mòdul tematich: “joegn” - Scuola Ladina di Fassa
Transcript
mòdul tematich: “joegn” - Scuola Ladina di Fassa
MÒDUL TEMATICH: “JOEGN” 7 NOS, I BEC DEL ZOO DE BERLIN L’autor Christiane F al scomenz di egn ’70 del Nefcent la é jita a stèr con sia familia a Berlin. Chiò, canche la aea doudesc egn la à scomenzà a fumèr hascisc, de tredesc egn la se fajea de eroìna e demò de chinesc egn, dò aer abù n muie de esperienzes dassen ries, la é stata bona de n vegnir fora. L liber Nos, i bec del zoo de Berlin, da chel che l’é tout fora chest test, l’é l liber vegnù fora da na intervista che Christiane F ge à dat a doi giornalisć de “Stern”. L’é la storia sia e de n grop de si compagnes che é suté ite tel mond de la droga. L tìtol se referesc a na stazion de la ferata de Berlin, olache se troèa i joegn de Berlin. Mia familia l’era mie grop. Laìte l’era zeche desche amicizia, delicateza e a na certa vida ence amor. Ence demò l bos che se dajaane per ne saludèr l me piajea da mac. Nesciugn pesèa sui etres con chel che ge sozedea a cèsa o tel lurier. Canche siane ensema per nos no l’era l mond miseràbol di etres. Rejonaane de mùsega e de droga. Vèlch outa de guanc e de la jent che tolea a peèdes chesta sozietà de polins. Ne piajea duc chi che fajea na ladrarìa, che robèa n auto o che robèa te na banca. Dò mi viac me sentìe apontin valiva a duc i etres del grop. L trip l’era stat na vijidaa da no creer. Siere contenta e no me aee fat ciapèr dal spaent. La maor pèrt de la jent che tol l’èjie per la pruma outa la fèsc n viac del spaent. Ma gé l’aee passà fora proprio delvers. Me sentìe forta. Ades tolee l’èjie canche i me lo dajea. Con duc é abù raporc neves. É scomenzà endò a jir en campagna. Dant ere jita en campagna con mie cian e se podessa dir che aee vivù la campagna tras mie cian, ades me fajee n chilom, canche no siere sot èjie. E vivee la natura a na vida duta desvaliva. No la era più coche la é te la realtà. La se desfantèa te colores, formes, rumores che se spieièa te mia sensazions. La vita che fajee me saea dassen n muie bela. L’é stat dotrei meisc te chi che la maor pèrt del temp siere contenta con me enstessa. L’é stat n moment che l grop à scomenzà a se stufèr. L fum, schendir l’hascisc, i èjies no ne dajea più l viac giust. A na certa vida esser fora de hascisc o de èjie l’era na condizion normala. No ne dajea più nesciuna esperienza neva. Dapò al club l’é ruà un del grop e l’à dit: “Oe, é zeche che l’é dassen nef: efedrina. L’é zeche da no creer”. Gé é tout jù doi pìroles de efedrina, na sostanza che engaissa, zenza saer ben che che manèe jù. Ge é beù dò na bira entrìa te n sluch demò percheche vedee che i etres fajea coscita. Chest no l’é stat sorì, ajache la bira no me piajea percheche no revelèe chela jent che se empienesc de bira. Fora de n bel nia tel club à scomenzà a śirèr pìroles de duta la sorts. Jà en chela sera é tout jù n mandrax, na pìrola per dormir dassen forta e me saea che dut l’era endò tant figo da dèr fora de cef e che amèe duc chi del grop. La setemènes dò aon fat delbon n raid te l’industria de la speziarìa. A scola fajee semper più fadìa. I doeres no i fajee più nia deldut e da doman ere semper amò piena de sèn. Aboncont son stata bona de passèr te la clas più auta. Te vèlch materia desche todesch e educazion zivica me metee ben amò n goc, percheche l’era materies che a zeche vida me enteressèa e percheche zeche trefèe. Ma apontin te chela materies che no aee arbandonà deldut fajee più fadìa. Coi ensegnanc e ence co la clas. I raporc che l’era te scola i me saea vergognousc. Me recorde amò de na bega che é abù con n professor che volea rejonèr de “stravardament de l’ambient”. Ampò a duta la clas no ge enteressèa nia. Chesta roba no ge enteressèa a nesciugn. Ajache no l’era nia da tor jù notes o da emparèr. La ciàcoles del professor, che rejonèa mìngol de de dut, les me scechèa la àzoles. 8 Embendapò no ge la é più fata e son sutèda sù con chesta scusa: “Ma che ne contède pa? Che vélel pa dir chiò stravardament de l’ambient? Dantdaldut ge vel dir che la persones cogn emparèr a stèr dessema ai etres. Chest l’é chel che cognassane emparèr dantdaldut te chesta scola de merda! Che un abie enteress per l’auter e no che se se sfree un co l’auter demò per aer na nota miora. E che i professores empère zacan a n vegnir fora e a valutèr delvers i studenc”. Chest professor me piajea amò belebon. L’era per chest che ere scì enechetèda e pissèe de aer rejon a ge sutèr sù. Chesta scola me stajea dassen su la àzoles. De fat no l’era nesciun raport personèl coi professores. E ence te clas se era semper manco a una ajache fajaane corsc desvalives. I raporc che aane l’era se fèr jir en paranoia un co l’auter. Nesciugn didèa chel auter, duc volea esser i miores. I ensegnanc fajea jir en paranoia i studenc percheche i aea l poder de dèr la notes. E i studenc proèa duc ensema a durèr si poder sui ensegnanc, sun chi che era massa valenc e che no saea se defener. Entivèe ben chest jech ma seghitèe a stèr ite canche vedee che l’era na rejon per desturbèr la lezion o aee estro de l fèr. La maor pèrt de chi de mia clas me entenea demò canche cigan trajee ló vèlch stupidèda e no canche chierìe de rejonèr delbon sul fat che la scola no valea n scìgol. Ma chest no me à dat più d’empaz, ajache volee esser recognosciuda demò da mie grop olache no l’era duta chesta beghes e chesta stories. Ampò sozedea che da spes ence tel grop ma metee da na man. Me ficèe ite semper de manco ti descorsc. L’era semper la medema robes: la roba, la mùsega, l’ùltim trip e semper più da spes i priesc che l’era dintorn per l’hascisc, l’LSD e la pìroles. La maor pèrt de la outes ere tant rencoionida che no volee rejonèr e no volee me n stèr da soula. Purampò per me l’era amò n nef obietif: l “Sound”. L Sound l’era na discoteca te la Genthinerstrasse, davejin al zoo. Te duta la zità l’era tacà sù i placac: “Sound – la discoteca più moderna de l’Europa”. Chi de mi grop jìa da spes. Ma se podea jir ite demò se se aea seidesc egn. Gé n’aee tanche fat tredesc. E aee semper tema che no i me lasce jir ite ence se endèna aee jà faussificà la data de nasciment sun mia tessera de la scola. Me aee pissà che laìte cognea esser jent dassen maraveousa. Per me, bezata che viajèa inant e endò demò anter Gropiusstadt e Rudow, chel l’era n post da ensomech. Me fegurèe l Sound desche n palaz ver. Dut n slumenament. Efec de lumes da mac e la mùsega dassen da orgasm. E ence tousc tant bie da jir fora de cef. Jà dotrei outes aee fat fora de jir coi etres. Ma no l’aea mai garatà. Coscita con Kessi aon enjignà n pian de vera bel prezis. Na sàbeda gé ge é contà a mia mère che volee stèr a dormir da Kessi e Kessi ge à dit ai sie che la aessa dormì da me. Noscia mères ge é sutà ite desche peires. Ence na amica de Kessi cognea vegnir con nos. La era mìngol più grana che nos e la aea inom Peggy. Se aon scontrà la sàbeda sera da Peggy. Aon spetà che ruasse l bez de Peggy, Micha. Dapò sion jic col metró fin te la Kurfürstenstrase. Enlouta per me chest l’era n viac piutost lonch. Me sentìe n muie dalonc da cèsa. La Kurfürstenstrasse sul crousdevìa co la Potsdamerstrasse la era piutost odia. Chiò e ló l’era dotrei touses. No aee segur idea che les era dò a bater. Sion jites al Sound. Canche son stata ite béleche me à ciapà n colp. No l’aea nia a che veder con chel che me aee pissà. La “Discoteca più moderna de l’Europa” l’era na cèvena con n celor bas bas. L’era n gran trùnden e n gran paz. Te la pista da bal vigniun jìa a temp de mùsega per so cont. No l’era delbon nesciun contat anter la persones. L’era na puza tremenda. Ogne tant n ventilator mescedèa l’aria pesoca. Me é sentà jù su n scagn e no é più fidà mever. É abù la sensazion che la jent me vardasse percheche la entenea che no cognee esser te chel post. Aboncont siere delbon na foresta. Kessi se à sobito fat ite te chela situazion. La se à metù a bandolèr dutentorn e a vardèr i tousc fighi che l’era. La pissèa che no la aea mai vedù tenc de fighi te n’outa demò. Gé me n stajee aló sentèda jù desche se fosse vegnuda sù da 9 beza sun chel scagn. I etres aea zeche pìroles e i beea bira. Gé no volee nia. Duta net me é tegnù sù con doi biceres de such de brugna. Più che dut aesse volù me n jir a cèsa. Ma no podee percheche mia mère cherdea che fosse a dormir da Kessi. Spetèe demò che ruasse les cinch da doman e che la discoteca serassa. Per n moment aesse volù che mia mère se n’aessa adat de mia gàbola e che la fossa aló apede me e la me menassa a cèsa. Dapò me é endromenzà. Mi amisc me à descedà da les cinch. Kessi à dit che la jìa a cèsa con Peggy. Gé aee n gran mèl al venter. Nesciugn se cruzièa de me. Son me n jita da soula su per la Kurfürstenstrasse fin a la stazion del metró. Tel metró l’era n muie de cioches. Me vegnìa da trèr sù. L’era da n muion de temp che no ere stata tant contenta de averjer l’usc de cèsa e de veder mia mère vegnir da sia cambra. Ge é dit che Kessi se aea jà descedà e che gé siere vegnuda a cèsa per poder fenir de dormir chieta. É tout mie doi giac te let e me é me é metù a dormir. Dant de me endromenzèr m’é pissà: “Christiane, chest no l’é tie mond. Te es dò che te fès zeche da falà”. Canche me é descedà entorn mesdì stajee amò mèl. Sentìe l besegn de rejonèr con valgugn de chel che aee vivù. Saee che nesciugn de mi grop me aessa entenù. De chesta roba aesse podù n rejonèr demò con mia mère. No saee da olà scomenzèr. É dit: “Mama, scouta mo, ansera son stata con Ketti al Sound”. Mia mère me à vardà duta destrametuda. Ge é dit: “No l’era mèl. L’é n local tant gran. Daìte l’é ence n chino”. Mia mère me à sobito cridà desche zenza. Gé spetèe vèlch comana. Ela la era endò stressèda en chela domenia da doman. La cèsa, l magnèr, i cajins con Klaus. No la volea se ciarièr sù de etres cruzies canche la à tacà via semper la medema traina. Fosc no la volea nience saer delvers coche jìa la robes. Gé no me fidèe rejonèr. No saee nience che aesse volù rejonèr. De chel temp no saee neto nia. Vivee mia sensazions zenza coscienza. Da doman no pissèe mai. No aee nesciun projet. E che projec aesse pa podù aer? Nos no rejonaane mai del davegnir. Traslatà da: Christiane F., Noi, i ragazzi dello zoo di Berlino, Rizzoli Luron sul test A. L temp e l spazie 1. Christiane ne dessegna a na vida n muie prezisa i lesc olache la vif. Perché pa la odia scì tant la scola? 2. Co él pa l Sound te sia imaginazion? E canche la é bona de jir ite, co él pa te la realtà? 3. Berlin l’é na gran zità: Gropiusstadt e Rudow l’é ciantons populères de la zità. Che vélel pa dir per Christiane jir te la Kurfürstenstrasse, tel cher de Berlin? B. I personajes 1. Christiane ne conta de si raporc co la jent che ge stèsc apede. Col grop, coi compagnes de scola, coi professores, co la mère. Proà a descorer per veder coche l’é chisc raporc. 2. Da chel che la ne disc, podessa someèr che chisc sie raporc contraditories. Podassède spieghèr chest tant? 3. Che carateristiches èl pa l grop de Christiane? 4. Co éla pa raprejentèda la mère da la paroles de Christiane? (Tegnì cont che la se à spartì da pech da so om e che la vif dessema a so nef compagn Klaus) C. I fac 1. Colunes él pa la sensazions che Christiane sent co la droghes? E coluns éi pa i efec sun so carater e sun si comportamenc? 2. Che él pa che spenc Christiane e so grop a proèr semper de neva droghes? 10 NA GRIGNÈDA L’autor Franz Werfel (1890-1945) l’é un di protagonisć de la letradura de la Mitteleuropa di prumes dejenees del Nefcent. L liber L cedean de l’ejam de matura da chel che l’é tout fora chisc tesć, l’é n liber de recorc de la joventù de l’autor, che disc:”Chigiò é volù descriver mia joventù sun Ramon e me é limità a chel temp, perché se scrivesse de autres recorc, fajesse n roman de 300 piate”. Chela usanza del teater me à fat vegnir tel cef l’idea de meter en pe te noscia clas na filodramatica, n grop de letura, per portèr dant i gregn drames de la letradura se dajan fora la pèrts. De tèl idees n vegn fora te vigni sesta clas de vigni ginajie. Ma te chest cajo l prum a la portèr dant son stat gé, l forest tel Sèn Nicola. Burda à tout sù sobito chesta idea e l ge à domanà a Adler. Chest ne à chiamà duc te cèsa de Bland. Chiò, nos – Adler, Bland, Schulhof, Faltin, Ressl e gé – aon metù sù la sozietà filodramatica. Aon descoret al lonch sul fin e su la diretives del grop e aon fat fora coche cognes jir inant noscia sentèdes. Adler se n stajea chiet, alincontra gé siere dut n fech. Ei, sentìe mia forzes. Oramai siere ite, azetà te chel grop. Chel che dant era tant desprijià, l forest, se aea palesà desche n comember più che ùtol a la sozietà de la clas. Tant che ge volee jà ben a chel grop de letura! Doi o trei outes a l’an cognaane portèr dant de gran raprejentazions. Enlouta assane envià duta la clas, i jiadores de balon maraveé, fosc ence la classes vejines, e coscita te pech temp assane abù te noscia mans dut l Ginajie Sèn Nicola. Fosc, te consaputa de aer vent, en chel domesdì é volù strafèr. Adler l’era restà freit. A jir de retorn a cèsa ere soul con el. Dut sfegatà seghitèe a fèr calandères sun particolères de nosc grop, desche pruma òpera da portèr dant dijee che aessa cognù esser I masnadieres e dajee fora scinamai la pèrts, me tegnan per me chela de Franz Moor. Emben, Adler se à fermà. L’era na sera d’invern, de n grisc fosch. El l’aea n mantel lijier e someèa che l’aessa freit. L’era spavì tel mus. Fosc no l ge à nience pissà sora trop a chel che l’à dit. L se à drezà: “En ùltima, che veste? No te ès derit nia deldut a chest post. Conténtete de poder stèr con nos e speta la pèrt che i te dajarà.” Con chesta paroles n capo ge cridèa a n desprudent che cognea stèr sot, ma che se aea fidà se uzèr massa a sie livel. Ampò chesta paroles l’é stat la colpa de Adler, amò de più, les à segnà sie destin, ajache les à desćiadenà l diaol ite te me. (...) No é dit na parola, son sciampà demez. Son ruà a cena coi eies rosc da tant che aee vaà. Mia àmedes era sperdudes per coche vardèe fora. L’enjuria, l tort i me aea tocià fin tel megol. L grop de letura l’era na mia creazion, la pruma proa che aea abù bon éjit de me fèr ite te n mond forest. M’é adertura pissà che aesse podù jir te n auter ginajie a mez an. De net son stat ciapà da na pascion salvèra e remenenta, che no aee amò cognosciù. Cree che fossa na gran voa de vendeta, ajache gé son vendicatif. L’indoman ere strach e chiet. La piaa de chela enjuria no me fajea più mèl. É sobito dat jù mia demiscions da chel grop tant che metù en pe. 11 Mie post anter i compagnes l’era jà tant fort, che chela neva à soscedà na gran imprescion e respet te mi confronc. I fenc me à preà più outes de tirèr endò mia dezijion, ma gé é tegnù dur: é dit che podee renunzièr sorì a aer na pèrt mendra demò percheche i cognoscee demò da pec meisc. Per auter i aessa podù se emprevaler de mia idea e de mie program desche n don, ence se i me era vegnui tel cef a mi e no a de etres... Dapò, per n muie de dis no l’é sozedù auter, fora che Burda, Adler e Bland i seghitèa a ciciolèr anter ic. Ma al scomenz de la setemèna dò Burda l’é vegnù da me e l me à proponet de me tor sù l’encèria de canzelist de la sozietà. President, se sà ben, aessa cognù esser Adler. L’era ben da veder che Bland aea renunzià a chela encèria che ge aessa spetà demò a el, per fèr la pèsc e me aer endò ite tel grop. Chest l’era n muie, l’era n gran onor, e per me n trionf! É zedù. L grop de letura l’é jit inant. Se troaane doi outes en setemèna e no demò te cambra de Bland. Vigni comember a roda e aldò de sia possibilitèdes l metea a despojizion sia cambra. Se à scomenzà descheche aee proponet gé, con I masnadieres. Nesciugn à abù da che dir sun mia pèrt de Franz, ence percheche Schulhof no aessa mai renunzià a chel del joen eroe Carl. No proaane dintorn n desch, ma engaissé e adaut col liber te man. Adler se contentèa de se tor sù duta la pèrts mendres del drama. Ressl fajea la pèrts da fémena, ajache l’aea i ciavei chières, la pèl biencia e na parbuda piutost grossa. Gé me sciudèe sù a èrt. (...) Per chel che vèrda Adler, te chesta ores no l’era engaissà nia deldut. Fosc ge scechèa. L vardèa fora desche un che l’é dò che muda sie corp. Gé me n vardèe de stèr soul con el. Che longes, che riches che l’é la giornèdes di joegn! Endèna chela giornèdes tant longes e riches é cherdù de me aer desmentià de l’enjuria che me aea fat Adler. Voi dir, no ge pissèe più. Ma te mie esser chela paroles tant da sì les seghitèa a me bater ite desche n martel, e les doventèa na forza cativa che volea se palesèr. Chest sozedea zenza che me n’adajesse. (...) L’é passà setemènes. Endèna la lezion de ginastica Adler l’era te mia riga apede me. Jà a Viena gé ere cognosciù desche un piutost brao de ginastica. Chiò al Sèn Nicola, olache l’era n muie de inteletuèi e de secions, siere adertura na ecezion. Chiò mi compagnes ge dajea più emportanza al spirit che a la ginastica e coscita no se abadèa tant a Adler. Sie cef granac coi veières spesc, sie col fiach, sie corp sotil, ma zenza snait (fajaane ginastica co la ciameija), sia giames che se moea stinches, dut chest no moscèa segur na parbuda tant piajégola per un che se n’enten de ginastica. Ma nesciugn ge dajea peis, ajache l’era coscita che cognea vardèr fora l corp de un che aea n gran spirit. Adertura l professor de ginastica, tant rigorous, l’azetèa chesta roba zenza dir nia. Che cognéel pa fèr? Adler l’era Adler! N’outa – siane jà tel secont semester de chel an – fajaane chel ejercizie a la paraleles che se ge disc “forfesc”. L’é n jech scempie de braùra che duc é bogn de fèr. Se cogn se utèr de colp slarian la giames. Gé aee fat mia forfesc bel delvers. Ades ge tochèa a Adler. L se à arvejinà a la paraleles con vèresc peigres e pesimousc. L fajea bandolèr sie gran cef, pensierous. L’era n spetàcol cert. Duc vardèa spurousc. L se à tirà sù con fadìa e l’é restà aló tacà sù. Dapò l’à serà i eies, l mus dut tirà, l’à trat inant la bocia e endèna che sia schena restèa duta stinca, sia giames à scomenzà a bandolèr, desche se les fossa tachèdes te n pólesc de l’usc. Duc é resté sceri. Ence gé aesse podù me tegnir ite, te chel moment desche jà n muie de outes, mie estro de grignèr. Ma me é fat ciapèr desche da na emozion dassen grana. É vedù chel esser, che era stat semper sora de me, te duta sia deboleza. Emben, emben no é volù me tegnir. Me é vegnù fora dal col na grignèda cativa, da diàol. 12 Timpruma i scolees me à vardà duc maraveé. Ma dapò chi de la sozietà de balon, chi bogn de ginastica, un dò l’auter i à tacà a grignèr, dant spurousc, dapò semper più ardii e da tor per l cul. Ence te si cheres zitrèa la vendeta contra l spirit. L diaol che l’era ite te mie grignèr à tout ite duc. Oramai grignèa duc. Scinamai Bland no l’é stat bon de se tegnir. É chela che l soul a stèr chiet sie stat Komarek, l salvèrech. A la fin nosc professor de ginastica, che aea n mus che moscèa na legreza cativa, l’à dit: “Saede, Adler, delbon no l’é possìbol restèr sceri!” Dò chesta paroles l’é crepà fora na tampesta de grignèdes crudeiles e ries, n gran cich che tolea per l cul, che demò te na clas de scola pel vegnir fora. L professor, che volea librèr fora sia cativeria tant tegnuda daìte, l’à ordenà: “Proà amò n’outa, Adler!” E Adler, te mez a de gran grignèdes, l’à chierì de petèr en fora sia giames cionches, l’à fat movimenc desperé, l’à schiancolà de ca e de là su la paraleles e a la fin, ajache l professor no ge didèa, l se à lascià jir jabas. Canche l’é ruà de retorn te la fila, la grignèda no se aea amò destudà. Ma duc che utèa la spales e, desche per baraz, nesciugn ge à dit na parola. La lezion era fenida. Se aon regolà tel deregoladoi de la sala da ginastica, per jir fora de scola. Enlouta Adler me à cignà. Sun sie vis se vedea de gran maces chécenes. “Tégnete de mèl!” l’à dit. “Perché pa cognesse me tegnir de mèl? Fosc percheche te es n scialam?” L me à ciapà ite. Si eies era seré. E se aon ciapà ite dassen. L’é stat na bega longia, ferùscola. Duta la piaes de duta la umiliazions che aee daìte les é vegnudes fora e les se à tramudà te na gran forza. E gé aee de besegn de chesta forza. Percheche ence Adler moscèa na forza salvèra, da no creer. Pech dant su la paraleles la ge era jita sbuja. Ma chiò, dedant a l’om, l saea che che l’era en jech. E gé che no aee sapù ge dèr valuta a chel corp! Mùscoi e nerves era duc tiré. Da la pascion l’era flinch e l’aea de bogn colpes. Adler me à tant serà ite l piet che no ere bon de tirèr l fià. È cherdù più che n’outa de esser batù. No me desmentiaré mai chela bega tant ria te dut chel acort. L’era en jech noscia esistenza. Guai, se Adler me venjea ence a livel fisich. Nesciugn ne à spartì. L’era da veder che duc sentìa che chela no l’era na sòlita bega anter tousc, chiò se verejèa per la vita. I etres era duc en cércen te n acort che someèa de esser te na cortina. Mie cher no tegnìa più fora, ere dut suà te mia ciameija, ere dò a vegnir fiégol. L vis de Adles l’era sut. L se batea con regolarità. La forzes ge vegnìa dal daìte. Se sentìa demò che l tirèa l fià. Fora de n bel nia l me à ciapà tel col e l’à tacà a me sofoèr. Emben gé, che me sentìe a la fin, con n colp da sotite e con dut mie peis l’é trat jabas. L se à tirà sù amò n’outa. Ma gé, ciapà da n piajer da no dir, ge é schicià sia spales te la tera e ge é metù i jeneies sun sie piet. Aee vent, e son levà sù. Adler l’é stat amò n moment via per jabas, zenza mever, dapò l’é levà sù ence el. Nesciugn à dit nia. la maor pèrt di etres à fat desche se no fossa stat n combatiment anter nemisc, ma demò n ejercizie sportif. Rigorous, ge é sport la man a Adler. L l’à touta. Se aon spartì con n “Servus” sotousc. Te chel moment me saea de ge voler ben. Dò strèda me embatù te Komarek. No l’à tout fora la mans da gofa: “Aee entenù sobito che te es n malandret...” É sentù chela enjuria, ma no ge é abadà e son jit inant sciubian. Traslatà da: Franz Werfel, Cedean de l’ejam de matura, Guanda 13 Luron sul test A. L temp e l spazie 1. L temp l’é chel del recort, de coche l protagonist da forest l’é ruà a aer na pèrt de gran emportanza tel grop di studenc. Scrif la tapes de chest percors. B. I personajes 1. Descrif l personaje del protagonist, chierian ence i giudizies che vèlch outa l dèsc sun se enstes. 2. Descrif la personalità de Adler te si mudamenc. 3. Te chest toch la fegura de Komarek, “l salvèrech”, la vegn giusta moscèda per pech. Che funzion èla pa, a tie veder? C. I fac e l stil 1. La doi situazions del grop de teater e de l’ejercizie de ginastica i met al luster la “vera” anter i doi personajes: che él pa en jech? 2. I compagnes somea che i se meve a na vida desvaliva te la doi situazions. Vélel dir zeche chest, a tie veder? 14 L CORP L’autor Daniel Pennac l’é stat professor de franzous te n liceo a Paris e l’é autor de la lingia de romans de gran suzess che à desche protagonist Benjamin Malaussène (e sia familia), a chel che ge sozet scialdi dededut. Con sie stil gustégol l’é bon de ruèr ite tel fon di ambienc e de la persones. L liber Storia de n corp, da chel che l’é tout fora chisc doi toc, l’é n liber publicà del 2012. Dò la sepoltura de si père, a Lison ge vegn dat n pach, n regal post mortem de si père mort: l’é n diarie curious del corp che l père à scrit da canche l’aea doudesc egn enscin canche l’é mort. 15 egn, 8 meisc, 4 dis en mércol, ai 14 de jugn del 1939 Me sà che aon fat dassen na gran cazèda te dormitorie. Per colpa mia. N esperiment. Volee controlèr che pèrt che à i cinch sensc te chel moment canche se se desceida, l’era na roba scientifica. Canche se descedon, l’é semper a cajon de n segnèl manà fora da un di cinch sensc. L’udit, per ejempie: se sera de colp n usc e me desceide. La vista: averje de colp i eies apontin te chela che l professor Damas empea la lum te coridor. L tast: mia mère me scorla per me descedèr; roba che per auter no serf, ajache bèsta che la me toce e me desceide de colp. La snèsa: Etienne disc che a cèsa de si bèrba Georges ge bèsta l’odor de la ciocolata e del pan brostolà per l tor fora da la sen. Ne mencèa demò de controlèr l gust. Na persona pélela esser descedèda dal gust? Coscita l’é peà via nosc esperiment. Etienne me à ficià mìngol de sèl te bocia e me é descedà. La dì dò da doman é ficià peiver majenà fin ti sleves de Etienne, medemo resultat. Coscita me é domanà che che podessa sozeder a soscedèr duc cinch i sensc dessema tel medemo moment: l’udit, l tast, la vista, la snèsa e l gust. Co se se descedàssel pa? Etienne a nosc esperiment l ge à dat inom “descedament total”. L volea a duc i cosć esser el l prum a “proèr l’opera”. Ma ajache volee ence gé, aon trat la brusca e é vent gé. I cognea me descedèr fajan cinch robes tel medemo moment: me chiamèr, me scorlèr, me arbuir, me meter sèl te bocia e me fèr snasèr vèlch de n muie fort. Per la puza Etienne l’é jit jù te despensa a ciavèr mìngol de chel’amonìaca che i doura a neteèr la piastreles de la comeditèdes. Aon fat l’esperiment anché da doman, n chèrt de ora dant che i sone l beicher ofizièl. Duc cinch i sensc, belapontin, duc dessema. Malemain me à scorlà, Rouard me à ficià n scuier de ajei te bocia, Pommier me à adorbà con na tascenlamp, Zafran me à metù bata da amonìaca sotite l nès endèna che Etienne me cighèa mie inom te l’ureia. I disc che é trat n braie aricégol e che son restà desche enmarmolà, coi eies sbugolé, tirà desche n archet, zenza esser bon de dir verbo. Etienne à ben proà a me chietèr jù endèna che i etres corea te let. Canche l’é ruà l professor Damas siere amò te chela condizions. Mie malesser à durà più che mesora. I à fat vegnir n dotor. L dotor à dit che siere te na “condizion de catalessi” e l me à manà te infermerìa. L’à ence dit che aesse podù aer l mèl de Sèn Valantin e l se à racomanà che i me vardasse via delvers. Canche l dotor l’é se n jit, l professor Damas ge à contà dut al professor Vlache, che à chiamà Etienne per ge domanèr coche era jites delbon la robes. Etienne à jurà e sperjurà che no l saea neto nia, che l me aea sentù cighèr desche se aesse na trota e che l’aea ence chierì de me fèr revegnir ma zenza éjit. Vlache l l’à ben lascià jir, ma zenza ge creer deldut. 15 Gé, no me recorde nia deldut: dassen maraveà de me descedèr te infermerìa e piutost malpossol, desche se me aessa passà sorafora n spiatadoi. Resultat: se vegn soscedé dessema duc cinch i sensc de un che dorm, se risia de l mazèr. 16 egn en mèrtesc, ai 10 de otober del 1939 Ciavei onc. Scrofia (che se veit n muie se é n colet scur). Doi brùscoi chécegn sul mus (un sul vis e un su la massela dreta). Trei ponc neigres sul nès. Ciavedìe slonfé, màscima chel de dreta, se schice n goc sente mèl. N mèl fit, desche se fosse forà da na voia. Che ge sozedarèl pa a la touses? É metù sù cinch chili e son cresciù de doudesc zentimetres te n an. É mèl ai jeneies, ence de net. Festidesc del crescer. Violette dijea che la dì che i fossa fenii, aesse scomenzà a vegnir più pìcol. Mia fegura tel gran spieie de la doces. No me cognosce! O miec, me sà de crescer zenza de me. Per chest son tant curious de mie corp. Co sarèl pa doman? No saon mai da olache vegnarà fora na neva marevea da nosc corp. Traslatà da: Daniel Pennac, Storia di un corpo, Feltrinelli Luron sul test A. L temp e l spazie 1. L protagonist l’é n muie pontilious: che ségnel pa apede la data te sie diarie? 2. Tel diarie dai 14 de jugn scrìvel demò chel che l’é sozedù en chel dì? Segna la pèrts che se referesc a tempes desvalives. 3. Che dì él pa per l protagonist chel co la data dai 10 de otober? 4. L’é desvalives endizies che ne fèsc entener te che ambient che se dejouc la storia. Troa fora ti tesć chisc endizies e dì che ambient che l’é. B. I personajes 1. Cotenc éi pa i personajes che vif la storia en chela dì de la pruma piata de diarie? Chi él pa? 2. De segur l mior amich del protagonist l’é Etienne: da che se enténel pa? 3. Che fèjei pa i etres compagnes? 4. Te la doi piates de diarie, co se carateriseel pa l protagonist? 5. Se podéssel dir che l protagonist ge somea a n pìcol scienziat? C. I fac 1. Tel diarie dai 14 de jugn vegn contà, a na vida gustégola, la storia de n esperiment che à duta la carateristiches de na vida scientifica de osservèr i fenomens. Met ensema chest esperiment aldò de chisc ponc: a) pruma ipotesa; b) osservazion di fenomens; c) definizion de l’esperiment; d) esperiment; e) verifica di éjic. 2. Coluna él pa la conclujion gostégola a chela che rua l protagonist? Peisseste che i abie endò proà l’esperiment? 3. Tel diarie dai 10 de otober l protagonist veit e sent sie corp. Che él pa che l’osserva maormenter? Che sensazion ge dèjel pa? 4. Perché él pa tant curious de sie corp? 16 ME RECORDE CHE... L’autor Michele Croce l’é nasciù a Moena del 1928, olache l stèsc. Per passa vintecinch egn l’é stat dazier de comun e dò l’à fat jir inant la boteiga de oroloist con sia fémena. L liber Me recorde che... e se volede ve conte da chel che l’é tout fora chisc tesć, l’é n liber de recorc de la joventù de l’autor, che disc:”Chigiò é volù descriver mia joventù sun Ramon e me é limità a chel temp, perché se scrivesse de autres recorc, fajesse n roman de 300 piate”. Na oita ta Restel i taiava jù trei o cater peces con de bié rames grosc. Entant marena ge aon dit a mio pare che jiane int a i tor co la stralgia, ma l ne à ordenà de finir inant la legna da taiar sù e de la meter via te gabiot. Sti rames ne fajeva na gran vöa e aon desobedì. Ereane dò a ciarear sta legna canche vedon vegnir mio pare co le man dò la schena e canche l’é ruà l’aeva na cima de laresc come na scuria e l ne sona cater sbachetade per un, de sènta rejon. L Carlo e giö aon ciapà la stralgia vöida e ju de oita a ciasa. Nosc pare ne vegniva dò. Ruè jù, l ne disc de jir te so botega e aló aon brincà l rest; e en ùltima l ne à parà tel retrobotega e per n pez aon piagnucolà, ma da nosseche ora se aon ascort che l’aeva metù aló na casseta de ciareje, bele madure, e aon tacà a le magnar, zenza far rumor. Dapò n’ora l pare l’é vegnù a ne molar fora; l’à dat na ociada a le ciareje, che le menciava mese. L se à metù a grignar e coscita la é finida la lezion e aon emparà a ubidir. Canche ere joven, per me, l mes de mè l’era l più bel de dut l’an. La natura se descedava, se jiva a la funzion del mes de mè e dapò jiane a ciapar zorle, che ades no se n vesc più. Calche dì levave sù ben bonora e jive a scorlar jù i alberes da föa e i cescogn per far crodar jù ste zorle che dapò ge dajeve a le gialine che se le magnava de gusto. Na piazarölada che fajeane ensema a mio cujin Enrico l’era chesta. Na oita sun Ramon, de cà da stradon da la man de la Bora, l’era duc i egn n gran tasson de bore. Te la telara de la finestra de la maestra Rita Parolota tacheane na gaveta sotila che tireane cà fin sul tasson. Al scur se meteane en pancia su le bore e pò con n mìngol de raja sfreeane l spach. Te ciasa de la maestra, co le vibrazion, se produjeva n gran rumor che pareva che crode jù valch. Alora la maestra la vegniva fora da usc a vardar che mostro che suzedeva. E noi fermi. La tornava int te cujina e tacheane da nöf a far sto rumor per trei o cater oite. (...) Da tosat l Nicolò l me à tot dò a jir ta la Fraìna col ciar tirà da doi vace. Aon ciapà sù dò marena e ruè int se aon sistemà te so bait. Da sera l’à fat na supa de farina rostida e pò sion se n jic te jaga. No bastava sentir le sorice jir cà e là soravìa l ciau, entorn mesanot l’é vegnù n temporalon con saete e togn da far spavent, l dut apena fora dal bait. Dut stremì preave l Segnoredio che l me varde via e dapò, ruà sto finimondo, dut chiet l’é vegnù dì. Aon ciareà l fegn sul ciar e sion vegnui en fora. (...) Me é desmentià fora de ve contar chesta. Ve garantisce che se la fosse stata filmada avessane ciapà l prim premio en te calche trasmiscion televisiva co le comiche. L’an scolastich 1942-43 l’aon fa a Busan te colegio al Rainerum, semper col Gino de l’Alilo. Ai 28 de otober del 1942, aniversario de la marcia su Roma, chi del colegio ne à manà aló da le scole Druso e, canche sion stac aló, i ne à dit che ereane ruè come la manna dal ciel. I ne à dat cater schiopes Balila per un, doi per spala, e i ne à fat jir dal Ponte Druso sul Ponte Talvera e pò int fin bèleche ta Rencio te le scole industriali. 17 Sion ruè aló che no n podeane più da la fadìa perché sti schiopes i ne sliziava jù da le spale. Ruè che sion stac, aon molà jù sti schiopes e se aon dit che noscia urta l’aveane fata. Se meton l fez e la cravata te gaiofa e sćiampon de corsa, fora per n gran coridor con cater portogn, giö davant. Proe a jir fora tel prim: l’é serà. Proe l secondo: l’é serà. Rue tel terzo: l’é avert! Alora, zenza vardar fora, chiame l Gino e fora de corsa duc doi ensema. No ruone fora sul piazal rialzà, come su n palcoscenico olache l’era dute le autorità fasciste de Busan. Davant a lore l’era schierade dute le scole dei fascisti de la zità, pronte per partir a far la marcia. Un de sti gerarchi se n’ascorc de noscia prejenza, l se oita e l se met a ne urlar: “Cosa fate qui voi due?”. Alora aon scomenzà a tremar, le ambe le fajeva “giacomin giacomin” e duta Busan fascista che grignava come mac. “Andate là in fondo!” l ne à dit sto gerarca, olache l’era n batalion de scalcinati. Dapò duc enquadrè i é partì per la marcia fora per zità e a la fin, restà sol, sti scalcinati i à cridà: “Rompete le righe!”. Aon ciapà sù e fora sul Ponte Talvera, co n pìcol gelato te man a vardar passar per n gran pez dute ste formazion de sti fascisti e canche vedeane passar un che se cognosceva, ge strucheane l’ocio. (...) D’uton del 1943 é cognosciù na tosata de catordesc egn, la se chiamava Silvana Cumer. La era sfolada da Busan con sova familia che stajeva te l’Albergo Stella. L pare e la mare i era maestres de scola elementare. Sta tosata la era straordinaria, studiosa, valenta, piena de vita e de bogn sentimenc. Da l’aisciuda fin ai ot de setember del ’43 l’à scrit n diario, che siöi fradié à fat far n liber che l’é stat publicà tel 2009 col tìtol “Tutto è grigio ora per noi”. La era stada educada, come duta la joventù al temp del Fascio, a l’amor patrio e a tor come òr colà dut chel che fajeva l regime fascista. L’à ciapà na gran delujion per via del Duce, che canche l’é crodà jù, l’à capì dute le strambarìe che l’aeva combinà. A chel temp la studiava al liceo, dapò l’à fat l’università e la é deventada medico pediatra e spezialista en neuropsichiatrìa. (...) Tout fora da: Michele Croce, Me recorde che... e se volede ve conte, Grop Ladin da Moena Luron sul test A. L temp e l spazie 1. L temp de chisc toc touc fora dal liber l’é te la pruma metà del sécol passà: che sort de vita te fegùreste pa de chi tempes, aldò de chel che te ès let? 2. Te la terza e quarta pèrt se fèsc referiment ai egn 1942-43: proa a troèr vèlch informazion sun chest temp. 3. Moena e Busan: n paìsc e na zità. Co éi vedui dal joen protagonist e che raport él pa con chisc lesc? B. 1. 2. 3. I personajes Proa a fèr n retrat del protagonist e de si amisc. Co végnel pa raprejentà l père del protagonist? L’é ence etres personajes che fèsc da cornisc a chel che vegn contà. Co végnei pa raprejenté? 4. Silvana Cumer: na tousa che cherdea dassen te chel che ge vegnìa metù tel cef... C. 1. 2. 3. I fac Chiò l’é stat tout cinch recorc: proa a n fèr na sumèda. Tel prum toch vedon n ejempie de educazion da enlouta: n ciastich douc? Ence tel terzo e quarto toch l’é etres ejempies de “educazion”: co éi pa? 18 LA TOUSA COL RECIN DE PERLA L’autor Tracy Chevalier la é nasciuda a Washington del 1962. Del 1984 la é jita a stèr te l’Inghiltera, olache la à lurà n muie desche editor. Con La tousa col recin de perla l’à vent l pest Alex e l’à abù n gran suzess de publich e de critica. L liber La tousa col recin de perla, ambientà tel XVII sécol, conta de Griet, la joena fia del decorador de piastreles più de nonzech de Delft. Ajache, a cajon de n azident, si père no pel più lurèr, canche Griet à seidesc egn la cogn jir a fèr la fancela te cèsa del gran pitor Vermeer. Griet no é veduda de bon eie da la gelousa Catharina, fémena de Vermeer e la cogn soportèr la cridèdes de Maria Thins, la mère de legn del pitor. Ampò no la lascia ló nience n moment de ge obedir a la pascion per l’èrt, tant che la ge va contra a la moral del temp e la poja per n retrat. No l’à volù me lascèr veder l chèder. L l’à pojà su n auter cavalet, de sbiech respet a l’usc, e l me à comanà de no ge vardèr. Ge l’é emprometù, ma vèlch outa de net restèe descedèda e me vegnìa estro de me fèr ite te na cuerta e de jir jù de sconet per ge dèr na veièda. No l fossa mai vegnù a l saer. Però l l’aessa entivà. Ere segura che no fosse stata bona de stèr sentèda jù sot si eies dì dò dì zenza che el entivasse che aee vedù l chèder. No podee ge sconer nia, e no volee. Dapò no volee veder coche me vedea el. L’era miec che restasse n mistèr. I colores che l me dajea da mescedèr no lascèa se fegurèr chel che l’era dò a fèr. Neigher, ocher, bianch de zinch, śal de crom, brun mèr, chécen: l’era duc colores che aee lurà fora jà dant e i podea esser stac duré per l chèder del conzert. El no usèa lurèr sun doi chèdres tel medemo moment. No ge piajea passèr da un a l’auter, ma chesta l’era la soula vida per ge sconer ai etres che l’era dò a me fèr l retrat. Ampò l’era chi che l saea. L’era Van Ruijven che l saea. Ere segura che mi patron depenjea chel chèder per so órden. L cognea aer lascià che l me fae l retrat da soula per no cogner me tor jù dessema a el. Van Ruijven fossa doventà l patron de mi retrat. Chest no me saea bel. E nience, cherdee, a mi patron. Ence Maria Thins saea de chest contrat. Fàzile l’era stat apontin ela a se cordèr con Van Ruijven, zenza contèr che la podea jir ite e fora da l’atelier coche ge saea, e la podea vardèr l chèder: fèr chel che gé no podee. Vèlch outa la me vardèa stort con na veièda certa che no la era bona de sconer. Sospetèe che ence Cornelia saesse de chel retrat. Na dì la é troèda te n post olache no la cognea esser, schendir su la scèles che menèa te l’atelier. Canche ge l’é domanà, no l’à volù me dir percheche la era aló, aboncont me é pissà che l’era miec la lascèr jir piutost che la menèr dedant a Maria Thins o a Catharina. L’era miec no soscedèr problemes, amàncol fin canche el lurèa sun mie retrat. Ence Van Leeuwenhoek saea del retrat. Na dì l’à portà la cambra scura e l l’à metuda outa envers de me. No someèa che l fossa maraveà de me veder sun chela cariega, fàzile l patron ge l’aea dit dant. L se à limità a fitèr chela roba certa che aee sul cef, zenza fèr nesciun coment. I à vardà ite te la cambra scura un dò l’auter. Aee emparà a stèr sentèda jù zenza mever e zenza pissèr, zenza me fèr destor da sia veièda. Però con chela scàtola neigra outa contra de me l’era più senester. Con na scàtola e con n drap neigher trat su na schena dobièda, enveze che con eies, mus e corp ouc envers de me, me sentìe a dejèje. No ere più segura de coche i era dò a me vardèr. 19 Ampò no posse neèr che me engaissèa esser vardèda con duta chela atenzion da doi segnores, ence se no podee veder si musc. L patron l’é jit fora da cambra per chierir na peza per neteèr la lent. Van Leeuwenhoek à spetà fin canche se à sentù i vèresc ju per la scèles, dapò l me à dit chiet: “Abada a te enstessa, beza”. “Che volede pa dir, segnor?” “Te cognes saer che l te depenc per fèr content Van Ruijven. L’enteress che Van Ruijven à te ti confronc fèsc a na vida che tie patron te vèrde via”. É cignà de scì, contenta anter me e me de chel che confermèa mi sospec. “Abada a no te lascèr tirèr ite te chesta bega. Te podesses n vegnir fora co la legnèdes.” Siere amò ceta te chela posizion che aee per l retrat. Ades la spales se aea mìngol tirà zenza che l volesse, descheche se fèsc canche se vel se tor demez n scial. “Cree che no l me dajessa mai la legnèdes, el, segnor.” “Dime mo, carota, che n sèste pa tu di omegn?” Me é sentù duta rossonèda tel mus e é utà l cef. Pissèe a canche me n stajee te chela strenta con Pieter. “Veideste, la garejèda fèsc l’om possessif. El se enteressa a ti, a na certa vida, percheche Van Ruijven se enteressa a ti.” No é responet. “El l’é n om ecezionèl”, l’é jit inant Van Leeuwenhoek. “Si eies vèl tanche na cambra piena de òr, ma vèlch outa l veit l mond descheche el volessa che l fosse, e no descheche l’é. No l’é bon de entener la conseguenzes che chest so idealism l’à sui etres. L peissa demò a se enstess e a si lurier, no a ti. Donca met vèrda...” L se à fermà. Se à sentù i vèresc del patron vegnir sù per scèla. “Meter vèrda a che pa, segnor?” é domanà te n sust. “Met vèrda a restèr te enstessa”. É tirà sù l menton dret envers de el. “A restèr na fancela, segnor?” “No voi dir chest. La fémenes de si chèdres... el l les tira ite te so mond. Tu te podesses te perder laìte”. L patron l’é ruà ite te cambra. “Griet, te te ès moet” l’à dit. “Ve domane scusa, segnor”, e me é endò metù en poja. Traslatà da: Tracy Chevalier, La ragazza con l’orecchino di perla, Neri Pozza Luron sul test A. L temp e l spazie 1. Perché pa, a to veder, nesciugn pel ite te l’atelier? 2. Sèste a che che pel servir la scàtola de la cambra scura? B. 1. 2. 3. I personajes Che personaje él pa Griet? Che raport èla pa con so patron, l pitor Vermeer? Van Ruijven l’é n rich mercant e colezionist de èrt: co entenone pa che l pel esser? Proa a chierir l chèder de Vermeer “La tousa col turbant” e sporc na sia descrizion. C. I fac 1. Van Leeuwenhoek vel ge fèr entener zeche a Griet. Che pa? 2. Che reazion èla pa Griet a chel che ge disc Van Leeuwenhoek? 20 LEO L’autor Alessandro D’Avenia l’é nasciù a Palermo del 1977. Laureà del 2000 en letradura classica , l’à fat l dotorat en letradura greca del 1004. L’ensegna grech e latin al liceo. L liber Biencia desche l lat rossa desche l sanch, l’é n roman de formazion che à desche protagonist Leo, n tous de seidesc egn che conta de sie raport co la scola, coi amisc, co la vita e soraldut de so gran amor per Beatrice, na tousa coi ciavei chécegn che se mèla de leucemìa. Chestes l’é la pruma piates del roman. Ogne roba l’é n color. Ogne emozion l’é n color. L’acort l’é bianch. De fat l bianch l’é n color che no revele: no l’à confins. Passèr na net en bianch, jir en bianch, uzèr bandiera biencia, lascèr l sfoi bianch, aer n ciavel bianch... Ampò, l bianch no l’é nience n color. No l’é nia, desche l’acort. N nia zenza paroles e zenza mùsega. Acort: bianch. No son bon de fèr acort o da soul, che l’é la medema roba. Me vegn zeche mèl soravìa l venter o daìte tel venter, no é mai entenù, che me fèsc tor sù mie batcincantin, oramai en toc e zenza feradoes (can me dezidaré pa a l fèr concèr?), e bondernèr fitan ti eies la touses che scontre per saer che no son soul. Se valguna me vèrda vel dir che son. Pa perché sone pa coscita? No son bon de me tegnir. No sé stèr da soul. É de besegn de... nience gé se de che. Che ira! Purampò é n Ipod. Eh scì, percheche canche te vès fora e te sès che te speta na giornèda che sà de asfalt da polver a scola e dapò n tunel de stufèdes anter doeres, genitores e cian e dapò endodanef, fin che mort no ve spartesce, demò la mùsega giusta pel te salvèr. Te te fices ite te la ureies doi auricolères e te rues ite te n’autra dimenjion. Te rues ite te l’emozion dal color dret. Se é de besegn de me enamorèr: rock melodich. Se é de besegn de me ciarièr: metèl dur e pur. Se é de besegn de me engaissèr: rap e cativeries, soraldut burta paroles. Coscita no reste soul: bianch. L’é valgugn che me stèsc apede e che ge dèsc color a mia giornèda. No che me stufe. Percheche aesse mile projec, diescmile dejideries, n milion de ensomesc da realisèr, n miliart de robes da scomenzèr via. Ma dapò no son bon de n tachèr via una che sie una, percheche no ge enteressa a nesciugn. E coscita me die: Leo, ma chi cazo él che te l fèsc fèr? Lascia perder, gódete chel che te ès. La vita la é una demò e canche la doventa biencia l computer l’é l meso mior per la encolorir: troe semper zachèi da chatèr (mie nick l’é L Pirata, desche Johnny Depp). Percheche chest sé l fèr: scutèr i etres. L me fèsc stèr ben. O senó tole l bat-cincantin zenza feradoes e vae stroz zenza saer olà. Se é olà jir vae a troèr Niko e sonon doi cianties, el col bas e gé co la chitara eletrica. Na dì saron famousc, aron noscia band, che arà inom La Ciurma. Niko disc che cognesse ence ciantèr percheche é na bela ousc, ma gé me tegne de mèl. Co la chitara cianta i deic e i deic no rossonea mai. Nesciugn ge scigola a n chitarist, n ciantarin alincontra... Se Niko no pel, se vedon coi etres a la fermèda. La fermèda l’é chela de la corieres dedant scola, chela olache vigni tous enamorà ge à declarà al mond sie amor. Te troes semper zachèi e vèlch outa ence vèlch tousa. Vèlch outa ence Beatrice, e gé, aló da la fermèda dedant scola, vae per ela. L’é ben cert: da doman a scola no te volesses stèr e alincontra de domesdì te troes duc. La desferenza l’é che no l’é i vampires, schendir i prof: ciuciasanch che canche i va de retorn a cèsa i se sera ite si sarcofaghes e i speta la vitimes che ruarà. Ence se, alincontra di vampires, i prof laora de dì. 21 Ma se dedant scola l’é Beatrice l’é dut n’autra roba. Eies verc che canche la i averc i tol ite dut l mus. Ciavei chécegn che canche no la i ciola l’èlba te rua te dos. Pecia paroles ma chela giustes. Se la fossa n film: jender amò da enventèr. Se la fossa n perfum: l saolon da doman bonora, canche la spiagia la é soula col mèr. Color? Beatrice l’é l chécen. Desche l’amor, l’é ros. Tampesta. Uragan che te porta demez. Teremot che te fèsc vegnir l corp en toc. Coscita me sente vigni outa che la veide. Ela amò no la sà, ma un de chisc dis ge l die. Ei, un de chisc dis ge l die che l’é ela la persona fata aposta per me e gé per ela. E coscita no sciampa: canche la se n’ascorjarà sarà dut perfet, desche ti filmes. Cogne demò troèr l moment giust e la petenadura giusta. Percheche cree che sie soraldut na costion de ciavei. I taasse demò se Beatrice me l domanassa. Ma se dapò vegne fiégol desche chel de la storia? Na, l Pirata no pel se taèr i ciavei. N leon zenza crena no l’é n leon. Mie inom l’é Leo, no per nia. Traslatà da: Alessandro D’Avenia, Bianca come il latte rossa come il sangue, Mondadori Luron sul test A. L temp e l spazie 1. Da chesta pruma piates se enten che Leo chier na sia dimenjion tel spazie e tel temp: co pàssel pa sie temp? 2. La fermèda de la corieres l’é n post che à più che n segnificat: coluns pa? B. I personajes 1. De Leo, a livel fisich, saon demò che l’à na gran crena. Co te fegùreste pa tu sie carater? 2. Beatrice de segur l’é na bela tousa. Co éla pa? E ti pensieres de Leo? 3. Co veidel pa i professores Leo? C. I fac e l stil 1. Che raporc èl pa Leo coi colores? 2. Te chest roman vegn durà l narator intern. Chest vel dir che la prejentazion del personaje vegn fata da el medemo. Chesta soluzion ge làscela post a la fantasìa de chi che lec? 22 L DIARIE DE ANNA FRANK L’autor Anna Frank la é nasciuda a Frankfurt ai 12 de jugn del 1929. Chesta data e chela de sia mort, stata de mèrz del 1945, l’é dut chel che saon de ela. Ma sia più vera autobiografìa la é te la piates de si diarie. Trei dis dò l’ùltima letra per sia amica imaginèra, Anna la é stata ciapèda dessema a sia familia dai nazisć e menèda a morir tel ciamp de conzentrament de Bergen Belsen. L liber L diare de Anna Frank, l’é n diarie fat de letres che Anna, na beza de tredesc egn, ge scrif a na sia amica imaginèra Kitty dai 15 de jugn del 1942 al 1 de aost del 1944. Endèna che defora l’é la vera, la doi families Frank e Van Daan cogn stèr serèdes via te n sconadoi a Amsterdam per no esser brinchèdes dai nazisć. Chiò les spartesc sie destin aricégol desche te na perjon, con sentimenc che muda aldò de la situazions e de la temes che se sorapea. En lunesc, ai 20 de mèrz del 1944 Cara Kitty, Anché da doman Peter me à domanà se podee jir a l troèr mìngol più da spes da sera, e l’à dit che no ge scechèe nia deldut, che te sia cambra descheche l’era post per un l’era post ence per doi. Ge é dit che no podee vegnir duta la seres, che mi genitores aessa abù a che dir, ma el me à responet che no cognee me cruzièr de chest. Emben ge é emprometù de vegnir de sàbeda sera, e ge é preà de me avisèr se fossa stat la luna. “Emben dapò jiron dessot a ge vardèr a la luna” l me à responet. Endèna na ombrìa à corì mia legreza. Jà da n pez pissèe che Margot aesse na certa simpatìa per Peter. Cotant che la ge vel ben no sé, ma chest me sceca n muie. Duta la outes che me troe con Peter peisse de ge dèr n gran dolor, e l bel l’é che ela la é bona de l sconer tant delvers. Gé sé che dajesse fora da mat per la gelojìa, ma Margot disc demò che no fèsc brea che me cruzie de ela. “No cogn esser tant piajégol per te fèr da lumin” ge é dit. “Son usèda” la me à responet piutost mestia. No me fide ge l dir a Peter, fosc ge l diré dapò, per ades aon amò da ne dir tanta de chela robes. Ansera la mama me à dat na sberla, che me é ben merità. No posse seghitèr a fèr desche se no la fossa. L’é besegn che proe endò a esser jentila e a me tegnir per me mia osservazions. Ence Pim no l’é più coscita jentil. L chier de me tratèr desche na beza, ma enlouta l doventa massa freit. Vedaron che che sozet. Per ades bèsta, no posse fèr auter che ge vardèr a Peter e é l cher che me bat! Tia Anna Na proa de la bontà de Margot; chesta letra che é ciapà anché, ai 20 de mèrz del 1944: “Anna, canche angern te é dit che no son gelousa de te, siere sinziera demò a mez. L’é che gé no posse esser gelousa ne de te ne de Peter. Me endespièsc demò de no aer amò troà ence gé zachèi per spartir mi pensieres e mi sentimenc; e segur per ades no l troaré. Chest no vel dir che envidie vo doi percheche siede doventé amisc. Ve mencia jà tanta de chela robes, chiò, che per duc i etres les é fora de discuscion. 23 Ampò son ence segura che con Peter no fosse mai jita n muie inant, ajache sente che aesse de besegn de me sentir n muie a una con chel che cognessa esser mie amich. Cognesse aer la sensazion che l me entene, ence zenza che gé ge die trop. Ma enlouta cognessa esser na persona a chela che ge recognosce na certa superiorità spirituèla, e chest no l’é l cajo de Peter. Anter vo doi enveze posse ben entener che l’é Peter a aer na posizion più auta. Coscita te pes ben entener che no te cognes te cusèr nia deldut de me aer tout zeche o de fèr vèlch che me spetassa a mi; no l fossa vera. Tu e Peter podede demò ge n vadagnèr a esser peconc.” Chesta l’é mia resposta: “Cara Margot, tia letra me é n muie cara, ma no la me à chietà. Per ades anter Peter e me no l’é amò chel se sentir deldut a una descheche te peisses, ma apede na fenestra averta e al scur se se disc più robes che te n pien soreie. E i sentimenc se se i disc miec sotousc che adaut. Cree che tu te sentes per Peter na sort de sentiment desche per n fra e che te volesses l didèr, amàncol tanche gé. Fosc te podarès ence l fèr, enceben che chest no vel dir chel se sentir a una che entenon nos. De fat peisse che l se sentir a una e davejin l cogne vegnir da duc doi, e cree ence che chesta sie la rejon per chela che anter me e l papà sion amò a mesa strèda. Ma ades lascion esser e no n rejonon più; se te ves saer amò zeche, te pree de me l domanèr per scrit, ajache me vegn n muie miec me averjer a chesta vida che a ousc. No te sès cotant che te aprijie; volesse demò aer ence gé mìngol de la bontà tia e del papà, percheche te chest tu e el no siede n muie desvalives.” Tia Anna Traslatà da: Anna Frank, Il diario di Anna Frank, Einaudi Luron sul test A. L temp e l spazie 1. Anna, desche i etres protagonisć de chesta piata de diarie, la é serèda daìte te n pìcol cartier per se sconer; co te sèl che passe pa l temp? 2. Te chesta piata de diarie no vegn dit coche l’é l cartier, ma saon che l’é pìcol e che chi che l’é laìte cogn se spartir chel pìcol spazie, olache no l’é tant post per aer mìngol de intimità. Se pélel entener chest? Proa a troèr i pensieres olache Anna ne fèsc entivèr sie besegn de aer n post per ela. B. I personajes 1. Che personaje peisseste pa che sie Anna? Che raport èla pa con sia sor Margot, mìngol più grana che ela, con sia mère e con sie père? 2. Margot, la sor de Anna, co éla pa? 3. De Peter, chiò, no saon n muie, ma proa, da chel che disc Anna e sia sor, a dèr na sia caraterisazion. C. I fac 1. Se enten che l’é dò a nascer vèlch da man de Anna per Peter. Proa a troèr fora i pensieres olache se disc chest tant. 2. Perché pa, a tie veder, Anna ge scrif a sia sor “Se te ves saer amò zeche, te pree de me l domanèr per scrit, ajache me vegn n muie miec me averjer a chesta vida che a ousc”? 24 L JOEN HOLDEN L’autor Jerome David Salinger L’é nasciù a New York al 1 de jené del 1919. L’à fat l’academia militèra e endèna la seconda gran vera l’à tout pèrt al desbarch te la Normandìa. No l’à mai lascià intervistes e l se à scialdi refudà de tor pèrt a convegnes o programes a la televijion. L vif en campagna, soul, tel New Hampshire. L liber L joen Holden, publicà del 1951, l porta dant la storia, contèda en pruma persona, de Holden Caulfield, n joen de seidesc egn. Scarà dal colege Pencey Prep, davejin a New York, l’à lascià la scola e l stèsc te n hotel te zità olache l vif desvaliva aventures e esperienzes. Te chest toch, Holden scontra sia amica Sally, con chela che l va a teater e coi feres. - Dime mo, Salli – é dit. - Che pa? – à dit ela. La era dò che la vardèa na tousa da l’autra man de la sala. - Te él mai sozedù de n’aer fin sorafora i ciavei? – é dit. – Voi dir, te sozédel mai de aer tema che dut vae a fenir da uria se no te fès zeche? Voi dir, te pièjel la scola e duta chela stupidèdes? - L’é na bèrba tremenda. - Voi dir, la òdieste? Sé ben che l’é na bèrba tremenda, ma voi dir, la òdieste? - Emben, no l’é proprio che la odie. Un cogn semper... - Emben, gé la odie. Bec, se la odie, - é dit. – Ma no l’é demò chest. L’é dut. No revele de stèr a New York e dut l rest. I taxi, i autobus de Madison Avenue, coi sciofères e compagnìa bela che te ciga semper de desmontèr vindedò, e esser prejentà a zeche slonfons che ge disc àgnoi ai Lunt e jir sù e jù coi lifc vigni outa che te ves meter l nès fora de cèsa, e chi scecons semper aló da Brooks, e la jent che no fèsc auter che... - No cighèr, per piajer, – à dit la veia Sally. E l’era da grignèr, percheche segur no ere dò che cighèe. - Peissa mo ai auti, – é dit. L’é dit dassen sotousc. – Peissete la maor pèrt de la jent, i à tel cef demò i auti. I sua freit per na rinza te la carozerìa, e no i la fenesc più de te contèr cotenc de chilometres che i fèsc con n liter, e se i tol n model nef i se peissa jà de l mudèr con n auter amò più nef. A mi no me sà bie nience i auti veies, fegùrete. Voi dir, no i me enteressa nience. Me saessa più bel aer n maladet ciaval. Amàncol n ciaval l’é uman. Segnoredìe. Amàncol n ciaval te pes... - No sé nience de che che te es dò che te rejones, – à dit la veia Sally. – Te sautes da n... - Sèste na roba? – ge é dit. – Fàzile tu te es la soula tousa per chela che gé ades son chiò a New York o te n post chechessìe. Se no te fosses tu, fàzile fosse te cèsa del diaol. Ti bosć o da veder te che post maladet. En pratega, tu te es la soula rejon per chela che son. Te es caròtol, – l’à dit. Ma se vedea dalonc che se aesse mudà descors ge aesse fat piajer. - Te cognesses jir te n colege de masći, n’outa. Proa mo, n’outa, - é dit. – L’é pien de slonfons, e no te fès auter che studièr, coscita te empères chel tant che bèsta per esser furbo chel tant che bèsta per poder, na dì o l’autra, te comprèr na maladeta Cadillac, e te cognes seghitèr a fèr la comedia che te te tires fora i ciavei se la squadra de rugby pert, e dut l dì no te fès auter che rejonèr de touses e de bira e de ses, e duc fèsc lia anter ic te chela maladeta combrìcoles. Chi de la squadra de balon fèsc lia anter ic, i catolics fèsc lia anter ic, chi inteletuèi maladec i fèsc lia anter ic, chi che jia a bridge fèsc lia anter ic. I fèsc lia scinamai chi che fèsc pèrt de chel danà Club del Liber del Meis! Se te te sproes a fèr n descors da... 25 - Emben, scouta mo, – à dit la veia Sally. – L’é n muion de tousc che troa n muie più che chest, a scola. - E co! Apontin coscita, per valgugn. Ma gé no n cave fora nia. Veideste? Chesta l’é mia pétola. Apontin chesta l’é mia pétola maladeta – é dit. – No son bon de n cavèr fora nia deldut. Son fat n muie mèl. Son fat da uria. - Ben segur. Emben, fora de n bel nia, me é vegnù n’idea. - Scouteme mo, – é dit. – Me é vegnù n’idea. Che n dijésseste pa de taèr la corda? É abù n’idea. Cognosce chel cotèl del Greenwich Village che pel ne emprestèr l’auto per doi setemènes. Jiane te la valiva scola e l cogn amò me reter diesc dolares. Podon fèr coscita, doman bonora se n jon tel Massachusetts e tel Vermont e dut aló dintorn, me enténeste? L’é beliscim, colajù, na marevea. – No siere più bon de me tegnir da la gaissa man a man che ge pissèe, coscita é tirà inant mìngol l brac e é strent chela man maladeta de la veia Sally. Che coion! – No sgherze, – é dit. – É entorn centeotanta dolares te banca. Posse i tirèr fora doman bonora canche i averc, e dapò vae a tor l’auto da chel cotèl. Zenza sgherc. Jiron a stèr te un de chi camping de ciasetes de legn o te n post coscita fin canche restaron zenza scioldi. Dapò, canche no aon più scioldi, posse me troèr n lurier te vèlch post e podon viver te vèlch post con n pìcol ruf e dut cant, e dapò podon se maridèr e coscita inant. Posse fèr sù legna se ocor d’invern e coscita inant. Parola mia, se godaron a na vida maraveousa! Che n diste? Dai! Che n diste pa? Végneste con me? Te pree! - No se pel fèr de chesta robes, – à dit la veia Sally. La someèa dassen enirèda. - Perché pa no? Perché diaol no se pélel pa? - Stùrtela de cighèr, per piajer. – à dit la veia Sally. E chest l’era na stupidèda, percheche segur no siere dò che cighèe. - Perché no se pélel? Perché pa? - Percheche no se pel, dut chiò. Per scomenzèr, sion doi bec. E dapò, te èste pissà, giusta n moment, che che te fajesses se no te troasses n lurier canche te restes zenza scioldi? Morissane de fam. Duta chesta storia la é tant spropojitèda che no l’é nience... - No la é spropojitèda. N lurier l troe pa ben. No te cruzièr de chest. No te cognes te cruzièr. Che èste? No veste vegnir con me? Dìmelo se no te ves. - No l’é chest. Delbon no l’é chest, – à dit la veia Sally. Siere dò che tachèe a la odièr, a zeche vida. – Aron n’assa de temp per fèr duta chesta robes, duta chesta robes. Voi dir, dò che te arès fat l’università e coscita inant, e se maridaron e coscita inant. Sarà n muion de posć maraveousc olà poder jir. Tu te es demò... - Nience pa per idea. No fossa n muion de posć maraveousc olà poder jir e coscita inant. Fossa dut n’autra roba, – é dit. Scomenzèe endò a me sentir avelì da morir. - Che? – à dit ela. – No te sente. Mìngol te cighes e mìngol... - É dit de no, che no fossa posć maraveousc olà jir dò che aré fat l’università e dut cant. Destrópete la ureies. Fossa dut n’autra roba. Cognassane vegnir jù col lift co la valijes e dut. Cognassane ge telefonèr a la jent e la saludèr e manèr cartolines dai hotìe e coscita inant. E gé aesse n lurier, fajesse n grumon de scioldi, jisse te ofize col taxi e co l’autobus de la Madison Avenue e lejesse i foli e jiasse a bridge dut l temp e jisse al chino a veder n grum de film e de neves filmèdes. La neves filmèdes. Segnoredìe. L’é semper vèlch corsa de ciavai, vèlch gran segnora che spaca na bocia su na naf e n scimpanzé co la braes su na roda maladeta. No fossa segur la valiva roba. Delbon no te capesces che che voi dir. - Pel esser! Ma pel esser che no te l capesces nience tu, – à dit la veia Sally. Te chel moment se odiaane a mort. Se vedea dalonc n chilometer che no l’era meso de fèr n descors da tant. Me n’aee recor con dut l cher de l’aer scomenzà via. - Dai, emben. Se n jon demez da chiò, – é dit. – Se proprio te ves l saer, te me stès su la àzoles che no te te peisses nience tant. 26 Bec! A sentir chesta paroles la é jita en vijidaa. Sé ben che no aesse cognù l dir, e te n moment normal magari no l’aesse dit, ma ela la era dò che la me avelìa da mac. Per sòlit gé no ge die mai de tèl robes a la touses. Marìsene, la se à enirà dassen! Gé no la fenìe più de me scusèr, ma ela no la n volea saer. La se à metù enscin a vaèr. E chest me à sprigolà n goc, ajache aee tema che la jissa a ge contèr a sie père che gé ge aee dit che la me stajea su la àzoles. Si père l’era un de chi gregn bastèrc che fèsc semper acort, e l’aea mai abù na gran pascion per me. N’outa l ge aea dit a la veia Sally che siere massa deribolent. - Zenza sgherc. Me endespièsc, – seghitèe a dir. - Te endespièsc. Te endespièsc. Chesta la é delbon da grignèr, – à dit ela. La era dò che la vaèa amò n goc, e te chel moment me à dassen endespiajù de l’aer dit. - Jon, te mene a cèsa. Zenza sgherc. - A cèsa posse ence jir soula, detelpai. Se te peisses che lasce che un desche tu me mene a cèsa, te es mat. Te duta mia vita nesciun tous me à mai dit na tèl roba. Se me peisse, duta chela storia la era ben mìngol da tòtoi e é fat chel che no aesse cognù fèr. Me é metù a grignèr. E gé é una de chela grignèdes che duc se outa. Voi dir che se fosse sentà jù vindò da me te n chino o te n auter post, più che fàzile me tirasse inant e me dijesse de la sturtèr. La veia Sally se à enirà amò de più Son stat aló amò n trat a me scusèr e a preèr che la me perdone, ma ela nia. La seghitèa a me dir de me n jir e de la lascèr en pèsc. E a la fin l’é chel che é fat. Son jit daìte a me meter i ciuzé e dut cant, dapò son me n jit zenza de ela. No aesse cognù, ma te chel moment n’aee fin sora i ciavei, maladeta. Se volede saer, no sé nience gé percheche é metù a jir duta chela storia. Voi dir, de se n jir te vèlch post, tel Massachusetts e tel Vermont e dut l rest. Fàzile no l’aesse menèda aló nience se la aessa volù vegnir. No l’é segur una de chela touses che un se tol dò. La roba più certa, però, l’é che canche ge l’aee domanà dijee dassen. Chesta l’é la roba tremenda. Jure dedant al Segnoredìe che son mat. Traslatà da: Jerome David Salinger, Il giovane Holden, Einaudi Luron sul test A. L temp e l spazie 1. L protagonist ge disc a Sally coche l’é l colege olache l’era: che critiches ge fèjel pa a chel ambient? 2. Co veidel pa l’ambient sozièl de New York, da chel che l volessa sciampèr? 3. Peisseste che Holden abie na vijion realistica de l’ambient olache l volessa jir? B. I personajes 1. Analisea la personalità del tous de seidesc egn che l’é Holden, dijan coluns che l’é si dejideries, chel che l refuda, si dubies e sia segurezes, sia vijion del mond e sie raport co la realtà. 2. Te che éla pa desvaliva Sally da Holden, e perché pa Holden a n cert moment ge disc che la ge stèsc su la àzoles? C. 1. 2. 3. L stil del contèr Co él pa l lengaz che doura Holden? Che funzion èles pa la paroles scrites en corsif tel test? Perché pa Holden disc: “Jure dedant al Segnoredìe che son mat”? 27
Documenti analoghi
La politica autora: prof. Ilaria Sartor
politica no la entenea béleche nia, senó no la ge aessa domanà a sie père: “Che doventarèste? Pretor o cònsol?” ... la fajea semper
na gran confujion.... “ne pretor ne cònsol, chesta l’é la doi enc...
ötzi: l`om vegnù da la giacia
dos toc de guanc de pel de
ciaura. L’aea amò ite l ciuzé dret.
Te chi dis l’é vegnù fora n muie de costions anter l goern austriach
e chel talian. De chi érel pa chel om?
Dò aer fat mesurazions e s...
Dant de la vera: aleanzes, imperialism e
l’é l’ONU) che aessa cognù meter
ensema duc i stac del mond per
mantegnir la pèsc.
Ressoluzion diplomatica de la beghes anter i stac: i stac aessa cognù veder de
fèr fora sia costions a livel dip...