Cudeschs èn fascinants Nus savain e nus accentuain quai adina

Cudeschs èn fascinants Nus savain e nus accentuain quai adina

Cudeschs èn fascinants
Nus savain e nus accentuain quai adina puspè: cudeschs èn impurtants, cudeschs
èn fascinants. Jau mez legel gugent e savens, gasettas pervia da la professiun,
litteratura cun plaschair. E sco anteriur magister sai jau exactamain: uffants che
legian èn spezialmain interessads ed han evidentamain ina meglra lingua, en scrit
sco er a bucca. E tuttina savain nus er che cudeschs èn per blers umans savens er
da pauc interess. Questa sentenzia para da tunar sco ina provocaziun in pau
tschertgada. Ella exprima dentant mo la veglia cuntradicziun areguard ils cudeschs.
D'ina vart la fascinaziun, da l'autra vart la lungurella. Per l'ina na vegn la societad
betg stancla da palesar permanentamain la valur dals cudeschs. Per l'autra viagian
blers da nus tuttina pli gugent cun il tren, cun l'auto u cun ils skis che traversar cun
cudeschs munds da fantasia zuppads.
Valan ils cudeschs da noss temp pia tut simplamain sco vatgas sontgas, sco
emblems da nossa cultura persunala? Nagin na palesass voluntarmain ch'el na
s'interessia betg per cudeschs.
Il teolog e filosof Thomas d'Aquin ha rugà gia avant 800 onns che Dieu al veglia
preservar d'umans che han legì mo in singul cudeschet. Tschientaners pli tard ha
manegià in Lord englais ch'el preferiss dad esser in um pover en ina chombra plain
cudeschs ch'in retg che na sa betg leger. Il cas d'ina persuna cun in regl da leger
zunt grond ha descrit il scriptur svizzer Peter Bichsel ina giada sco suonda: "In lectur
cun in regl da leger chamina da la vart sanestra da la via e vesa in pitschen cedel da
la vart dretga da la via. El è alura sfurzà da traversar la via e da leger quel cedel. Dal
fatg ch'i stat scrit sin quel cedel mo 'Serrà oz', n'è el gnanc trumpà. Ch'el l'ha decifrà,
quai è in levgiament suffizient."
En il mintgadi na vesain nus dentant strusch persunas ch'han in regl da leger uschè
grond sco quel lectur da Bichsel. E tant na stuain nus er betg spetgar. Nus
giavischain simplamain ch'il cudesch fascineschia adina puspè giuven e vegl. Ina
fascinaziun che sa mussa gia, cur ch'ins tutga in cudesch – ubain cunzunt, cur ch'in
cudesch tutga nus.
Per finir ina recumandaziun litterara tut persunala, in roman istoric ch'jau hai legì
dacurt e che m'ha fascinà. Lukas Hartmann: „Bis ans Ende der Meere“. In roman gist
uschè tarment sco intim davart l'ultim viadi mundial, cumenzà l'onn 1776, dal
navigatur englais James Cook en il Mar dal Sid ch'era da quel temp legendar.