intgins per il diever da mintgadi: là fissan ils trais models ch’èn gia ina u duas stagiuns vegls e che dastgan be pli passar sin via, sche tut ils ulteriurs pèrs na van betg. Saja quai pervia da la colur che na va betg a prà cun la vestgadira u saja quai simplamain perquai ch’els n’èn betg pli en il trend. Per il pli vegnan quels elegids be lura, cura ch’i va en direcziun Val Lumnezia u uschiglio ad in eveniment che na lubescha betg gist mes megliers chalzers. Cunzunt dus models èn actualmain mes preferids, in pèr da «the brand with the three stripes» ed in pèr da «la giaglina sportiva». Quels uneschan perfetgamain il look glamurus elegant cun sportiv cool. Igl ha duvrà in mument d’augmentar quest dumber dad in sin otg. Mo quai è stà inevitabel, pertge oz port jau mes «sneakers» l’entir onn. Betg pli sco pli baud, da buoba, cura che la mamma manegiava: «L’enviern stos ti trair en stivals.» Quai na vala betg pli. Jau hai vesì ch’ins sa er ir l’enviern sin la naiv cun «sneakers» senza dar sin il nas. Il «sneaker» – in chalzer per tut las occasiuns e tut las stagiuns. Ed jau as giavisch anc ina buna lectura cun las PUNTS – la gasetta per purtadras e purtaders da «sneakers» e dad auters chalzers. Ils cotschens ni ils ners – 4 tgei manegias? Il pled dal mais da Saskia Del Zotto dad Ursin Lutz Calzers – Oz e pi bod… 4 Mamma mia 14 14 da Judit Augustin da Fadrina Hofmann Estrada Vas ti cun Mary Jane ni cun Cayman? 5 container 170 da Silvana Derungs L’istorgia da las s-charpas 14 engiavinera 170 15 impressum 15 5 da Valerio Glisenti e Giovanni Tischhauser marcas 6 da Marina Moura ed Andrina Camichel Las differentas grandezzas 6 da Marcio Rodrigues e Michael Steck Punct da conflict: s-charpas! 6 da Curdin Käser La s-charpa nun es ün s-chierp, 6 ma il mes-chel nun inclegia! da Petra Crameri Calzers ed igls peis liaint 7 da Catrina Waldegg S-charpas da skater 7 da Serena Maiolani Tge chaussas? 8 da Madlaina Niggli La WG 8 da Chatrina Josty converse 8 da Scarlett Zanotta Giuru: la seria da Sara Hermann 9 In mumentin per la nauscha conscienza: Mias s-charpas da Victoria Mosca la fabricaziun da chalzers en l’India da Silvana Derungs As essas vus era gia dumandads, tgi c h e fa b r i t g e s c h a v o s s c h a l z e r s ? Ch’igl n’è betg in signur Dosenbach u la dunna Vögele è bain cler. Ch’i dat la «lavur d’uffants» n’è medemamain betg nunenconuschent, ma quai è uschè lunsch davent... Propi? In product da lavur d’uffants sa chatta numnadamain tar ils blers da nus mintga di vi dals pes. Explotaziun dals pli paupers Ozendi èn blers chalzers uschè bunmartgads, e quai betg mo pervia dals materials, mabain era perquai ch’els vegnan producids per gronda part en pajais paupers cun pajas bassas. La consequenza da la producziun orientada al pretsch dal product èn situaziuns insupporta blas ord vista dal dretg da lavur: naginas assicuranzas per ils lavurers, abus (era sexual) da las lavureras ed era lavur d’uffants. E lura na dastg’ins era betg emblidar la contaminaziun da l’ambient cun negliger per part mesiras per la protecziun da quel. Ma adatg: la conclusiun che products chars sajan vegnids producids en bunas cundiziuns socialas na constat betg adina. L’India posseda il pli grond dumber dad uffants-lavurers da l’entir mund. Las lavurs da quels uffants èn p.ex. lavurs en chavas da crappa, rimnar rument, la producziun da tarpuns ed autras diversas textilias, trair rikschas, lavurar sco emploiads en chasa, la prostituziun ed era la fabricaziun da chalzers. L’industria da chalzers è ina da las grondas industrias d’export da l’India che lascha lavurar in grond dumber d’uffants. Passa 25’000 uffants èn involvids en la producziun da chalzers. In ulteriur pajais da producziun è la China; en Brasilia èn 30% dals emploiads en l’industria da chalzers anc minorens. Tar la lavur intensiva ch’è pajada fitg mal vegn anc il privel per la sanadad: la lavur vegn per il pli fatga en stanzas stgiras e stretgas e quai cun las collas che cuntegnan vapurs malsaunas e donnegiantas. Quella lavur tranter violenza, pulvra e chemicalias maina gia en giuvens onns a problems da respiraziun e malsognas dal lom e da la pel, a cancer ed er a malsognas psichicas. Era betg dad emblidar èn las blessuras – a l’emprima egliada forsa trivialas – cun las guglias da cuser: igl exista semper la ristga da la contaminaziun da la blessura, cunquai che la savida da tractar blessuras è pitschna ed il tractament vegn tralaschà. Leschas cun pauc effect Ils ultims onns ha l’India gì ina ferma creschientscha da l’economia, ma tuttina existan anc grondas ingiustias socialas. Quai sa basa surtut sin l’appartegnientscha a las castas ed a la schlattaina. Dapi il «Child Labour Act» da l’onn 1986 èsi scumandà en l’India da far lavurar uffants sut 14 onns. Exceptà da questa cunvegna è dentant l’agid dals uffants a chasa tar lur geniturs – n’emporta betg, sche quai è lura agid en il tegnairchasa u sin il funs u vi dal taler. Malgrà il Labour Act dumbra la regenza da l’India (populaziun totala: ca. 1.15 milliardas) almain 17.5 milliuns uffants che lavuran (organisaziuns d’agid stiman perfin 40 milliuns uffants tranter 5 e 14 onns). Fin uss èn dentant be 4000 emploiaders vegnids chastiads per avair cuntrafatg a questa lescha – ils blers cun in chasti pecunar da ca. 7 francs... funtaunas: www.ijoem.com (Tiwari RR. Child labour in footwear industry) http://www.aktiv-gegen-kinderarbeit.de Mias s-charpas haun chatto la via tar me i’l marz 2008 a Cuira. Daspö 7 mais vains nus passanto da tuottas sorts insembel. Già as muossan las prümas fodas, la culur nun es pü la listessa scu al cumainzamaint e la soula muossa inua cha mieu pè ho da purter il pais, sch’eau chamin per las giassas intuorn. Zieva bundant 3 mais haun mias s-charpas pudieu passanter lur prüm grand evenimaint, l’openair St. Gallen. Per furtüna nun ho que pluvieu, uschigliö vessane pers già quella vouta üna pruna culur. Ma lò haune savuro üna pruna alcohol ed otras curiusas uduors… Zieva quella fin d’eivna sun mias s-charpas idas ill’otezza sur la Val Poschiavo a lavurer ün pêr eivnas. Cò haune pers la granda part da lur sola, cun que cha d’eira da cuorrer tuottadi aint ed our. A mezza sted ho gieu lö IL evenimaint i’l muond dals battasendas, il Bu-La (Bundeslager). Eir mias s-charpas haun gieu l’onur dad esser da la partida tar quist event unic. E cò haune vis la merda chi’s ramassa, scha 2000 persunas chaminan tuottadi süllas listessas vias – e pür la patocha cur cha que plouva. Pü tard aint per la sted haun mias preziusas s-charpas fat millis da kilometers in differentas citeds da l’Europa. Viagiand cul tren vers il nord e darcho ingiò haune vis üna pruna chosas. Ellas sun chaminedas tres las giassas dad Amsterdam, aint il port da Hamburg, sper ils fjords da la Norvegia e tres las citeds veglias dal Balticum e perfin tres Prag. Inavous in Svizra gnaregia plaunet la naiv, ma eau sun sgüra ch’ellas survivan eir quista sfida sainza problems – zieva tauntas experienzas già in lur prüm an… Massivs privels per la sanadad La fabricaziun da chalzers è ina lavur fitg intensiva. Uffants èn participads a las differentas lavurs, davent dal preparar las furmas enfin tagliar il muster e cuser ensemen ils chalzers. Per il pli vegnan ils uffants engaschads per metter ensemen e cuser ils chalzers. 80% dals uffants lavuran a chasa per ils furniturs – dis da 14 uras da lavur n’èn nagina raritad. Ils cotschens ni ils ners – tgei manegias? da Saskia Del Zotto «Mamma mia, quei sortiment, e lu pér las colurs! Fantastic, semplamein grondius!» Sinaquei mi’amitga: «Wow, quella stizun ei gie enorm gronda!!» «Gieeee! in paradis che spetga mo sin nus!», rispundel jeu tut incantada. Ed aschia va in «ah» ed «oh» vi e neu tochen ch’ins auda in griu neu da tschella vart dalla stizun. Exact en quella direcziun nua che Flurina sesanfla el mument; jeu cuorel tras il negozi e tuttas vendidras miran sin mei sco sche in “Zombie” curess tras la stizun e buca jeu. Jeu sun pia vid encurir mia collega (quei che va buca ditg, damai ch’ins auda gia dalunsch ses gibels incantai). Jeu vesel davon miu nas in pèr “High Heels” cotschens. «Ein els buc il Hammer?» Ella spe tga gnanc mia risposta ed entscheiva a quintar si tuttas varts positivas dalla cumpra dils calzers. «Also jeu quetel els...» Pli lunsch vegn jeu buca: «Semplamein grondius», finescha ella mia construcziun. Ussa dat ei in problem, dil qual jeu sai nuot. «Aber ussa ha ei aunc ils medems en ner, sas, quels fussen forsa pli adattai, perquei ch’els fan pendant cun mia nova caultscha nera da “Tally Weijl”, gi inagada zatgei! Co quetas ellas?» Duess jeu ussa gir quei ch’jeu patratgel, numnadamein, ch’ella vegn strusch ad ir in pèr meters cun da quels calzers ch’ins seferma en mintga tumbin sin via? Jeu sedecidel denton da sustener ella en sia elecziun, aschia vegnel jeu pli spert da mirar per in pèr calzers che plaschessen a mi. «Gie, quels ein sco fatgs per tei; jeu pren dess ils ners, sch’jeu fuss tei. Also savein ir a pagar?» «Na spetga aunc, fai buc aschia in stress. Nus vein peda in entir suentermiezdi! Alsoooo... jeu pren ils cotschens, els han dapli “pepp”.» Aschia varga ina “Shoppingtour” ed in pèr uras vargan en in gienà. Ed jeu: Hai sco adina anflau nuot, perquei che Flurina ha duvrau tut il temps e la peda mo per ella. Aber la cara Saskia gi nuot e selegra per si’amitga che tschontscha pil rest dil gi mo pli da ses calzers novs, ord sia nova stizun preferida. Calzers – Oz e pi bod… da Judit Augustin Sch’ia pains ve da calzers, am vignigl andamaint schi bler tg’ia na sa mianc noua antschever… Da rachintar lung scu tgi statt ozande tar nous cun calzers am para pi pac intressant, gio tgi mintgign ò calzers. Tscherts dapless ed oters pi pacs. Igls egns òn chel gost e tschels en oter. E cantas differentas sorts tgi dat è er prest betg da creir, calzers da skis, da muntogna, da cursa lunga, per eir a scliviglier, per far gimnastica, per eir cun velo, etc. Pero chegl savez gio ansasez tot sez...! Schalar tot anviern Ma scu erigl pi bod? Davigl er tantas sorts, tants affars per igls cumprar u ins faschevigl pi bod anc sez igls calzers? Diversas dumondas tg’am on piglia marveglia ed uscheia vaia fatg en curt discurs cun mia tatta, tg’ò gio prest 80 onns. Ella na saveva betg ple sa ragurdar da tot ma ia va pudia cattar or fitg intressantas tgossas. Ainten las vischnancas se tar nous igls pless tgi vevan en pêr calzers da lavardeis ed en pêr per las dumengias, e chegl era tot. Az mitte avant d’aveir angal dupera calzers! Ia am sa chegl ansomma betg metter avant. Tge tg’am ò er fatg ena grond’impressiun è tgi mia tatta ò rachinto, tgi surtot d’anviern ins vegia adegna gia freid agls peis. En calzer era betg bel fludro aint davains scu ozande e tigniva ansomma betg cunter igl bletsch. Per me mianc da creir tge terribel da schalar tot anviern igls peis e savens er anc stueir star ainten calzers bletschs, brrrr! Cumprar calzers be a Coira Per eir a cumprar calzers gevigl giu Coira. Giu Tusang u ainten en oter li pi manevel davigl da lez taimp anc nign affars da calzers. Pero cumpro calzers niva fitg pac. Ainten pi grondas famiglias ins veva da purtar siva igls calzers e tuttegna sch’igl eran en po mengia gronds u ansomma betg ampernevels, i dava simplamaintg nign’otra pussebladad. Chi e lò niva puspe en calger an vischnanca a cun tschier calzers u surtot a midar las solas isadas digls calzers. Las solas eran da lez taimp betg anc schi bungas e cun en profil scu ozande. I dava er anc nignas solas da gummi, ed igls omens vevan per exaimpel calzers cun gottas. Ozande dattigl calzers da tot las calours tg’ins giaveischa. Mia tatta sa regorda pero tgi pi bod vevigl angal calzers neirs u brigns e forsa igls pi nobels tgi vevan en pêr calzers alvs. E da modas da calzers nivigl er anc detg navot. En pêr vevan calzers pi fegns ed oters pi grobs e chegl era er la suletta differenza. Scu finiziun az saia angal deir: «Seias leds tgi vivez ossa e betg aint igl onn 1928, galdi da pudeir purtar calzers tgi dattan tgod e tignan cunter igl bletsch e betg amblide tge retgezza da sorts da calzers tgi nous vagn ozande cò tar nous…!» Vas ti cun Mary Jane ni cun Cayman? da Silvana Derungs Enconuschas ti Mary Jane? Lu eis ti probablamein ina giuvna scolasta da scoletta. Enconuschas ti Georgie? Eis forsa hortulan? Ed enconuschas ti Sassari? Fetg probabel che ti lavu ras en in salun da cosmetica. E sche ti enconuschas Yukon, eis ti buca mo in bien enconuschider dalla geografia ed umens ed affons cun aunc divers termagls vitier, sco per exempel ils aschinumnai «Jibbitz»: figurettas ch’ins po cumprar per decorar ils crocs e render els aunc pli bials ed individuals. Era ina lingia da vestgadira «crochiga» ei lantschada (hai empau difficultads da s’imaginar quels tagls) ed ei dat era crocs pigns per nos pli cars amitgs: ils telefonins. L’istorgia da las s-charpas da Valerio Glisenti e Giovanni Tischhauser, 1. secundara dall’America, mobein era in um giuven e robust ch’appreziescha il contact cun il terren – forsa selvicultur u era hortulan? E vus tuts haveis bugen ils crocs. Strusch ina moda dils davos onns polarisescha aschi fetg sco quels calzers da fuorma meins eleganta e cun colurs quasi prigulusas per ils egls. Mo malgrad lur macortadad nundiscu tabla (ins sa discutar davart gusts, mo tier crocs dubetel tuttina quei...) ein quels calzers beinvesi tier quasi mintgin. Sulettamein il persunal en spitals sto desister da quella moda. Adina dapli spitals scamondan da purtar crocs – ina mesira da prevenziun. Pertgei tgi che porta quels calzers secarga electrostaticamein e cunquei ch’ils calzers isoleschan aschi bein, sa la cargada s’accumular sur pli liung temps. Tochen tier in contact cun in pazient u cun in apparat medizinal... Fetg prigulus en in spital. La stad ei vargada ed ils adversaris pudessen tertgar: «Uss ein ils crocs naven, silmeins tochen la primavera.» Pudess ins tertgar. Per igl unviern dat ei numnadamain ils Crocs Mammouth che han ina biala pelegna (sintetica) egl intern. Gest ord casa vegnan mo ils paucs ad ir cun crocs igl unviern, mo tener cauld ils peis sto era vegnir fatg en casa. Ins vul gie – tier quels prezis dad ieli – buca scaldar memia fetg la habitaziun... Fingià 12’000 aunz Cristus daiva que s-charpas. Las persunas our dal temp da crap vaivan aint s-charpas our da pels. 2500 aunz Cristus guardavan las s-charpas in Egipta oura uschè: Aunz il quart tschientiner as purtava s-charpas chi derivaivan da l’Italia e da l’isla da Corsica. Our dal orient sun gnieus ils stivels chi gnivan be purtos dals hommens. Tgi che supporta pia propi buca la vesta da quels calzers aschi cumadeivels, levs (mo 170 gramms) e lavabels, ei pia en segirtad en in spital ni ina casa da tgira. Jeu persunalmein tegnel distanza dad omisduas fracziuns: separticipeschel buc als blogs sin www.ihatecrocs. com, perquei ch’jeu sai che quellas zoclas da granulat special (ils imitats bienmarcau ein da gummi ni plastic) ein probablamain PROPI sgarscheivel emperneivlas; mo hai era aunc buca cumprau quels calzers, perquei ch’jeu hai aunc avunda calzers e sandalas dad isar avon che sededicar a novas modas. (Per tgi che vul saver: jeu sun stada eri aunc avon ils flipflops, zanua denter birkenstocksandalas e pantoflas dil Cachet ed hai aunc surviviu mintga stad.) Aint il 18evel tschientiner as purtaiva s-charpas imbellidas cun perlas ed or. Illa mited dal 19evel tschientiner d’eiran las s-charpas da saida granda moda. Il 20evel tschientiner es gnieu la moda da las putschas da gimnastica chi s’ho derasoda fich svelta. Sco biaras autras modas vegnan quels crocs neu dall’USA: dapi ca. 2 onns vesan ins quellas creatiras gaglias era sin nossas vias. Igl emprem model era «Cayman» che seme glia ferm ad in gnef d’in crocodil e suenter suondan divers auters models, per dunnas MARCAS da Marina Moura ed Andrina Camichel, 1. e 2. reela Punct da conflict: s-charpas! da Curdin Käser A d’ho giuvens cha daspö ün temp haun aint s-charpas da marca. Tar nus a scoula sun las seguaintas marcas «in». All Star Volcom Vans Rip Curl Cube Quiksilver DC Diesel Versace Billabong Adiddas Big Star Ils bgers haun aint s-charpas da marca sportiva. Alura as vezza las pü richas cun lur marcas schicas. Que as vezza ün po da tuot, differents muosters e culuors. Ma daspö ün temp as vezza eir s-charpas «falsificadas»! S-charpas cha cuostessan frs. 100.- sun be pü frs. 50.- o dafatta pü poch! Las differentas grandezzas da Marcio Rodrigues e Michael Steck, 1. reela Que d‘ho bgeras grandezzas da s-charpas. La pü pitschna es il numer 17, la pü granda es il numer 52. Ils creschieus portan in media ils numers 35 fin 52 e’ls iffaunts ils numers 17 fin 25. La pü granda s-charpa dal muond es in Germania. Ella es 4.20 meters ota, 7.14 meters lungia e 2.50 largia. L’Engiadina! Samedan, la «chapitela» da l’Engiadin’Ota. Ünguotta da bel, ma as po viver eir cò. Eau d’he cumanzo a giuver a golf, ün sport da l’elita, ma fich interessant ed intensiv. Las ballas svulaivan tuot il temp tres la cuntredgia ed eir l’ora d’eira acceptabla per l’Engiadina. L’ultima vouta ho que pluvieu scu cun sadellas. Eau d’eira bletsch da cho a pè! Ed uossa suni darcho cò, i’l club, e realisesch cha qualchosa mauncha, s-charpas da golf, chi velan qualchosa. Eau cumpr ün pêr, vegn a la cassa… Porca, 300.- per ün pêr s-charpas! Almain sune «gore-tex», que chi voul dir, cha tegnan l’ova. Eau cumainz a stüdger sur da mia ideja da dvanter commember dal club, e nu d’he fantasia avuonda per am metter avaunt il predsch per gnir commember, scha già be las s-charpas cuostan quelo ch’eau guadagn düraunt ün an, scu student povret. Da l’otra vart d’heja uossa s-charpas cun prestige ed am poss musser sün plazza. Eau pass plaunet vers la «driving ranch» cun mias s-charpas nouvas. Tuots guardan sün mias s-charpas. Mia amia dasper me ho eir s-charpas nouvas. Ella es bella blonda, ed ho ögls blovischems. Eir ho’la üna bella postura. Eau bad dalum cha’ls golfers guardan il prüm sün me, alura sün mias s-charpas, e zieva vo l’öglieda dalum tar mia amia, ma nu penser cha’ls signuors golfers guardan ad ella süllas s-charpas! Che maniera da la «elita»! A las duonnas nu’s guarda süllas s-charpas, schabain cha precis quellas vessan millis da s-charpas a chesa in s-chantschia! Stivels, sandalas, ballerinas, cun e sainza tachs! Nus homens vains per regla adüna s-charpas classicas, lungurusas, nairas, cun fuorma simpla, bod primitiva. Ma listess peran las s-charpas d’esser il pü important vi da nus homens! Scha nu’s guarda inamöd na süllas s-charpas a las duonnas, schi perche haune tauntas? In mincha cas vuless eau uossa schmancher tuot quistas irritaziuns e las trametter dalöntsch davent cun la prosma balla! Eau pens be auncha, cha cun ün tel chapitêl vi da mieus peis, d’heja ün meglder feeling, sun ün melder golfer e d’he gust da m’avair prasto qualchosa. La s-charpa nun es ün s-chierp, ma il mes-chel nun inclegia! da Petra Crameri Ils disegnaduors da moda s-chaffeschan scharpas da tuottas sorts, in mincha culur e per mincha situaziun. «S-charpa» es be üna noziun generela, perque nun es que neir curius, cha la glista es enorma. Cuntschaint sun sandalettas, putschs, ballarinas e stivels. Zieva do que auncha s-charpas bassas, da tach, da gimnastica, da muntagna, da rampcher, da ballapè, da skis, patins e s-charpas da bagn. Da nu schmancher sun ils s-charpuns ed ils schalfins. Üna duonna s-chetta ho almain üna s-chan tschia plain s-charpas e scha’l s-chazi cumainza a gnir s-chars, resaint’la il bsögn dad ir a fer cumpras. Quist cas as muossa, cur cha las tschavattas sun s-chalchagnedas e s-charnidas, ma eir cur ch’ella (la duonna) nu chatta ünguotta adatto chi’s cunfo cun ün vstieu schür. Pensè üna vouta che s-chandel cha que es, scha las s-charpas nu’s cunfaun cun la tascha. Duos uras as stu calculer per ir a fer cumpras ed ün s-charnütsch nu basta. Meglder es üna tas-chuna, ma auncha meglder es üna s-chacluna plaina da s-charpas. Cur cha la duonna riva a chesa stu’la s-chaffir plazza per tuot las s-charpas nouvas. Il giavüsch füss üna schantschia transibla cun sistem da ventilaziun, per tgnair fras-ch tuot, üschigliö füss que vaira s-chiffus. La duonna as pudess sentir scu in ün museum da s-charpas privat. Il chaminer cun s-charpas da tach es eir ün’art. Que es ün indschen vaira greiv e per fer üna buna figüra as exercitescha. Las prümas voutas as s-charpluna intuorn scu ün elefant chi ho problems d’equiliber e la probabilited cha’s s-chaluna es magari ota. Ma cul temp as sviluppa üna tecnica ed il chaminer dvainta fich elegant. Insomma, la s-charpa es inschmanchabla, ella tuocha simplamaing tiers. Eir pas-cheders, bos-chers, uvas-chs e dafatta quels da la Tumgias-cha nu ris-chan da chaminer intuorn sainza s-charpas. La s-charpa nun es dimena ün s-chierp, dimpersè la dutscha mited d’üna duonna, ma il mes-chel nun inclegia! S-charpas da skater Calzers ed igls peis liaint da Serena Maiolani, 1. secundara da Catrina Waldegg Peis – igls pless igls dovran mintga de, l’antiera veta. An 70 onns vo en carstgang an media dus gedas anturn igl mond! Pertge dainsan alloura betg adatg digls noss peis? Perchegl tgi èn schi gliunsch davent digls îgls? Schi vous lez saveir, schi niz eneda ad aveir peis da corvs, schi vessas da dar or daple raps per voss calzers ni schi vous ischas gio perfect cugls voss peis savez far chest test per cattar or. (chest test è betg nia elaboro scientificamaintg!) 1.Cants calzers vez vous? A. pi pac tgi tschintg B: 5–10 C: daple tgi diesch 2.Pertge cumprez vous voss calzers? Perchegl tgi èn ... A: bunmartgeas B: da marca C: da qualitad 3.Vez vous calzers da plievgia? A: ea B: na 4.Quantas sorts da calzers vez vous? (flipflops, calzers da muntogna, highheels, ballerinas, calzers da sport, calzers da mintgade,…) A: 0–2 B: 2–5 C: 5– ? 8. Cantas gedas nattagez igls voss calzers? A: 0–1 x ad onn B: 1–3 x ad onn C: daple tgi 3 x ad onn Las s-charpas da skater existan già uschè lönch scu’l skateboard. Üna da las prümas s-charpas da skater es gnieu sül marcho ils ans sasaunta e vaiva nom «SK8-Hi». Fich bainvis d’eira eir al «Low-Top», perche cha quella s-charpa giaiva sur l’öss dal pè e daiva als skateboarders dapü equiliber. Ils ans nonaunta ho que do ün grand müdamaint tar las s-charpas da skater. Aunz d’eiran dumandedas las s-charpas chi vaun sur l’öss dal pè e tuot in üna vouta d’eiran dumandedas las «Low Cut» chi gnivan be fin suot l’öss dal pè. Ils ans nonaunta ho que do bgeras nouvas firmas da s-charpas da skater e las firmas da DC shoes, Emerica o éS sun creschüdas enorm e fich svelta. Ossa savez chintar ansemen igls voss puncts Dumonda A B C 1. 010 5 2. 0 510 3.10 0 4. 0 510 5. 0 510 6. 0 510 7. 510 0 8. 0 510 0–30 puncts cuntanschias: Vous dez mengia pac adatg digls voss calzers. Chegl na fò er betg bagn agls voss peis. Els vessan da star bagn aint igls calzers, pero ins vessigl adegna puspe da midar la calzadeira. Tip: eir a pe blott a tgesa! 30–50 puncts cuntanschias: Vous ischas en tipic exaimpel per en «normalo». Chegl è bagn scu tgi la plessa gliout vo anturn cun lour calzers, pero savessas vous anc far daple pigls voss peis. Tip: mide usche savens scu pussebel la sort da calzers (er calzers ots fòn tranteraint bagn.) 50–80 puncts cuntanschias: Vous faschez chegl stupent! Igls voss peis az angraztgan. Tip: er els òn gugent ena massascha! 5.Cantas differentas sorts da calzers tirez vous aint durant en’emda? A: 0–2 B: 2–4 C: daple tgi quater 6.Tge purtez vous a tgesa? A: calzers da veia B: scalfins C: navot – pè blott 7.Cant dei purtez vous voss calzers? A: anf. tg’èn rots B: 1 onn C: > 1 onn Las s-charpas da skater gnivan vendüdas fich bain eir pervi cha d’eiran fich agreablas e pervi da que nu purtaivan be ils skateboarders quellas s-charpas, dimpersé eir normela glieud chi nu faiva quel sport. Hozindi sun las s-charpas da skater eir auncha fich modernas. Uossa nun ho que bod pü s-charpas da skater chi vaun sur l’öss. Uossa do que be auncha quellas chi rivan be fin suot l’öss dal pè. Las s-charpas sun eir cusidas bger meglder per cha tegnan oura ils strapaz. Las s-charpas da skater haun uossa eir üna laungia pü grossa scu aunz. La laungia güda a’l pè d’esser pü stabil e pü sgür. Suot s-charpas da skater s’inclegia üna s-charpa speziela per skaters. Las s-charpas da skater sun otras scu las normelas s-charpas da gimnastica, impustüt pervi da las soulas. Quellas da skater sun bger pü flexiblas, uschè cha vo eir meglder dad ir cul skateboard. Tge chaussas? La WG da Chatrina Josty da Madlaina Niggli Las desch e quattordesch. Frequenza 89.1. «All Summer Long» da Kid Rock vain adüna pü plaun. Finelmaing las desch ed ün quart. Il gö auditiv «Tge chaussas?». Pü bod d’eira eau pü agiteda cur cha que d’eira uschè inavaunt. Eau d’he adüna piglio svelt per mauns il corn dal telefon e d’he do aint il numer 081 250 76 00. Uossa nu telefoni niauncha pü. Eir scha’ls Rumauntschs tuochan tals pövels ils pü periclitos, ho que bgers chi prouvan da telefoner sün quel numer. Forsa d’heja eir be disfurtüna - eau nu se. Scu cha saja, uossa odi la vusch da l’homen chi legia avaunt ils chavazzins. «La fuorma da la chosa nun es decisiva. Que tilla do in tuot las culuors. La funcziun da la chosa po esser la protecziun.» Scha vess uossa üna vouta furtüna cul telefon vessi guadagno ils 950 francs chi sun aint il jackpot. Ma aunz ch’eau telefon al Radio Rumauntsch auncha ün pêr ulteriuras infurmaziuns per vus. • La chosa do que già daspö 27 000 ans. • La chosa es suvenz in nossa vicinanza. • La chosa nun es in vicinanza da glieud povra. • La chosa es pel solit fatta our da chüram ed our da materia artificiela. • La chosa po gnir tratta a nüz scu provocaziun. • La chosa ho la funcziun da moda. • La chosa ho la funcziun da preschanter il status sociel. • La chosa ho la funcziun da musser l’appartgnentscha d’üna gruppa. • La chosa es fich bainvisa tar duonnas. U almain disch que ün clischè. • La chosa po esser ün vizi. • La chosa po custair millis da francs. • La chosa es al cumanzamaint düra e po schmacher. • La chosa drouva chüra. • La chosa po spüzzir. Ho que fat clic? Alura telefonè sül 081 250 76 00! 1. «Pudess esser managio üna tas-cha?» 2. «Pudess esser managio ün’umbrella?» 3. «Pudess esser managio ün chapè?» 4. «Pudess esser managio ün anè?» Uoss’es avierta la tschinchevla lingia dal telefon. Nun es propcha pü cò üngün chi voul telefoner e guadagner quists 950 francs? da Scarlett Zanotta, 1. secundara Elefants en mia chombra Jau n’hai nagin’idea da fisica. Mo ina chaussa m’è restada dad ina da las emprimas lecziuns da fisica che jau hai gì en l’emprima secundara. I gieva per la pressiun ed il pais. Noss magister ha fatg ina cumparaziun tranter ina maschina da pista che va sur il terren ed ina dunna da 60 kilos che chamina enturn cun chalzers cun tatg aut. Tgi chaschuna dapli pressiun sin il funs? La dunna u la maschina? Tenor las leschas da la fisica è la pressiun che smatga dals chalzers da la dunna sin il funs pli gronda che quella da la maschina da pista. La maschina da pista è bain greva, ma cunquai che la surfatscha dal tatg dals chalzers da la dunna è uschè pitschna, ha ses pais dapli effect. Ditg simpel: La dunna cun ils tatgs auts è sco in elefant che va sur porcellana. L’exempel è restà u meglier ditg: vegnì endament puspè en mia ultima abitaziun, sin il palantschieu da parchet. En quell’abitaziun stev’jau suletta, ma là avev’jau dapli visitas. Ina saira èn arrivadas in pèr amias e cur ch’ellas han vesì mia collecziun da (paucs) chalzers cun tatg aut han ellas stuì empruvar ils chalzers ed ir dad in chantun a l’auter da mia chombra per sa guardar en il spievel. Cun tatgs auts e fins sur parchet. Crac, crac, crac... Tge che mes magister da fisica ha propi vulì dir cun ses experiment, m’è daventà cler la damaun suenter la «Modeschau», cur che jau hai contemplà pli precis il palantschieu. Millis da pitschnas forinas en il lain, chaschunads dals 50 fin 60 kilos da mias amias. Irreparabel, hai jau pensà e sco emprim cumprà in tarpun per ch’ins na vesia betg il donn. Quest donn n’è a la fin betg stà irreparabel, ma el m’ha custà diversas uras da lavur, en schanuglia, cun il fier per far or cun il fier en maun ed in sientamauns da cuschina bletsch. Quest hai jau mess sin il palantschieu e fatg ora cun il fier el. Las forinas s’han serradas, cunquai ch’il lain s’ha extendì cun daventar umid. Fisica? En mintga cas sai jau uss ch’igl è meglier da zuppar ils chalzers cun tatgs auts, sche amias vegnan a far la visita. Chatrina Josty abitescha en ina WG a Turitg e lavura en in biro grond a Cuira. Quest ha displaschaivla main in tarpun cotschen, uschia ch’ella na ristga betg da trair en ses chalzers da colur pink per ir a lavur. Linda Rinn ho fundo l’an 1908 l’impraisa Converse Rubber. Els haun fat il prüm s-charpas chi tgnaivan ova e naiv, pü tard haun els fat s-charpas our da glin. Da l’an 1917 ho Converse purto la s-charpa «All Star» sül marcho. Fin hoz es quista s-charpa gnida vendieu già 600 milliuns voutas. L’an 1923 ho la s-charpa clappo la suottascripziun da Chuck Taylor, tres que es gnieu stimeda la legenda da Taylor. Quel an ho converse eir creo las s-charpas per giuver basket. Tals giös olimpics 1984 quintava Converse tals sponsors officiels. Già da l’an 1936 portavan ils giuveders da basket s-charpas da Converse. «Al Weapon», da l’impraisa «Choose your weapon», es gnieu l’an 1986 sül marcho. Quella nouva s-charpa d’eira üna granda concurrenza per Converse. Avril Lavigne es üna da las cuntschaintas chi porta s-charpas da Converse. Ella ho dapü cu 100 s-charpas. Hozindi nun as tira pü aint quellas s-charpas be per fer sport, d’impersè eir per ir a scoula. prenum: Nicla. num: Lozza. domicil: Marmorera. activitad principala: baiver Calanda (student). annada: 1987. quai hai jau gugent: guarda activitad principala! quai n’hai jau betg gugent: dentists e spaghettis senza sosa! e-mail: [email protected] prenum: Claudio. num: Baracchi. domicil: Maiavilla. activitad principala: inschigner. annada: 1969. quai hai jau gugent: ir a cha tscha. quai n’hai jau betg gugent: pauca naiv d’enviern. e-mail: [email protected] prenum: Tinet. num: Gaudenz. domicil: Turitg. activitad principala: seser sin ina sutga, guardar sin in laptop, spetgar ch’i vegnia saira. annada: 1988. quai hai jau gugent: mammas (surtut mia), mes avegnir. quai n’hai jau betg gugent: da tuttas sorts lindornas, spam rumantsch ;-) e-mail: [email protected] Giuru: la seria da Sara Hermann prenum: Puorger. num: Rico. domicil: Puntraschigna. activitad principala: Boutique Manager Nespresso San Murezzan. annada: 1980. quai hai jau gugent: mia amia e musica. quai n’hai jau betg gugent: manzegnas. e-mail: [email protected] prenum: Bernadette. num: Arpagaus. domicil: Tersnaus. activitad principala: en il mument giudair il temp post-studentic e viagiar en America centrala. annada: 1981. quai hai jau gugent: ma muventar, siemiar ed il tun dal tschadun che truscha il café. quai n’hai jau betg gugent: mustgins e mieulas vi dals pes. e-mail: [email protected] Mintga cuc sa tge che la GiuRu è, ma nagin che sa propi tgi che la GiuRu è. Forsa che tes vischin, tia coiffeusa, tes schef u tia affera pudessan er esser GiuRu? Nagin che sa vairamain. 148 fatschas, ina pli bella che l’autra, ma nagin che sa che questas persunas èn propi commembras da la GiuRu. Scandal! En questa seria mensila vegn preschentà in commember suenter l’autra commembra. Daventa era ti commember da la GiuRu. www.giuru.ch Eu, eu ed eu: fictiv e flexibel il meglier da rtr dad Anna Serarda Campell Schuhmacherlein, Schuhmacherlein, was kosten deine Schuhe? Che? – Ma... – Nu d’eiran quai üna jada trais raps? – Ed uossa? – Aha! – Mmmmh I sun schon schmaladi bellas. – Pachificas ... in congual cun otras cun tach da set centimeters... – Chürom da vadé? – Lomin, schi. – Eu n’ha tscherchà fingià adüna s-charpas cotschnas, precis da quistas. – Na, tschellas nu sun cotschnas, quellas han la culur bordeaux! – Na! Bordeaux nun es cotschen! – Schi, quai es üna gronda differenza! – Bordeaux, che vezzast, scha tü pensast vi da la culur bordeaux? Ha? – Eu at di, la culur bordeaux es la culur dal vin, la culur da baiver vin cun stil e restar adüna plü o main söli, quai es bordeaux, capisssscccchhhh? – E cotschen, cotschen, quai es ün’otr’istorgia. – Perche riast? – Cotschen es paschiun, amur, violenza, sang, cotschen vibrescha!!!! – Na, bordeaux nu vibrescha. – Che pensast da las s-charpas? – Bellas? – E? – Aha, simplamaing bellas... – E quellas ch’eu vaiva aint avant, mumaint, lascha’m stübgiar... ahm ... che hast dit davart quellas? I sun bellas? – Sun tuot las s-charpas bellas? – Na? – Perche disch lura adüna e pro tuot las s-charpas chi sajan bellas? – Na, eu nu m’agit. – Eu less be savair che cha bel voul dir per tai. – Che tun n’haja? – Eu nun ha ingün tun... – BEL! – bel – bEL – beeel – Che? Eu prouv be da chattar oura TEIS tuns, da BELLezza! – Na, eu nu sun narra. – Eu n’ha be fat üna simpla dumonda– ed eu prouv dad interpretar tia resposta fich inspiranta. – Eu sa cha s-charpas nu müdan il gir dal muond. – Eu nun ha mai pretais quai. – Uossa füssa pero güsta blerischem plü flot, scha per ün pitschen mumaintin pudessna far uschè sco scha’l muond dependess da quist pêr s-charpas. – Mmmh... – S-charpas cotschnas, amor... – Pensa, s- charpas cotschnas, chi san influenzar il gir dal muond, schi be tschüffan ils drets peisins chi tillas portan. - Guarda, uschea... – Oh, oh, oh, vezza ün surrierin? – Ah, eu bad, tü cumainast eir a tillas... – Amor, eir eu tillas chat BELLAS... – Ops, d’eira quist rier massa dadot! – Che dist da quists duos poppins cotschnins, tils laina dar ün bel dachasa? – Lura pona giovar cun lur amias in bordeaux ed i nu ston plü esser tuot sulettas e tristas... Quant chi cuostan... – Aaahmmmm... – Dimena... – Nu voust fingià üna jada ir oura a spettar?... Landuf, Landab: Mariano Tschuor Anna Serarda Campell studegia scienza da teater a Berna. En las PUNTS scriva ella or dal mund dad «eu, eu ed eu: fictiv e flexibel» che cuntegna era in mund da chalzers – cun varts bellas e main bellas. s da leiv a ogn … per stampads che crodan si! cumposiziun creaziun squetsch spescha e grünenfelder via dil marcau vegl 18 | 7130 glion 081 925 20 44 | [email protected] www.spegru.ch 10 ✂ Vuls ti midar las PuNts? A partir dal 2009 duain las PUNTS esser pli infurmativas, pli dinamicas, pli frestgas. Qua pos ti, chara lectura e char lectur, dir in pled en chaussa e gidar il team da PUNTS en questa lavur da meglierament. Per plaschair emplenir il questiunari e trametter a: Silvana Derungs, Hauptstrasse 117, 1715 Alterswil. Era pliras respostas èn pussaivlas tar ina dumonda. Grazia fitg per la collavuraziun! Moda da legeR 1. Jau legel las PUNTS ... c mintga numer c be mintgatant c mai 2. Jau legel las PUNTS ... c cumplettamain c singuls artitgels c tenor il num da l’auturA preferì (auturAs: ______________) c tenor tematica / titel attractiv c tenor idiom c auter: ___________________ 3. Quests artitgels na legel jau betg: c artitgels betg da mes idiom c artitgels da tschertAs auturAs c artitgels memia lungs (lunghezza maximala: c < ½ pagina, c < 1 pagina) c auter: ________________________ 4. Quantas persunas legian tar mai a chasa mias PUNTS abunadas? c nagin c l’entira famiglia (___ persunas). Vegliadetgnas dals members da famiglia: ____________ 5. Ils inserats en las PUNTS remartg jau. c gea c na c strusch aBUnaMenT 6. Per il futur giavischass jau las PUNTS... c sco uss: 12 x l’onn, 16 u 20 paginas, 3 ediziuns spezialas. c 6 x l’onn, ca. 32 paginas, + 2 ediziuns spezialas. c cun dapli preschientscha ed activitad en l’internet. 7. c c c Il pretsch d’abunament da 45 frs. è ... memia char (jau pajass be ___frs.) en urden jau pajass er dapli (maximalmain ___frs.) laYoUT 8. c c c La scrittira da las PUNTS è ... fitg agreabla da leger en urden dischagreabla da leger 9. c c c Il layout è ... frestg e giuvenil adina il medem e lungurus in bun format per leger 11 11 ✂ 10. Las illustraziuns en las PUNTS … c pudessan esser pli bleras c pudessan esser pli provocantas c auter:___________________________________ 11. las ediziuns spezialas ... c na dovri betg. c èn adina interessantas e portan variaziun. c “Spezial”? N’hai anc mai sentì ina differenza! c Jau ma regord spezialmain da l’ediziun speziala: ________________ tematicas 12. Il puntissimo – il tema dal mais – da mintga ediziun ... c m’interessescha adina c pudess esser pli actual c pudess esser pli provocant c Datti in tema en mintga ediziun?? Anc mai remartgà! c In puntissimo mintga mais na fiss betg necessari; senza avessan las PUNTS dapli variaziun. c autras propostas per structurar: _____________________________ 15. Questas serias èsi exnum da cuntinuar: c Eu, eu ed eu, fictiv e flexibel c GiuRu: la seria c Il meglier da RTR c Il pled dal mais c La WG c Mamma mia c Punts politicas 16. Da PUNTS spetg jau... c infurmaziun c divertiment c contact cun auters idioms c auter: ______________________________________________________ Auters giavischs e propostas: _____________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 13. En las PUNTS giavischass jau dapli ... c sport c musica c art e cultura c politica c multimedia c umor c columnas c texts da giuventetgna sut 20 onns c artitgels retschertgads ed infurmativs c artitgels regiunalslocals (p.ex. reportaschas dad eveniments en la regiun) c purtrets da persunas (p.ex. intervistas) c istorgias / artitgels fictivs c texts litterars c rumantsch grischun c vallader c puter c sutsilvan c surmiran c sursilvan c auter:__________________________________________________ __________________________________________________________________ schlattaina: c m c f vegliadetgna: ___ onns idiom: c sursilvan c surmiran c sutsilvan c puter c vallader c Jau avess gust da scriver mintgatant per las PUNTS, mia adressa da email è:_______________________________________________________ c Jau hai mirveglias da las PUNTS, per plaschair ma tramettai ___ exemplars da la gasetta. Mia adressa: ______________________________ _______________________________________________________________ Has ti in’idea innovativa per realisar in numer da PUNTS? Nus pre miain la meglra idea ed empruvain da realisar quella cun tes chau cre ativ! Proposta: _________________________________________________ ______________________________________________________________ ______________________________________________________________ 14. En las PUNTS giavischass jau damain ... c musica c art e cultura c politica c umor c columnas c texts da giuventetgna sut 20 onns c artitgels retschertgads ed infurmativs c artitgels regiunalslocals c purtrets da persunas (p.ex. intervistas) c istorgias / artitgels fictivs c texts litterars c rumantsch grischun c vallader c puter c surmiran c sursilvan c auter: _________________________________________________ ______________________________________________________________ ________ Adressa ed email / nr. da telefon:_________________________________ _______________________________________________________________ Per PlascHair trametter a: silvana DerUngs, HaUPtstrasse 117, 1715 alterswil. 12 PUNTS POLITICAS: BOTEL LONES «Botellones» è in usit da la Spagna che giuvens han realisà enturn l’entschatta dals onns ’90. L’idea era da s’inscuntrar la saira u la fin d’emna sin plazs publics e da baiver alcohol. Questa stad ha il botellón era cuntanschì la Svizra ed ha procurà per ina divergenza d’opiniuns. Tge opiniun che noss dus politichers han davart que sta moda e maniera da festivar pudais vus leger sco suonda. Botellón – la butteglia gronda ò cuntanschia la Svizra, forsa er anfignen tar nous aint igl Grischun da Roman Liesch Ansasez è l’ideia d’en botellón schi simpla scu er geniala. Gliout s’antoppa an en li public per far ena festa. Ena baracca sainza commerzi – mintgign peglia sez las atgnas bavrondas. A Turitg ògl gio do en tal evenimaint. Tenor rapports dallas medias vei la Blatterwiese, noua tgi chel evenimaint ò gia li, betg gist or bagn. Siva dall’EURO era chel pro nia fatg da nov ed ossa ègl tgunsch gio schon puspe schi gliunsch. Scalgias giumez e cunsont ena massa rusment è nia produtgia. La regenza digl martgea da Turitg, ni migler detg igl departamaint pertu tgia, ò organiso en sarvetsch d’ambulanza tgi vess savia gidar an cass urgents – els on dantant tarmess bler mengia bler persunal. Uscheia ischans dantant er gio arrivos tigls problems tgi chels botellones caschungan: Igl organisatour, vot deir chel tg’ò gia clamo agl botellón, ò communitgia tg’el sa reteira scu organisatour. Igl event era antras las medias dantant gio schi ancunaschaint tg’el ò tuttegna gia li. Ma perchegl tg’igl organisatour è sa retratg, ògl do nignas persungas tg’ins sò far responsabel per costs etc. Igl mument tg’ia screiv chel artetgel na sò la regenza turitgesa betg anc, tgi tgi surpeglia igls costs da nattager igl pro, igl persunal d’ambulanza tg’era a disposiziun etc... Igl trest è gio anc tgi la regenza turitgesa ò procuro per blers containers pigl rusment. Tenor las gasettas èn chels dantant pitost rastos veids... Igl scenario tg’è ossa igl pi prubabel è, tg’igl martgea da Turitg catta nign e stò surpiglier sez igls costs. Oramaias vessan en pêr giuvenils (ma risguardond las massas tg’èn neidas, ins sògl prest betg baitar dad «en pêr») fatg ena festa, produtgia ena massa rusment e fatg donns ed igls costs per chegl vignan socialisos, vot deir: la societad, an chel cass igls paiata glias da Turitg surpeglian igls costs! Cler ègl tar otras festas er uscheia, tg’igl dat chaos, donns etc. Tar otras festas ègl dantant uscheia tg’igls organisatours on l’obligaziun da puspe metter an urden igl li, noua tgi la festa è neida fatga (cf. Open Air etc.). Cler vignan costs, scu p.ex. schinumnadas «Spätfolgen» da consum d’alcohol etc. tar tottas dus schorts dad evenimaints socialisos antras las cassas da malsangs, ma chegl è tot en oter tgapetel... An la teoria economica digl federalissem dattigl igl schinumno concept dalla equivalenza fiscala. Declaro simpel vot chegl deir tgi tot chels tgi profiteschan dad ena tgossa, paian er per chella. An Svizra, graztga agl federalissem, sò chel concept neir realiso mecta bagn e la scienzia ò demusso tgi la gliout è uscheia pi cuntainta. Ins paia pi gugent taglias an igl cumegn, noua tg’ins sò vaseir directamaintg tge tgi vign fatg cun chels raps, tgi paer taglias alla Confederaziun noua tg’ins na sò betg, noua tgi chels raps svaneschan. E precis chegl è tar botellones betg igl cass. Chels tgi profiteschan digl far la festa èn betg exnom chels tgi paian persiva e perchegl ègl er d’ancleir tgi en tant gliout è ansomma betg ancletg cun chels evenimaints. Ia va er betg gugent, sch’ia vign an ena buteia noua tgi ensatgi rompa ensatge ed ia va da paer persiva... Schi en tal evenimaint ò li, ègl prest da far chint cun ena massa rusment e chaos – chegl sò tgunsch er mintga lectour tg’è er schon sto an sorteida. Ia anclei gio schon tgi ena massa giuvenils on gost da far festa e betg stueir dar or ena massa raps per chegl. Ma a me parigl tuttegna en po sintomatic per la giuventetna d’ozande. Ia less ossa ansomma betg tunar scu gliout pi viglia tgi dei «pi bod era tot migler». Ma ia catt donn tgi tant giuvenils sa deportan talmaintg dasperas, tractan otra gliout betg cun respect scu tgi tutgess e fon er betg cass da far donns veda roba publica. Bler mengia blers giuvenils on ena «läck-mier-am-Arschfasa» e sa deportan er uscheia. Tantas tgossas tgi vignan fatgas angal per far ena bunga pareta anvers igls collegas ed esser cool... Roman Liesch (21) da Brinzauls è student da las scienzias politicas a Turitg e vicepresident da la giuvna partida populara dal Grischun. Tgei ch’il num sa far ora da Clau Dermont Dalla Svezia IKEA, dalla Terchia il kebab e dalla Spagna: botellones. In niev trend tucca la Svizra e provochescha oravontut els marcaus gronds. Turitg, Berna, Genevra e Lausanne ein surstai davart las pusseivladads che giuvenils han grazia agl internet e tgei forzas da mobilisaziun ch’els han. Geniturs, las autoritads san buca co reagir sin quella nova situaziun. La giuventetgna seigi piarsa – perquei ch’ella ha el tgau mo da beiber stuorn. Atgnamein nuot niev. Ch’ei hagi ussa in num spagnol (botellón), tudestg (Churerfescht), engles (Streetparade) ni romontsch (tscheiver a ...), la finala eis ei il medem: la giuventetgna s’entaupa, ei vegn consumau alcohol e fatg fiasta. La differenza: la gervosa ch’ins cumpra e porta al botellón cuosta mo in franc, quella ch’ins cumpra alla bar ad events cuosta tochen tschun francs. Scolars, students ed emprendists ein gie buc ils pli rehs en Svizra, aschia ch’jeu capeschel ch’els vulan spargnar daners. Events commercialisai e pagai da sponsurs gronds train ils daners ord sac alla giuventetgna. Quels vegnan denton schizun susteni dalla politica e dalla polizia. Capeivel che la giuventetgna less decider sezza. Aschi spert ch’ella less denton s’entupar senza massa reclama da sponsurs, senza prezis aults, tuts che cloman suenter scamonds. Ei vegn smanatschau cun presenza da polizia, las medias fan polemica. Ei la giuventetgna igl entir temps mo vid beiber stuornira ni schizun el coma? Quei vegn fatg aschia ni aschia, sch’igl ei ussa sut in num spagnol ni in num romontsch. E buca tuts fan quei, la gronda part sa gie sedepurtar. Ei va per la cuminonza. Enstagl da reclamar, scumandar e sevilar fuss ei meglier da collavurar: La politica ha da porscher alla giuventetgna il plaz e la pusseivladad da viver a sia moda e maniera. Nus vivin en ina cuminonza nua che tuts duessen astgar viver sco els lessen. Viver e schar viver. «Die Jugend von heute liebt den Luxus, hat schlechte Manieren und verachtet die Autorität. Sie widersprechen ihren Eltern, legen die Beine übereinander und tyrannisieren ihre Lehrer.» -- Sokrates (470 – 399 avon Cristus) Clau Dermont (19) da Rueun studegia politologia a Berna ed è pledader da medias da la Giuventetgna socialista dal Grischun. 13 Il pled dal mais Mamma mia container 170 da Fadrina Hofmann Estrada dad Ursin Lutz Pleds ed il linguatg en general furman ina part integrala dal mund dad Ursin. Per questa columna zipl’el mintga mais in’ivetta or dals pleds ch’el inscuntra en ina moda u l’autra per pudair quintar ina istorgetta davart quel. Igl outing Ual sco sch’il puntissimo da quest meins havess spitgau sin mei – ni plitost sin mes peis. Per quei motiv sun jeu sedecidius da prender per quella gada ina caussa enstagl d’in plaid dil meins, tut semplamein il calzer. Finalmein survegn jeu la caschun da tradir a vus ina caussa brav persunala, gie schon bunamein cun caracter dad in veritabel outing. Jeu carezel calzers, pli biars e pli bugen. Jeu pos nuota spitgar tochen ch’in pèr van empaglia per saver cumprar in pèr novs cun buna cun scienzia. Pil solit eisi anzi aschia ch’jeu cumprel novs avon ch’ils vegls seigien isai, halt cun schliata cunscienzia. Aschia eisi empau sco ina spirala dil giavel, la cumpra d’in pèr calzers novs animescha adina da cumprar aunc in pèr ed aunc in pèr e mo aunc in pèr tochen che u la scaffa da calzers ei pleina ni la buorsa vita. Finalmein eis ella grida viado el mund – mi’addicziun da calzers che dat baul motiv da patertgar, sche tut seigi en uorden cun mei e baul motiv da selegrar da mia collecziun da calzers. Dil rest exista quell’addicziun mo per umens, perquei che per femnas eisi gie nuot auter che normal da cumprar dapli calzers che quei ch’ellas vegnan da duvrar tochen alla fin dalla veta. Ed uss pren jeu propi avon – quella gada definitivamein – da cumprar calzers novs pér cu ch’jeu stoi better in pèr vegls. Perdunei dabot, tscheidi havev’jeu viu sin ebay in retro sneaker dad adidas ch’jeu hai aunc buc. L’aucziun cuora giu en duas minutas – oz ni mai! Ursin Lutz (26) è linguist e lavura sco assistent scientific tar l’Institut dal Dicziunari Rumantsch Grischun a Cuira. En ses temp liber ramassa el chalzers, cun preferenza retro sneakers dad adidas. S-charpas Vuls daventar blogist? Il clischè cha duonnas sajan dependentas da s-charpas tuornaiva pro mai üna jada tschient per tschient. Passar sper üna butia culs plü nouvs models sainza almain ir aint e provar ün pêra d’eira impussibel. Che bel sentimaint cha quai d’eira da sglischir in s-charpas da marca ch’eu mai nu’m vess pudü prestar, da sentir il chürom da qualità e da far ün pêr pass tras butia admirond l’eleganza püra. Bun, bandunà n’haja las butias adüna cun ün exemplar main schic chi sumagliaiva cun ün zich fantasia a l’original da Prada e cumpagnia. In mincha cas vaiva mia s-chaffa fadia da tegner tuot mias bellas s-charpas da sortida, da gimnastica, stivals e sandalettas. Quai sun tempi passati. Per la prüma gronda rumida da s-charpas han pisserà duos müdadas d’abitaziun. «Terre des hommes» varà gnü seis milligust vi da mia collecziun. La seguonda rumida ha fat meis hom chi ha ün sensori per moda extraordinari. Quai chi’d es restà da meis mantun da s-charpas es uossa ün puogn plain s-charpas per minch’occasiun. Daspö mia gravidanza sun mias bellas s-charpas cotschnas cun tach in ün chantun e fan puolvra. Cun ün uffant pitschen faja eir pac sen da trar aint ils stilettos nairs – il ris-ch da s’inchambuorrar inclusivamaing kindel es massa grond. Las spassegiadas cul chan aint il god han pisserà cha’ls stivals da chürom da sulvaschina sun its in invlidanza. Pella paja ha rendü l’investiziun in ün pêr s-charpas da gimnastica da Nike cun penna illa soula davo. Quellas han portà ils 12 kils surpais da la gravidanza, han passantà uras a l’inlunga chaminond sün vias champestras, güdan a stumplar charozzas e passan sainza problems sur la salaschada da cumün. Davo bod ün on sun ellas uossa fingià üsadas e defuormadas. Temp per ir in butia e cumprar ün pêr nouvas. Chi sa, forsa inscuntra ad üna o tschella s-charpa eleganta da Manolo Blanik o da Gucci – e fetsch cun quellas ün pêr girs tras butia. Figl, chan ed hom pon lura star daspera e partir mi’admiraziun. Tia citad, tes vitg, tia lavur, tes hobi, tes studi, tes viadi – en tes agen blog – tar battaporta. ch! Has ti veglia da daventar blogist sin battaporta.ch? Nus tschertgain giuvnas e giuvens rumantschs che scrivan regularmain sur dad in tema en in blog sin la pagina battaporta.ch. Sche ti vuls daventar blogist tar battaporta, trametta in text d’emprova curt sur dal tema che ti tschernissas per il blog. Scriva en tes idiom u en rumantsch grischun e trametta tes text ed ina curta biografia da tai enfin ils 1-11-2008 a [email protected]. Fadrina Hofmann Estrada (26) è schurnalista, mamma ed amatura da chalzers. En sia columna rapporta ella da las stentas e da las bellezzas da l’esser mamma – e dals cumpromiss ch’ins sto far cun quest job. 14 Ulteriurs texts sin la pagina d’internet Scolaras ed scolars da l’Academia Engiadina han gì gust da scriver per las PUNTS davart lur chalzers. Deplorablamain n’avain nus betg gì avunda plaz da publitgar tut ils texts. Ma tgi che vul leger l’entira rimnada, po far quai sin nossa pagina d’internet, www.punts.ch. Nus engraziain ad els ed a lur scolast Jost Falett per lur engaschi. Er ils scolars e las scolaras da Flurina Prenner da l’emprima secundara e da l’emprima e segunda reala da la scola da la Plaiv a Zuoz han chattà inspiraziun en noss puntissimo. Era qua avain nus be publitgà ina part dals texts; ils auters pon ins leger sin www.punts.ch. «... ci vediamo a Domat!» Tgi che vul udir e vesair las novitads dal mund litterar rumantsch e talian duai vegnir a Domat dals 7 als 9 da november 2008. Ils Dis da litteratura da quest onn stattan sut l’ensaina da l’«italianità», ed igl è garantì ch’i na dat betg mo spezialitads talianas litteraras, mabain era da quellas culinaricas... Dapli infurmaziuns sin www.litteratura-rumantscha.ch. Tschertgas in chalender? N’has ti anc betg in chalender per avair la survista da tes termins dal 2009? E duess quai anc esser in bel chalender? Per l’onn 2009 datti in chalender da litteratura rumantscha: auturs ed auturas rumantschas da tut ils i dioms t’accumpognan tras l’onn 2009 cun prosa e poesia e cun bels purtrets. Empustar pos ti il chalender per 25 francs sur vendita@ rumantsch.ch u www.liarumantscha.ch. Eingiavinera 170 impressum Schlia l’engiavinera e trametta la soluziun cun indicaziun da tia adressa a: Silvana Derungs, Hauptstrasse 117, 1715 Alterswil; scriva in sms a 079 274 48 03 u in e-mail a: silvana. [email protected]. vertical: 1. 2. Adidas è ina marca da chalzers da ... Quest animal è vegnì mangià dal chalzer en il fumetto. Hobi dad insaquants durant il settember. Part sut dals chalzers. Activitad (englaisa) da Saskia e Flurina. 3. 4. 5. orizontal: turitg ha ina bar rumantscha! La GiuRu ha «avert» l’emprima bar ruman tscha a Turitg! Dapi quest atun s’inscuntran tut ils Rumantschs e tut las Rumantschas da Turitg mintga gievgia saira a partir da las 20:00 en il Piccolo Giardino a Turitg per baterlar e baiver. dapli davart la bar rumantscha a Turitg: www.giuru.ch (rubrica actualitads) u 076/ 393 62 35 1. 6. 7. 8. 9. Ils crocs èn fatgs or dad in ... spezial. Num dal croc original. Quai han ils pes magari gugent. Arranschament da baiver sturn. Chalzers èn savens fabritgads or da quest material. chauredactura: Silvana Derungs, Hauptstr. 117, 1715 Alterswil [email protected], 079 274 48 03 redacziun: Flurina Cajochen, Crestas 36A, 7154 Ruschein [email protected] Sandra Monn, Via da Scola 11, 7180 Mustér [email protected] Victoria Mosca, via Nouva 1, 7503 Samedan [email protected] Catrina Waldegg, Purmaglera 1, 7460 Savognin [email protected] collavuratur/as en quest numer: Judit Augustin, Jon Bischoff, Anna Serarda Campell, Saskia Del Zotto, Clau Dermont, Sara Hermann, Fadrina Hofmann Estrada, Chatrina Josty, Roman Liesch, Ursin Lutz, scolarAs da l’emprima secundara e da l’emprima e segunda reala da la Scola da la Plaiv a Zuoz, scolarAs da l’Academia Engiadina. layout nr. 170: Martin Cantieni, Encarden 18, 7152 Sagogn [email protected] concept frontispizi: Donat Caduff, 7152 Sagogn [email protected] 2 3 secretariat: PUNTS, Aita Pult, 7519 Ftan [email protected], 079 563 27 32 1 f d editura: 6 b GiuRu, Chascha postala 312, 7002 Cuira [email protected] e 7 4 8 5 a abunament: c 45 francs per onn, Raiffeisen Surselva, clearing 81073, conto 41742.23 novs abunents: www.punts.ch h stampa: Spescha e Grünenfelder, 7130 Glion 9 g internet: www.punts.ch www.giuru.ch avis: a b c d e f g Las opiniuns dals auturs e da las auturas en quest numer na ston betg correspunder a l’opiniun da la redacziun da PUNTS. PUNTS è commembra da l’Associaziun da la Pressa Svizra dals Giuvens. h 15 AZB 7130 Glion battacor u gaga? #115 senza cunfins #116 Novas vias #117 1 secunda #118 Dunna #119 10 onns Punts #120 ok #121 Maschinas #122 Mobilisaziun #123 Jugos #124 felix #125 giuventetgna #126 onn vegl – onn nov #127 underground #128 la mort #129 intim #130 seniors #131 Tualetta #132 tren #133 budget #134 7 putgads mortals #135 dvd #136 superstiziun #137 minoritads #138 statistica #139 conscienza #140 frisuras #141 cureisma #142 siemis #143 malsaun #144 dumondas #145 Trocca 7 #146 vip #147 trettel #148 tamazi #149 Pertge? #150 Integraziun #151 Skis etc. #152 Geniturs #153 Uniuns #154 EMPRIM’AMUR #155 SMS #156 FIMAR #157 CHATSCHA #158 ELECZIUNS #159 cUDESCHS #160 sURPRISE #161 08/15 #162 ART #163 MARS #164 AURAS STURNAS #165 CUSCHINAR #166 SGULAR #167 BIKINI #168 carriera #169 #170 gieus #171 nova pagina d’INTERNET #172 16
da Silvana Derungs