La Quotidiana, 14.7.2015
Transcript
La Quotidiana, 14.7.2015
Pretsch Fr. 1.90 19. annada, numer 133 GA 7007 Cuira Indesch trenaments Il giugadurs dal HSV Hamburg èn sa sentids bain durant lur trenament a Schluein. Mardi, ils 14 da fanadur 2015 Fugitivs en Svizra Tge influenza han fugitivs sin las activitads politicas en lieus pertutgads en la Svizra? 15 6 Redacziun: Via Sommerau 32, 7007 Cuira, tel. 081 255 57 10, [email protected] Las 902 catschaduras da Surrein Breil: Prestau 200 dis da lavur (anr/hh) L’jamna vargada han 45 emprendistas ed emprendists digl emprem onn dalla EmsChe mie a Domat luvrau vid l’infra structura turistica a Breil. El cen ter digl engaschament ein il man teniment e la renovaziun da sendas e vias da viandar e da velo stadas. La lavur prestada duront plirs dis corrispunda pli u meins all’occu paziun d’in luvrer duront igl entir onn. Igl engaschament ha differen tas finamiras. D’ina vart prestan ils giuvenils in impurtont survetsch en favur dil maun public, dall’au tra vart emprendan els d’enconu scher meglier in l’auter sco era ina nova regiun el cantun Grischun. D’engrau ei la lavur naturalmein era per la vischnaunca da Breil. ¾ PAGINA 3 Il Spöl s’ha remiss Prüm referat dal Naturama 2015 a Zernez (anr/afi) Il referat da l’ul tim’eivna dal Naturama 2015 a Zernez s’ha dedichà a l’aual Spöl ed a la disgrazia ecologica da l’on 2013. Pervi da difficultats tecnicas d’eira sorti belma dal scul da l’aua da fuond e desdrüt infra pac temp passa 65 pertschient da la vita aint ill’aua dal Spöl. Passa duos ons plü tard han ils respun sabels pudü constatar cha l’aual s’ha remiss plü svelt co spettà. Üna da las masüras importantas es statta l’inuondaziun controlla da dal Spöl pacs mais davo la dis grazia. Pro la sanaziun cumpletta da l’implant da forza da la Punt dal Gall desistan las OEE sün la svödada previsa dal lai da cumu laziun. La nouva metoda da reno vaziun cuosta bundant 12 mil liuns francs. ¾ PAGINA 9 «Public viewing» el dormitori dall’uregliamiur DAD AUGUSTIN BEELI / ANR Els han egls gronds sco tgaus da guvas. Mirar en quels carins egls ners ei denton strusch pus seivel. Nun ch’ins sappi separti cipar ad ina emissiun directa ord il dormitori dallas ureglias miur. Quella specia da miez miur e miez utschi viva sur il tetg dalla baselgia da Surrein. Igl ei ina rari tad zuppada dalla regiun. Dess ei negins miez miur e miez utschi ve sess il mund ora auter. Cunzun havessen nus lu ina nungetg gron da mulesta d’insects. Che quei ei aschia han ins saviu seperschuader venderdis vargau a Surrein. Leu ha Miriam Lutz dil schurmetg da miez miur e miez utschi dil can tun Grischun organisau ensemen culla Fundaziun svizra per miez miur e miez utschi ina sera d’informaziun cun emissiun di recta ord il dormitori dils animals. Bia glieud tema quels animals che vivan discret e senza far donn a carstgauns ed animals. Con nizei vels ch’els ein ha la specialista sa viu explicar cull’informaziun ch’in miez miur e miez utschi pe gli e magli mintga notg ina tiarza «Gös cun KlaingÜti» L’inuondaziun controllada dal Spöl. FOTO R. HALLER/PNS La Muntogna da Schons sura cun perlas zupadas a pros da flurs (anr/br) Vargistagn, Maton a Lon, las vischnàncetas senzum la Muntogna da Schons, ân sper lur ustreias prinzipalas mintge gna egna puschida turistica pin tga, zupada. Las possessuras ad igls possessurs magnan quellas tgeas cun blear angaschamaint parsunal a datan ad ellas lur noda speziala. Ascheia â la pensiùn Muntanella a Vargistagn igl scharm partgirevel da la viglia tgea grischùna, agl cafe Fortuna a Lon stat igl ziclus natiral 20029 9 771424 749004 digl bagn puril agl zenter, a la nova pensiùn Laresch a Maton anvida da passantar egn tains sainza hecti ca an egn’architectura moderna. La visita sen la Muntogna sura sala scha actualmeing cumbinar bagn cun egna spassageada tier igls pros da cualm fluraints. Quels fan ac tualmeing part d’egna concurenza da biodiversitad, organisada digl Parc natiral Beverin. ¾ PAGINA 12 Servetsch d’abunents e da distribuziun: tel. 0844 226 226 mail: [email protected] (anr/ rgd) A Samedan illa Che sa Planta es gnüda organisada üna sairada litterara in connex cul 70avel anniversari da Göri Klainguti. I’l focus da l’inscunter cultu ral sun stats ils gös culla lingua, üna da las disciplinas litteraras predilet tas da l’autur rumantsch. La saira ha attrat bler public interessà uschè cha la sala d’eira implinida fin a l’ultimischen lö. Sper la prelecziun da divers texts da l’autur svess han ils linguists Rico Valär, Annetta Ganzoni e Clà Riatsch referì davart l’ouvra multifara da Klainguti. L’uregliamiur ei ina dallas 30 specias da miez miur e miez utschi ch’ei dat en Svizra. Sias alas vegnan tochen 43 MAD cm liungas. da sia peisa. Mess entuorn silla peisa d’in carstgaun ei quei in pu lit quantum insects. Las ureglias miur ch’ein dacasa la stad el sur combras dalla baselgia da Surrein s’audan tier ina dallas quater colo nias dad uregliasmiur ch’ei dat el Grischun. En Svizra han ins en tochen oz registrau 30 specias da miez miur e miez utschi. ¾ PAGINA 3 Ina veta per la musica Commemoraziun per il cumponist Gion Antoni Derungs en Lumnezia DA MARTIN CABALZAR Pigl onn giubilar da Gion An toni Derungs ha Armin Brunner creau ina biografia scenica musicala che vegn presentada vendergis a Vella, en siu liug d’origin. La producziun cumbina texts ord la biografia cun sequen zas da musica ord la vasta e va rionta ovra dil cumponist. Ni culs plaids d’Armin Brunner: «Ins sa render la musica (pli) capeivla si tuond ella en siu context historic, en siu ravugl persunal e familiar ed en siu horizont cultural e so cial.» Gion Antoni Derungs ha dedicau sia veta alla musica, el ha instruiu, sunau, dirigiu e cumpo niu. E dapertut eis el staus in meister. Sia patria nativa, la Ro montschia ed il Grischun, han dau ad el il fundament per in’ovra musicala vasta e varionta e da gronda irradiaziun e renum. ¾ PAGINA 2 ¾ PAGINA 9 Lia far militer (anr/gns) Digls passa 6500 re cruts tgi on scumanzo da curt la recruta è mintga terz en schinum no secondo. Tar chels totga er Edson Gomes da Tinizong tgi è na schia a Tusang, dantant da geni tours portughes. Chels deis von per el a fegn las 21 emdas da re crut ed el fò gist venavant militer per aveir fatg tot igl sarvetsch da 300 deis. Edson Gomes dei tgi el vegia lia far militer cun esser burghes dobel (Svizzer e Portu ghes). Da far la recruta seia er sto per el ena buna experientscha dal la veta. ¾ PAGINA 11 Il cumponist Gion Antoni Derungs festivass uonn siu 80avel anniversari. FOTO. O ITEM 2 SURSELVA MARDI, ILS 14 DA FANADU 2015 Gion Antoni Derungs – «In dils nos» Commemoraziun per igl 80avel anniversari da Gion Antoni Derungs a Vella en Val Lumnezia ser da musica. Gion Antoni Derungs ha denton buca mo reproduciu, imitau ed arranschau, anzi el ha era tschercau novas vias d’expressiun musicala, experimentau cun l’atonalitad ed aschia sviluppau siu agen stil. In stil inconfundibel cun numerusas facettas. Sia patria ha dau ad el il fundament per sia ovra vasta e varionta ch’irradiescha lunsch sur las scheinas lumnezianas, romontschas e grischunas ora. DA MARTIN CABALZAR Gion Antoni Derungs, naschius il 1935 a Vella, vala sco impurtont cumponist contemporan dalla Svizra cun in’irradiaziun internaziunala. El savess festivar uonn ils 6 da setember siu 80avel onn. El decuors digl onn ein previ differents arranschaments commemorativs, denter auter quest venderdis en siu vitg natal da Vella en Val Lumnezia. Sut il tetel «Gion Antoni Derungs – veta e musica» presenta il musicist e publicist da musica Armin Brunner ina biografia scenic-musicala che dat in’investa en l’ovra ed ella veta da Gion Antoni Derungs. Cun texts e musica vegn presentau igl operar dil cumponist che stat denter tradiziun e moderna e fa la punt denter il mund dil vitg e quel dalla musica. A cooperar vegnan Graziella Rossi sco raquintadra, Helmut Vogel sco cronist e Muriel Schwarz sco sopranista. Plinavon sepresentan il TrioFontane cun Andreas Wiesli al clavazin, Noelle Grüebler alla violina e Jonas Kreienbühl al violoncello. Cumponist svizzer cun fermas ragischs romontschas e grischunas Ils fastitgs dalla veta da Gion Antoni Derungs entscheivan a Vella en Val Lumnezia nua che Gion Antoni Derungs ei naschius sco fegl dil scolast secundar Wolfgang Derungs e da Heinrica Derungs nata Sialm, ina sora dil renomau cumponist Duri Sialm. Ed il musicist e cumponist da renum Gion Anton Derungs ha mai snegau sias ragischs ruralas, anzi ei staus loschs da quellas ed attaschaus a sia patria nativa entochen sia mort avon dus onns. Visavi ses scolars – ed jeu hai giu la cuida d’esser in da quels, schegie buc in dils pli talentai e premurai – ha el adina puspei schau sentir siu respect e sia admi- Il cumponist Gion Antoni Derungs cumpleness uonn 80 onns. raziun enviers la canzun populara e viers il cant liturgic tgirai cun premura en siu vitg ed en sia Val nativa. Malgrad che l’affonza ei stada perturbada dalla mort prematura dil bab, dalla crisa economica e Nus essan nonimai per il «Best of Swiss Gastro-Award» (cp) La giuria dil fatg ha fixau las nominaziuns per il premi dil publicum dad uonn «Best of Swiss Gastro». Silla gliesta dils nominai sesanfla era il Biohotel Ucliva. L’emprema fasa per il «Best of Swiss Gastro-Awards 2016» ei terminada. La giuria dil fatg ha nominau en otg categorias totalmein 214 menaschis. Ella categoria internaziunala (tipic per la tiara) 2016 ei il Biohotel Ucliva nominaus ed ha schanzas da vegnir eligius denter ils treis megliers dalla categoria – ni schizun sco «Master Best of Swiss Gastro 2016», la pli aulta distincziun dil premi dil publicum svizzer. Naven dall’entschatta fenadur tochen ils 30 da settember 2015 eruescha il publicum ses favorits ellas otg categorias. Cun cartas da valetaziun ch’ins sa retrer direct tier nus ni online (www.bestofswissgastro. ch) succeda la valetaziun. Il diember dallas valetaziuns e la nota dil publicum sco era la nota dalla giuria dil fatg dattan la nota totala per las distincziuns ed ils plazzaments dal Gastroaward. Ils awards vegnan surdai ils 2 da november 2015. Enzacontas novaziuns impurtontas influenzeschan la 12avla ediziun dil gastroaward svizzer. Naven dad uonn sa mintga menaschi innovativ s’annunziar, independent da sia vegliadetgna. Il sistem d’annunzia e da valetaziun ei vegnius simplificaus. E da niev dat ei la categoria «internaziunal» per tut ils menaschis gastronomics tipics dalla tiara. Fatgs davart il menaschi Il Biohotel Ucliva a Vuorz ei vegnius fundaus il 1983. En tut ha il menaschi 110 plazs da seser, 80 plazs el restaurant e 30 silla terrassa cun bellezia vesta silla Surselva. Tier las specialitads da nossa casa s’auda la cuschina grischuna cun capuns fatgs sez, carn bov regiunala e grondiusa carn piertg dil menaschi biologic digl anteriur mister svizzer Renzo Blumenthal. «Best of Swiss Gastro» ei il sulet premi gastronomic dil publicum dalla Svizra. Mintg’onn vegnan ils megliers menaschis gastronomics undrai, il 2015 en quellas otg categorias: Fine Dining (gourmet), Classic (tradiziunal), International (tipic per la tiara), On the move (take away & self-service), Coffee (stivas da caffè e da te), Activity (temps liber & sport), Trend (innovaziun) e Bar & Lounge (Nightlife). FOTO N. SIMMEN dall’erupziun dall’uiara ha Gion Antoni Derungs anflau forza ed inspiraziun el ravugl dalla famiglia, dalla cuntrada naturala e culturala dalla Val Lumnezia e promoziun musicala digl aug Duri, il profes- Veta ed ovra Gion Antoni Derungs ha absolviu la scola claustrala a Mustér e silsuenter studegiau clavazin, orgla, cant da scola, direcziun e cumposiziun al Conservatori da Turitg. Bunamein 40 onns ei Gion Antoni Derungs staus scolast da clavazin ed orgla al seminari da scolasts a Cuera ed ha aschia accumpignau bunamein duas generaziuns da scolasts grischuns per lur incaricas futuras scolasts, dirigents ed organists. Varga 40 onns ei Gion Antoni Derungs era staus organist dalla catedrala a Cuera. El ha dirigiu ils chors Alpina e Rezia ed ha fundau il Quartet Grischun e realisau cun quel pliras plattas fonograficas. Sia ovra cumpositorica cumpeglia in fetg grond diember d’ovras vocalas, dalla sempla canzun populara ad ovras pli pretensiusas, denton era operas monumentalas ed oratoris. Dasperas ha el era cumponiu in grond diember d’ovras per instruments, ton per formaziuns cameristicas pli pintgas sco per orchesters pli gronds. Da muntada particulara ein era las 10 sinfonias. In dils pli impurtonts cumponists contemporans Sco quei che nus legin el fegliet da commemoraziun dumbra Gion Antoni De- rungs oz «denter ils pli impurtonts cumponists contemporans dalla Svizra». Siu lungatg musical seigi sesviluppaus ord «la confruntaziun cull’avantgarde da lezzas uras entochen all’integraziun successiva e nova interpretaziun creativa d’elements «tradiziunals» sco la tonalitad. Senza dubi ha il lungatg musical inconfundibel da Gion Antoni Derungs era survegniu impuls dalla canzun populara romontscha. Cun sia musica romontscha ha Gion Antoni Derungs denton era dau il bul alla identitad musicala dils Romontschs. Quei cunzun era cun la opera «Il cerchel magic», l’emprema opera en lungatg romontsch insumma. Fundaziun Gion Antoni Derungs La Fundaziun Gion Antoni Derungs s’engascha per che la musica dil cumponist morts 2012 gaudi vinavon l’attenziun duida. Aschia ha la Fundaziun mess per igl onn 2015 las suandontas prioritads: El decuors digl atun duein cumparer in cudisch cullas canzuns per chor viril e la primavera 2016 in cudisch cullas canzuns da chor mischedau. Plinavon ei previu d’edir in register electronic davart las cumposiziuns silla pagina d’internet dalla fundaziun. El decuors da questa stad presenta il Festival Cultural Origien pliras gadas l’opera «Benjamin» ed ils 6 da settember ha in concert commemorativ cun La Filharmonia da Combra, Cantus Firmus e solists liug el Teater dil marcau a Cuera. Plinavon han differents concerts ella Bassa liug. Ulteriuras informaziuns sin www.gionantoniderungs.ch La biografia scenic-musicala ha liug venderdis, ils 17 da fenadur allas 20.00 ella halla plurivalenta a Vella. In’jamna caulda e prospereivla La Brass Band giuvenila dil Grischun ei stada a Sursaissa (anr/abc) L’jamna vargada ein 49 giuvenils s’entupai a Sursaissa per passentar in’jamna intensiva cun musica. Dapi biars onns dat la vischnaunca suttetg al camp dalla Brass Band giuvenila dil Grischun. La fin d’jamna han ils concerts finals giu liug. Els hagien giu ina bun’jamna ed ei seigi vegniu luvrau fetg: Quei confirma il president dalla Brass Band giuvenila dil Grischun, Toni Deplazes. El ei separticipaus – buca per l’emprema gada – al camp sco bassist dalla A-Band. Vendergis e sonda sera ha quella dau in concert d’ault nivo ella hal- la plurivalenta a Sursaissa. Uonn fuvan 49 giuvenils s’annunziai pil camp. Il president ha confirmau ch’ei seigi uonn buca stau lev da motivar las musicantas ed ils musicants per la participaziun. Igl ei tuttina gartegiau d’organisar l’jamna cun in diember minimal. Grev eis ei stau d’occupar tuttas sutgas dallas duas bands. Al concert final han ins sulettamein s’encurschiu che zacons dils commembers dalla formaziun fuvan pli vegls che 25 onns. Tier las cundiziuns da participaziun per quei camp tradiziunal dall’Uniun cantunala da musica dil Grischun vala numnadamein la limita da vegliadetgna da 25 onns. Ils giuvenils ston ultra da quei habitar el cantun Grischun e sunar en ina societad el cantun Grischun. Sco gia igl onn vargau han ils organisaturs buca pli pretendiu in examen da recepziun. Uonn ha Ueli Kipfer dad Affoltern i.E. dirigiu la A-Band e Peter Stadelmann da Beromünster la B-Band. Cun siat ulteriurs meinaregisters han ils giuvenils saviu profitar da gruppas pintgas e cun far musica duront in’jamna en fuorma concentrada. Els han retschiert cussegls, han saviu emprender ed augmentar la qualitad. Ulteriuras informaziuns davart nies menaschi: www.ucliva.ch, 081 941 22 42, Marion Patzelt, directura dil Biohotel Ucliva. SOGN BENEDETG Incendi ha chaschunà gronds donns (rtr) A Sogn Benedetg sur Sumvitg è rut ora la dumengia a mezdi in fieu en ina chasa da vacanzas. Tenor la polizia chantunala n’hai dà nagins blessads. Il donn material saja dentant grond, i vegn dis- currì da plirs dieschmillis francs. Remartgà il fieu ed alarmà ils pumpiers han ils vischins a Sogn Benedetg. Tenor emprimas scuvertas è il fieu rut or pervi da tschendra betg dismessa endretg. Ueli Kipfer al pult da dirigent: La A-Band duront ina emprova pil concert final. FOTO A. BEELI SURSELVA MARDI, ILS 14 DA FANADU 2015 3 902 mummas el surcombras Live tier la colonia d’ureglias-miur a Surrein (anr/abc) Igl ei animals lactonts e buc utschals. Ed els sgolan mo la notg. Perquei ha forsa bia glieud tema dad els. Che miez miur e miez utschi ein da principi creatiras fascinontas han ils aspectaturs dall’emissiun directa da venderdis vargau a Surrein s’encurschiu. El surcombras dalla nav-baselgia traian actualmein varga 900 femellas si lur pigns. El mund dils animals dat ei tscheu e leu scuviertas admirablas. Ord l’optica dil carstgaun eis ei strusch capeivel co in tschéss anfla sia preda ord tschiens meters distanza. La locuziun «Haver egls sco in tschéss» ha perquei sia giustificaziun. In’autra locuziun aud’ins mai: «Haver ureglias sco in miez miur e miez utschi» fuss giustificau sch’ins enconuschess empau quei animalet. El ei bein buca schi nobels sco il tschéss ed ins vesa strusch el. Miez miur e miez utschi ein animals dalla notg, els vivan el zuppau e sgolan nervus la notg tras l’aria. L’eleganza e la bellezia ein buca lur trumfs. Persuenter han els autras qualitads unicas. Venderdis vargau han rodund 100 persunas priu la caschun d’emprender d’enconuscher quella creatira. Ch’ella ei ina fascinonta ovra dalla scaffiziun han tuts saviu seperschuader. L’incumbensadra per il schurmetg dils miez miurs e miez utschi dil Grischun, Miriam Lutz, ensemen cun ina squadra dalla Fundaziun svizra pil schurmetg dils miez miur e miez utschi, ha organisau sil plaz avon la baselgia da Surrein ina sera da «public viewing». Sco tier in giug da ballapei han ins saviu mirar ina emissiun directa silla tenda gronda. Buca direct el stadiun da ballapei, mobein el surcombras dalla baselgia. Els van a catscha cu ils utschals dorman El surcombras dalla nav dalla baselgia da Surrein viva ina dallas quater colonias dad ureglias-miur el Grischun. Igl ei stau interessant d’observar la scenaria il venderdis sera sil plaz avon baselgia. Tochen ch’ei ha entschiet a vegnir stgir sgulavan hirundellas e spirs ad incuntin entuorn ils baghetgs. Tuttenina, cu igl ei vegniu pli stgir, sco smaccau sil nuv, han els fatg plaz als utschals dalla notg. Igl ei vegniu stgir e Miriam Lutz e Marcel Fierz dalla fundaziun svizra han entschiet ad introducir el «public viewing». Els han avischinau ils rodund 100 presents alla ureglia-miur e sia moda da viver discreta. Igl ei ina dallas 30 differentas specias da miez miur e miez utschi ch’ei dat en Svizra. Sigl entir mund han ins entochen oz distinguiu 1200 specias. Quellas che vivan en Svizra tschetschan buca saun e fan era buca cumpignia a Dracula. Igl ei animalets lactonts fetg interessants ed era nizeivels. Ella baselgia da Surrein viva ina colonia da femellas cun pigns. La colonia dils mascals viva separadamein ella baselgia da Trun. Sco quei che Miriam Lutz ha informau ha ina L’occurrenza ha entschiet avon ch’igl ei vegniu stgir. FOTOS A. BEELI Silla tenda gronda han ils aspectaturs saviu mirar direct el dormitori dallas ureglias-miur. dumbraziun exacta a Surrein cumprovau in diember da 902 ureglias-miur cun pigns. Buca mintgina ha in pign, mo biaras tonaton. Ils dus dumbraders Lisabet Bass ed Ueli Forster han surpriu per l’emprema gada l’incumbensa da dumbrar la colonia. La cefra actuala da 902 han els verificau pliras gadas. «Ils miez miur e miez utschi han sviluppau in concept che favurisescha els enviers auters animals: Els san sgular e van a catscha cu auters ruaussan», sa Miriam Lutz. Vivonda ha ei en abundonza, era la notg. Mintga miez miur e miez utschi peglia e maglia mintga notg ina tiarza da sia atgna peisa. Mirau ord l’optica dil carstgaun ei quei pulit bia, tier in carstgaun da 90 kilos ei quei 30 kilos a gi. L’ureglia ha dil reminent ina funcziun centrala pil miez miur e miez utschi. Aposta per l’emissiun directa ord ils dormitoris dallas femellas havevan ils specialists pendiu cameras en treis differents loghens, duas sut igl arviul dil tetg ed ina el clutger. Cun quellas han ils presents saviu observar tgei che schabegia exact, cu ils ureglias-miur sededestan e cu els – respectiv ellas – sgolan ora per ir a catscha. Las ureglias-miur da Surrein seigien in scazi dalla natira ch’ei vali la peina da scuvierer e d’appreziar, ha Miriam Lutz getg. Igl ei animals nizeivels che disturban pilpli pervia da lur grascha ch’els produceschan els dormitoris. Ureglias-miur grondas vegnan tochen 22 onns e las alas stendidas mesiran 35 tochen 43 centimeters. La specia ureglia-miur pintga che viva el medem dormitori vegn tochen 33 onns. Veser co els unschan las alas avon che sgular Cons insects dapli che mulestassen nus sch’ei dess buca miez miur e miez-utschi san ins strusch s’imaginar. Animals bizarrs eis ei tuttavia cun lur ureglias liungas e las alas. Las ureglias drovan els per s’orientar. Els miran aschidadir cullas ureglias. Igl ei stau legher d’observar silla tenda dil «public viewing» co ils singuls animals ein sedestadai ed han entschiet ad unscher lur alas cun ina specia da grass. Quei ei necessari per saver sgular l’en- tira notg. Cu ils animals ein stai semtgai per sgular han els aviert la bucca e dau sinzur. L’ureglia dil carstgaun ha udiu nuot dallas undas ultrasonoras. El dormitori dallas ureglias-miur sto quei denton esser mintgamai ina rueida nungetga avon ch’ellas sgolan ora. Il tun ch’il singul animal fa va encunter in obstachel e tuorna anavos. La communicaziun succeda cun ultrasuns. Entuorn las diesch han ins saviu observar co els ein sgulai ora, tuts 902 exemplars, duront in’ura in traffic ed ina truscha silenzius-curiosa. La sentupada culla colonia dallas ureglias-miur da Surrein ha era giu ina intenziun speciala. Miriam Lutz ha rendiu attent ch’ils dormitoris dallas mummas cun lur pigns dallas ureglias-miur ein – tuttina sco tiels rinolofs – fetg impurtonts loghens pil surviver dalla specia. Els drovan buca mo in microclima constant. Tier renovaziuns capeta ei savens ch’ins pren buca risguard sils basegns dils animalets. Ei vegn serrau si ruosnas, buca tolerau ch’els tschuffrognan plantschius e fatschada, els vegnan spuentai sapientiv ni nunsapientiv. Luvrau vid sendas e vias Emprendist(a)s dad Ems-Chemie ein s’engaschai ella vischnaunca da Breil (anr/hh) 45 emprendistas ed emprendists dall’interpresa Ems-Chemie da Domat han luvrau l’jamna vargada a Breil. Communablamein cun els ein era tschun responsabels pils emprendists s’engaschai vid la construcziun da sendas da viandar sco era punts e signalisaziun. Davart la vischnaunca vegn quei engaschament appreziaus. Il camp da lavur dils emprendists dalla Ems-Chemie ha gronda tradiziun. Dapi gleiti 40 onns bandunan las emprendistas ed ils emprendists digl emprem onn lur plaz da lavur a Domat e serendan en ina vischnaunca ni tier in’ovra d’agid dil cantun Grischun per prestar leu in engaschament. Quei agid al maun public vegn appreziaus grondamein dallas vischnauncas. Uonn ei la vischnaunca da Breil vegnida risguardada. La vischnaunca ella Cadi ha buca mo in panorama fascinont. Ella ei era fetg enconuschenta per sias pusseivladads da viandar e da velo che stattan a disposiziun als hosps da vacanzas. Quella reit da sendas e vias sto denton era vegnir mantenida e tgirada. Quella incumbensa ei stada il pensum dils emprendists dalla EmsChemie pil camp da lavur da quest onn. Entschiet avon 40 onns L’idea per il camp da lavur dall’Ems-Chemie ei naschida avon exactamein 40 onns. Suenter igl unviern da grondas lavinas ha ina responsabla per l’instrucziun dallas emprendistas e dils emprendists giu l’idea d’iniziar in sustegn per vischnauncas fermamein pertuccadas e dependentas dalla reconstrucziun d’edifecis disfatgs. Da gliez temps vegnevan tut ils emprendists dumandai per in engaschament. Els savevan s’annunziar voluntariamein per in camp da lavur. Il pensun principal ei staus quel da reconstruir in baghetg d’economia disfatgs dalla lavina a Laus sin intschess dalla vischnaunca da Sumvitg. Dimora havevan las emprendistas ed ils emprendists ella casa da scola a Rabius. L’intenziun da sustener vischnauncas meins rehas el cantun Grischun cun camps da giuvenils ei allura vegnida cuntinuada sco finamira solidaria. Dapi 1978 eis ella instituziunalisada tier la Ems-Chemie a Domat. Dapi lu separticipeschan tuttas emprendistas e tuts emprendists digl emprem onn al camp. Differentas lavurs Savens mauncan allas vischnauncas las resursas persunalas per saver mantener per exempel la liunga reit da sendas da viandar ni era autra infrastructura da basa. Aschia ei quei per exempel stau il cass avon quater onns a Pany, nua ch’ils emprendists dalla Ems-Chemie han baghegiau plazs cun fueinas ni avon in onn, cura ch’ils giu- venils han construiu 50 bauns da seser da lenn en lavur a maun ella Val Müstair. A Breil han ils giuvenils luvrau l’jamna vargada vid differentas passaschas difficilas dalla senda da viandar, sco per exempel punts. Per part ein quellas vegnidas renovadas cumpleinamein. Medemamein ha ei giu num deliberar chinettas da material e da reparar ellas per part. Plinavon ein pusseivladads da paus e ruaus sper la reit da sendas vegnidas remplazzadas ni construidas da niev. En in auter liug han emprendistas ed emprendists giu l’incarica da refrestgentar la signalisaziun dalla sen- Il president communal da Breil Clau Schlosser (sen.) selegra dalla gronda lavur prestada dallas emprendistas e dils emprendists digl MAD emprem onn dalla Ems-Chemie a Domat. da da viandar. Quella signalisaziun cun tgietschen ed alv ha gia gidau bein enqual ga in viadont ad anflar la via atras la brentina. In grond engaschament Las emprendistas ed ils emprendists dalla Ems-Chemie a Domat han prestau l’jamna vargada in engaschament cumplein che corrispunda a varga 200 dis da lavur d’in um. Cun auters plaids: Lur lavur prestada ei stada quella d’in um duront igl entir onn. Quei engaschament ha consequentamein gronda valeta e vegn era appreziaus dalla vischnaunca. «Nus essan fetg leds ch’ils emprendists dalla EmsChemie han luvrau aschi fetg e cun tonta motivaziun duront quell’jamna», di il president communal da Breil, Clau Schlosser. Mo era per ils giuvenils ei in tal engaschament da gronda valeta. D’ina vart san els luvrar per ina buna caussa, dall’autra emprendan els d’enconuscher meglier in l’auter sco era in’autra regiun grischuna. Malgrad la strentga lavur dat ei era biars bials muments e la pusseivladad da far novas enconuschientschas. «Suenter in di cun zappun e pala ein ins segiramein staunchels. Mo jeu sundel loschs ch’ils vischins da Breil e lur hosps da vacanzas san viandar e carrar cun velo sin ‘nossas’ sendas», manegia Matteo Cammarota, in dils emprendists d’informatica digl emprem onn d’emprendissadi. Aschia daventan ils giuvenils era impurtonts ambassadurs dalla regiun da vacanzas da Breil. Ein Schweizer Familienunternehmen seit 1989. -39% statt 9.90 5.95 Gültig von 14.7. bis 18.7.2015 oder solange Vorrat. ½Preis statt 3.90 1.95 33 % ca. 900-gGrosspackung auf Nektarinen, Pfl aumen und Pflaumen Pfi rsiche Pfirsiche -33% 2.30 statt 3.50 Cognacsteak mariniert (Schweinsnierstück), Schweizer Fleisch 100 g, statt 3.90 nur 1.95 Nektarinen gelb Kaliber A, Spanien / Italien, kg, statt 3.50 nur 2.30 ½Preis statt 11.90 5.95 St. Galler Kalbsbratwurst pasteurisiert, Multipack 5 x 130 g vac., statt 11.90 nur 5.95 Dôle Gloire du Rhône Provins Schweiz, Wallis, 7,5 dl statt 9.90 nur 5.95 -38% -31% 3.95 statt 5.80 ½Preis statt 1.55 statt 11.65 7.20 Nestea Lemon / Peach / Mango-Ananas 6 x 1,5 Liter, statt 11.65 nur 7.20 –.75 ½Preis Dr. Oetker Pizza Ristorante alle Sorten, 325 g – 390 g statt 5.80 nur 3.95 -15% statt 12.90 statt 53.– 10.90 26.50 -40% statt –.75 Cristallina Jogurt alle Sorten, 175 g statt –.75 nur –.45 –.45 Campofiorin IGT Masi Italien, Veneto, 7,5 dl statt 12.90 nur 10.90 Abgabe nur in Haushaltsmengen. Alle Preise sind in Schweizer Franken angegeben. Satz- und Druckfehler vorbehalten. Jahrgangsänderungen vorbehalten. SPAR verkauft keinen Alkohol an Jugendliche unter 18 Jahren. Ihren nächsten SPAR Markt finden Sie unter www.spar.ch So frisch. So nah. So günstig. SPAR Eier Teigwaren alle Sorten, 500 g z.B. SPAR Hörnli, grob 3-Eier-Teigwaren, 500 g statt 1.55 nur –.75 Ariel fl üssig / Pulver flüssig alle 60 WG / 100 WG z.B. Ariel Pulver Regulär oder Color 100 Waschgänge, statt 53.– nur 26.50 SURSELVA MARDI, ILS 14 DA FANADU 2015 5 Passarella LaaxStaderas vegn realisada (anr/abc) Vendergis vargau ha la firma da baghegiar entschiet a far ils scavaments per la nova passarella a Laax-Staderas. Quella sa ussa vegnir realisada definitiv. Da principi fuss ei stau previu da dar l’emprema badelada gia avon dus meins. La vischnaunca da Laax ei denton vegnida confruntada cun ina objecziun dall’organisaziun digl ambient Pro Natura. Suenter che quella ei sligiada sa la passarella vegnir realisada tenor ils plans dil biro d’inschignier Walter Bieler da Panaduz. La construcziun vegn a garantir ina colligiaziun segira per pedunzs e ciclists. Entochen ussa stuevan quels traversar il stradun digl Alpsu en in liug fetg prigulus. La passarella colligia il territori digl Uaul Grond cun Murschetg. Suenter che la firma da baghegiar ha fatg ils fundaments vegn la passarella eregida cun lenna ch’il selvicultur dil revier Sagogn-Laax Maurus Cavigelli ha pinau cun sia equipa egl Uaul Grond. Igl object niev sur il stradun digl Alpsu ha ina ladezia da 2,50 meters ed ina lunghezia da 120 meters. Pils cuosts d’investiziun da 920000 francs haveva la radunonza communala da Laax concediu in credit. Il cantun subvenziunescha quella construcziun damai ch’ella survescha oravontut alla segirtad dil traffic plaun. Werner Luginbühl (seniester) ha surdau a Martin Pfisterer in schec da 20 000 francs dalla Segirada Mobiliar. FOTO G. VENZIN Ils «bongerts» s’audan tier Valendau Valendau Impuls promova ils curtgins el vitg (anr/gv) Martin Pfisterer e Walter Marchion han envidau la cussegliera federala Eveline Widmer-Schlumpf alla presentaziun dil «bongert» davos l’ustria «Am Brunnen». La madretscha da Valendau Impuls ei buca vegnida, ha denton fatg da saver ch’ella viseti proximamein Valendau. Il trax ha entschiet a far il scavament pils fundaments dalla nova passarella a Laax-StaFOTO A. BEELI deras. Quella duei esser realisada sigl unviern 2015/2016. In «bongert» protegiu La Segirada Mobiliar Svizzer ha surdau la mesjamna in schec da 20 000 francs en favur dil «bongert». Tgei ch’in «bongert» seigi, hai jeu vuliu saver da Martin Pfisterer. Il president dalla fundaziun ha translatau il plaid gualser en tudestg da scartira. «Baumgarten». Il curtgin davos l’ustria da Gault Millau ei strusch vegnius midaus. Sulet in pign podest per Ils «Piogns» da stad – in numer dubel La revista da Medel – schi voluminusa sco mai (anr/gc) Zatgei aschia ha ei probabel aunc mai dau: In numer dubel dalla revista medelina «Piogns» – e quei lu aunc per e tier l’ediziun da stad. Sin buca meins che 88 paginas han ils ton premurai redacturs (sur Martin Bearth, Linus Beeli e Linus Flepp) arcunau ina raccolta considerabla en plaid e maletg. Persuenter meretan els renconuschientscha e cumpliment. Deplorablamein savein nus risguardar mo entgins fatgs e facettas dil vast e variau cuntegn. Engraziar – antiquau Sur Martin Bearth constatescha cun raschun: «Il plaid ‘engraziel’ para dad esser antiquaus ed ins auda el pli e pli darar.» El exemplifichescha quei e co ei duess atgnamein esser. Igl «engraziel» vegni dil latin «gratia» che munti ton sco schenghetg, favur, amicezia, carezia e beinvuglientscha. «Il tat raquenta» Gion Battesta Bundi, da Curaglia, staus scolast primar e lu professiunal a Cuera, ha la redacziun pudiu surplidar da publicar siu diari ch’el ha intitulau: «Il tat raquenta». Igl ei ina descripziun da dis vargai, fatgs ed eveniments restai en buna memoria. Bi da saver leger en successiun. Hospezi s. Maria: Midada da maun e niev fittader Rolf Roost ei – sco quei che Linus Flepp relata – il niev fittader dil Hospezi da s. Maria sil Lucmagn. El deriva da Beringen (SH) ed enconuscha nossa regiun tras vacanzas a Segnas e dimora duront onns a Mustér (Hotel Sax). Da professiun eis el cuschinier. Possessur dil Hospezi da s. Maria ei Oscar Caduff, da Cumbel, ch’ha acquistau el dalla famiglia da Gion e Gabriela LutzSoliva. Il sgarscheivel mazzament da Casatscha 1877 Linus Beeli, che sfeglia veglias annadas dalla «Gasetta Romontscha», presenta d.a. il vast rapport da lezza davart il sgarscheivel assassinat dil spitalier da Casatscha Martin Fidel Tschuor, succedius ils 3 da mars 1877. Ina tragedia da crudeivladad strusch descrivibla e dolur terribla per ina famiglia, gia tuccada d’in brutal destin. Ils assassins fuvan probabel dus miradurs talians ord la regiun da Como, vegni sentenziai a Varese. Mo certas damondas davart lur identitad ein restadas aviartas. In grev accident ha era Vigeli dallas Islas, enconuschent alpinist, catschadur e cavacristallas, giu 1877. Mond per talas eis el sedisgraziaus, ruclond sur in precipezi giu en ina val. Il disgraziau secatti buc en prighel da veta ed ei mondi da di en di meglier. D’in viadi en Mongolia Albert Pally, che ha stuiu bandunar da giuven la Val, ei vegnius lunsch pil mund entuorn. Descrets vegn in viadi ch’el ha fatg en Mongolia, la tiara dils nomads. Igl ei in purtret, era bein illustraus, da quella tiara immensa ell’Asia centrala denter la Russia e la China. Ella ei pli che 30 ga pli gronda che la Svizra ed ha mo biebein treis milliuns habitonts. Consultar – giudicar – decider Tenor quels criteris ageschan Otmar Flepp, da Mustér, e Siegfried Bundi, da Curaglia, ils caporesponsabels per l’avertura invernala sil Lucmagn da vart grischuna. Els enconuschan – bein sco negin auter – la situaziun sco las relaziuns che regian sin quei tschancun e relatan da lur stentas ed engaschi da segirar la via pil traffic sul Lucmagn, mintgamai naven dil november tochen igl avrel. Laud per in cudisch ord Lumnezia Sur Martin Bearth presenta cumpetentamein il cudisch davart l’historia «500 onns pleiv da Lumbrein». El vesa bia parallelas denter las pleivs da Medel e da Lumbrein. Ins sappi mo recumandar quell’ovra a quels che hagien interess e quitau per las ragischs da nossa cardientscha e che dat era curascha dad ir vinavon. A sur Martin Bearth descha grond engraziament per sia beinvulenta presentaziun. Auguris e memento Igl ei bi ch’ils «Piogns» gratuleschan a giubilaras e giubilars en aulta vegliadetgna. Quella ga eisi: Letizia Giger-Giger, Pardé, e Paulina Giger, Curaglia, sils 80, e Clau Venzin, Cumpadials/Drual, pils 85. Flurs sur fossa vegnan tschentadas en pia regurdientscha ad Eugen Lutz, Soliva (1932–2014), Theres KühneVenzin, Mels (1933–2015), Alexi Venzin-Bergamin (1923–2015), Mustér ed al missiunari Serafin Lutz, Africa (1923–2015). RIP! producziuns ed ina seiv. Pia ina caussa nunspectaculara. Che quei ei buc aschia ha Sep Cathomas declarau cun plaids digl architect Gion A. Caminada. Sep Cathomas ei commember dalla Fundaziun Valendau Impuls e Gion A. Caminada ha pigliau fiug pils projects dalla fundaziun en favur dil manteniment dil vitg cun in grond diember da baghetgs da muntada historica. «La seiv muossa il cunfin, buca scamond. Ins sa surmuntar ella, denton era haver respect dil possess dils auters. Ina seiv astga buca sminuir la grondezia digl intschess.» Sco igl architect ha constatau meina la gassa denter la Casa Grischa e l’Ustria Am Brunnen en in auter mund, las colurs da caltschina dall’ustria pronuzian la scenaria. Ils «bongerts» ein a Valendau da muntada e fuorman ina part centrala dil coc dil vitg ch’ei vidlunder da sedestadar. Ils curtgins ein da muntada naziunala e protegi. Dapi che la Fundaziun Valendau Impuls s’engascha pil vitg agl ur dalla Romontschia ha il vitg survegniu empau slontsch. Quei slontsch ha era l’ustria cugl ustier da qualitad dau. Martin Pfisterer: «Aunc avon paucs onns scheva in giuven da Valendau buca danunder ch’el derivi. Oz ei quei tut auter. Quei ei per mei in grondius segn.» Che Valendau ei buc in vitg sco tuts auters documentescha era la preschientscha dil cusseglier dils stans Werner Luginbühl. Il Bernes ei menader dalla partiziun «public affairs» dalla Segirada Mobiliar che sustegn projects culturals el rom d’ina fundaziun. 6 SURSELVA MARDI, ILS 14 DA FANADU 2015 Endisch trenaments PUGN DA VESTA Gigantic! Facit positiv dalla viseta dil HSV Hamburg a Schluein (anr/gv) Giugadurs e funcziunaris dil HSV Hamburg, Grischun Vacanzas, l’Arena Alva e l’Uniun sportiva Schluein Glion – tuts seigien cuntents digl emprem camp da trenament dil club da ballapei dalla «Bundesliga» en Surselva e selegrien gia dil proxim camp. Quei fa l’US Schluein Glion da saver en in communicau. Duront la construcziun dall’Arena Raiffeisen Crap Gries ei la vi seta da Hamburg vegnida annunziada. Pils responsabels dall’Uniun sportiva Schluein Glion ina pulita sfida. Claudio Caduff alla testa dil comite d’organisa ziun ha dumignau la sfida cun bravura. Cura ch’ils giugadurs da Hamburg ein arrivai la sonda avon diesch dis a Schlu ein ei il plaz da ballapei engrondiu staus semtgaus e la tribuna per 1500 aspecta turs cun integrau la casa dil club ed ina bellezia ustria medemamein. Entuorn 300 voluntaris han procurau pil bein reussir e dirigiu ils mellis fans els parca dis ed el stadiun. Ils dus giugs amicabels dil HSV Hamburg encunter l’equipa in digena Schluein Glion la dumengia ed encunter Cuera la mesjamna sera han ro dund 3500 fans visitau. L’inauguraziun dall’Arena Raiffeisen Crap Gries suonda la sonda, ils 15 d’uost. Suenter in turnier da juniors suonda al las 15.00 la fiasta d’inauguraziun ed allas 17.00 igl emprem giug dil campiunadi 2015/16 encunter Triesen. La fiasta d’in auguraziun cuoza tochen viaden ella notg. Igl anteriur president dall’US Schluein Glion Reto Camenisch ha ludau l’arena e la prestaziun dils funcziunaris cun in plaid: «Gigantic.» Gudiu l’arena e la cuntrada Ils giugadurs da Hamburg han trenau endisch ga a Crap Gries. Quei han els era DA GIUSEP VENZIN / ANR R eto Camenisch, igl anteriur president dalla US Schluein Glion, numna la prestaziun dil club e l’Arena Crap Gries gigan tic. El tucca senza dubi la noda. Quei che funcziunaris e giuga durs dalla US Schluein Glion han prestau ils davos onns astgan ins ludar els pli aults tuns. Respect digl engaschi ha era Duri Cam pell demussau dacuort tier sia vi seta dil giug amicabel dil HSV Hamburg encunter Cuera. Il pli ault Grischun ha numnau las 6000 uras dils voluntaris en favur dil stadiun. Ulteriuras mellis uras han ils voluntaris prestau en favur dalla viseta dils giugadurs dalla Bundesliga en Surselva. I Ils giugadurs dil HSV Hamburg seigien sesenti bein a Crap Gries, resumescha il plidader dalla US Schluein Glion. fatg da tutta calira. Igl engaschi ei staus fetg gronds. 27 giugadurs battan per in plaz ella squadra dil nord ed els han vu liu mussar al trenader Bruno Labbadia lur habilitads. Ch’il trenament ei buca staus per nuot ha l’equipa gia mussau in di suenter il camp a Schluein. El final dil Telekom Cup ha Hamburg gudignau avon 50 000 aspectaturs Augsburg cun 2:1. In ch’ei buca staus cuntents cul pa stget a Crap Gries ei il goli reconvalescent Jaroslav Drobny. Suenter in dir trena ment ha el manegau: «In plaz da betun.» FOTO G. VENZIN Ils giugadurs han era priu la caschun da sferdentar las musclas el Rein vischinont. Sco il plidader dalla US Schluein Glion ha informau hagien ils giugadurs gudiu ina spassegiada al Lag da Cauma. I ¾ PUGN DA VESTA Fiasta da pescadurs giu l’Isla Sut L’Uniun da pescadurs Castrisch festivescha siu giubileum da 30 onns (anr/abc) Dapi biars onns envida l’Uniun da pescadurs da Castrisch mintga stad a sia fiasta giu l’Isla Sut. Quella ei etablida sco fiasta hilarica ell’ogna spel Rein. La davosa fin d’jamna ein la populaziun dil vitg e biars d’ordeifer puspei separticipai. Giu l’Is la Sut eis ei buca mintg’onn stau schi bi sco uonn. Meinsvart da mesastad, suen ter in gi da calira, ha ei dau in urezi ni era plievgia intensiva. La fiasta da pescadurs ha adina giu liug, pertgei ils participonts ein sut tetg. Mintg’onn metta l’uniun da pescadurs si la tenda dallas uniuns e leu suten ein tuts a suost. Sonda vargada ha vessen tuts saviu star ora el liber sut tschiel aviert. La fiasta da pescadurs ha puspei attratg biars visitaders. Naven dil plaz dalla staziun ha in bus pendular me nau tuts giu spel Rein alla fiasta. Leu ha ei dau sco usitau la gronda specialitad, ils pèschs. Ina litgiva barsada da pescadurs gusta semplamein meglier. Il medem gi dalla fiasta organisescha l’uniun mintga mai sia concurrenza da pescar. Quella ha liug dapi che l’uniun exista. Igl onn 1994 han ins lu entschiet a cumbinar ella cul la fiasta giu l’Isla Sut. A Castrisch tut che sa quei – e tut che pren era part. Alla con currenza da pescar buca, denton alla fia sta. Uonn han ins observau ina pintga midada ella reschia. Giusep Cadosch ei buca pli president dall’uniun da pesca durs. Alla davosa radunonza generala ha veva el dau giu siu post suenter esser staus exact 20 onns en uffeci. Successur ei siu frar Werner Cadosch. Lez ei dil reminent il sulet ch’ei dapi l’entschatta, pia dapi 30 onns, commember. Malgrad temps da vacanzas organise scha l’uniun mintg’onn cun grond suc cess quella fiasta da pescadurs. Quei ei pusseivel grazia a biars voluntaris ch’ein promts d’unfrir zacontas uras per sem tgar la fiasta. Sco quei che Werner Ca dosch ha getg all’anr sentan era ils pesca durs ina certa indifferenza pils fatgs d’uniuns. Tuttina: La fiasta dalla sonda vargada ei puspei gartegiada cumpleina mein ed ils visitaders han gudiu ella. Suenter il divertiment dalla sonda cun rangaziun dalla concurrenza, in minibe nissimo, giugs e sault, ha in survetsch di vin da pescadurs giu liug la dumengia en damaun. Ser Jan-Andrea Bernhard ha pu spei capiu da dar a quel ina muntada di gna. Rangaziun Concurrenza da pescar Uniun da pescadurs Ca strisch (participonts: 14, pescau 52 pèschs. peisa totala: 10 192 grams). 1. Lombris Rafael, 6 pèschs, total 1680 grams; 2. l laud per las prestaziuns extra ordinarias po motivar ils re sponsabels, mo cun laud eisi buca fatg. Sin fundament dallas presta ziuns, mo era sin fundament dal las schanzas che sedattan culla emprema viseta dil HSV Ham burg en Surselva drova l’US Schluein Glion tut il sustegn pus seivel. Ils politichers indigens ein stai la mesjamna sera ad in apéro ellas localitads dall’Arena Raiffei sen Crap Gries ed els han saviu seperschuader tgei ch’igl ei pus seivel da realisar sch’in club peglia fiug per ina caussa. Vinzens Andri, 6, 1651; 3. Dosch Gabriel, 6, 1548; 4. Berdux Patrick, 6, 1021; 5. Berdux Maurus, 6, 746; 6. Tempini Renato, 5, 957; 7. Cadosch Walter, 5, 704; 8. Bertogg Fadri, 2, 299; 9. Christoffel Ste fan, 2, 146 ; 10. Saxer Paul, 1, 270. Giuvens pescadurs U16: Vincenz Lara, 3 pèschs, 302 grams; Vincenz Ja nic, 2 pèschs, 164 grams. Affons, cun dretg alla lontscha: Tschuor Liviano, 1 pèsch, 522 grams; Cadosch Laurin, 1 pèsch, 182 grams. ls responsabels dalla US Schlu ein Glion han procurau per il slontsch e lur engaschi ei vegnius honoraus culla viseta d’in club da ballapei dalla «Bundesliga». Cugl agid da Grischun Vacanzas duei quella viseta serepeter. Igl enga schi ei buca pli sulet in engaschi sportiv, igl ei era in engaschi en favur dil turissem ed en favur dal la Surselva. L a US Schluein Glion ha giu gau la secunda sesiun ella se cunda ligia ed ha stuiu sbatter en cunter la relegaziun. Las equipas grischunas sentan in vent criu. Las squadras dalla Bassa han da pli potenzial – era sche quei potenzial ei buca sulet indigen. Schluein Glion ei la suletta equi pa Sursilvana che fa furori sur ils cunfins ed ella drova uss il su stegn da tut ils clubs da ballapei sursilvans. Ils megliers giugadurs sursilvans s’audan en quella equi pa. Il patertgar stretg ha ussa ne gin plaz pli. Quei meina en cuort al naufragi. La sesiun da Trun/ Rabius en tiarza ligia documente scha ch’il potenzial ei memia pigns per aventuras. Igl attacca der Ivo Albin ha midau tier Schluein Glion. Sulet leu sa el se sviluppar ed el resta tuttina in da Trun. E Tuts commembers dall’Uniun da pescadurs da Castrisch sil Crap da Saissafratga spel Rein. FOTO A. BEELI n paucs onns vegn il diember d’equipas da ballapei en Sur selva a sereducir ed ils responsa bels ein bein cussegliai da far gia ussa ponderaziuns da quei ave gnir. La US Schluein Glion ha tschentau il fundament pigl ave gnir. Per in avegnir prospereivel drova ella denton il sustegn dall’entira regiun. -25% Wieder zu Hause und weiterhin gut gepflegt. 4.50 Mitten im Leben. statt 6.– www.spitex.ch 1.80 Züger Mozzarella Trio statt 2.30 7.50 Emmi Jogurt Drink statt 9.50 div. Sorten, z.B. Erdbeer, 5 dl 45% F.i.T. 3 x 150 g Magnum div. Sorten, z.B. Almond, 6er-Pack Ab Mittwoch Frische-Aktionen -34% 2.40 1.40 Pflaumen rot statt 1.95 statt 2.45 Agri Natura Schweinskoteletts Eisbergsalat Italien/Spanien, kg 1.50 1.60 Schweiz, Stück mariniert, 100 g Agri Natura Juniorsteak mit Speck 100 g n i o t k A Vo l g 8.7.15 1 , g a t s m a S is b . 3 1 Montag, -25% 8.65 statt 11.55 Hero Rösti 9.95 Cailler Branches Milch div. Sorten, z.B. nature, 3 x 500 g 30 x 23 g -34% -33% 22.50 statt 33.60 Wir begleiten Querschnittgelähmte. Ein Leben lang. Caffè Chicco d’Oro div. Sorten, z.B. Bohnen, 3 x 500 g Neben der medizinischen Betreuung unterstützen wir Betroffene auch in finanziellen Notlagen. Zum Beispiel beim Umbau von Auto und Wohnung. Damit einem selbstbestimmten und selbständigen Leben nichts im Weg steht. www.paraplegie.ch <wm>10CAsNsjY0sDQ30jUwMDUxsAAAuUlC6g8AAAA=</wm> <wm>10CFXKIQ6AMAwF0BN1-W1XulJJ5giC4GcImvsrAg7x3FvXtILP0rej78kIFwKsomV1KaGaLIjSlBOOELDNDEBa898nVlTFNN5CcEIMJwsSHSxiEbByn9cDKf9dF3YAAAA=</wm> 7.20 statt 9.– Roland Zwieback Classic 2 x 250 g 5.20 10.20 statt 7.95 statt 12.80 Rhäzünser Mineralwasser mit Kohlensäure, 6 x 1,5 l Feldschlösschen Original 10 x 33 cl -25% Diese Familie hat eine Zukunft. Dank Ihnen. 9.50 statt 11.90 Cinzano Prosecco DOC Spumante Dry, 75 cl VOLG BÄRENTATZEN 400 g WHITE ZINFANDEL CASWELL California, 75 cl, 2013 Goodwill (Jahrgangsänderung vorbehalten) Spenden Sie 25 Franken: SMS an 488 mit Text HEKS SPENDE 25, danke. Im Kleinen Grosses bewirken. PRIL div. Sorten, z.B. Handabwaschmittel Apfel, 3 x 900 ml 5.60 statt 7.– Colgate Zahnpasta div. Sorten, z.B. Total Advanced White, 2 x 75 ml 2.95 statt 3.50 VOLG REIS div. Sorten, z.B. Parboiled, 1 kg statt 12.60 statt 10.80 Plenty Haushaltpapier Taft Styling div. Sorten, z.B. Haarspray ultra stark, 2 x 250 ml 2.95 statt 3.60 5.50 weiss, 2-lagig, 8 Rollen RIVELLA CLIQ div. Sorten, z.B. Rhabarber, 6 x 100 cl LIVIA BINDEN 20 Stück statt 7.90 8.80 9.45 8.60 In kleineren Volg-Verkaufsstellen evtl. nicht erhältlich statt 13.20 Alle Ladenstandorte und Öffnungszeiten finden Sie unter www.volg.ch. Dort können Sie auch unseren wöchentlichen Aktions-Newsletter abonnieren. Versand jeden Sonntag per E-Mail. Druck- und Satzfehler vorbehalten. VORRATSBEUTEL div. Sorten, z.B. Tiefkühlbeutel, 2 l 9.90 statt 11.70 4.95 statt 6.– 1.50 statt 1.80 Das Grenzwachtkorps sucht Nachwuchs im St. Galler Rheintal und Engadin! Ausbildungsbeginn: Januar 2016 Bewerben Sie sich jetzt! Besuchen Sie eine Informationsveranstaltung. www.gwk.ch (Ausbildung) SALE % Für unseren Pflegedienst suchen wir per sofort oder nach Vereinbarung eine Dipl. Pflegefachperson HF, DN II oder DN I (mit Erfahrung im Bereich Wundmanagement) per sofort oder nach Vereinbarung. Detaillierte Informationen zur Stelle finden Sie auf unserer Website: www.rehaseewis.ch. Wir freuen uns auf Ihre Bewerbung und darauf, Sie persönlich kennenzulernen. Reha Seewis AG, Personalabteilung, Schlossstrasse 1, CH-7212 Seewis (GR) % % % % Rundum-Vollservice mit Zufriedenheitsgarantie nur 699.– Tiefpreisgarantie 5-Tage-Tiefpreisgarantie 30-Tage-Umtauschrecht Schneller Lieferund Installationsservice Wäschetrockner TRPC 76520 • PremiumCare schützt Form und sorgt für weniger Knitterfalten • Direktablauf für das Kondenswasser möglich Art. Nr. 126081 Einführungspreis Garantieverlängerungen Mieten statt kaufen 1299.– statt 2290.– Schneller Reparaturservice Testen vor dem Kaufen Haben wir nicht, gibts nicht Kompetente Bedarfsanalyse und Top-Beratung Alle Geräte im direkten Vergleich % -43% Wäschetrockner TW 737 E • Einfache Reinigung des Filters • Mit Duvet- und Wolleprogramm • Mit Knitterschutz am Programmende Art. Nr. 103052 <wm>10CAsNsjY0MDQx0TW2MDY0MgEA_razqA8AAAA=</wm> Setpreis nur 1899.– <wm>10CFXKKw6AMBBF0RVN8-bXTqgkdQ2C4GsImv0rCg5xc83pvXrC19q2o-2VwWakoSxWDZ7U5xUpcq4oDAH7ghCTHAU_T6yYFOM1hEKMgSARcoziOd3n9QCQOmmicgAAAA==</wm> Ich würde ja sofort bewusster einkaufen, ABER Infos und Adressen: 0848 559 111 oder www.fust.ch nur 749.– nur 399.– Tiefpreisgarantie statt 1799.– 4480.– -57% Exclusivité Einführungspreis 999.– statt 2190.– -54% -58% B Grosse Einfüllöffnung und Stop & Load für erleichtertes Befüllen ause Aus dem H h sc o B WA 1260 WWF Ratgeber-App jetzt gratis downloaden: wwf.ch/ratgeberapp statt • Kaltwaschen 20°C • Programmablaufanzeige Art. Nr. 107715 Exclusivité Etagen-Waschmaschine WA 1406 TD/L1 • Der schmale Toplader • Wählbare Schleuderdrehzahl von 0-1400 U/Min. • Startvorwahl Art. Nr. 146161 B Waschmaschine WAPC 86541 • SoftMove schützt die Fasern durch abgestimmte Trommelbewegungen • Diverse Spezialprogramme: Sport, Jeans, Babywäsche, etc. Art. Nr. 126250 FEN HEL DERN N I K SIE NOT. IN KE! DAN Ihr TV Südostschweiz Bleiben Sie regional «up to date»! tv.suedostschweiz.ch Jedem Kind ein liebevolles Zuhause www.sos-kinderdorf.ch PC 30-31935-2 erotik.suedostschweiz.ch Chur, Hinterm Bach 26 Asian, spezielle Massagen. 076 750 55 42 ENGIADINA MARDI, ILS 14 DA FANADU 2015 9 Il Spöl s’ha remiss Prüm referat dal Naturama 2015 a Zernez DAD ANNATINA FILLI / ANR A Pasqua da l’on 2013 es capitada la disgrazia ecologica pro l’ouvra electrica a la Punt dal Gall e chi ha desdrüt la gronda part da la fauna d’aua i’l Spöl. Davo passa duos ons s’ha remissa la vita in quist aual. La prüma bilan tscha davo l’accidaint ecologic dals 30 marz 2013 da las Ouvras Electricas En giadina SA (OEE) d’eira dramatica. Per vi da motivs tecnics nu culaiva ingün’aua restanta plü tras il Spöl. In seguit s’haja rivi il scul da l’aua da fuond e l’aual es gnü inondà cun belma. Pro quist’accidaint es gnüda desdrütta la gronda part da la vita dal Spöl, l’aual chi sbuorfla tras il Parc Naziunal Svizzer (PNS). Uossa, davo passa duos ons, han pudü preschantar ils rapreschentants da las OEE, da l’Uffizi da chatscha e pescha dal Grischun e dal PNS ün aual chi s’ha remiss infra cuort temp da la catastrofa ecologica. Il prüm referat dal Naturama Zernez s’ha occupà d’incuort cun quist accidaint ecologic dal Spöl. Marcel Michel da l’uffizi da cha tscha e pescha es stat dürant ils ultims duos ons il manader da la «Task Force Spöl». Quista gruppa s’ha fuormada als 4 d’avrigl 2013 per analisar e per quantifi char las consequenzas da l’accidaint i’l Spöl. Ün’inuondaziun controllada «Il Spöl es ün dals pacs auals grischuns in gio chi nu sto gnir miss aint peschs», ha dit Marcel Michel. El es stat da la parti da pro la prüma inventarisaziun davo quista disgrazia da l’ambiaint. «Infra cuort temp s’ha diminuida la populaziun da peschs per 65 pertschient e l’aual d’ei ra cuernà da riva a riva cun üna vetta da belma», ha’l declerà. Pro la visita occula ra s’haja demuossà cha la vita illa part suot dal Spöl d’eira amo intacta. La «Task Force Spöl» speraiva da pudair regenerar la vita i’l aual cun ün’inuondaziun con trollada. Cun l’experienza dals 15 ultims ons, i’ls quals sun gnüdas fattas darcheu inuondaziuns controlladas, ha gnü qui sta masüra success. «Quist’acziun d’uon dagiadas ha dürà nouv uras e l’aual d’ei ra davo darcheu in ün stadi normal», ha’l manzunà. Las forellas tuornan Ün on plü tard, pro ün’ulteriura dombra ziun dals peschs e da las creatüras da Il Spöl pac toc davent dal mür da la Punt dal Gall cuort davo la catastrofa ecologica. Ils referents da la prüma sairada dal Naturama 2015 sun stats (da schnestra) Marcel Michel da l’uffizi da chatscha e pes-cha, Michel Roth da las OEE e Ruedi Haller dal PNS. FOTO A. FILLI Editura: Somedia Publishing AG Editur: Hanspeter Lebrument CEO: Andrea Masüger Schefredactur: Martin Cabalzar Redacziun Agentura da Novitads Rumantscha (ANR): Flurin Andry (fa), Augustin Beeli (abc), Andreas Cadonau (ac), Claudia Cadruvi (vi), Gieri Antoni Caviezel (gac), Annatina Filli (afi), Hans Huonder (hh), Susi Rothmund (sr), Gion Nutegn Stgier (gns), Giusep Venzin (gv). Collavuraturs redacziunals: Giusep Capaul (gc), Lucas Deplazes (ld). Adressas redacziunalas: La Quotidiana, Via Sommerau 32, 7007 Cuira, tel. 081 255 57 10, mail: [email protected] Agentura da Novitads Rumantscha (ANR) Via da Masans 2, 7000 Cuira, tel. 081 250 48 00, fax 081 250 48 03, mail: [email protected] Surselva: tel. 081 936 47 00, fax 081 936 47 01, mail: [email protected] Engiadina: tel. 081 864 81 12, fax 081 864 81 22, mail: [email protected] Surmeir: tel. 079 430 69 30, fax 081 684 32 82, mail: [email protected] Schons: tel. 078 626 42 25 mail: [email protected] Editura Somedia, Via Sommerau 32, 7007 Cuira; tel. 081 255 50 50, mail: [email protected] Servetsch d’abunents e da distribuziun: Via Sommerau 32, 7007 Cuira, tel. 0844 226 226, mail [email protected] Inserats Somedia Promotion, Via S. Clau Sura 11, 7130 Glion tel. 081 920 07 17, fax 081 920 07 18, mail: [email protected] La Quotidiana cumpara tschintg giadas ad emna Ediziun derasada: (Südostschweiz cumplet) 81 786 exemplars (Indicaziun d’editur) Derasaziun: 159 000 lecturs (MACH-Basic 2015-1) Pretschs d’abunaments sut: www.suedostschweiz.ch/aboservice l’aua, s’ha preschantà il Spöl in ün bun stadi e: «Quai chi ha dat in ögl sun stat tas las bleras ritschas», ha dit Michel. Plü navant ha’l manzunà cha actualmaing s’hajan las structuras da las populaziuns amo disturbadas. «La quantità da peschs e la diversità dals benthos s’ha augmen tada», ha’l spiegà. Benthos sun las creatü ras pitschnas chi vivan al fuond dals auals. Ün fat allegraivel pels specialists es la quantità da las forellas chi s’ha pudü observar i’l aual. Pissers percunter fa pel mumaint la gronda populaziun dals sal melins da lais e da las archeras. Quists peschs sun rivats tras l’accidaint da bel ma i’l Spöl e sun per las forellas üna con currenza. «Tuot ha cumanzà cun ün’im potenza, s’ha sviluppà a spranza fin pro l’allegraivla surpraisa ed es i a fin cun spranza», ha conclüs Marcel Michel seis referat. Ingüna svödada dal lai Eir las OEE han tut serius quista disgra zia dal Spöl ed insembel cun specialists da la Scoula politecnica federala da Lau sanne es gnü erui il motiv da la sortida da la belma. «Pro la sanaziun generala dals indrizs da la Punt dal Gall desistin nus da svödar cumplettamaing il lai da serra», ha dit Michel Roth, il directur da las OEE. Per renovar ils indrizs al pè dal mür da serra faja dabsögn da lavuors suot aua e quai in üna chafuollezza da 90 fin 100 meters suot la surfatscha dal lai. Pro’l uschè nomnà retrofit Punt dal Gall sur FOTO PARC NAZIUNAL SVIZZER piglian palombaders l’incumbenza da metter sü ils vierchels sülla foura da la gallaria da pressiun e pro’ls sculs da dota ziun. «Sül lai vegn installà üna platta fuorma cun locals chi stan suot pressiun ed ils palombaders lavuran e vivan per bundant 30 dis sün quista plattafuor ma», ha’l declerà. Quista metoda da sa naziun cuosta var 12 milliuns francs e maina cun quai cuosts implü per la sana ziun dal Punt dal Gall chi’d previssà pels ons 2016 e 2017. Il prossem referat in occasiun dal Naturama 2015 ha lö in marcurdi, ils 15 lügl. Il tema es «Prada da fluors – paradis a temp limità» cun Andrea Lips da la Pro Natura Basilea. Il referat cumainza a las 20.30 ed ha lö i’l auditorium pro’l Chastè Planta-Wildenberg. Sairada litterara cun Göri Klainguti Ün omagi a l’autur per seis 70avel anniversari DA REST GIACUN DERMONT / ANR Illa Chesa Planta a Samedan es gnüda organisada d’incuort üna sairada litterara a chaschun dal 70avel anniversari da Göri Klainguti. L’inscunter litterar ha attrat bleras persunas interessadas. La saira d’arcugnuschentscha per l’autur indigen Göri Klainguti ha gnü il titel «Gös cun KlaingÜti» ed ha tema tisà pustüt gös culla lingua. Il titel as ha referi sün ün sbagl da stampa succedü in connex culla traducziun d’üna da sias ouvras in frances. Il linguist Chasper Pult ha introdüt la saira cun l’avis cha l’autur nun ha amo ragiunt dal tuottafat ils 70. «Göri Klainguti nun es amo 70», ha el ex clomà, «nus vain spostà il termin cunquai cha vus tuots vaivat fingià program il di d’anniversari.» Göri Klainguti es nat il prüms avuost da l’on 1935. Ingüna satisfacziun L’autur Göri Klainguti ha prelet üna prüm’istorgia chi tematisescha l’età. «Vus eschas tuots rivats per festagiar mi’età, perquai preleg eu ün text sur dal gnir vegl», ha dit Klainguti invers seis public. In seis möd da preleger variant e viv ha el cumanzà l’istorgia d’ün hom attempà. Quel riva üna saira per cass in vicinanza d’ün concert da giuvenils. Udind a sunar üna chanzun dals «Rolling Stones» aintra il vegliet illa tenda da festa ed as metta sün via vers la tribuna. Là cumainza el a bal lar culla giuventüna ed es tuot comoss cha’ls giuvens sunan amo chanzuns da sia generaziun. Cun plaschair remarcha el co cha la gruppaziun imitescha a Mick Jag ger e cumpagnia. La tensiun vain aug mentada da la gruppa chantond «I can get no satisfaction». Adüna plü gronda vain la tensiun illa halla ed il vegliet spet ta sülla lingia «Yeah, yeah, yeah» chi la scha sortir tuot la tensiun accumulada. Invan però. Ils giuvens musicists laschan davent quista frasa ed il protagonist da l’istorgia vain disillusiunà malamaing. El lascha pender seis cheu ed as metta sün via vers la sortida. Per el nun haja dat quella saira ingüna satisfacziun. Göri Klainguti ha eir dat prais impissamaints Keingöri Klainguti: L’autur es cuntschaint per sviar las cameras. FOTO R. G. DERMONT generals davart il gnir vegl. «Scha glieud giuvna voul ans salüdar cun respet di schan els ‘seniors’ a nus», ha quintà Klain guti, «nun es ingün amo s’inacort cha se nior es fich simil a senil?» Ils gös culla lin gua sun üna specialità da l’autur putèr. Tanter las prelecziuns da texts da Göri Klainguti han linguists tut si’ouvra ün pa plü precis suot la marella. Gös cun Göri e la vista scientifica Rico Valär ha relatà da l’ouvra tempriva da Göri Klainguti e preschantà ün extrat da las poesias cha l’autur ha scrit in si’ado lescenza. Davò ha Annetta Ganzoni ha preschantà poesias ed istorgias criticas e Clà Riatsch ha referi davart il custab Ü. Quist custab es eir il motiv per il titel da la sairada «Gös cun KlaingÜti». Cun translatar üna da sias ouvras per frances es capità ün sbagl da stampa pro’l nom da l’autur. «Da quel temp vaiva fingià fini a chasa mi’ouvra davrt l’Ü», ha dit sünquai Klainguti, «uschè cha quel sbagl da stam pa s’ha amo affà dret bain.» Davò ils refe rats ha Klainguti manà üna discussiun cun Attilio Bivetti. L’anteriur veterinari oriund da la Bergiaglia ha scrit dal 2010 ün cudesch cul titel: «Ventins e ven tatschs da Fex». Pel trettegnimaint musi cal ha pisserà Robert Grossmann, il mana der da la Chesa Planta. La sairada littera ra es gnüda arrundida cun ün aperitiv da cumpagnia illa Chesa Planta a Samedan. Exklusive Reiseangebote CHF 400.– Reduktion Bilder: -ks- und Wilbert Boeren/Landbeleven (3x) Faszinierende Wildnis in Südafrika Erleben Sie vom 11. bis 24. Oktober 2015 ein exklusives Ferienvergnügen. Obwohl es das am weitesten entwickelte Land des Schwarzen Kontinents ist, mutet Südafrika noch immer als ein Mysterium an. Denn sind die Städte auch voller kultureller und architektonischer Reichtümer und ist das Unterhaltungsangebot für Reisende auch noch so abwechslungsreich – Südafrikas Natur ist bis heute voller unbezwungener Kraft und Wildheit. Anmelde-/Bestelltalon Ich/wir melde/n mich/uns für die Leserreise nach Südafrika vom 11.–24. Oktober 2015 an. Anzahl Personen Doppelzimmer Einstiegsort Chur 2. Tag: Ankunft Kapstadt – Rundfahrt Kapstadt und Tafelberg Rundfahrt durch Kapstadt. Seilbahnfahrt auf den Tafelberg. 3. Tag: Südafrikas Weindreieck Stellenbosch mit Weinprobe und Mittagessen. Franschhoek und Paarl. 4. Tag: Kap der Guten Hoffnung (fak.) Freie Verfügung oder Ausflug zum Kap der Guten Hoffnung und zur Kapspitze (fakultativ). 8. Tag: Addo-Elephant-Nationalpark (fak.) Safari im Addo Elephant Park (fakultativ). ● ● ● 9. Tag: Flug nach Johannesburg Fahrt zum Flughafen Port Elizabeth und Flug nach Johannesburg. Weiterfahrt zur Lodge nahe Ohrigstad. ● ● ● 10. Tag: Panoramaroute Besichtigung des Blyde River Canyon und Fahrt bis nach White River. 11. Tag: Safari im Krüger-Nationalpark Ganztägige Safari im offenen Geländewagen im Krüger-Nationalpark. 12. Tag: Fahrt nach Johannesburg ● ● Inlandsflug von Port Elizabeth nach Johannesburg Alle Busfahrten während der Reise 11 Übernachtungen in 3- bis 4-SternHotels bzw. -Lodges Frühstück, 10 Mittagessen/-imbisse, 9 Abendessen, 2 Abendessen mit Folklore Safari im Krüger-Nationalpark Ausflüge/Besichtigungen laut Programm Deutsch sprechende Reiseleitung Reisebegleitung ab/bis Chur Preis pro Person im DZ Für Abonnenten: CHF 3995.– Für Nichtabonnenten: CHF 4395.– Einzelzimmerzuschlag: CHF 370.– Zusätzlich buchbar A: Ausflug zum Kap inkl. Mittagessen CHF 105.– B: Besuch des Addo-Elephant-Nationalpark, inkl. Eintritt und Picknick: CHF 75.– 5. Tag: Hermanus – Oudtshoorn Besuch der Pinguinkolonie am Stony Point. Fahrt über Hermanus nach Oudtshoorn. 13. Tag: Pretoria und Rückreise Rundfahrt in der Hauptstadt Pretoria, Transfer zum Flughafen und Rückflug. 6. Tag: Oudtshoorn – Knysna Besuch der Cango-Höhlen und Straussenfarm in Oudtshoorn mit Barbecue-Dinner. 14. Tag: Ankunft in Zürich Ankunft in Zürich und Transfer nach Ziegelbrücke und Chur. Informationen Reiseunterlagen erhalten Sie unter Telefon 081 255 55 59 oder per E-Mail an [email protected]. 7. Tag: Knysna, Tsitsikamma-Nationalpark – Port Elizabeth Stadtrundfahrt in Knysna und Fahrt auf der Garden Route zum Tsitsikamma-Nationalpark und nach Port Elizabeth. Leistungen Bustransfer von Chur und Ziegelbrücke zum/vom Flughafen Zürich Flug nach Kapstadt und zurück von Johannesburg (Umsteigeverbindungen) Infos und Veranstalter Mondial Tours MT SA Via Vallemaggia 73 6600 Locarno/Solduno Telefon 091 752 35 20 [email protected] Ziegelbrücke Ausflüge A Reiseprogramm 1. Tag: Anreise nach Kapstadt Bustransfer zum Flughafen Zürich und Nachtflug nach Kapstadt. Einzelzimmer B Vorname* Name* Geb.-Datum Vorname* (2. Pers.) Name* (2. Pers.) Geb.-Datum Adresse PLZ Ort Tel. E-Mail ABOPLUS-Nr. Datum Unterschrift *Wichtig: Vorname/Name unbedingt wie im Pass (nachträgliche Änderung ist kostenpflichtig). Zusätzlich bitte der Anmeldung jeweils eine Reisepasskopie beilegen. Anmeldeschluss 30. Juli 2015 ● ● Mindestteilnehmerzahl 20 Personen. Es gelten die Reisebedingungen der Mondial Tours MT SA, Locarno. Talon senden an Somedia, ABOPLUS Sommeraustrasse 32, 7007 Chur oder per E-Mail an [email protected] Ich möchte die «Quotidiana» abonnieren und erhalte die ABOPLUS-Karte kostenlos. SURMEIR MARDI, ILS 14 DA FANADU 2015 11 Gia en bung onn Sur: Radunanza communala (anr/gns) Cun en pitschen gudogn sera igl cumegn igl onn da gestiun 2014. Deliberos èn er nias divers credits per lengias dall’ava all’Alp Flex. Da 53 persungas cugl dretg da votar èn 12 stadas alla davosa radunanza com munala. Tar chella on igls preschaints gia d’approvar igl rendachint 2014 tgi è nia preschento dalla canzlista Cecilia Manetsch. Tar antradas dad 1,187 mil liuns francs e sorteidas dad 1,180 mil liuns francs sera igl rendachint digl da vos onn cun en gudogn da stgers 7000 francs. Tar las antradas èn cunzont chel las dallas taglias sa redutgeidas per 34 500 francs. Igl pi ferm gravagea igl chint 2014 ò cunzont la diminuziun tar la somma dallas taglias da midada da mang cun ena differenza da prest 20 000 francs an cumparaziun cugl rendachint digl 2013. La somma dalla taxa da par cadi all’Alp Flex è s’augmentada da 29 232 francs sen 34 163 francs. Paea on igls automobilists igl davos onn sen Flex casteis per ena somma da 2545 francs è chegl èn tuttegna 2000 francs daple tgi anc igl onn 2013. Investiziuns ò igl cumegn da Sur fatg igl 2014 per ena somma dad 1,404 milliuns francs e passa en mez milliun francs èn nias in vestos pigl current all’Alp Flex. La sana ziun digl conduct d’ovra an vischnanca ò custo 457 000 francs. La sanaziun dalla serenera communala a Furnatsch ò anc custo igl davos onn agl cumegn da Sur 218 000 francs. Igl credit da 150 000 francs per la sanaziun dalla lengia d’ava da Tigias a Salategnas on votantas e votants delibero. Igl credit da 15 000 francs per allontanar l’ava persa a Salategnas ò igl suveran er concedia. Nia approvo è er igl rendachint dalla migliuraziun tgi sera cun surple antra das da 458 000 francs. Edson Gomes, igl recrut portughes cun sia mamma Marcellina Gomes. FOTO G. N. STGIER «Mia patria è Surses» Tinizong: Edson Gomes, en recrut uriund da Portugal DA GION NUTEGN STGIER / ANR L’emda tgi vign vo a fegn per Edson Gomes la recruta. El fò anc eneda 21 emdas per esser alloura a fegn cugl sarvetsch da militer scu «Durchdienersoldat». Igl mat da 21 onns dei tgi sia patria seia Surses e betg Portugal. Avant curt ò scuman zo per passa 6500 mats la recruta da stad. Mintga terz da chels recruts è en schinum no «secondo», vot deir tgi els èn naschias an Svizra, ias cò a scola, on dantant genitours digl exteriour. Egn da chels «secondo» è er Edson Gomes tgi stat a Tinizong. Sies geni tours Marcellina e Manuel Gomes dereivan da Lissabon, on dantant gio passa 20 onns dimora a Tinizong. Lour dus fegls Adilson ed Edson èn naschias a Tusang, ias a scola a Tinizong ed a Savognin ed èn burghes do bels, vot deir Svizzers e Portughes. Edson Gomes, tgi è damai anc 150 deis militer, discorra rumantsch, tudestg e portughes. «Cun mia mamma discorra adegna tudestg, dantant cun mies bab portughes», dei igl re crut tgi ò fatg la scola da militer ad Aarau. La gronda part dallas investiziuns ò igl cumegn da Sur fatg per la reit da current all’Alp FOTO G. N. STGIER Flex. Siva da mattatsch giuieder digl CB Surses Cun sies congiuieders digl CB Surses discorra Edson Gomes igl ple ru mantsch. Gio scu mattatsch ò el scu manzo a dar a ballape cugl CB Surses e fatg zap per zap anfignen tgi el è sto commember digl amprem team noua tgi el è da mez ena ferma pitga. Cun es ser gio 21 emdas a militer ò Edson Go mes betg bler taimp da trenar, uscheia tgi el gioia angal parzial cun l’equipa da Philipp Berri. Igl cumpogn da Tinizong ò fatg en amprendissadi scu vernischa der d’autos (Autolackierer) a Domat e sies patrung d’amprendissadi è sto Rino Demarmels da Salouf. «En dretg Svizzer fò militer» Las ampremas treis emdas da recrut ve gia el bagn gia l’impressiun dad esser scu ainten ena parschung, accentue scha Edson Gomes. «Eneda tg’ia va ma diso agl decurs digl de nunusito è igl sarvetsch da militer davanto tar ena bu na scola per mia veta», dei igl mat da Tinizong. El dei er tgi en dretg Svizzer fetscha militer e cun chel intent vegia er el sa decidia da far sarvetsch per la patria e betg scu alternativa protecziun civila. Igl infanterist dei tgi el vegia er lia far chella experientscha tgi seia a madem mument er en bung funda maint per pi tard. I seia bagn strantg cun esser magari igls deis lungs dalla dumang allas 06.00 anfignen la seira al las 22.00. Tant scu pussebel vo Edson Gomes cugl tren ad Aarau per far sar vetsch militar e betg cugl auto. Ensascu seia chegl prest pi cumadevel da sa tschantar aint igl tren per far igl viadi da Surmeir anfignen ad Aarau. Bagn anc contat cun Portugal Edson Gomes dei tgi da sia cumpa gneia cun radond 400 suldos seian da ple tgi en terz «secondos», uscheia tgi el seia betg igl sulet digl exteriour. Er per sies ameis da militer, tgi vegian geni tours tgi seian imigros an Svizra, seia chella naziun lour patria. Igl giuven da 21 onns dei tgi el gess er betg a star an Portugal, cun aveir sias rieischs an Sur ses ed a Tinizong. «Ia sung naschia a cò e ma cat er scu indigen», dei Edson Go mes e chegl cun persvasiun. An vacan zas geia el adegna puspe cun sies geni tours a Lissabon, igl li da vaschign dad els. Lò abitescha er sies tat, dantant sia tatta seia er datgesa a Tinizong. Igl con tact cun Portugal, chel less el bagn mantigneir, ma bler oter betg, manegia igl suldo tgi fò ossa anc 21 emdas mili ter. «Tots èn sa decidias per Savognin» Scola: Terza classa dalla scola secundara da Son Murezza a Savognin DA GION NUTEGN STGIER / ANR Quatter mats e 13 mattas cun lour scolast Alessandro Fabozzi on passanto en pêr deis aint igl Cube a Savognin. Igl è bagn singular tgi ena classa dalla scola da Son Murezza tscherna la capitala da Surses scu li per festivar la finiziun da scola. Da cumparagler Son Mu rezza cun Savognin è scu da cumparagler meila cun peira, detg anc pi concret èn chegl dus monds. Igl li turistic dall’otra vart digl Gelgia è da renom mundial cun giasts prominents e tots igls oters tgi to tgan er tar igl «jet set». Savognin dantant veva eneda en nom ed oz vign ple u manc angal ple mess peisa alla reclama per fa miglias. Son Murezza fò gio decennis re clama cugl slogan «Top of the world». Per igls 13 scolars e scolaras dalla terza classa secundara B da Son Murezza è l’emda passada Savognin sto «Top of the world». Unisono on els decidia la premaveira pas sada tgi lour viadi per la finiziun dalla sco la duess betg eir ordvart igl cantun e forsa anc sur igls cunfegns. Na, per els tanscha dad eir aint igl manevel e Savognin fiss gist igl li ideal per chella occasiun. La classa parallela, la terza secundara A, è eida a Bel linzona a festivar la finiziun da scola. Mattas e giuvenils on en gaudi Cura tg’ins vegia proponia Savognin scu destinaziun pigl viadi da scola seian tots stos incantos, dei igl scolast Alessandro Fa- bozzi. Dalunga vegia el s’accurschia tgi mintgign sa legra da passantar en pêr deis aint igl Cube hotel a Savognin e bagnspert er gist reservo las tgombras per sies scolars e sias scolaras. Scu finiziun dalla scola se cundara renunztga la terza classa ad en camp tgi cozza pi dei, persiva ins geia ade gna per en pêr deis ainten en hotel. Chegl plaia sa tgapescha allas mattas ed agls mats tgi seian tuttegna er independents cun chella vigliadetna, dei igl scolast secundar. «Ia cunascheva igl Cube e cunzont er la purscheida tgi chel hotel offerescha per neir oragiu dallas muntognas cun da tot tas sorts vehichels», menziunescha Ales sandro Fabozzi. Igls giuvenils e las mattas vegian alloura er gia igl pi grond gaudi da neir oragiu da Somtgant sen dus e treis ro das e chegl cun en pulit tempo. Igl scolast da Son Murezza catta angal bungs pleds per chella purscheida turistica tgi sa drez za cunzont a persungas pi giovnas. Ena scolara ò sies tat a Savognin Alessandro Fabozzi dei er tgi igl cutier ed er igl damagler aint igl Cube seia bung, uscheia tgi igls mats e las mattas gioldan da betg aveir da cuschinar, far se letgs e nat tager, scu chegl tgi canoschan digls camps da scola. Er dad aveir igl luxus da hotel seia Las scolaras ed igls scolars dalla terza classa secundara B da Son Murezza cun lour scolast Alessandro Fabozzi èn stos per varsaFOTO G. N. STGIER quants deis a Savognin. er ensatge particular per igls giuvenils e per las «damas». Angraztger ponigl an ampre ma lengia a Ladina Clalüna da Segl tgi è stada l’inizianta da chel viadi da scola da varsaquants deis a Savognin. Ella è adegna puspe an Surses per visitar sies tat Guglielmo Huber. Da Son Murezza anfignen Sa vognin èn igls «giasts» dalla Nagiadegna nias cun la posta, chegl tgi seia er sto en satge da nov per igls ples, dei Alessandro Fabozzi. La scola superioura da Son Mu rezza porscha alloura er tetg agls scolars e las scolaras da Silvaplana e da Segl. Igl via di da scola vigna per gronda part finanz tgia digl retgav tgi dat tar igl «chalanda marz», dei igl scolast tgi è sto chest’emda a Savognin cun l’antiera terza classa secun dara B. Er fatg igl percurs da souas Segl program è alloura er sto per chels mats e chellas mattas digl nobel li turistic en si vamezde tgi ò pretendia ensatge curasch. All’antschatta vegian cunzont las mattas bagn gia respect da far igl percurs da sou as a Tigignas, pero siva curt mument sa di vertia e chegl fitg. Da gronda impurtanza seia tgi tots vegian lour spass, dei Alessan dro Fabozzi. Chegl vegigl daveiras gia er cun pudeir eir en de a far bogn ed a grillar agl lai Barnagn. Schi stat gist nign pro gram segl cumond digl de, alloura è min tgign liber ed igls ples stattan aint igl Cu be hotel noua tgi dat bleras pussebladas per sa diverteir. 12 SCHONS MARDI, ILS 14 DA FANADU 2015 Elisabeth Mani e cuntainta c’ella â realiso sieus siemi cun la pensiùn Muntanella. FOTOS B. RIEDHAUSER Agl cafe Fortuna magnan Wilma a Christian Clopath anavànt lur filosofeia da viver cun respect anviers la natira. Purschidas pintgas turisticas sen la Muntogna da Schons An mintga vischnànca da la Muntogna sura dat igl perlas zupadas schinar cun far la pura, e sacapescha egn grànd plascher ad egna motivaziùn suple mentara par nus», salegran Wilma a Christian Clopath. DA BARBARA RIEDHAUSER-RIESCH / ANR Las tres vischnàncetas Lon, Maton a Vargistagn senzum la Muntogna da Schons ân mintgegna anturn 50 habitànts. A mintgegna â duas tgeas ca vardan pigl bagnstar da giasts ad indigens. Ancunaschaints en igl Hotel Capricorns a Vargistagn, l’Ustreia Muntsulej a Maton a l’Ustreia Orta a Lon. Quellas tgeas sta tan mintgame prominentas a l’antrada da la vischnànca a porschan alimentaziùn a tgombras. An mintgegna da las tres vi schnàncas dat igl speras dantànt ear ànc egna purschida speziala, pletost zupada. Pensiùn a café Muntanella, Vargistagn Elisabeth Mani-Beeli â aviert sia pensiùn Muntanella la parmavera 2011, cura c’igl hotel da Vargistagn e vagnieu renovo. «Quegl e adegna sto egn siemi da me, a le za stad e stada ideala par realisar quel. Las tgombras en alura tutiglple stadas ocupa das, ad igl cafe e curieu fetg bagn», sara gorda ella. Quater tgombras cun total diesch litgs â’gl an la pensiùn Muntanella. Ellas en ànc adegna savens ocupadas. Igls litgs a las otras lavurs da len â Toni Mani, gl’um d’Elisabeth Mani, fatg, el e scrina ri. Las tgombras semplas da len, agl tipic stil indigen, plen agls giasts ca vignan digl antier mund. Ad els schazegian igl contact parsunal cun la patrùna. Leza cuschegna ear, scha seas giasts giavischan quegl. «Jou prepar las spisas cun products frestgs a scha pussevel indigens.» Quànt gî c’ella magna ànc igl cafe sper la pensiùn sa Eli sabeth Mani betg. «Igl cafe cura betga bagn.» Igl contact trànter ella ad igl Hotel Marianne Peyer a Lukas Hug an egna da las sis tgombras da lur Pensiùn Laresch. Capricorns e bùn. «Nus vivagn bagn egn sper l’oter a tarmatagn anavànt igls giasts, scha las tgombras en plagnas an egn liac.» Café Fortuna, Lon La stad 2013 ân Wilma a Christian Clopath-Hahn aviert a Lon igl Café Fortuna a la stizuneta cun products indigens. «Nus vevan schon dagî l’ideia da realisar egn project c’integrescha igl antier ziclus digl bagn puril.» Tge ca vean vandieu agl cafe ad an la stizùn e tut produtgieu an moda biologica, parfegn la groma ad igl zucer agl cafe. Mintga margis a sonda e igl café aviert, lura dat igl peta frestga, sglatschs a sorbets fatgs sez. Ear caschiel produtge scha Wilma Clopath agl liac, pesto cun paintg d’alp, peta flambada a sia speziali tad, vaflas frestgas. «Noss giasts en savens surstos da la purschida ad ear digl stil da noss cafe. Quel e fatg par sasantir bagn.» Sen anunztga cuschegna Wilma Clopath ear par grupas. A propos cuschinar: La fegn d’october vean la feglia Rebecca Clopath, cunaschainta sco cuschiniera da na tira, puspe a crear egn menu exclusiv a Lon – quell’ea cugl tema nanigns. La stad 2016 antscheva Rebecca Clopath la sco laziùn da pura agl cantùn Berna. «Ca Re becca sa meter avànt da cumbinar igl cu Pensiùn Laresch, Maton Avànt duas eandas ân Marianna Peyer a Lukas Hug aviert a Maton lur Pensiùn La resch. Igl bietg modern grischalv, con struieu cun materials natirals, â sis tgom bras a porscha plaz par 17 parsùnas. «Cun la pensiùn vainsa realiso egn siemi da nus dus. Nus vagn integro liaint quegl ca nus schazagiagn sezs sco giasts an talas tgeas. Surtut lainsa porscher recreaziùn.» An la Pensiùn Laresch san ign star sur notg ad anzolver, sen pustaziùn dat igl ear tscha gna. Mo atgnameing e’gl previeu ca la glieud va a magliear visavis an l’Ustreia Muntsulej near an egna da tschellas ustreias an la regiùn. Marianne Peyer a Lukas Hug spetgan sco giasts surtut glieud ca samuainta bugent an la natira munta gnarda, ad ear famiglias cun unfànts pintgs. Trànter las stagiùns sa la tgea lura dar suttetg a grupas ca fan curs near semi naris. «Nus vagn ear gea reservaziùns da famiglias c’ân gest pusto l’antiera tgea par egna feasta, ella â egna gràndeztga ideala par quegl.» Igl gi da las portas aviertas e bleara glieud vagnida a dar egn tgit an la nova pensiùn. Spezial plascher ân Ma rianne Peyer a Lukas Hug gieu, c’igl eara trànteraint blears indigens, parquegl c’els schazegian egn bùn contact cun la regiùn. Infurmaziùns a contacts: www.pension-muntanella.ch / www.lichthof-lohn.ch / www.laresch.ch Balteztga ora ad atmosfera patgifica (cm) La 21avla ediziùn digl Open Air Valragn e gea istorgia. Passa 1000 parsùnas ân cato la veia an Valragn par passantar egna fegn d’eanda patgifica. Vendargis sera â cunzùnd la fa musa band Tyte Stone – la ple viglia a cartevel ear la ple provocànta band da rock grischùna – procuro par bùna lu na. Las melodeias ancunaschaintas en stadas d’udir antocen la damàn bòld. Sonda durànt igl gi eara igl giuven Ragn igl pùnct d’atracziùn. Las temperaturas da record ân carmalo antieras roschas sper l’aua. Igl act prinzipal da la sonda, Celtica Pipes Rock da la Scozia, â pu dieu parschuader cun egna show mitica plagn fiac a tensiùn. Sco mintg’on e’gl dumengia sto tains par delicatessas da l’Uniùn da dunas Val Ragn. Igl anzolver tradiziunal e vagnieu acumpagnieu da la capela Cadetg. Passa meli parsùnas an cato la veia an la Valragn. Egna part digl campadi amiez igl gòld agl ur digl Ragn posteriur. FOTOS M. CANTIENI Atmosfera zùnd patgifica avànt la tribuna digl festival. SCHONS MARDI, ILS 14 DA FANADU 2015 13 Grànda varietad da flurs ad earvas Agl rom digl campiunadi da pros da flurs ân igls experts dumbro las spezias DA BARBARA RIEDHAUSER-RIESCH / ANR Igl Parc natiral Beverin â mess gl’on 2015 sut igl moto «Pros a pastiras». Egna concurenza da pros da flurs stat agl zenter. Las davosas eandas ân igls experts da la giuria visito igls pros anunztgieus. Erica Nicca e raspun sabla par igl project digls pros da flurs an la regiùn digl Parc natiral Beverin. An zemen cugls experts Peter Weidmann, c’â egn biro d’ecologeia a Cuira, a Paul Urech, igl cunzaglieader pensiuno par agricultura biologica, â ella visito durànt sis gis igls 62 pros digls 38 manaschis c’ân s’anunztgieu. «Ca tànts s’anunztgi an, vessan nus betga spitgieu, quegl e egna beala surpresa», gi Erica Nicca. Igls pros schen trànter 1100 a 2600 m s. m. ad en nizagieus an moda poc intensiva near extensiva. Criteris da valitaziùn Igls experts ân dumbro an mintga pro tut las sorts da plàntas sen egn toc da 2x2 meters. Tge c’els ân cato fa surstar. Agls pros nizagieus a moda extensiva ân els pliras geadas nudo passa 55 sorts dad earvas a flurs, tier igls pros nizagieus a moda poc intensiva ear’igl biabagn 40. «Tut tanor regiùn a posiziùn en igls pros diferaints, mo dapartut e la varietad im pressiunànta», resumescha Erica Nicca. Tanor nov criteris vignan igls pros us sa taxos. Sper la diversitad da las sorts datan spezias raras – par exaimpel orchi deas – puncts suplementars, lura igl tip da vegetaziùn, la qualitad da pavel ad oters aspects. Igls tres pros da mintga ca tegoreia cugls ple blears puncts vignan premios igls 4 d’october a caschùn da la feasta digl Parc natiral a Tschupegna. Cun talas tavlas en igls pros nudos ca sapartizipeschan da la concurenza. Igls experts Peter Weidmann a Paul Urech ân visito tut igls 62 pros da flurs anunztgieus. Qua eni an egn pro a Closiras dafor igl Libi. ■ RADIO Tema da discussiùn Concurenzas da pros a pastiras dat igl an pliras regiùns muntagnardas da la Sviz ra. Ellas vignan coordinadas da la Cumi nànza d’interess par la cuntrada cultiva da, digl Forum svizer par la biodiversi tad a da l’Uniùn purila svizra. La fegna mira prinzipala e da mussar quàntas plàntas diferaintas ca creschan anzuma sen tals pros a quànt impurtànts ca quels pros en par la biodiversitad. Igl drova bleara savida, respect ad atenziùn digls purs par mantaner anavànt la varietad sen lur pros. «Jou ve udieu c’igls noss purs vegian uss antschiet a discutar an zemen igl tema digls pros cun las blearas speztgas», gi Erica Nicca. Ascheia â la concurenza si enza gea cuntànschieu egna da si as fegnamiras prinzipalas. Viandànts san ànc salagrar igls proxims gis digls beals pros da cualm, avànt ca quels vignan sa jieus. FOTOS B. RIEDHAUSER Mintga punct stat par egn pro ca prenda part da la concurenza. Qua egna survesta da la Muntogna da Schons sura. chanzun «Aurora» da Giusep Sialm cun il text da Victor Sialm: «La selva cun siu murmurar, merlotscha che cantina. Tgi less pomai ca selegrar, en l'aria matutina!» Redacziun: Rosvita Barenius 14.03 LA STAILALVA (REP.) Chantar tudestg ed avair success 20.03 RADIOARCHIV preschenta Anna Rossinelli live. E quai cun ses concert da l'Open Air Lumnezia da l'onn passà e ses hits: Marylou, In Love For A While e So Damn Pretty. Redacziun: Jachen Prevost Il Radio Rumantsch sin viadi il 1990 a Susch 19.00 NOSS CHORS La gronda part dals stars da schlaghers èn da lingua tudestga. I dat dentant era blers chantadurs d'auters pajais che han gì grond success cun schlaghers tudestgs. Oz tadlain nus ina schelta da quests interprets. L'entschatta faschain nus cun Bata Illic da la Serbia. Plinavant udin nus la Wencke Myhre (foto) da la Norvegia, Karel Gott da la Tschechia euv. Redacziun: Christa Soliva 15.03 SOUNDCHECK (REP.) Anna Rossinelli live al Open Air Lumnezia 2014 Il Soundcheck dal Radio Rumantsch «Aurora» – la bellezza da l’alva da la damaun La damaun marvegl èsi da festinar, tut ch'ha prescha dad ir a la lavur u a far cumissiuns, igl è in cunfar quotidian! Ma da la miracla che vegn regalada a nus di per di – l'alva da la damaun – da lezza quasi nagin che fa persenn. Nus tadlain ina retscha da chanzuns che dechantan la bellezza da l'aurora. Per exempel la Avant 25 onns ha la redacziun «Allegra» dal Radio Rumantsch visità durant la stad differentas vischnancas rumantschas en l'entir chantun Grischun. Ina visita è er stada quella a Susch nua che differenta glieud indigena era vegnida a pled. Explicaziuns avevi per exempel dà davart il siemi per in tunnel da viafier dal Vereina. In siemi ch'è l'ura daventà realitad il 1999 cun l'avertura uffiziala dal tunnel. Il tunnel ch'ha purtà durant l'enviern ina colliaziun segira per ils abitants da Susch e da l'ulteriura Engiadina. Redacziun: Flavio Huonder ■ RADIO RUMANTSCH 06.00 06.30 06.40 06.50 07.00 07.30 07.40 07.50 08.00 08.30 08.40 09.00 09.05 09.15 09.30 09.45 10.00 10.15 10.30 10.55 11.00 11.03 12.00 Novitads ed Actual la damaun Novitads Impuls dal di cun Agi Fetz Revista da medias/Meteo Novitads ed Actual la damaun Novitads Kikeri6 Revista da medias/Meteo Novitads ed Actual la damaun Novitads Il chavazzin dal di Novitads La cuppina Chalender La truvaglia Tge chaussas Novitads Il hit da l’Africa Famus e glorius Rep. Impuls dal di Novitads Actual da mezdi Novitads 12.06 12.30 13.00 14.00 14.03 15.00 15.03 16.00 16.03 16.30 17.00 17.06 17.50 18.00 18.06 18.15 19.00 20.00 20.03 21.00 21.03 22.00 22.03 23.00 23.03 Actual da mezdi e RTR cumpact a mezdi SRF Rendez–vous Las gratulaziuns Novitads Rep. La stailalva Novitads Rep. Soundcheck Novitads Semperverds / Top 3 Program da kino Novitads Actual la saira Meteo Novitads RTR cumpact – survista dal di SRF Echo der Zeit Noss chors Novitads Radioarchiv Novitads Musica Novitads Musica Novitads Grischun sonor 14 TELEVISIUN MARDI, ILS 14 DA FANADU 2015 SRF 1 SRF ZWEI ARD ORF 1 SAT 1 10.55 Kulturzeit 11.30 Mini Lehr und ich (2) 12.15 Mini Beiz, dini Beiz 12.45 Tagesschau mit Meteo 13.10 Glanz & Gloria 13.25 Der Landarzt. Freunde in Not 14.10 Tatort Matterhorn 15.45 Cervelat trifft Baklava – Fremde Feste feiern (1) 16.25 Feste der Welt (5) 16.50 Best Friends. Die Maske fällt / Heimliche Liebe 17.10 Rosanna checkt's! Wie kommt ein Fisch auf den Tisch? 17.45 Guetnachtgschichtli 18.00 Tagesschau mit Meteo 18.15 Mini Beiz, dini Beiz 18.40 Glanz & Gloria 19.00 Schweiz aktuell 19.25 SRF Börse 19.30 Tagesschau mit Meteo 9.20 Rosanna checkt's! 9.45 Roboclip Selection 10.05 Rules of Engagement 10.25 Der Landarzt 11.10 Wege zum Glück 11.55 Tessa 12.40 Rules of Engagement 13.00 Magnum 13.50 Emergency Room – Die Notaufnahme 14.35 Still Standing 15.00 Live: Radsport. Tour de France. 10. Etappe: Tarbes-La Pierre-SaintMartin 17.00 Turnen 18.20 Faszination Schwarzwald 18.35 Beobachter TV – Experten im Einsatz. Mietnomaden – wenn angebliche Mieter sich einnisten 19.05 Smash Lab – Explodieren geht über Studieren 9.05 Rote Rosen 9.55 Sturm der Liebe 10.45 Um Himmels Willen. Blinder Passagier 11.35 Papageien, Palmen & Co. 12.00 Tagesschau 12.15 ARDBuffet 13.00 Mittagsmagazin 14.00 Tagesschau 14.10 Rote Rosen 15.00 Tagesschau 15.10 Live: Radsport. Tour de France. 10. Etappe: Tarbes-La Pierre-Saint-Martin 17.15 Brisant 17.55 Tagesschau 18.00 Wer weiss denn sowas? 18.50 Akte Ex. Kleinvieh macht auch Mist 19.45 Wissen vor acht – Mensch. Kann ein Aderlass eine sinnvolle Behandlung sein? 19.50 Wetter vor acht 19.55 Börse vor acht 8.15 Hand aufs Herz 9.00 Die Nanny 9.25 Gilmore Girls 10.05 Drop Dead Diva 10.50 Grey's Anatomy – Die jungen Ärzte 11.30 Hawthorne 12.15 Gilmore Girls 12.55 Drop Dead Diva 13.35 Die Nanny 14.00 Raising Hope 14.25 Mike & Molly 14.45 Malcolm 15.10 How I Met Your Mother 15.50 The Big Bang Theory 16.30 ZIB Flash 16.35 Malcolm 17.00 How I Met Your Mother 17.45 Two and a Half Men 18.00 ZIB Flash 18.05 Die Simpsons 18.55 The Big Bang Theory. Comedyserie 19.45 ZIB Magazin 19.54 Wetter mit ZIB 20 5.30 Live: Sat.1-Frühstücksfernsehen. Gewissensfrage: Freibadklau / SAT.1Reportage: «Mein Leben – Made in Germany» / Newtopia / Boxen: Abraham vs. Stieglitz 10.00 Teletip Shop 11.00 Richterin Barbara Salesch 12.00 Richter Alexander Hold 14.00 Auf Streife 15.00 Im Namen der Gerechtigkeit – Wir kämpfen für Sie! 16.00 Anwälte im Einsatz 17.00 Mein dunkles Geheimnis. Keine kleinen Brötchen 17.30 Schicksale. Der Froschkönig 18.00 In Gefahr – Ein verhängnisvoller Moment. Laura – Zum Wohle des Kindes 19.00 Newtopia 19.55 Sat.1 Nachrichten 20.05 Mordkommission Istanbul: Mord am Bosporus (2). TVKriminalfilm (D 2009) 21.50 10vor10 mit Meteo 22.25 Club. Secondhand-Liebe. Gäste: Karin Sautter (Rentnerin (90), fand neue Liebe mit 70), Esther Meyer (Autorin (35), Single auf Partnersuch), Renato Compostella (Werber und Grafiker (53), Single auf Partnersuche) u.a. 23.45 Tagesschau Nacht 0.00 Live: Nachtwach. Als das Wasser zur Gefahr wurde 1.00 Mordkommission Istanbul: Mord am Bosporus (2). TVKriminalfilm (D 2009) 20.00 Der Vorname Komödie (B/F 2012) Mit Patrick Bruel, Valérie Benguigui, Charles Berling 21.50 Julian. Komödie (AUS 2012). Mit Ed Oxenbould, Leon Ford 22.05 Reise nach Jerusalem. Komödie (CH 2012). Mit Monica Amgwerd, Judith Heiniger 22.20 sportaktuell 22.45 Das Experiment – Wo ist dein Limit? Auf ins grosse Finale 23.15 Bear Grylls – Abenteuer Survival. Im anatolischen Gebirge 23.45 Kap der Angst. Thriller (USA 1991). Mit Robert De Niro 1.45 Das Experiment – Wo ist dein Limit? 20.00 Tagesschau. Mit Wetter 20.15 Tierärztin Dr. Mertens. Tierarztserie. Neue Wege 21.00 In aller Freundschaft Arztserie. Sternstunden 21.45 Report Mainz. U.a.: Erbschaftssteuer absurd: Warum kaum ein reicher Unternehmer zahlen muss 22.15 Tagesthemen. Mit Wetter 22.45 Blick in den Abgrund – Profiler im Angesicht des Bösen. Dokumentarfilm (A/D 2013). Mit Roger L. Depue, Stephan Harbort, Robert R. Hazelwood 0.10 Nachtmagazin 0.30 In & Out – Rosa wie die Liebe. Komödie (USA 1997) 20.15 Soko Donau Krimiserie. Schachmatt 21.05 CopStories Krimiserie. Zund 21.50 ZIB Flash 22.00 Willkommen Österreich – Gäste, Gäste, Gäste. Show 22.35 Sommerkabarett. Michael Mittermeier: Blackout (2/2) 23.25 ZIB 24 23.45 Californication. Comedyserie. Im Angesicht des Todes 0.10 Revanche. Drama (A 2008). Mit Johannes Krisch, Irina Potapenko, Andreas Lust. Regie: Götz Spielmann 2.05 Soko Donau. Krimiserie 2.50 CopStories. Krimiserie 20.15 Für meine Kinder tu' ich alles. TV-Familiendrama (D 2009). Mit Lisa Martinek, Hendrik Duryn, Jürgen Schornagel. Regie: Annette Ernst 22.15 Live: akte 20.15 – Reporter kämpfen für Sie! U.a.: Dramatische Schicksale: Wenn Mütter anschaffen gehen / Diagnose «Lipödem»: akte kämpft für die Rechte der Betroffenen 23.15 SAT.1 Reportage. Reportagereihe. Mein Leben «Made in Germany» – Das Experiment 0.15 Criminal Minds. Bilder im Kopf / Die verlorenen Kinder 2.00 In Gefahr – Ein verhängnisvoller Moment. Doku-Soap VOX PRO 7 ZDF ORF 2 RTL 5.20 Hilf mir doch! 6.15 SOKO Familie 7.10 Verklag mich doch! 10.10 Hilf mir doch! 11.15 vox nachrichten 11.20 CSI: NY. Tödliche Verwechslung / Kunstfehler 13.05 CSI: Miami. Der Sündenbock 14.00 Wer weiss es, wer weiss es nicht? 15.00 Shopping Queen 16.00 4 Hochzeiten und eine Traumreise 17.00 Mein himmlisches Hotel 18.00 mieten, kaufen, wohnen 19.00 Das perfekte Dinner – Wunschmenü 5.25 Scrubs 6.05 Two and a Half Men 7.30 Mike & Molly 8.20 How I Met Your Mother 9.40 Teletip Shop 11.55 Two and a Half Men 13.40 2 Broke Girls 14.10 The Big Bang Theory 15.30 How I Met Your Mother 17.00 Live: taff. Ibiza mal anders (2) 18.00 Newstime 18.10 Die Simpsons. Mr. X und der Website-Schund / Das grosse Geldabzocken 19.05 Live: Galileo. Das teuerste Restaurant der Welt 9.00 heute Xpress 9.05 Volle Kanne 10.30 Rosenheim-Cops 11.15 SOKO Wismar 12.00 heute 12.10 drehscheibe 13.00 Mittagsmagazin 14.00 heute – in Deutschland 14.15 Die Küchenschlacht 15.00 heute Xpress 15.05 Bares für Rares 16.00 In Europa 16.10 SOKO Kitzbühel 17.00 heute 17.10 hallo deutschland 17.45 Leute heute 18.05 SOKO Köln 19.00 heute mit Wetter 19.25 Rosenheim-Cops 11.55 Thema 12.45 Seitenblicke 12.50 Wetterschau mit ZIB 13.15 heute mittag 14.00 Gerd Bacher 1925 – 2015 14.50 Abschied von Gerd Bacher 16.45 Meisterstücke 17.00 ZIB 17.05 heute österreich 17.30 heute leben 18.30 heute konkret 18.51 heute infos und tipps 19.00 Bundesland heute 19.20 Money Maker 19.30 Zeit im Bild mit Wetter 19.55 Sport aktuell 5.35 Explosiv – Das Magazin 6.00 Live: Guten Morgen Deutschland 8.30 Gute Zeiten, schlechte Zeiten 9.00 Unter uns 9.30 Betrugsfälle 10.00 Die Trovatos – Detektive decken auf 12.00 Punkt 12 14.00 Verdachtsfälle 17.00 Betrugsfälle 17.30 Unter uns 18.00 Explosiv – Das Magazin 18.30 Exclusiv – Das Star-Magazin 18.45 RTL aktuell 19.05 Alles was zählt 19.40 Gute Zeiten, schlechte Zeiten 20.00 Prominent! 20.15 Sing meinen Song – Das Tauschkonzert. Die Songs des Abends aus Staffel 1 und 2 In diesem Special gibt es ein Wiedersehen mit den schönsten Songs aus beiden bisherigen Staffeln. U.a. mit dabei: Xavier Naidoo mit seiner Version von Andreas Gabaliers «Amoi seg’ ma uns wieder». 23.50 Songs, die die Welt bewegten. Die beliebtesten Musikfilme 1.00 vox nachrichten 1.20 Sing meinen Song – Das Tauschkonzert 4.10 Bates Motel. Horrorserie 20.15 Die Simpsons. Zeichentrickserie. Goodsimpsons / Mein Freund, der Wunderbaum 21.15 2 Broke Girls Sitcom. Weniger als Nichts / Schlaflos in Brooklyn 22.15 Mom. Sitcom. Ein neuer Alvin / Alle hassen Christy 23.10 Mike & Molly. Comedyserie. Die Heldin ist müde 23.30 Two and a Half Men. Sitcom 0.25 Fringe – Grenzfälle des FBI. Mysteryserie. Alles am richtigen Platz / Der Berater 2.00 ProSieben Spätnachrichten 2.05 Mike & Molly. Comedyserie 2.20 2 Broke Girls. Sitcom 2.40 Two and a Half Men. Sitcom 20.15 Der Monaco-Clan. Die schönen Enkel von Grace Kelly 21.00 Frontal 21. Magazin. Finanztrickserei bei der FDP – Geschönte Bilanz / BMW sponsert Betriebsrat – Umstrittene Sozialkassen / Das Milliardenspiel der FIFA – Korruption und Kommerz 21.45 heute-journal. Wetter 22.15 Schuften bis zum Schluss. Arme Rentner im reichen Deutschland 22.45 Pelzig hält sich Gäste: Yasmin Fahimi, Thilo Bode, Constantin Schreiber 23.45 Markus Lanz 0.55 heute+. Magazin 20.05 Seitenblicke 20.15 Universum. Dokumentationsreihe. Amerikas Naturwunder (4/8) – Geheimnisvolle Wasserwildnis 21.05 Report. Magazin. Griechisches Drama / Grexodus / Neuer Atomkraft-Streit / Ausweg aus der Wohnungsnot? Gast: Thomas Wieser (Chef-Koordinator der Eurogruppe) 22.00 ZIB 2 22.25 Euromillionen 22.30 kreuz und quer. Reihe 0.00 Die Säulen der Erde (3/4). TV-Historienfilm (CDN/D/GB 2010). Mit Ian McShane, Rufus Sewell, Matthew Macfadyen 20.15 Bones – Die Knochenjägerin. Krimiserie. Abraham Lincoln und der Knochen-Code. Das Team des Jeffersonian wird zum Denkmal von Abraham Lincoln gerufen, um dort die blutigen Fragmente einer Leiche zu untersuchen und den Sinn einer mit Blut geschriebenen Botschaft zu entschlüsseln. / Ab durch den Abwasserkanal 22.15 CSI: Miami. Krimiserie. Spurenleger (1+2) 0.00 RTL Nachtjournal 0.30 Bones – Die Knochenjägerin Krimiserie 1.20 CSI: Miami. Krimiserie TSR RSI LA 1 KABEL 1 3 SAT RTL 2 12.45 Le 12h45 13.00 Météo 13.05 Le Cervin fait son cinéma 13.35 L'inconnue du Mont-Rose 14.10 Live: Cyclisme. Tour de France. 10e étape: Tarbes-La-Pierre-Saint-Martin (167 km). En direct 16.50 Intervention Benoît Aymon 16.55 La télévision à l'assaut du Cervin 17.20 L'arête du Lion 17.45 Rex 18.30 Top Models 18.55 Météo régionale 19.00 Couleurs d'été 19.20 Météo 19.30 Le 19h30 14.30 Emilie Richards – Amore ritrovato. Dramma sentimentale (D 2010). Con Sophie Schütt, Daniel Morgenroth, Arlen James 16.00 L'album dei ricordi. Film drammatico (USA 2014). Con Adrienne Barbeau, Ryan Bruce, John Cassini 17.25 La notte delle berte 18.00 Telegiornale Flash 18.10 Castle – Detective tra le righe 18.55 Il Quotidiano Flash 19.00 Il Danubio 19.30 Il quotidiano 19.55 Meteo regionale 5.30 Mord ist ihr Hobby 8.15 Navy CIS 9.10 The Mentalist 10.05 Teletips Schweiz 12.00 Numb3rs – Die Logik des Verbrechens 13.00 Cold Case 14.00 Navy CIS 14.55 The Mentalist 15.50 Live: News 16.00 Castle 16.55 Mein Lokal, dein Lokal – Wo schmeckt's am besten? 17.55 Abenteuer Leben – Täglich neu entdecken 18.55 Achtung Kontrolle! Einsatz für die Ordnungshüter 11.40 Natur im Garten 12.10 Am Schauplatz 13.00 ZIB 13.15 Die Schweiz von innen 13.45 Piloten am Abgrund 14.15 Zermatt, da will ich hin! 14.45 Reisewege 15.30 EisenbahnRomantik in den Schweizer Alpen 17.00 Eisenbahn-Romantik in der Schweiz. Zwischen Jungfrau und Bernina 18.30 nano 19.00 heute 19.20 Kulturzeit. Im Ausnahmezustand – Tunesiens Jugend und der IS 5.15 Grip – Das Motormagazin 5.55 Privatdetektive im Einsatz 7.45 Infomercial 8.00 Der Trödeltrupp – Das Geld liegt im Keller 9.00 Frauentausch 11.00 Family Stories 12.00 Köln 50667 13.00 Berlin – Tag & Nacht 14.00 Dein neuer Style – Entdecke deine Schönheit! 15.00 Der Trödeltrupp – Das Geld liegt im Keller 17.00 Next, Please! 18.00 Köln 50667 19.00 Berlin – Tag & Nacht 20.00 Météo 20.10 A bon entendeur. Tourisme: Des villages à la beauté garantie / Terroir: Le maïs rouge du Tessin 20.30 Intervention Benoît Aymon 20.45 Cervin 1865 – les dessous d'une tragédie. Documentaire 22.20 Cervin – le rêve de la femme-oiseau 23.15 Un balcon sur la mer. Drame (F 2010). Avec Jean Dujardin, Marie-Josée Croze, Toni Servillo. Regie: Nicole Garcia 1.10 Couleurs d'été 1.20 Le 19h30 1.45 Météo 1.50 Euronews. Informations 20.00 Telegiornale 20.35 Meteo 20.40 E alla fine arriva mamma. Sitcom. L'arte degli schiaffi Con Josh Radnor, Jason Segel, Cobie Smulders 21.05 Grey's Anatomy Serie medicale. Precipitare... Con Ellen Pompeo, Justin Chambers, Chandra Wilson 21.50 Revenge. Serie drammatica. Informazioni / Sacrificio 23.15 Meteo notte 23.25 The Mentalist Serie poliziesca I suoi pensieri erano rossi 0.10 Cold Case – Delitti irrisolti. Serie gialla. Il candidato 20.15 Rosins Restaurants – Ein Sternekoch räumt auf! Show. «Casino», Berlin-Spandau. Jury: Frank Rosin 22.20 K1 Magazin. Magazin Deftiges fürs Industriegebiet – Klappt der Neustart im Spandauer «Casino«? 23.20 Mein Revier. Doku-Soap. Ordnungshüter räumen auf 0.45 Abenteuer Leben. Magazin 2.25 Late News 2.30 K1 Magazin 3.15 Late News 3.20 Cold Case. Krimiserie 4.05 Without a Trace. Krimiserie 4.40 Numb3rs – Die Logik des Verbrechens. Krimiserie 20.00 Tagesschau 20.15 Ein Dorf sieht Mord. TVKriminalfilm (D 2009) Mit August Zirner, Lavinia Wilson, Thomas Thieme Regie: Walter Weber 21.45 Kino Kino. Das Filmmagazin des Bayerischen Fernsehens. Mollath – und plötzlich bist du verrückt / Escobar – Paradise lost / Richard Gere – der ewige Charmeur 22.00 ZIB 2 22.25 Der Bestatter (1/6). Krimiserie. Todesspender / Stierebluet 0.25 Im Bannkreis der Erwählten. Sektenaussteiger und ihre Erfahrungen 20.00 RTL II News 20.15 Der Trödeltrupp – Das Geld liegt im Keller. Doku-Soap Die Trödelexperten finden in Garagen und auf Dachböden wahre Kostbarkeiten und helfen beim «Versilbern». 22.15 Das Messie-Team – Start in ein neues Leben. Doku-Soap 0.15 Zugriff – Jede Sekunde zählt (3). Doku-Soap 1.05 Die Zollfahnder – Hart an der Grenze (5). Reportagereihe 2.00 Ärger im Revier – Auf Streife mit der Polizei. Doku-Soap 3.30 Ungeklärte Morde – Dem Täter auf der Spur. U.a.: Ende eines Sommermärchens ARTE B3 SÜDOSTSCHWEIZ 3+ SWR 17.30 Mit Dolch und Degen 18.25 Unterwegs im Süden Afrikas (2/5) 19.10 ARTE Journal 19.30 Im Bauch von ... (2/5) 20.15 Big Bang im Labor 21.00 Eine Frage der Gene. Dokumentarfilm (F 2011) 22.20 Die Menschheitssaga. Dokumentarfilm (F 2014) 23.45 Preiskampf – Was ist unser Essen wert? 0.30 ARTE Reportage 1.25 Der grosse Minnesota Überfall. Western (USA 1972) 2.55 Forever Young (2/2) 15.30 Wir in Bayern 16.45 Rundschau 17.00 Wirtshausgeschichten aus Bayern 17.30 Frankenschau aktuell 18.00 Abendschau 18.45 Rundschau 19.00 Gesundheit! 19.45 Dahoam is Dahoam 20.15 Schnell ermittelt (1) 21.45 Rundschau-Magazin 22.00 Münchner Runde 22.45 Theodor Hierneis oder: wie man ehem. Hofkoch wird. Dokumentarfilm (D 1973) 0.05 Rundschau-Nacht 19.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 19.30 Homegate TV 20.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 20.30 Homegate TV 21.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 21.30 Homegate TV 22.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 22.30 Homegate TV 23.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 23.30 Homegate TV 0.00 Nachrichten «SO informiert» mit Wetter 5.10 Superstar 5.35 VideoGang Gold Edition (1) 6.00 ESO.TV 8.00 HSE24 9.00 ESO.TV 16.00 How I Met Your Mother 17.40 How I Met Your Mother 18.05 How I Met Your Mother 18.30 The Big Bang Theory 19.00 The Big Bang Theory 19.25 The Big Bang Theory 19.50 The Big Bang Theory 20.15 Empire 21.10 Empire 22.10 Empire 23.10 Empire 0.10 Empire 1.00 Empire 1.45 Bauer, ledig, sucht... 18.15 natürlich! 18.45 Landesschau BW 19.30 Landesschau aktuell 20.00 Tagesschau 20.15 Marktcheck 21.00 Test Südwest – wo lebt sich's wie? (2/3) 21.45 Landesschau aktuell 22.00 Familie Heinz Becker 22.55 Freunde in der Mäulesmühle 23.25 Das Beste aus «Verstehen Sie Spass?» 23.50 Familie Heinz Becker 0.45 Spätschicht – Die Comedy Bühne 1.30 Das Beste aus «Verstehen Sie Spass?» TV-TIPPS Der Vorname 20.00 | SRF ZWEI KOMÖDIE: Der Makler und werdende Vater Vincent (Patrick Bruel) ist bei seiner Schwester Elisabeth und seinem Schwager Pierre zum Essen eingeladen – ausserdem ist noch der Posaunist Claude zu Gast. Während sie auf seine Frau warten, will Vincent die intellektuelle Runde etwas aufmischen, indem er verkündet, seinen Sohn Adolphe nennen zu wollen. Die Abendgesellschaft ist schockiert. Und so beginnt der zunächst gemütlich anmutende Abend in einer Katastrophe zu enden, an dem weit andere Familiengeheimnisse gelüftet werden. Mordkommission Istanbul: … 20.05 | SRF 1 TV-KRIMINALFILM: In einem Istanbuler Nobelhotel wurde die Leiche des verheirateten Geschäftsmannes Hüseyin Akdamar gefunden. Er war dort offensichtlich mit einer Frau verabredet. Kommissar Özakin (Erol Sander) fahndet nach einem verschwundenen Zimmermädchen, das sich gegen entsprechende Bezahlung mit Hotelgästen eingelassen hatte. Für meine Kinder tu' ich alles 20.15 | SAT.1 TV-FAMILIENDRAMA: Marie (Lisa Martinek) muss nach dem Selbstmord ihres Mannes für ihre drei Kinder allein aufkommen. Die Vier müssen ihr schönes Haus verlassen und in eine kleine Wohnung in einem Plattenbauviertel ziehen. Doch das Geld bleibt knapp. Als Marie die Klassenfahrt ihres Sohnen nicht finanzieren kann, entschliesst sie sich, künftig die Familie als Prostituierte zu ernähren. Ein Dorf sieht Mord 20.15 | 3SAT TV-KRIMINALFILM: Schriftsteller Martin Selig (August Zirner) lebt in einem Dorf in der Nähe Gorlebens und hat mit einer Schreibblockade zu kämpfen. Eines Tages verliebt er sich Hals über Kopf in die geheimnisvolle Fotografin Lotte (Lavinia Wilson), die angeblich in den Ort gekommen ist, um einen Fotoband über das Wendland zu erstellen. Aber sie porträtiert nur ältere Männer, die bald darauf tot sind. Kap der Angst 23.45 | SRF ZWEI THRILLER: Jahrelang sass Max Cady (Robert De Niro) zu Unrecht wegen Vergewaltigung im Gefängnis. Nach seiner Entlassung beginnt er, die Familie seines ehemaligen Pflichtverteidigers Sam Bowden zu tyrannisieren, der seinerzeit ein entlastendes Beweisstück unterdrückt hatte. Cadys Terror beginnt mit einer Vergewaltigung, sein Opfer ist Lori, die Geliebte Bowdens. Dann macht er sich an dessen halbwüchsige Tochter Danielle heran. In & Out – Rosa wie die Liebe 0.30 | ARD KOMÖDIE: Der allseits beliebte Lehrer Howard Brackett (Kevin Kline) freut sich, dass sein ehemaliger Schüler Cameron Drake den Oscar bekommt. Doch als Cameron ihn vor laufenden Kameras als Homosexuellen outet, bricht in dem Kleinstädtchen Greenleaf das Chaos aus. Brackett muss um seinen guten Ruf und die Heirat mit seiner Dauerverlobten Emily Montgomery bangen. Zudem treibt ihn der zynische TV-Reporter Peter Malloy in die Enge. LA QUOTIDIANA MARDI, ILS 14 DA FANADU 2015 15 Fugitivs en Svizra Novitads da Soloturn a Losanna DA GUIU SOBIELA-CAANITZ Ils 18 d’october elegia il suveran svizzer las duatschient persunas che duain far part dal cussegl naziunal. Ins resguarda ils svilups demografics dals davos onns: L’Argovia, Turitg ed il Vallais gudognan mintgamai in mandat, entant che Berna, Neuchâtel e Soloturn perdan mintgamai in. Il center da la Romandia sa spusta pia encunter sidost, quel da la Svizra alemana encunter nordost. Ins spetga plain mirveglia quai che vegn ord las urnas. Tge quitads influenzeschan l’electorat en tge chantuns? In problem che dat da patratgar è quel dals umans che provan da fugir da guerras civilas (Siria) u da dictaturas snuaivlas (Eritrea). Ina part cuntanscha l’Europa paschaivla nua ch’i na vegnan dentant betg adina beneventads. Partidas populisticas provan en plis pajais da gudagnar vuschs cun tementar la glieud pervi dal «privel ester». Autras gruppas vesan il problem global e provan vias positivas vers schliaziuns a lunga vista per cumbatter l’inveteraziun da la populaziun. Ils 8 da fanadur han las gasettas romandas «Le Courrier» (Genevra) e «La Liberté» (Friburg) deditgà in’entira pagina, sut la lingia grossa «In vitg che sustegna ‘ses’ requirents», a cas concrets en ils chantuns Soloturn e Giura. Il medem di ha «Le Courrier» referì manidlamain davart ils requirents alloschads en ina baselgia da Losanna. Sis requirents en in vitg Il cas il pli original è quel da Rodersdorf/SO (var 1400 olmas), staziun finala da la viafier internaziunala a binaris stretgs che collia Basilea cun la vallada dal Birsig. Rodersdorf cunfina cun l’Alsazia e fa part d’in intschess d’enclavas ed exclavas dal chantun Soloturn numnà Schwarzbubenland («pajais dals cuntrabandists»). Lezza vischnanca è limitrofa da quella da Metzerlen/SO cun la claustra benedictina da Beinwil-Mariastein, lieu renumà da pelegrinadi. Ha la tradiziunala ospitalitad benedictina influenzà la glieud da Rodersdorf? «Le Courrier» e «La Liberté» scrivan: «Il vitg sa mobilisescha per sustegnair ils requirents, als porscha curs supplementars da tudestg, ateliers creativs, matschs da ballape, ed als dat la pussaivladad da cuschinar spezialitads da lur pajais (…). Blers umans da Rodersdorf han s’arranschads per ch’ils sis giuvens da l’Eritrea alloschads da la vischnanca possian entschaiver a s’integrar avant che las autoritads fixeschian lur status. Oz repetan els cun scolast pensiunà Thomas Labhart il curs da tudestg instruì ier d’ina collega (…). L’entira magistraglia s’engascha per nagut (…). Ina famiglia ha schizunt decidì da finanziar in abunament da transport public da Rodersdorf a la citad da Soloturn.» Ils requirents n’astgan dentant betg bandunar il territori dal chantun. Cusseglier communal Ueli Hauser (pps) n’ha nagin problem, ni cun sia partida, ni cun ils sis requirents: «L’emprim laschavan els enavos rument sin via. Ins als ha declerà tge ch’i duajan far, ed il problem è svanì. Hauser ha inoltrà in’instanza per astgar engaschar ils sis giuvens da fanadur tar la racolta da tschareschas (…). David Kummer, schef da l’Uffizi chantunal d’assicuranza sociala a Soloturn, commentescha: ‘Tut quai che gida ad integrar po esser mo positiv.’» En il medem senn s’exprima Stefan Frey, pledader da l’Agid svizzer als fugitivs (Berna): «Ins po gia midar bler prendend contact cun fugitivs; quests badan lura ch’ins s’interessa per els, quai gida a’ls integrar.» Da Porrentruy/JU ad Aarberg/AG Il medem numer da las duas gasettas rapporta da l’acziun da chantuns romands e cunzunt dal Giura per albergiar ils requirents. «L’Uniun giurassiana per beneventar migrants (Ajam, Delémont) ha retschavì 570 persunas avant in onn. Oz èn bunamain 700 alloschadas en ses bajetgs; quai munta bunamain 25% dapli (…). Da zercladur 2015 ha l’Ajam retschavì 40 requirents dapli cunter mo 15 avant dus mais; ella prenda oz en locaziun 1700 abitaziuns en l’entir chantun. Quest ha incumbensà l’Ajam d’alloschar ils requirents e d’avair quità d’els. L’Ajam manegia ch’i na cuntentia umanamain betg d’alloschar fugitivs en implants da protecziun civila e ch’i custia plinavant fitg bler. Ella accepta quai dentant sco mesira d’urgenza (…). Entant ha’la decidì da prender en locaziun l’anteriur Hôtel du Jura a Porrentruy [6637 olmas il 2008] (…). Lez duai dar tetg a var quaranta requirents (…) e forsa er ad insaquantas femnas cun uffants pitschens (…). L’emprim ha la suprastanza da l’Ajam giavischà da s’entupar cun represchentants da las autoritads communalas (…). Il persunal da l’Ajam duai avair quità da di e da notg dals requirents alloschads a Porrentruy, e guitaders vegnan a survegliar l’edifizi da notg. L’Ajam ha confermà che residents problematics duajan vegnir dischlocads immediat». Ils chantuns da Friburg, Neuchâtel e Vad, sco mesira d’urgenza, han avert refugis da protecziun civila. A Ringgenberg/ BE (2709 olmas il 2008) ha l’Armada dal salit «mess a disposiziun sia anteriura chasa da vacanzas sco alloschament d’urgenza»; tenor la «Jungfrau Zeitung» (Interlaken/BE) dals 9 da fanadur infurmescha il cussegl communal da Ringgerberg en chaussa gievgia, ils 16 a las 20.15. Ad Aarburg/AG (6693 olmas il 2008) planisescha il chantun, d’accord cun sia dretgira administrativa, da dar albiert a novanta requirents en duas chasas da pliras famiglias; la vischnanca ha fatg recurs tar il tribunal federal. Baselgia occupada a Losanna Areguard la concessiun da l’asil fa la Svizra part dal spazi da Schengen. Ella è pia suttamessa al decret «Dublin III» nr. 604/2013 da l’Uniun europeica (UE). Cumpetent per conceder l’asil ad in requirent è l’emprim pajais europeic nua ch’el arriva. Ils blers requirents che s’annunzian en Svizra provegnan da l’Italia; la Svizra als ren- viescha perquai il pli savens en Italia. La marina taliana sa dat gia tutta fadia per salvar dal naufragi quels fugitivs che provan da cuntanscher ils 7600 (!) km da rivas maritimas talianas sin bartgas savens malsegiras. «En Italia èn sbartgads il 2014 passa 170 000 ‘boat people’» («Der Spiegel online» dals 20 d’avrigl 2015). Dentant na po’la betg adina retschaiver requirents che sa chattan gia en tschertas situaziuns criticas. Quai ha chapì noss tribunal administrativ federal: «Cun sia decisiun dals 31 da mars 2015 ha’l obligà la Svizra a giuditgar da cas en cas ils motivs che pudessan impedir in’expulsiun segund ‘Dublin III’ (…). Tals motivs famigliars u medicals pudessan pia incitar ad examinar dumondas d’asil tenor la procedura ordinaria» («Le Courrier» dals 4 da fanadur 2015, p. 4). Quai ha stimulà la regenza vadaisa, l’emprim da fanadur, d’empermetter ch’ils requirents segund «Dublin III» dastgian inoltrar ina dumonda d’asil en il chantun Vad avant ils 15 da settember. «La regenza ha plinavant precisà sia collavuraziun cun il Servetsch social internaziunal [a Genevra] per eruir las cundiziuns minimalas d’admissiun en Italia.» Quai munta ina victoria parziala per ils sis requirents, quatter da l’Eritrea e dus da l’Etiopia, e per lur protecturs svizzers che spetgan dapi mars en la baselgia Saint-Laurent da Losanna (129 902 olmas il 2012). Per cumparegliar: Tenor Amnesty International ha la Svizra il 2014 concedì l’asil a 6199 requirents e l’admissiun provisorica a 7924. „Eines Morgens wachst Du nicht mehr auf, die Vögel aber singen, wie sie gestern sangen. Nichts ändert diesen Tagesablauf. Nur Du bist fortgegangen. Du bist nun frei, und unsere Träume wünschen Dir Glück.“ J.W. Goethe Cumiau Nus stuein prender cumiau da miu car consort, nies carezau bab plein engaschi, nies frar, quinau, cusrin, padrin ed amitg Heinz Bleuler - Cadruvi naschius ils 27 da matg 1958 – morts ils 10 da fenadur 2015 Ti eis ius Tia via, il davos tut bufatg e da bass tochen che mintga pass ei daventaus pli e pli stentus e las forzas han bandunau Tei. Il temps cun Tei ei staus in bien temps – era en las grevas uras da Tia malsogna. Nus essan trests. Ti mauncas a nus: Tia dunna: Tes affons: FOTO S. ROTHMUND Todesanzeige Traurig nehmen wir Abschied von unserem lieben Arbeitskollegen und langjährigen Mitarbeiter Heinz Bleuler-Cadruvi 27. Mai 1958 bis 10. Juli 2015 Heinz Bleuler hat mehr als 20 Jahre in der Druckvorstufe unseres Unternehmens gearbeitet und dabei den tiefgreifenden Wandel in der Druckbranche miterlebt. Wir werden ihn, sein Wirken und sein freundliches Wesen in bester Erinnerung behalten. Seiner Familie sprechen wir unser tief empfundenes Beileid aus und wünschen ihr viel Trost und Kraft. Verleger und Unternehmensleitung der Somedia, Chur Geschäftsleitung Somedia Production AG, Chur Cristgina Cadruvi Bleuler Sandro Bleuler cun Angela Deflorin Bianca Bleuler cun Beni Richner Tes fargliuns, quinaus e quinadas cun famiglias: Ruth e Heinz Keller-Bleuler, Ottenbach Urs e Cathi Bleuler-Lüthi, Thalwil Markus e Trix Bleuler-Elmer, Thalwil Anna Maria e Marcel Deragisch-Cadruvi, Sedrun Olivia e Toni Cola-Cadruvi, Ruschein Gion Mathias e Cecilia Cadruvi-Montalta, Ruschein Ursulina e Giacun Plazi Cadruvi-Cadruvi, Ruschein Clara Cadruvi, Ruschein Tia figliola: Sonja Gantenbein Amitgs e parents Adressa da malencurada: Cristgina Cadruvi Bleuler, Via Crap Cavalè 1, 7154 Ruschein Nus prendein cumiau da Heinz venderdis, ils 17 da fenadur 2015 allas 14.00 uras en la baselgia da Ruschein. Suenter il survetsch divin da cumiau vegn l’urna purtada sin santeri. Enstagl da fluras sa tgi che vul seregurdar dallas suandontas instituziuns (cun la remarca „Heinz Bleuler“): Tecum GR, Begleitung Schwerkranker und Sterbender; IBAN CH74 0900 0000 9019 3992 8 UPLA, Unterstützungs-Projekte für Lateinamerika, 7154 Ruschein; IBAN CH54 8107 3000 0036 2920 2 16 A FIN Z MARDI, ILS 14 DA FANADU 2015 GLOSSA Ina Swatch pil papa esser integrala e survegnir ina dimensiun spirituala. La a nova ha fatg la curella degradaziun ecologica pil mund entuorn: Pa mondi peis a pèr cun la de pa Francestg, summus pon gradaziun sociala. Proteger tifex romanus, porta ina ils humans e proteger la na ura da bratsch dalla marca tira seigi la medema caussa. Swatch, funcziunala, inno Papa Francestg stenda ex vativa, creativa. Il model il plicit in artg denter scaffi pli bienmarcau cuosta la ziun e scaffider. Crer seigi cagna da 50 francs. Dil Ro ina buna premissa per spin ger Federer, divin sportiv drar nies planet. S’enclinar helvetic, sa mintga buoba davon quei ch’ei dau, en nagl dapi onns ch’el porta stagl da vuler dominar ei. ina Rolex. Cun ni senza Igl individi astgi buc esser diamants, gliez di la recla sia atgna ed unica referenza. ma buc. scriva papa Francestg en sia Sedeliberar da sesez fetschi davosa enziclica che porta il ins sensibels per la veta pre i a mi tgei ura che ti tetel «Laudato si» – ina re cara, quella digl ambient e portas, ed jeu ditgel a ferenza al famus Cant al su quella dil concarstgaun. ti tgei schani che ti eis.» Se legl da sogn Francestg d’As capescha che quei constat sisi. Quella brev che papa ni davon ni davos, e tona dina puspei serefere Francestg drezza «agl entir scha papa Francestg ton resta l’ura da bratsch in mund» tracta per inagada dils simbols ils pli virulents buc ils temas tradiziunals en sia enziclica al grond Francestg d’Assisi che luda da moda, da prestisch e da dalla morala catolica, mo beinstar. Omisdus, il papa bein damondas che pertuc va Diu aschi bein per frar sulegl sco per soramort ed il Federer, fan nolens vo can il surviver da nies pla lens cun lur uras reclama net, pia da nus tuts e tuttas. (quella davosa part lai ina ecologia funcziunala per per in product e per ina Il papa appellescha lien ad marca. Mo ch’il papa ha ordinari dalla vart). E tgisà ina spiritualitad ecologica nuot da quei, ferton che ch’ins savess resumar tenor sche la caussa cun la Swatch tschel selai pagar andanta dil papa e la Rolex dil Fe il motto: dameins ei dapli. derer fussen buc ina perfe mein siu splenghegiem. Dil Forsa stuess ins dir: da reminent: Savesses vus met meins fuss dapli. La novis tga illustraziun da quella ter avon papa Francestg sima brev dil papa ei in pla spiritualitad franciscana cun ina Rolex? Maldi che mesira la qualitad dalla doyer differenziau per ina schent! Ni buc? veta pli gigina, pli plauna e veta buca vid l’ura, mobein vid il temps. Finfatg, las pli attentiva. minutas dalla Swatch sut la a caussa cun la Swatch mongia dil papa ein ni pli dil papa ei pli significa uei han auters gia fatg cuortas ni pli pagadusas tiva che quei ch’ins pudess avon «apa Francestg, che quellas dalla Rolex vid tertgar. L’ura che ti portas mo che lez entretscha la canviala dil Federer. Da di effectiv enzatgei sur da aspects che auters mettan meins ei magari dapli. tiu stil da veta. E quel de dalla vart. L’ecologia duei DA CLAU LOMBRISER L D A L Q Annunzia da spariziun (pocha) Dapi gievgia, ils 18 da zercladur 2015 è Diego Giovanni Madone sparì a Cuira. L’um da 53 onns è dependent da la tgira da la Clinica Waldhaus. La davosa gia da ch’ins ha vis Diego Madone è stà ils 18 da zercladur a las 12.30 en la clinica. El è stà en tractament là sin basa voluntaria dapi la fin avrigl. Diego Madone è 173 cm grond e magher. El aveva chavels curts grischnairs ed ina barba da trais dis. Il di ch’el è sparì ha el pur tà chautschas da jeans blauas, in t shirt stgir, ina giacca verdoliva cun sdrimas nairas ed eventual main chalzers nairs da sport dad Asics. Observaziuns davart Diego Madone pon ins far al servetsch d’investigaziun da la polizia chan tunala (081 257 73 00) u tar in au ter servetsch da polizia. Diego Giovanni Madone ch’è sparì a Cuira MAD dapi mez zercladur. Chaud e stitg 27° 21° Landquart 28° 22° Glion 25° 19° 22° 17° 28° 22° 28° 22° 22° 17° 22° 17° Cuira Scuol Spligia Mesocco 22° 17° Tavau Arosa Zernez Tusaun 23° 18° La ruosna dil Signina (anr/abc) La ruosna da s. Mar tin ella greppa dallas Siat Dun schalas denter Flem ed Elm s’au da tier ils monuments da munta da internaziunala. Il territori s’au da tier la «TektonikArena Sardo na» egl inventari dalla Unesco. La ruosna da 19 meters el grep ei denton buc unica sil mund. En differentas cadeinas da cuolms dat ei «finiastras». Tras ina tala san ins mirar giu dil Péz Signina. Ins ha la vesta direct sigl uclaun da Signina e pli lunsch dalla Lumne zia viaden. La ruosna ei buca schi gronda sco quella da s. Martin, denton nuota meins interessanta cullas plattas ch’ein seformadas. NOVITADS WWW.RTR.CH Accident mortal a Ferrera Ina dunna dad 84 onns ed oriun da da l’Ollanda è morta glindesdi en l’Ospital chantunal a Cuira. La dunna era vegnida sut in töf. Quai ha communitgà la polizia chantunala. La dunna vuleva tra versar la via a Ferrera cura ch’in manischunz da töf ha survesì ella ed ella è vegnida sut il vehichel en. Cun grevas blessuras era ella ve gnida ospitalisada a Cuira. Smanatscha da bumba a Basilea A Basilea ha ina fatschenta re tschet ier ina smanatscha da bum ba. Curt avant las 11.00 ha la po lizia serrà las vias tranter il Barfüs serplatz ed il Bankverein. Tenor la procura publica da Basilea haja ina persuna telefonà enturn las 10.30 a la fatschenta ed annunzià ch’ina chargia explosiva saja ve gnida deponida. Quella vegnia ad explodir en ina mes’ura. Tranter 60 e 70 persunas èn vegnidas eva cuadas dal bajetg pertutgà. Er il traffic da tram en il center da la ci tad è stà interrut. Ils spezialists da la polizia han dentant chattà na gina materia explosiva en il bajetg uschia che la procura publica ha pudì abolir l’alarm da bumba. Requirents d’asil en implant militar a Cuira (cc) Pervia dal grond dumber da requirentas e requirents d’asil che vegnan assegnads da la confederaziun, èn ils centers collectivs dal chantun occupads fermamain. Per ch’i stetti an a disposiziun ils proxims mais avunda plazzas da collocaziun, avra il chantun danovamain il sta biliment militar da truppas per la protecziun civila a Cuira. Il stabi liment ha avrì ier sias portas. Dapi il matg da quest onn vegn registrà in augment extraor dinari da requirentas e requirents d’asil che vegnan assegnads da la confederaziun al chantun. I sa tracta da persunas da differents pajais cun ina gronda quota da protecziun, en spezial da l’Eritrea. Ina gronda part da questas persu nas vegn previsiblamain a restar pli ditg en Svizra, cunquai che fitg paucas dad ellas pon vegnir tra messas enavos en auters pajais eu ropeics sin fundament da la cun vegna existenta da Dublin. Per pudair garantir la capacitad d’ad missiun e da collocaziun en cas ch’il dumber da dumondas d’asil è constantamain aut u crescha, è il chantun Grischun sfurzà da collocar temporarmain las persu nas assegnadas en stabiliments da protecziun civila. Sco alloschi temporar adequat stat a disposiziun il stabiliment militar da truppas per la proteczi un civila Plankis en il plaun sut terran dal lavuratori da la Argo a la Emserstrasse a Cuira. Quest al loschi è gia stà en funcziun senza problems da l’october 2014 fin il mars 2015. Il stabiliment da pro tecziun civila ch’è en proprietad da la citad da Cuira na vegn dapi intgins onns betg pli utilisà dal militar. Per l’assistenza da las re quirentas e dals requirents d’asil èn cumpetentas las collavuraturas ed ils collavuraturs da l’uffizi da migraziun e da dretg civil. Suste gnids vegnan ellas ed els da com members da la protecziun civila. Cuntanschì il dumber giavischà L’AURA Situaziun generala: Aria pli chauda cuntanscha il Grischun. Quella aria procura per aura sta bila. Oz: En il Grischun dal nord ed en Surselva aura da bellezza e fitg chaud. La damaun temperatu 25° ras da 13 grads e durant il di 19° fin 30 grads. Cunfin da Mustér nulla grads sin 4500 m sur mar. En l’Engiadina ed en il sid bler sulegl cun temperaturas autas da 25 fin 33 grads. Prognosa: Damaun en il nord da noss chantun ed en Surselva su legl e temperaturas fin 31 grads. En l’Engiadina ed en il sid bellez za aura da stad cun temperaturas da 33 grads. Fitg stitg. FOTO A. BEELI 23° 16° 26° 20° San Murezzan Sta. Maria 26° 20° Poschiavo Il spectacul Oh Tavanasa tutga tar l’istorgia. Ils organisaturs fan ina bilantscha positiva. Sco quai che l’iniziant David Flepp ha ditg ha ja tut funcziunà sco quai ch’i era previs ed i n’haja dà nagins incaps. Il punct sin l’i saja lura anc la bell’aura stada. Surstà è David Flepp era da las bleras reacziuns positivas dals aspectaturs. A las set sairas da producziun han ins pu dì beneventar a DanisTavanasa passa 2000 aspectaturas ed aspec taturs. Quai è era stà necessari. Ils organisaturs han numnadamain calculà en lur budget da 300 000 francs cun las entradas da la ven dita da 2000 bigliets. Era sch’il quint na saja anc betg fatg, mane gia David Flepp ch’i dettia in quint equilibrà. Per ch’i stettian a disposiziun ils proxims mais avunda plazzas da collocaziun avra il chantun danovamain il stabiliment militar da truppas per la protecziun civila a Cuira. FOTO Y. BÜRKLI Lingia d’electricitad da 60 000 volts ha piglià fieu Sonda saira ha ina lingia d’elec tricitad da 60 000 volts piglià fieu en in chanal da betun sur la citad da Cuira. Quai ha la poli zia da Cuira communitgà. Pliras persunas avevan udì in schlop e vesì fim sin ina via da guaud sur Cuira. Ils pumpiers han spert gì il fieu sut controlla. Il donn cha schunà vi da la lingia d’electrici tad e dal chanal da betun è con siderabel.
Documenti analoghi
La Quotidiana, 5.9.2016 - Chasa Editura Rumantscha
Cuera tradiu ch’ella havessi buca sminau
ch’il lungatg romontsch seigi aunc aschi
presents a Cuera. Ella ha getg quei en
connex cugl artist romontsch Luis Coray,
oriunds da Laax e domiciliaus ella ...