Rumantsch sursilvan

Bündner Mittelschulen
Fach:
Rumantsch sursilvan
Aufnahmeprüfung 2007
Name:
_________________________
3. Gymnasium
Prüfungsort: _________________________
Gruppe:
_________________________
Punkte: _______
Legia attentamein il suandont text ed emprova da capir el en tut ils detagls!
Ils geniturs ed educaturs ston saver per tgei intents ch'ils affons
nezegian igl internet
Da: La Quotidiana dils 17 da november 2006
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
En in tempo rasant ein las pli novas tecnologias dalla communicaziun sederasadas ils davos
15
Adina dapli pusseivladads
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
Igl internet ei la plattaforma per adina dapli mieds da communicaziun. «La paletta tonscha
naven d'in schliet termagl entochen in instrument professiunal da lavur», di Diego Deplazes.
Sper la pusseivladad da s'informar sin nundumbreivlas paginas cun ils pli differents cuntegns
porscha igl internet era la caschun dil «chat» serrau, il «chat» aviert, igl aschinumnau
«instant messaging», il «blog» ni era il forum sin ina pagina el web. Vitier vegnan ils forums
serrai sco per exempel igl «Educanet» per las scolas ni era la telefonia egl internet. «Tgi che
ha pia in computer cun igl access egl internet ha la pusseivladad da nezegiar differentas
specias da communicaziun. Ils affons emprendan spert da semover en quels mieds. Ei fuss
falliu da crer che quei seigi auter cheu tier nus che en ils marcaus», di il referent. Per quei
motiv cusseglia el als geniturs da far communablamein ils emprems pass cun lur affons egl
internet e da visitar bunas paginas ch'ein bein enconuschentas. Medemamein duei il temps
digl affon egl internet vegnir limitaus, ils contacts socials ed ils moviments ell'aria frestga
astgan en mintga cass buca pitir. «In fetg impurtont element ei l'informaziun digl affon
onns. Leutier s'auda buca mo il telefonin, mobein era igl internet. Gest quel porscha la
pusseivladad da secommunicar, mo era da retrer informaziuns dil pli different gener. Quei ei
in avantatg, sa denton era daventar in prighel. Per quei motiv duessen ils geniturs
sediscuorer cun lur affons davart il diever digl internet, pertgei la reit globala porscha era bia
da quei ch'ei buc adattau e destinau pils affons. El rom d'ina scolaziun intercantunala ein il
Sursilvan Diego Deplazes da Rabius sco era Uorschla Eicher d'Aschera, Rico Puchegger da
Seewis e Karl Bürki da Gossau sefatschentai dils affons al computer. En lur lavur finala han
els priu sut la marella la communicaziun entras internet. Las enconuschientschas ed ils
resultats da quella lavur presentan els uss alla publicitad en fuorma da referats e moduls da
lavur. Aschia ha Diego Deplazes referiu la mesjamna sera a Sedrun davart las schanzas, mo
era ils disavantatgs digl internet per ils affons e scolars. Geniturs ed educaturs ein stai
envidai all'informaziun cul tetel «San ils geniturs tgei che lur affons fan tut egl internet?».
L'orientaziun ei vegnida iniziada dall'organisaziun «Scola e famiglia Grischun».
pertuccont paginas problematicas egl internet. Schliatas experientschas ston en mintga cass
vegnir tematisadas communablamein. Ils geniturs ston esser bunas persunas da contact per
2
31
32
ils affons era pertuccont igl internet», di Diego Deplazes ch'ei occupaus professiunalmein
ella Casa Depuoz a Trun e tier la ‘Scola vinavon’ a Glion.
33
Schanzas e gronds prighels
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
«Sco mintga auter mied porscha era igl internet ina gronda varietad. Sche quella vegn
nezegiada endretg, eis ella in grond enrihament per l'entira famiglia», accentuescha Diego
Deplazes. El constatescha che la gronda purschida d'informaziuns adequatas alla
vegliadetgna dils affons seigi avon maun e quei independentamein dil liug nua ch'ins viva.
Aschia dat ei sin internet lexicons specialmein per affons e giuvenils ni era grondas
pusseivladads da s'informar davart ils pievels jasters e lur culturas. En ina lavur da
56
Problem dalla pornografia
57
58
59
60
61
62
63
64
65
Ina gronda problematica digl internet ei la derasaziun da pornografia e la pedosexualitad: «Il
pli savens secommunicheschan ins sin internet per ti. Cheutras crodan las retenientschas
fetg spert e quei ei in grond prighel», di igl expert. Buca meins che 650 milliuns paginas
d'internet cuntegnan pornografia d'affons e sulettamein en Germania vivan 65 000 persunas
che drovan regularmein quella purschida. La pornografia d'affons ei carschida igl onn
retscherca han ins constatau che sulettamein dus pertschien dils affons drovan igl internet
per dar giugs. In tschunavel fa diever da quei mied per communicar cun amitgs ed
enconuschents e diesch pertschien per far retschercas, per exempel sin Google. Ulteriurs
diesch pertschien fan diever da «wikis». «Igl internet vegn duvraus per passatemps, mo era
per recaltgar informaziuns», di Diego Deplazes. In'auter studi muossa denton era, che 2,3
pertschien dils applicaders d'internet ein gia dependents da quei mied. Els stattan
intragliauter 35 uras ad jamna vid igl internet. 3,7 pertschien ein sin via da daventar
dependents. En Svizra fan rodund 3,8 milliuns persunas diever digl internet. Ils simtoms dalla
dependenza ein differents: L'avischinaziun sociala maunca pli e pli, il regl da stuer ir el chat,
agressiuns, las prestaziuns en scola laian suenter. «En tals cass eis ei impurtont d'encurir il
discuors cun ils affons, da far contracts e tschentar limitas da temps per il diever digl internet.
Igl ei denton era impurtont d’eruir tgei ch'igl affon anfla egl internet, denton buca ella
realitad.» Las consequenzas dil surdiever ni dalla dependenza digl internet semuossan tier
ils affons sin differents secturs. In ha mal il tgau, l'auter depressiuns ed auters tema e gretta.
Meinsvart ein quellas influenzas cumbinadas cun schliatas prestaziuns en scola che han per
consequenza ch'ils scolars basegnan instrucziun speciala sco per exempel da legastenia.
2004/05 per 64 pertschien. Mintga meins vegnan quater affons surduvrai massivamein e
mintga meins vegnan 50 affons fotografai nius en Germania. «Jeu less buca far tema als
geniturs pertuccont il diever digl internet entras ils affons. Ins sto denton saver ch’ei dat in
surdiever (ch'in surdiever succeda) era tier nus», di Diego Deplazes.
3
1. Damondas pertuccont il text
Rispunda aschi exact sco pusseivel allas suandontas damondas che stattan en
connex cul text che ti has legiu.
Adatg! Las rispostas ston vegnir formuladas cun construcziuns entiras!
Suenter la damonda vesas ti en parentesa, cons puncts che ti sas contonscher. Per
mintga punct drova ei in patratg.
Capientscha dil text
1. Tgei damonda centrala han Diego e ses collegas intercuretg en connex cun lur
lavur intercantunala? (1p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
2. Tgei pusseivladads centralas porscha igl internet? (3p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
3. Indichescha tschun cussegls per mauns dils geniturs co els stuessen controllar il
diever digl internet dils affons. (5p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
4. Cons pertschien dils affons drovan tgei purschida digl internet? Enumerescha las
purschidas ed ils pertschien corrispundents. (4 p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
5. Co semuossa il maldiever/abus digl internet concretamein tier in affon? (5p)
4
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
6. Daco tat ei buca ina differenza dil diever digl internet denter tiara e marcau? (2p?)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
7. Declara la construcziun: “Igl ei denton era impurtont d’eruir tgei ch’igl affon anfla
egl internet, denton buca ella realitad.” (3p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
8. “Il pli savens secommunicheschan ins egl internet per ti.“ Pertgei sa il dir ‚ti’ in a l’auter
egl internet era esser prigulus? (2p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
(
/25 p)
5
Producziun da text
Tgei experientschas positivas e negativas has ti fatg cun igl internet?
Scriva in text cun 10-12 construcziuns correctas e bein formuladas!
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
(
/15 p)
+ 5p. ortografia
6
2. Scazi da plaids
Ei suondan entginas damondas da vocabulari. La cefra en parentesa sper ils plaids
indichescha mintgamai la lingia el text, nua che ti anflas quei plaid.
Sinonims
Indichescha mintgamai in sinonim (plaid dalla medema spezia muntada) per ils
suandonts plaids (exempel: marcau – fiera, magher – satel)
1. access (22)
__________________________________
2. limitar(27)
__________________________________
3. motiv (4/25)
__________________________________
4. referir (11)
__________________________________
5. porscher (2)
__________________________________
(
/2,5p)
Antonims
Indichescha mintgamai in antonim (plaid cun ina muntada cuntraria) per ils
suandonts plaids (exempel: grond – pign, tiara - marcau; buc lubiu: grond – buc
grond)
1. cussegliar (25)
_________________________________
2. communabel (25)
_________________________________
3. s’avischinar (48)
_________________________________
4. jester (39)
_________________________________
5. gretta (53)
_________________________________
(
/2,5p)
Explicaziun da plaids
Declara cun construcziuns entiras e correctas las suandontas expressiuns che
cumparan el text :
1. rasant(1)
___________________________________________________
___________________________________________________
2. lexicon(38)
___________________________________________________
___________________________________________________
7
3. applicader(45)
___________________________________________________
___________________________________________________
4. simtoms (47)
___________________________________________________
___________________________________________________
5. expert (59)
___________________________________________________
___________________________________________________
(
/5p)
3. Grammatica
Discuors direct – discuors indirect
Transformescha ils sequents discuors directs en discuors indirects. Drova mintgamai
il medem temps sco ella construcziun da basa.
1. La studenta ha dumandau: “San ils geniturs tgei che lur affons fan egl internet?“
(1p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
2. Diego Deplazes di: „La paletta tonscha naven d’in schliet termagl tochen ad in
instrument da lavur professiunal.“ (0.5p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
3. Il referent ha detg: “Tgi che ha in computer cun access agl internet ha la
pusseivladad da nezegiar las differentas specias da communicaziun.“ (1p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
4. ...ed el aschunta:“ Ils geniturs ston esser bunas persunas da contact per ils
affons.” (0.5p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
8
5. Il psicolog suttastreha:“ En tals cass eis ei impurtont da tschercar il discuors culs
affons.“ (0.5p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
6. Igl expert avertescha denton:“ Cheutras crodan las retenientschas fetg spert e quei
ei in grond prighel.“ (1p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
7. «Ins sto denton saver”, manegia el, “ch’in surdiever succeda era tier nus.» (0.5p)
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
(
/5 p)
Transformaziun da plaids
Transformescha ils suandonts plaids ella specia da plaids dumandada. Indichescha
mintgamai mo ina fuorma!
substantiv
adjectiv
verb
lectura
legibel, legibla
leger
dependenza
iniziar
influenzabel
discussiun
cumbinabel
lavur
tematic
communicar
automatisar
enconuschent
(
/10 p)
9
Metta il dretg temps
Transpona el suandont text la fuorma correcta dils verbs sutlingiai:
Ier, cuort suenter gentar, ein els s’entupai alla posta e ir _________ en direcziun
dalla cava da glera. Els paterlar ________________ da quei e da tschei. La via
sestartuglia _________________ tras la bostgaglia e menar ___________ tier ina
remisa alla fin dalla cava da glera. La riva surcrescher ___________________ cun
zerclem. La remisa star __________ dalla vart seniastra dalla riva, la porta serrar
______________ cun ina cadeina. Enamiez il plaz sesalzar ______________ ina
puntanada da metal. Martin seschar udir _____________________: «Mo cheu ei
negin! Vuler turnar _____________ anavos!» Mihel targlinar ______________
denton e finalmen clamar ____________ suenter als auters: «Jeu stun cheu!» Ils
auters ir ____________ vinavon, mo ina plonta secca attrer _______________ sia
attenziun. Tuts treis secamberlar ________________ sur il rieven giu per puder
examinar meglier il cagliom. In griu d'ina vusch brutta far _________ dar els in segl
ed els sevolver ________________ tementai. A mesa via star ___________ in um
che fixar ________________ els cun in'egliada nauscha. El dir: ________________:
«Fagei che vus vegnîes naven da cheu!»
Karin Bachmann: Travagl da notg
(
/10 p)
10
Translaziun:
Translatescha las suandontas construcziuns en in bien romontsch
1. Die Kinder beschäftigen sich mit den morgigen Aufgaben. (2p)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
2. Bei diesem Wetter gehen wir sicher nicht in die Berge. (2)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
3. Er sass so lange vor dem Computer, bis er einschlief. (2)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
4. Benehmt euch so, dass ihr nicht auffallt! (2)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
5. Der Vater überlegte, ob er ein neues Auto kaufen könne. (2)
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
(
/10p)
11
4. Ortografia
Cheusut ein diesch construcziuns che cuntegnan sbagls d’ortografia. En tut setracta
ei da 10 sbagls. Ina construcziun sa cuntener plirs sbagls, ed ei po era dar ch’ina
construcziun ha negins sbagls d’ortografia.
Suttastreha il sbagl e curregia el. Adatg! Ti astgas mo curreger sbagls d’ortografia,
denton buca remplazzar in plaid cun in auter.
Adatg!
El text dat ei diesch sbagls. Ti astgas perquei era mo far 10 correcturas. Sche ti
suttastrehas dapli, piardas ti puncts.
Exempel: Quella occurrenza ha liug il september (correct fuss Î settember)
1. Pli bauld devi aunc buca tons computers sco oz.
2. Jeu sun buca aschi sigirs che quei segi ina buna idea.
3. Suenter in pign solver ed in café mon jeu a luvrar.
4. Els han detg ch’in spert vivi en lur casti.
5. Lavai vos dens, els ein tut tschufs e surtut fagei ir fetg il barschun.
6. Sche mo els emprendessen enzatgei da lur sbagls!.
7. Jeu haiel bu merau tgei pensums che nus havein giu da far per oz.
(
/10p)
12