Linke
Transcript
Linke
socialuri demokratiis kursi 1 tobias gomberti da sxvebi socialuri demokratiis safuZvlebi ISBN 978-9941-0-3792-4 gamomcemeli: fridrix ebertis fondi Tbilisi publikacia ar gamoxatavs fridrix ebertis fondis mosazrebas. pasuxismgebloba statiebis Sinaarsze ekisrebaT avtorebs. socialuri demokratiis kursi 1 tobias gomberti da sxvebi socialuri demokratiis safuZvlebi Sinaarsi 4 1. ra aris socialuri demokratia? 6 2. sabaziso Rirebulebebi 9 winasityvaoba 4.2. libertarizmi Tu... socialuri demokratia 93 4.3. eqskursi: sabaziso Rirebulebebis, ZiriTadi uflebebisa da instrumentebis triada 97 2.1. Tavisufleba 11 4.4. pozitiuri Tu negatiuri Tavisuflebebi uflebebi 102 2.2. Tanasworoba/samarTlianoba 19 4.5. saxelmwifos samoqmedo valdebulebebi 2.3. solidaroba 37 2.4. raze saubroben sxvebi? 105 107 40 5.1. aSS 108 2.5. sabaziso Rirebulebebi praqtikaSi 43 5.2. didi britaneTi 115 3. sazogadoebrivi modelebis Sedareba 59 5.3. germania 123 3.1. sabazro kapitalizmi da demokratia 62 5.4. iaponia 131 3.2. liberaluri poziciebi 67 5.5. SvedeTi 138 3.3. konservatiuli poziciebi 70 6. daskvna 146 3.4. socialuri demokratia da demokratiuli socializmi 72 bibliografia 149 saWiro literatura 154 avtorebis Sesaxeb 159 4. Tomas maieris socialuri demokratiis Teoria 86 4.1. aTvlis wertili 89 5. nacionaluri modelebi winasityvaoba politikas mkafio orientirebi sWirdeba. mxolod is, visac garkveviT SeuZlia Camoayalibos dasaxuli miznebi, moaxerxebs maT miRwevas da am miznebis mxardaWerasac moipovebs. amitom am wignSi gvsurs ganvixiloT is, Tu ras warmoadgens socialuri demokratia 21-e saukuneSi, ra faseulobebi udevs mas safuZvlad, ra miznebi aqvs da rogor SeiZleba maTi praqtikaSi ganxorcieleba. cxadia, rom socialuri demokratia ar gaxlavT uryevi, erTxel da samudamod gaqvavebuli konstruqcia. is mudmivad saxecvlilebas ganicdis da demokratiuli brZolis Sedegad miiRweva. amitom am krebulSi mza pasuxebs ar gTavazobT, erTobliv msjelobaSi monawileobisTvis giwvevT. mocemuli wigni, pirvel rigSi, socialuri demokratiis akademiis saswavlo programebisTvis aris gankuTvnili da gamoiyeneba, rogorc mniSvnelovani saxelmZRvanelo masala, Tumca is maTac daainteresebs, visac surs gaecnos socialuri demokratiis problematikas da aqtiurad Caebas misi ganxilvis procesSi. dasawyisSi naSromi gTavazobT sxvadasxva midgomas socialuri demokratiis mimarT, romelic iseT sabaziso Rirebulebebs efuZneba, rogorebicaa Tavisufleba, samarTlianoba da solidaroba. Semdgom ganixileba socialur demokratiasa da sxva politikur mimdinareobebs Soris arsebuli gansxvavebebi. Tomas maieris socialuri demokratiis Teoriis safuZvelze avtorebi xuTi qveynis socialuri demokratiis praqtikul gamocdilebas ganmartaven. droSi gamocema. madlobas movaxsenebT maT, aseve proeqtis monawile yvela sxva avtors saucxoo TanamSromlobisTvis. socialuri demokratiis akademiis simbolo kompasia. akademiis bazaze fridrix ebertis fondi iZleva SesaZleblobas, ganxilul iqnes sxvadasxva Tvalsazrisi da gairkves orientirebi. moxaruli viqnebiT, Tu Cveni naSromi xels SegiwyobT sakuTari politikuri gzis gansazRvraSi. socialuri demokratiis sicocxlisunarianobas swored is ganapirobebs, rom igi moqalaqeTa mudmivi interesisa da miswrafebis sagania. kristian kreli direqtori socialuri demokratiis akademia iulia bleziusi proeqtis xelmZRvaneli „socialuri demokratiis kursi” naSromi „socialuri demokratiis safuZvlebi” saxelmZRvaneloTa seriis pirveli nawilia. wignebis gamocema socialuri demokratiis akademiis sxva saswavlo kursebisTvisac aris dagegmili. gvsurs guliTadi madloba gadavuxadoT tobias gombertsa da martin timpes. wignis udidesi nawili tobias gombertma Seadgina, xolo ramdenime Tavis daweraSi mas martin timpe daexmara. maTve iTaves mocemuli wignis redaqtireba, raSic orivem gansakuTrebuli codna da gamocdileba gamoavlina. mxolod Tavdauzogavi SromiTa da mondomebiT gaxda SesaZlebeli krebulis aseT mokle 4 5 1. ra aris socialuri demokratia? ra aris socialuri demokratia? oTxi pasuxi „socialuri demokratia – nuTu es cneba TavisTavad gasagebi ar aris? cneba, romelic gulisxmobs, rom demokratia sazogadoebis yvela wevrisTvis xelmisawvdomia da socialurad dabalansebuli. nuTu es cxadi ar aris?”, – ambobs zogierTi. „socialuri demokratia – es xom ukve ganvaxorcieleT germaniaSi? es socialuri sabazro ekonomika, e. w. germanuli modeli ar aris?„, – kiTxuloben sxvebi. „socialuri demokratia germaniis social-demokratiul partias niSnavs da es mxolod social-demokratebis saqmea, anu, es maTi Teoriaa”, – fiqrobs mesame. „socialuri demokratia – da ratom ara demokratiuli socializmi? es xom ufro miRebuli cnebaa?”, – aseT kiTxvas svams meoTxe. vin aris marTali? cnebis gansazRvrisas aman SesaZloa gaugebrobamde migviyvanos – bolos da bolos, vin aris marTali? es terminologiuri kamaTi babilonis godlis Senebas hgavs - sakmaod damRlelia da naklebad Sedegianic. pirvel rigSi, saerTo enaze unda SevTanxmdeT, rac sxvadasxva Tvalsazrisis garkvevasa da ganmartebas gagviadvilebs. sanam gansxvavebul mimarTulebebze vikamaTebT, sjobs Tavdapirvelad saerTo aTvlis wertili vipovoT. socialur demokratiaze dasmuli oTxi kiTxva migvaniSnebs, rom oTxive mxare socialuri demokratiis mniSvnelovan aspeqtebs exeba. zogierTi maTgani saubrobs mis safuZvlebsa Tu winapirobebze, aseve imaze, ras unda velodoT an ra aris mosalodneli socialuri demokratiisgan. meoTxe interesdeba, rogori iqneba Sedegi, Tuki ar gaiTvaliswinebs cnebis ukve damkvidrebul ganmartebas. anu, kiTxva exeba socialuri demokratiis arsisa da sxva koncefciebisgan gansxvavebis dadgenas. ase rom, Tu vinmes „socialur demokratiaze” saubari surs, jer unda ganmartos, ras gulisxmobs konkretulad da vin aris misi adresati. socialuri demokratia ar gaxlavT erTmniSvnelovani cneba – is mravalwaxnagovania da gansxvavebuli RirebulebiTi warmodgenebi ukavSirdeba. es cneba socialuri muxtis mqonea, vinaidan is zemoqmedebs sazogadoebaze da sxvadasxva interesTa jgufi iTvaliswinebs an uaryofs mas. ganmarteba aucilebelia warmodgenili oTxi kiTxva migvaniSnebs, rom cnebis gamoyenebamde saWiroa misi mkafiod gansazRvra da masTan dakavSirebuli socialuri ganwyobebis codna. Teoriul diskusiebSi „socialuri demokratiis” cnebis gansazRvreba sxvadasxvagvaria – misi erTiani da yvelasTvis savaldebulo ganmarteba ar arsebobs. „socialuri demokratiis” mecnieruli definiciebi da mainc, sad mivyavarT am gansxvavebul definiciebs? Tu samecniero diskusiaSi CavebmebiT, terminologiuri safuZvlebi da maTi ganmartebebi unda SevadaroT, aseve SevamowmoT, ra argumentebi arsebobs cnebis ama Tu im gansazRvrebisTvis. aqve unda moxdes arsebuli empiriuli Sedegebis Sedareba da imis garkveva, arsebobs Tu ara definiciebSi garkveuli winaaRmdegobebi, aris Tu ara empiriul monacemebSi Seusabamoba da sworad ganimarteba Tu ara wyaroebi. mecnieruli TvalsazrisiT, yvela es kiTxva Zalze mniSvnelovania. adamianebs, romlebic samecniero kvlevebiT profesiulad ar arian dakavebuli da mxolod sazogadoebriv-politikur aqtivobas avlenen (Tavisufal dros), arsebuli Teoriebis safuZvliani SeswavlisTvis sakmarisi dro ar rCebaT. rogor unda vimoqmedoT, rom mecnieruli definiciebi da Teoriuli safuZvlebi daviwyebas ar mieces? praqtikuli midgoma sxvebi svamen kiTxvas, Tu risi miRweva moxerxda, anu, arsebuli sazogadoebis empiriul Sefasebas axdenen. mesames ainteresebs, Tu vin SeiZleba CaiTvalos socialuri demokratiis Sesaxeb sazogadoebrivi warmodgenebis matareblad. es kiTxvac sruliad gamarTlebulia. 6 7 sxvadasxva midgoma Cven gvsurs sxvadasxva midgoma SemogTavazoT, xolo romelia maT Soris ufro damajerebeli, es mkiTxvelisTvis migvindvia. aRniSnuli sakiTxebidan ikveTeba Semdegi aspeqtebi: metwilad normatiuli, anu, socialuri demokratiis principebsa da sabaziso Rirebulebebze dafuZnebuli, Teoriuli, romelSic saubaria socialuri demokratiis Teoriaze, da empiriuli, romelic detalurad ganixilavs sxvadasxva qveyanaSi socialuri demokratiis ganxorcielebis magaliTebs. naSromis sxvadasxva TavSi aRniSnul sam dones mimovixilavT. Teoriuli done: Tomas maieri, socialuri demokratiis Teoria normatiuli done, pirvel rigSi, momdevno or TavSi (me-2 da me-3 Tavebi) aisaxeba. maTSi ufro detalurad ganvixilavT sabaziso Rirebulebebs, kerZod, Tavisuflebas, samarTlianobasa da solidarobas, aseve sakiTxs, Tu rogor realizdebian isini gansxvavebul sazogadoebriv modelebSi (liberalizmis, konservatizmisa da socializmis/socialuri demokratiis konteqstSi). Teoriuli done warmodgenilia me-4 TavSi, romelSic asaxulia Tomas maieris socialuri demokratiis Teoriis ZiriTadi debulebebi. arCevani maieris Teoriaze SevaCereT, radgan is, Cveni azriT, zedmiwevniT srulyofili da Tanamimdevruli naSromia, romelic, amasTanave, sxvadasxva dones aerTianebs. me-5 Tavi empiriul doneze msjelobs da sxvadasxva qveynis magaliTebs gvTavazobs. isic Tomas maieris Teorias efuZneba. iseve, rogorc mis wignSi „socialuri demokratiis praqtika”, aqac xazgasmulia is garemoeba, rom socialuri demokratiis ganxorcieleba sxvadasxva saSualebiTa da sxvadasxvagvari warmatebiTaa SesaZlebeli. 2. sabaziso Rirebulebebi „Tavisufleba! Tanasworoba! Zmoba!” – es safrangeTis revoluciis lozungi gaxldaT. da dResac demokratiuli partiebi mniSvnelovanwilad am sabaziso Rirebulebebis erTgulni arian. mocemuli Rirebulebebi burJuaziuli epoqis wiaRSi iSva, maTi „triumfuli svla” msoflios masStabiT ki ara ugvianes me-20 saukunis Sua wlebidan daiwyo. maT safuZvelze Camoyalibda ZiriTadi moTxovnebi saxelmwifoebisa da sazogadoebebis mimarT. Tavisufleba! yovelive es asaxulia gaerTianebuli erebis organizaciis samarTlebriv dokumentebSi.1966 wels gaerTianebuli erebis organizaciam adamianis uflebebis Sesaxeb ori paqti miiRo, romlebiTac ZiriTadi samoqalaqo, politikuri, ekonomikuri, socialuri da kulturuli uflebebi sayovelTao gaxda, vinaidan msoflios qveynebis absoluturma umravlesobam moaxdina maTi ratificireba. ZiriTadi uflebebi unda uzrunvelyofdes sabaziso Rirebulebebis samarTlebrivi moTxovnebis saxiT Camoyalibebas. gaerTianebuli Tanasworoba! Zmoba! erebis organizaciis adamianis uflebebis Sesaxeb paqtebi, rogorc safuZveli amave dros, unda aRiniSnos, rom msoflio Tanamegobrobis mier dadgenili ZiriTadi uflebebi bevr qveyanaSi daucveli rCeba. adamianis uflebebi uxeSad irRveva im saxelmwifoebSic, romlebmac xsenebul paqtebs moaweres xeli. amdenad, bevr sazogadoebaSi adamianis ZiriTadi uflebebi ar aris uzrunvelyofili da, Sesabamisad, ver xerxdeba sabaziso Rirebulebebis realizeba. es aRar gaxlavT Teoriuli sakiTxi, es calkeul qveyanasa da regionSi sxvadasxva sazogadoebrivi jgufis urTierTgagebisa da ZalTa Tanafardobis sakiTxia. sabaziso Rirebulebebi da ZiriTadi uflebebi miuxedavad amisa, sabaziso Rirebulebebi da maTi ZiriTadi uflebebis saxiT uzrunvelyofa politikuri kursis Sefasebis mniSvnelovani kriteriumi da orientiria; amitom ama Tu im qveynis politikuri ganviTarebis mimarTulebis analizi swored am sakiTxiT iwyeba. sabaziso Rirebulebebi da politikis ZiriTadi kursi germaniaSi 2007 wels gansakuTrebulad farTod ganixileboda. orive msxvilma saxalxo partiam, social-demokratiulma partiam da qristian-demokratiulma kavSirma, SeimuSava da daamtkica axali partiuli programebi, romlebSic sxva sakiTxebTan erTad ganxilulia Tana- 8 9 medrove etapze sabaziso politikuri Rirebulebebis ganmartebisa da realizebis sakiTxi. sabaziso Rirebulebebi da ZiriTadi uflebebi, normatiul doneze socialuri demokratiac sabaziso Rirebulebebsa da ZiriTad uflebebzea orientirebuli. maTi normatiuli statusi da praqtikuli ganxorcieleba politikis sakvanZo sakiTxia, erTgvari politikuri kompasi. rogorc politikuri kompasi me-18 saukunis ganmanaTleblobis epoqidan moyolebuli, sabaziso Rirebulebebis definicia mudmivad saxecvlilebas ganicdida. icvleboda aseve am RirebulebaTa urTierTdamokidebuleba. dRes ZiriTadad saubaria sam sabaziso Rirebulebaze – Tavisuflebaze, Tanasworobaze/samarTlianobasa da solidarobaze. 2.1. Tavisufleba Tavisufleba sabaziso Rirebulebaa, romelsac politikuri procesis yvela monawile mTlianad iziarebs. mas kavSiri aqvs ganmanaTleblur azrovnebasTan da burJuaziuli epoqis dasawyisTan. iseTi filosofosebi, rogorebic arian jon loki, Jan Jak ruso, imanuel kanti, karl marqsi, aseve kritikuli Teoriis warmomadgenlebi sxvadasxva istoriul droSi msjelobdnen da werdnen Tavisuflebis realizebis SesaZleblobebze. „Tavisuflebis” saTaveebi Tavisuflebis Sesaxeb diskusias, zogadad, sami ZiriTadi kiTxva axlda Tan: rogor unda ganimartos Tavisufleba? rogor SeiZleba Tavisuflebis realizeba an garantireba sazogadoebaSi? sad aris Tavisuflebis zRvari sazogadoebaSi? „ „Tavisuflebis” cnebis gansazRvrisTvis, pirvel rigSi, ingliseli folosofosis, jon lokis, definicias moiSvelieben xolme: rogor ganimarteba „Tavisufleba”? – magaliTi „adamianis bunebiTi Tavisufleba imaSi mdgomareobs, rom igi ar emorCileba aranair amqveyniur upirates Zalas an adamianis nebasa Tu sakanonmdeblo Zalauflebas da saxelmZRvanelod mxolod bunebis kanons aRiarebs. adamianis Tavisufleba sazogadoebaSi gaxlavT is, rom ar daemorCilos sxva sakanonmdeblo Zalauflebas, garda imisa, romelic sazogadoebrivi TanxmobiT miiRweva, da ar daemorCilos raime nebas an ar SeizRudos raime kanoniT, garda imisa, romelsac kanonmdebeli misTvis gamocxadebuli ndobis farglebSi miiRebs” (Locke, 1977, gv. 213-214) lokis swavlebiT, asxvaveben Tavisuflebis. sam ganzomilebas: Tavisufleba sakuTari pirovnebis mimarT, Tavisufleba sakuTari azrebisa da grZnobebis mimarT da im nivTebis gankargvis Tavisufleba, romlebsac adamiani kanonierad flobs. Tavisuflebis es sami ganzomileba asaxulia uamrav konstituciasa da adamianis ZiriTadi uflebebis CamonaTvalSi. mravali Teoria jon lokis Tavisuflebis definicias efuZneba da mis interpretacias axdens. 10 11 Tavisufleba, rogorc bunebiTi ufleba rogor SeiZleba Tavisuflebis garantireba da realizeba sazogadoebaSi? loki amodis iqidan, romm aRniSnuli Tavisuflebebi i yovel adamians bunebisgann eniWeba, anu, isini sazogadoe-baSi ki ar warmoSobilan, ara-med „dasabamidan” arseboben. Tumca aRniSnuli „bunebiTii uf le be bi” sa zo ga do e baSi i saxecvlilebas ganicdis. isi-ni yalibdebian moTxovnebiss saxiT, romlebsac Semdgomm yoveli adamiani sazogadoe-bas uyenebs. jon loki (1632–1704) – liberalizmis erT-erTi pirveli da TvalsaCino warmomadgeneli. lokma ganaviTara empirizmi, romlis mixedviT, adamianebi gamocdilebis safuZvelze swavloben. am moZRvrebis Tanaxmad, sxvadasxva gamocdilebis Sedareba Teoriuli azrovnebis amosavali wertilia. 1690 wels jon lokma gamoaqveyna saxelmwifo marTvis ori traqtati, romlebSic man inglisis monarqiis Teoriuli safuZvlebi eWvqveS daayena da Tavisufal nebaze dafuZnebuli sazogadoebrivi wyobis koncefcia warmoadgina. misi ZiriTadi mosazrebis Tanaxmad, sazogadoebaSi sakuTari pirovnebis gankargvis Tavisufleba yalibdeba, rogorc sakuTar pirovnebaze sakuTrebis ufleba, xolo azrisa da grZnobis Tavisuflebis uzrunvelyofa xdeba gadawyvetilebebis miRebasa da politikuri Zalauflebis ganxorcielebaSi adamianis monawileobiT. rac Seexeba kanonierad mopovebuli sagnis gankargvas, amisTvis saWiroa nebismieri adamianisTvis xelmisawvdomi, Tavisufali bazris arseboba. amgvarad, sazogadoeba ubralod ki ar inarCunebs bunebiT Tavisuflebebs, aramed axdens maT realizebas sazogadoebrivi normebis farglebSi. Tavisufleba lokis argumentaciis arsi i da sxvadasxva filosofiurii variacia dRemde aqtualuria da Tavisuflebis, rogorc sabaziso Rirebulebis, ganmartebisas mas kvlav iSvelieben. loki miCneulia liberalizmis erT-erT udides moazrovned. sakuTari pirovnebis gankargvis Tavisufleba bunebriv mdgomareobaSi bunebrivi Tanasworoba da Tanabari Tavisufleba kanonierad mopovebuli sagnebis gankargvis Tavisufleba sagnis qonis ufleba SromiT moipoveba kamaTis SemTxvevaSi: gansazRvravs Zlieris ufleba demokratiuli gziT miRweuli sazogadoebrivi SeTanxmeba ZiriTadi uflebebi transformirdeba sazogadoebaSi da sazogadoebis meSveobiT sazogadoebaSi 12 mocemulia bunebiT SeiZleba Seilaxos sxvebis mier aRniSnuli definiciis popularobis miuxedavad, ar unda dagvaviwydes, rom saqme gvaqvs istoriul teqstTan, romlis gageba misi warmoSobis konteqstis gauTvaliswineblad ar aris marTebuli da misi ubralod gadmotana Tanamedrove droSi SeuZlebelia. es aSkara xdeba, Tu vupasuxebT kiTxvas – rogor aris SesaZlebeli sazogadoebaSi Tavisuflebis garantireba an realizeba. istoriuli diskusiis konteqstSi mniSvnelovania, rom loki (da Semdgom ganmanaTleblobis epoqis bevri sxva filosofosi) ewinaaRmdegeba mosazrebas, romlis Tanaxmad, uamravi araTavisufali adamianis arseboba bunebrivi uTanasworobiTaa ganpirobebuli. absolutistur sazogadoebaSi, sadac monarqebi sakuTar Zalauflebas RvTaebriv warmomavlobas miawerdnen, bunebrivi Tanasworobisa da misgan gamomdinare Tanabari Tavisuflebis qadageba revoluciuri movlena iyo. Tumca loki ar kmayofildeba bunebisgan miniWebuli Tanabari TavisuflebiT da cdilobs sazogadoebrivi SeTanxmebis gziT danergos sazogadoebaSi bunebiTi Tavisufleba. mocemulia bunebiT azrisa da grZnobis Tavisufleba Tavisufleba, rogorc “pirovnebaze sakuTrebis ufleba”, daculia sazogadoebis mier “azrisa da grZnobis” Tavisufleba realizdeba sazogadoebis mier politikuri avtonomiisa da demokratiuli uflebebis saSualebiT ekonomikuri avtonomia SesaZlebelia yvela adamianisTvis sur. 1. jon lokis Tavisuflebis cneba 13 jon lokis Tavisuflebis cnebis kritika rusos mxridan lokis Teoria Tavisufle-bis realizebis sakiTxSi i kritikis qarcecxlSi jer r kidev me-18 saukuneSi gaex-via. misi umniSvnelovanesii oponenti albaT Jan Jak k ruso gaxldaT, romelic c edaveboda an avrcobda miss Teorias oTx ZiriTad pun-qtSi: Jan Jak ruso (1712–1778) – erT-erTi filosofosi, romlis Teoriulma naSromebma safuZveli moumzada safrangeTis revolucias. rusom SeimuSava fundamenturi traqtati sazogadoebaSi arsebuli uTanasworobis ganviTarebis Sesaxeb, romelSic mocemulia misi rogorc filosofiuri, ise istoriul-empiriuli midgomebi. sxva mniSvnelovan naSromebSi ganxilulia, erTi mxriv, demokratiuli saxelmwifos Teoria da, meore mxriv, aRzrdis problemebi. 1. kargi sazogadoebrivi SeTanxmebis miRweva SesaZlebelia mxolod im pirobiT, Tu sazogadoebis Seqmnis procesSi yvela adamiani daTmobs Tavis bunebiT uflebebs da sanacvlod samoqalaqo uflebebs miiRebs. 2. Tanamedrove, burJuaziul-monarqiuli sazogadoebis sazogadoebrivi SeTanxmeba ar aris kargi sazogadoebrivi SeTanxmeba. 3. Tavisuflebis saimedod realizeba mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba, Tu kanonebis Sesaxeb gadawyvetilebebi sazogadoebis yvela wevris mier miiReba. mxolod maSin daemorCileba yoveli adamiani sakuTar nebas, rac imas niSnavs, rom is Tavisufali gaxdeba. 4. rusosTvis „Tavisufleba” ganviTarebis ideasTanaa dakavSirebuli: is yovel adamianSi xedavs „unarebis ganviTarebis unars” („perfectibilité”) (Benner/Brüggen, 1996, gv. 24). es „unarebi” ar aris winaswar gansazRvruli mocemuloba, isini swavlisa da sazogadoebaSi cxovrebis procesSi viTardebian. ideali: Tavisufali da Tanaswori adamianebis erToba 14 SesaZloa kritikis pirvelma punqtma gagaocoT: ratom unda daTmos adamianma yvela Tavisi bunebiTi ufleba, raTa Semdgom daibrunos isini sazogadoebisgan? xom ar uRebs es kars tiranias? rusos am moTxovnis radikalizmi bevrSi gancvifrebas iwvevs. is am ukidures formulirebas imis xazgasasmelad irCevs, rom sazogadoebaSi Tavisufleba mxolod im SemTxvevaSi miiRweva, Tu masSi aRar iqneba e. w. Tbili adgilebi da samflobeloebi da, Sesabamisad, ar iqneba socialuri uTanasworoba. idealad mas Tavisufali da Tanaswori adamianebis erToba miaCnia. ruso, pirvel rigSi, sazogadoebaSi arsebuli realuri TavisuflebiT interesdeba. is ganixilavs Tanamedrove sazogadoebas da askvnis, rom gamocxadebuli Tavisufleba mxolod mdidrebisTvisaa xelmisawvdomi. amis xazgasasmelad mas mohyavs erT-erTi mdidris sityvebi, romelic Raribebs sazogadoebrivi SeTanxmebisken mouwodebs da calmxriv Tavisuflebas hpirdeba: Tavisufleba mxolod mdidrebisTvis? „modi gaverTiandeT, – mimarTa man maT (Raribebs. – avtoris SeniSvna), – raTa davicvaT sustebi Cagvrisgan, SevakavoT pativmoyvareebi da uzrunvelvyoT qoneba maTTvis, visac is ekuTvnis: modi SevimuSaoT samarTlianobisa da mSvidobis debulebebi, romelTa dacvis valdebuleba yvelas daekisreba, romlebic miukerZoebeli iqneba da erTgvarad gamoasworebs bedis ukuRmarTobas, vinaidan erTnair urTierTvaldebulebebs daakisrebs Zalauflebis mqone da sust adamianebs. erTi sityviT, imis magivrad, rom Cveni Zalebi sakuTari Tavis winaaRmdeg mivmarToT, modi gavaerTianoT isini erT, umaRles ZalauflebaSi.„ (Rousseau, 1997, gv. 215-217) Tavisufleba, rusos sityvebiT rom vTqvaT, SeiZleba gamoviyenoT, rogorc erTgvari „dazavebis SeTanxmeba”. amitom gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces imas, Tu ramdenad realizebulia dapirebuli Tavisufleba sazogadoebis yvela wevrisTvis. rusos kritikis mesame punqti Seicavs Tavisuflebis sxva mniSvnelovan aspeqts – mis damokidebulebas ZalauflebasTan. Tu lokis (da manamde kidev ufro metad tomas hobzis) TvalsazrisiT, xalxi unda axdendes kanonmdeblobis legitimacias da ara aucileblad mis, realizebas, rusos pozicia radikalurad demokratiulia. misi argumentaciiT, adamiani mxolod maSin aris Tavisufali, anu, sakuTari politikuri nebis garda arafers emorCileba, Tu eqvemdebareba im kanonebs, romelTa miRebaSic Tavad monawileobda. Tavisuflebisa Tavisi kritikis meoTxe punqtSi ruso mniSvnelovnad ganavrcobs Tavisuflebis lokiseul cnebas: misi azriT, adamianis Tavisufleba gamomdinareobs iqidan, rom mas bunebisgan eniWeba ara ubralod „unarebi”, aramed am unarebis ganviTarebis unari (Sdr. Benner/Brüggen, 1996, gv. 24). amdenad, demokratiuli sazogadoebis mTavari amocanaa adamianis ganviTareba da misi individualobis gamovlenis xelSewyoba. „unarebis da Zalauflebis Tanafardoba ganviTarebis unari” 15 sad aris Tavisuflebis zRvari sazogadoebaSi? ori pasuxi sakiTxi, Tu sadamde vrceldeba Tavisufleba (individis Tavisufleba sazogadoebis, aseve saxelmwifos mimarT), dRemde sakamaToa. iqneba es satelefono saubrebis mosmenis problema Tu sagangebo SemTxvevaSi Tavdacvis ministris brZaneba samgzavro TviTmfrinavis Camogdebis Sesaxeb – sxva mraval kiTxvasTan erTad es gaxlavT Tavisuflebis zRvris Taobaze sazogadoebrivi diskusiis sagani. dRemde Tavisuflebis zRvris gansazRvrisas or filosofiur mosazrebas iSvelieben: „erTi SexedviT, demokratiis pirobebSi xalxs yvelafris keTeba SeuZlia, rasac moisurvebs. magram politikuri Tavisufleba sulac ar niSnavs, akeTo is, rac ginda. saxelmwifoSi, anu, sazogadoebaSi, sadac kanonebi arsebobs, Tavisufleba aris ufleba, akeTo is, risi keTebis uflebac gaqvs, da ar iyo iZulebuli, akeTo is, rac gekrZaleba. unda gaiazro, ra aris damoukidebloba da ra – Tavisufleba. Tavisufleba gaxlavT ufleba, akeTo yovelive is, rac kanoniT daSvebulia. Tu moqalaqe akeTebs imas, rac kanoniT ekrZaleba, maSin mas aRar hqonia Tavisufleba, vinaidan sxvebsac SeeZlebaT imaves keTeba.” (Montesquieu, 1992, gv. 212-213) „amdenad, arsebobs erTaderTi kategoriuli imperativi, kerZod: moiqeci mxolod im maqsimas mixedviT, romelsac isurvebdi, rom sayovelTao kanoni gamxdariyo.” (Kant, 1995, gv. 51) monteskie Sarl lui de monteskie (1689– 1755) – samarTalmcodne da filosofosi-moralisti. saxeli gaiTqva, pirvel rigSi, traqtatiT „kanonTasulis Sesaxeb” (1748). is moiTxovda konstituciur monarqias da xelisuflebis gadanawilebas (sakanonmdeblo, aRmasrulebel da sasamarTlo xelisuflebebze). monteskies mixedviT, Tavisuflebis zRvari aris kanonis dacvis valdebuleba, romelic efuZneba uflebas – misi dacva yvela sxva moqalaqesac moeTxovos. kanti Tavisuflebis kidev ufro farTo formulirebas gvTavazobs da axal safexurze ahyavs is, vinaidan Tavisuflebis SezRudvas ufro abstraqtulad aRiqvams: nebismieri qmedeba imis mixedviT unda Sefasdes, Tu ramdenadaa SesaZlebeli misi, rogorc sayovelTao kanonis, gamoyeneba. formulirebis amgvari gafarToeba gulisxmobs ara marto kanonis dacvis, aramed aseve kanonis farglebSi TavisuflebiT sargeblobis sakiTxs. Tvali SevavloT martiv magaliTs: vTqvaT, ar ikrZaleba didgabaritebiani, maRali gamavlobis avtomanqanis moxmareba, romelic bevr sawvavs saWiroebs da, amdenad, sazianoa garemosTvis. Tu amas erTiani, sayovelTao kanonis saxes mivcemT, seriozul ekologiur problemas miviRebT. k tis mixedviT, Tavisufkan lebis zRvari moraliT ganil ssazRvreba, xolo individis Tavisuflebis zRvruli niST nnuli saerTo keTildReobaa. Tumca calkeuli pirovnebis T Tavisuflebis zRvari ar aris T ssakmarisi mTeli sazogadoebis Tavisuflebis zRvris dadgenisTvis. kerZod, aq saud baria ara marto imaze, rom b safuZvlebi” (1796/97). aar daiSvas individis Tavissuflebis SezRudva an masSi Careva, aramed imazedac, rom Tavisuflebis sazRvrebi gafarTovdes maTTvis, visi Tavisuflebac izRudeba. sazogadoebis farglebSi es im SemTxvevaSi miiRweva, Tu yvela adamiani Tanabari TavisuflebiT sargeblobs. germaniis social-demokratiuli partiis hamburgis programaSi vkiTxulobT: „yoveli adamiani mowodebulia Tavisuflebisken da aqvs unari, iyos Tavisufali. SeuZlia Tu ara mas, icxovros am mowodebis Sesabamisad, sazogadoeba gansazRvravs.” imanuel kanti (1724–1804) – dRemde erT-erTi yvelaze gavleniani germaneli filosofosi ganmanaTleblobis epoqisa. mis naSromebSi ganxilulia praqtikulad yvela imdroindeli filosofiuri sfero. ZiriTadi naSromebi: „wminda gonebis kritika” (1781), „praqtikuli gonebis kritika” (1788), „msjelobis unaris kritika” (1790), „sayovelTao mSvidobisaken” (1795), „moralis metafizikis Tavisuflebis zRvari ganpirobebulia moraliT da dakavSirebulia saerTo keTildReobasTan uaxles TeoriebSi – magaliTad, nobelis premiis laureatis, indoeli amartia senis, koncefciaSi – saubaria „TviTrealizaciis SesaZleblobebze”. es gulisxmobs sazogadoebriv cxovrebaSi aqtiur monawileobas, romelic sakmaod scildeba fiskalur Tanasworobas.1 1 16 kanti germaniis federaluri mTavrobis pirvel or moxsenebaSi siRaribisa da simdidris Sesaxeb gamoiyeneba siRaribis donis ara mxolod sakuTriv materialuri indikatori, aramed masSi gaTvaliswinebulia socialuri inkluziisa da eqskluziis maCvenebelic. 17 Tavisufleba da socialuri demokratia Tu Tavisuflebis Sesaxeb warmoebul diskusiebs gaviTvaliswinebT, SeiZleba socialuri demokratiis mimarT Semdegi moTxovnebi CamovayaliboT: moTxovnebi socialuri demokratiis mimarT, romlebic Tavisuflebis Sesaxeb warmoebul diskusiebSi gamoikveTa: • pirovnebis Tavisufleba, iseve, rogorc sazogadoebriv cxovrebaSi da mis gadawyvetilebebSi aqtiuri monawileoba, mTlianobaSi, uzrunvelyofili da garantirebuli unda iyos. „Tavisufleba” gsdp-is hamburgis programaSi: „Tavisufleba niSnavs, iyo sakuTari cxovrebis Semoqmedi. yoveli adamiani mowodebulia Tavisuflebisken da aqvs unari, iyos Tavisufali. SeuZlia Tu ara mas, icxovros am mowodebis Sesabamisad, sazogadoeba gansazRvravs. is unda iyos Tavisufali damamcirebeli damokidebulebisgan, gaWirvebisa da SiSisgan,;mas unda hqondes SesaZlebloba, ganaviTaros Tavisi niWi da gacnobierebuli pasuxismgeblobiT miiRos monawileoba sazogadoebriv da politikur cxovrebaSi. mxolod mas, vinc sakmarisadaa uzrunvelyofili socialurad, SeuZlia isargeblos sakuTari TavisuflebiT.” (hamburgis programa, 2007, gv. 15) • Tavisufleba gulisxmobs, rom yovel adamians realurad unda SeeZlos TavisuflebiT sargebloba. aucilebelia sazogadoebrivi Zalisxmeva da institutebi, romlebic amas uzrunvelyofen. Tavisuflebis, rogorc ZiriTadi uflebis, formaluri aRiareba sakmarisi ar aris. • Tavisufleba gulisxmobs politikuri gadawyvetilebebis demokratiuli gziT miRebas. • Tavisufleba gulisxmobs, rom adamianebi pasuxismgeblobiT da gonivrulad moqmedeben. es aris erTgvari moTxovna demokratiul sazogadoebaSi aRzrdisa da ganaTlebis mimarT. 2.2. Tanasworoba/samarTlianoba rodesac surT daasaxelon meore sabaziso Rirebuleba, bevri ibneva xolme: es Rirebuleba „Tanasworobaa” Tu „samarTlianoba”? Tanasworoba Tu samarTlianoba? aseTi orazrovneba advilad aixsneba filosofiur-istoriul konteqstSi: Tavisufleba Tanasworoba solidaroba samarTliani sazogadoeba sur. 2. samarTliani sazogadoeba da sabaziso Rirebulebebi safrangeTis revoluciis droidan moyolebuli, sam sabaziso Rirebulebad miCneulia „Tavisufleba, Tanasworoba da solidaroba”. filosofiuri TvalsazrisiT, samarTlian sazogadoebaze saubari im SemTxvevaSi SeiZleba, Tu samive Rirebuleba realizebulia. imavdroulad, „Tanasworobis” Rirebulebis ganxilvisas warmoiSoba kiTxva, Tu rogor SeiZleba gamoiyurebodes materialuri da aramaterialuri keTildReobis samarTliani gadanawileba. me-20 saukunis 80-iani wlebidan vrceldeba Tvalsazrisi, rom „samarTlianoba”, rogorc ZiriTadi Rirebuleba, gamoyenebul unda iqnes „Tanasworobis” cnebisgan gasamijnad da mis dasazusteblad. dReisTvis miRebulia saubari „Tavisuflebaze, samarTlianobasa da solidarobaze”. Tumca Rirs, rom am sakiTxs filosofiuri kuTxiTac gavecnoT. gansxvaveba filosofiur terminologiasa da dRevandel politikur frazeologias Soris „Tavisuflebis” cnebisgan gansxvavebiT, romelic SeiZleba calkeul adamians miesadagos, „Tanasworoba” da ”samarTlianoba” fardobiTi cnebebia: yoveli adamiani da misi individualuri Tavisufleba sazogadoebis sxva wevrebs Seefardeba. 18 19 Tanasworoba da samarTlianoba, rogorc amasTanave, filosofiuri TvalsazrisiT, ufro farTo cnebaa „samarTlianoba”. Semdegi citatiT avtori „samarTlianobis” cnebis zust gansazRvras cdilobs: fardobiTi cnebebi „ra aris samarTlianoba? SeiZleba ki aseTi kiTxvis dasma? rodesac vambobT „ra aris”, vgulisxmobT raime sagans. samarTlianoba ki ar gaxlavT sagani. samarTlianoba fardobiTi kategoriaa. is moicavs adamianebis erTmaneTTan damokidebulebas. garkveuli tipis urTierTobebi xasiaTdeba, rogorc samarTliani. Sesabamisad, unda iTqvas ara „ra aris samarTlianoba?”, aramed unda daisvas kiTxva ”raSi mdgomareobs samarTlianoba?” [...] samarTlianoba vlindeba imaSi, Tu rogoria individis mdgomareoba mis erTobaSi, sazogadoebaSi, rogori damokidebuleba aqvs mas sxva adamianebTan, romlebTanac is urTierTobs. [...] adamianebs aqvT moTxovnileba, gaarkvion TavianTi adgili sxvebTan urTierTobaSi, daadginon, Tu rogor xdeba maTi aRqma, maTi Sefaseba. [...] Tu individis TviTSefaseba emTxveva imas, rogorc aRiqmeba is sxvebis mier, am SemTxvevaSi igi miiCnevs, rom mas samarTlianad eqcevian. amgvari Sefaseba imis mixedviT yalibdeba, mianiWeben, SeuzRudaven Tu CamoarTmeven adamians materialur da sulier keTildReobas. „ (Heinrichs, 2002, gv. 207-208) amgvarad, samarTlianoba aSkarad moiTxovs garkveul winapirobebs: adamians SeiZleba miaCndes, rom mas usamarTlod eqcevian, Tumca realurad SesaZlebelia, gadanawilebis TvalsazrisiT „samarTliani” situacia iyos. ra aris samarTliani da ra – ara, mxolod adamianebis urTierTdamokidebulebiT SeiZleba dadgindes. amgvarad, samarTlianoba gulisxmobs, rom xdeba (sulieri da/an materialuri) keTildReobis sazogadoebrivi gadanawileba da rom keTildReobis gadanawileba yvelas mier aRiarebuli, legitimuri kriteriumebis Sesabamisad xorcieldeba. Tanasworoba da samarTlianoba, mxolod maSin, rodesac es orive winapiroba Sesrulebulia, SeiZleba visaubroT „samarTlianobaze”. rogorc cnebebi, mkafio ganmartebas moiTxovs 20 Tanasworoba ki materialuri da sulieri keTildReobis gadanawilebis gansakuTrebuli formaa: „Tanasworoba gaxlavT [socialuri] [...] wesrigis amosavali wertili da ara Sedegi. gadanawilebis kriteriumebis gansazRvrisas saWiroa sabaziso normis dadgena, romlis safuZvelzedac samarTlianad CaiTvleba gadanawileba, romelic normas scildeba. gadanawilebis es pirveladi normaa ariTmetikuli toloba, anu, gadasanawilebeli keTildReobis Sefardeba mimRebTa raodenobasTan. samarTlianobisgan gansxvavebiT, Tanasworobas ar esaWiroeba kriteriumebis gansazRvra. [...] Tu konkretul SemTxvevaSi keTildReobis gadanawilebis kriteriumebi ar arsebobs da ar arsebobs safuZveli imisTvis, rom erTs meti mieces da meores – naklebi, maSin TviTnebobis gamosaricxad Tanabari gadanawileba unda moxdes.” (Heinrichs, 2002, gv. 211-212) amdenad, Tanasworobis moTxovna gulisxmobs, rom ar arsebobs sazogadoebis mier aRiarebuli argumentebi, romlebiTac SeiZleba keTildReobis araTanabari gadanawilebis legitimacia. aseTia „Tanasworobisa” da „samarTlianobis” cnebebis zogadi gansazRvrebani, romlebic arc erTi samecniero Teoria ar ewinaaRmdegeba. amasTanave, sainteresoa, Tu rogor xdeba am TeoriebSi „araTanabari gadanawilebis” samarTlianobis dasabuTeba. arsebobs dasabuTebisa da definiciis sakmaod gansxvavebuli variantebi, romelTa safuZvliani ganxilva amJamad SeuZlebelia. magram politikiT dainteresebuli adamiani, cxadia, dasvams kiTxvas, Tu rogor dgindeba mimdinare politikaSi, yoveldRiur cxovrebaSi, ramdenad „samarTliani” an „usamarTloa” esa Tu is politikuri winadadeba. rTuli amocana: rogor davasabuToT „samarTliani uTanasworoba”? qvemoT gTavazobT „samarTlianobis” cnebisadmi oTx sxvadasxva midgomas, romelTa Sesaxeb me-20 saukunis 80-ian da 90-ian wlebSi Teoriuli Tu politikuri diskusiebi imarTeboda. gansxvavebuli definiciebisa da midgomebis mixedviT aSkaraa, rom samarTlianobis erTmniSvnelovani dasabuTeba ar arsebobs da saqme gvaqvs sakamaTo politikur motivaciasTan. es oTxi midgoma gaxlavT: jon roulzis samarTlianobis liberaluri Teoria, samarTlianobis liberaluri Teoriebis socialisturi kritika, aRiareba da gadanawileba – nensi frezeris gansazRvreba, samarTlianobis politikuri ganzomilebebi. oTxi midgoma „samarTlianobisadmi” 21 2.2.1. jon roulzis samarTlianobis Teoria2 jon roulzi fi lo so fi ur de ba teb Si, jon roulzi (1921–2002) – liberaluri rogorc wesi, jon roulzis mimarTulebis erT-erTi cnobili filosamarTlianobis Teoria ganisofosi-moralisti. harvardSi politikur xileba xolme. filosofias aswavlida. li be ra lur tra di ci a ze 1971 wels gamoaqveyna yvelaze gaxmaudafuZnebuli Teoria man jer rebuli naSromi „samarTlianobis Teoria”. kidev 1971 wels gamoaqveyna. me-20 saukunis 80-ian da 90-ian wlebSi am naSroms gansakuTrebuli misma Teoriam dasabami misca farTo dispolitikuri rezonansi me-20 kusias, maT Soris, social-demokratTa wreebSi saukunis 80-ian da 90-ian wlebSi mohyva. is tetCerisa da reiganis epoqis sabazro radikalizmis, aseve helmut kolis mTavrobis mier gamocxadebuli „sulier-moraluri gardatexis” alternativad ganixileboda (istoriuli konteqstis SedarebisTvis: Nida-Rümelin, 1997, gv. 15-16). jon roulzis Teoriam mwvave diskusia social-demokratiul wreebSi gamoiwvia. „samarTliani sabaziso wesrigis” Seqmna Tavis TeoriaSi roulzi Seiswavlis interesTa konfliqtis regulirebis sakiTxs sazogadoebaSi, romlis wevrebi samarTlianad da TanamSromlobis safuZvelze unda cdilobdnen deficituri keTildReobis gadanawilebas. amisTvis saWiroa urTierTsawinaaRmdego interesebis transformacia „samarTlian sabaziso wesrigad„, romelsac aqvs specifikuri institutebi (konstitucia, politikur-ekonomikuri CarCoebi da a. S.). Tavis TeoriaSi roulzs surs ganmartos samarTliani wesrigis kriteriumebi da principebi. is eyrdnoba Semdegs: SesaZlebelia samarTlianobis iseTi ZiriTadi ideebisa da saerTo principebis Camoyalibeba, romlebic yvelasTvis misaRebi iqneba; Tanamedrove demokratiebis mniSvnelovani niSania is, rom moqalaqeebs erTmaneTi Tavisufal da Tanaswor adamianebad miaCniaT; am safuZvelze SesaZlebelia socialuri TanamSromlobis principebis Camoyalibeba. 2 22 avtorebs ar aqvT ganzraxuli, srulad warmoadginon jon roulzis Teoria. maTi mizania, praqtikuli magaliTebiT ganixilon samarTlianobis ganmartebis problemebi, romlebic xSirad warmoiSoba mimdinare politikis farglebSi. jon lokis msgavsad, roulzi erTgvar sawyis mdgomareobaze saubrobs. amasTanave, is gulisxmobs adamianebis ara bunebriv mdgomareobas, romelic odesRac realurad arsebobda, aramed hipoTezur mdgomareobas, rodesac erTmaneTs mxolod sakuTari interesebisTvis mebrZoli, Tavisufali da Tanaswori adamianebi xvdebian da samarTlianobis erTian principebze Tanxmdebian. warmosaxviTi eqsperimenti: Tavisufali, Tanaswori da mizanmimarTuli individebis „sawyisi roulzs miaCnia, rom samarTliania sabaziso wesrigi da midgomebi, romlebzedac erTobis (an sazogadoebis) wevrebi samarTlianobis pirobebSi konsensusis safuZvelze Tanxmdebian. mdgomareoba” warmosaxviTi eqsperimenti imasac gulisxmobs, rom individis sazogadoebrivi mdgomareoba jer gaurkvevelia. amitom, roulzis azriT, adamianebi dainteresebuli unda iyvnen, rom sazogadoebis yvelaze daucvelma wevrma maqsimalurad gaiumjobesos mdgomareoba („maqsiminis wesi”). „maqsiminis wesi” davaleba diskusiisa da Semdgomi muSaobisTvis jon roulzi gvTavazobs, CavataroT warmosaxviTi eqsperimenti. iRebT mis winadadebas? maSin warmoidgineT, rom Tavisufali, Tanaswori da racionalurad moazrovne adamianebis krebaSi monawileobT: romel principebze SegiZliaT SeTanxmdeT? romeli principebia sakamaTo? ra argumentebiT SeiZleba sakamaTo punqtebis gaqarwyleba? romeli principebia ganxorcielebuli Tanamedrove germaniis federaciul respublikaSi? romeli ar aris? roulzis rTuli Teoriidan gvsurs gamovyoT ori, yvelaze mniSvnelovani principi, romelTa meSveobiTac SevecdebiT SevamowmoT, Tu ras SeiZleba ewodos samarTliani. roulzis erT-erTi damsaxureba is aris, rom man sazogadoebrivi keTildReobis gadanawilebis Sesaxeb klasikuri liberaluri diskusia ganaviTara Teoriis saxiT, romelic gadanawilebis samarTlianobas axleburad gansazRvravs. amiT roulzma Tavisuflebebis uzrunvelyofis pretenziis mqone liberaluri tradicia Tanasworobisa da samarTlianobis social-demokratiul ideebs daukavSira. gadanawilebis samarTlianobis axali ganmarteba 23 ori ZiriTadi Tavis „samarTlianobis TeoriaSi” jon roulzi or princips ayalibebs: principi 1-li principi: „yovel individs Tanabari ufleba unda hqondes Tanabari ZiriTadi Tavisuflebebis zogad sistemaze, romelic yvela danarCeni adamianisTvis arsebul msgavs sistemebs esadageba.” (Rawls, 1979, gv. 81)3 me-2 principi: „socialuri da ekonomikuri uTanasworoba Semdegnairad unda iyos organizebuli: a) man yvelaze didi sargebeli naklebad warmatebulebs unda moutanos da b) yvelasTvis xelmisawvdomi unda gaxados Tanamdeboba da sazogadoebrivi mdgomareoba, rac Sansebis samarTliani Tanasworobis pirobebSi miiRweva.” (, Rawls, 1979, gv. 336) ZiriTadi Tavisuflebebi ppir ir rveli pr prin inncippii ex exe xeb baa Zi b Zir riTaadi Taavissuf r ufleb leb beb bis iss er rT Tob ob blioba b bas bas, as, romlebic yovel pirovnebaze unda vrceldebodes, raTa man SeZlos sakuTari Tavisuflebebis gamoyeneba. „Tanabari Tavisuflebebis sistemis” cneba miuTiTebs, rom nebismieri qmedeba unda gaimijnos konkretuli pirovnebisgan. am SemTxvevaSi SeiZleba visaubroT „kanonis winaSe Tanasworobaze” da pirovnebis garantirebul uflebebze. pirvel princips praqtikulad yvela avtori aRiarebs. roulzi (liberaluri tradiciis Tanaxmad) amodis iqidan, rom pirvel princips meoris mimarT absoluturi upiratesoba eniWeba.4 diferenciaciis principi pirveli principisgan gansxvavebiT, romelic, mTlianobaSi, ar iwvevs azrTa sxvadasxvaobas, meore principi, e. w. diferenciaciis principi, sakamaToa. aq roulzi gvTavazobs abstraqtul normas, romlis Tanaxmad, uTanasworo midgoma SeiZleba samarTlianad CaiTvalos. araTanabari, magram samarTliani gadanawileba unda ukavSirdebodes or winapirobas: 1. man sargebeli naklebad warmatebulebs unda moutanos, 2. Tanamdeboba da sazogadoebrivi mdgomareoba xelmisawvdomi unda iyos nebismieri adamianisTvis. 3 4 24 es formulireba azrobrivad exmianeba kantis ideas: ”sworia nebismieri qmedeba, romliTac, an romlis maqsimas mixedviTac, yoveli adamianis TviTnebobis Tavisufleba SeeTavseba yoveli adamianis Tavisuflebas, sayovelTao kanonis Sesabamisad.” (Kant, 1963, gv. 33) maiers miaCnia, rom es Sexeduleba problemuria rogorc Sinaarsobrivad, ise logikurad (Sdr. gv. 93 da momdevno gverdebi). „araTanabari, magram samarTliani gadanawilebis” pirvel winapirobas roulzi araTanabari gadanawilebis SesaZlo SedegebTan akavSirebs: rodesac amiT yvela mogebuli rCeba, maT Soris, sazogadoebis yvelaze susti wevri, maSin araTanabari gadanawileba (misi Sedegidan gamomdinare) SeiZleba davaxasiaToT, rogorc samarTliani. amdenad, saubaria droSi gaxangrZlivebul efeqtze. meore winapiroba dakavSirebulia „samarTlian xelmisawvdomobasTan”: araTanabari gadanawileba mxolod im SemTxvevaSia gamarTlebuli, Tu Tanamdeboba da sazogadoebrivi mdgomareoba yvelasTvis xelmisawvdomia, anu, „yvela adamians Tanabari Sansi unda hqondes„. „diferenciaciis principi” metad sakamaToa rogorc samecniero, ise politikur wreebSi. Tumca sanam SevecdebiT, vupasuxoT kiTxvas, ramdenad marTebulia samarTlianobis definicia, kargi iqneboda, roulzis argumentebi praqtikuli magaliTebiT Segvemowmebina. qvemoT, CarCoSi, warmodgenilia politikuri argumentebi, romelTa „samarTlianobis” Semowmeba roulzis „principebis” gaTvaliswinebiT SeiZleba.5 SeecadeT warmoidginoT, ras miiCnevdiT samarTlianad SegrZnebebis doneze. „araTanabari, magram samarTliani gadanawilebis” winapirobebi praqtikuli magaliTi diskusia: progresirebadi saSemosavlo gadasaxadi – ki Tu ara? miuxedavad imisa, rom sazogadoebis nawili paul kirxhofis da ultraliberalebis argumentaciis winaaRmdegia, msgavsi mosazrebac imsaxurebs kritikul analizs. paul kirxhofma, rogorc germaniis qristian-demokratiuli kavSiris ”Crdilovani kabinetis” finansTa ministrma, bundestagis 2005 wlis saarCevno kampaniis dros 25%-iani erTiani saSemosavlo gadasaxadis SemoReba moiTxova, maSin, roca germaniaSi ukve ramdenime aTwleulis ganmavlobaSi progresirebadi dabegvra moqmedebs: pirvel rigSi, arsebobs daubegravi sabaziso Tanxa, xolo am Tanxaze maRal Semosavalze progresirebadi dabegvra vrceldeba. es imas niSnavs, rom gadasaxads yoveli adamiani im ganakveTis mixedviT ixdis, romelsac misi mTliani Semosavlis odenoba Seesabameba. kiTxva: ramdenad samarTliania orive modeli, Tu maT jon roulzis mixedviT ganvixilavT? 5 roulzis uTanasworo midgomis mxolod diferenciaciis principis safuZvelze axsna ar iqneboda marTebuli. roulzi amodis iqidan, rom samarTlianoba orive principis erTdroulad dacvas gulisxmobs. 25 2.2.2. samarTlianobis liberaluri koncefciebis socialisturi kritika „aq batonobs mxolod Tavisufleba, Tanasworoba, sakuTreba [...]…Tavisufleba! vinaidan saqonlis, vTqvaT, samuSao Zalis, myidveli da gamyidveli mxolod sakuTar Tavisufal nebas emorCilebian. isini deben xelSekrulebas, rogorc Tavisufali, samarTlebrivad Tanaswori adamianebi. [...] Tanasworoba! vinaidan isini urTierToben erTmaneTTan, rogorc saqonlis mesakuTreebi, da ekvivalents ekvivalentze cvlian. sakuTreba! vinaidan yoveli maTgani flobs imas, rac ekuTvnis.” (Marx, 1998, gv. 189-190) sazogadoebrivi realoba hainrixsis da roulzis mier Camoyalibebuli samarTlianobisa da Tanasworobis cnebebis zemoT moyvanili gansazRvrebani filosofiuri xasiaTisaa.6 amdenad, isini moicaven cnebebs da ara sazogadoebriv realobas. definiciis TvalsazrisiT, ar aris mniSvnelovani, ramdenad realizebulia samarTlianoba sazogadoebaSi. Tumca sabaziso Rirebulebebis socialuri ganxorcieleba, rasakvirvelia, arsebiTi sakiTxia; amitom mas mniSvnelovani adgili ukavia samarTlianobis socialistur koncefciebSi. rogorc wesi, es koncefciebi gabatonebuli uTanasworobisa da usamarTlobis ganmartebis aucileblobidan amodis. is faqti, rom sazogadoebis mowyobis principebs ar mivyavarT Tanaswor da samarTlian gadanawilebasTan, siRaribisa da simdidris statistikiT dasturdeba. amgvarad, uTanasworoba da usamarTloba ar aris sawarmoo ubeduri SemTxveva an erTjeradad warmoqmnil disbalansze reaqcia, is sistemuri socialuri problemaa. uTanasworobisa da usamarTlobis sawyisad, pirvel rigSi (da ara marto), kapitalisturi sabazro ekonomikis sawarmoo pirobebia miCneuli. rogor SeiZleba sazogadoebaSi gabatonebuli uTanasworobisa da usamarTlobis axsna? aqedan gamomdinare, bolo 150 wlis ganmavlobaSi socialisturi koncefciebis argumentacia or ZiriTad RerZs efuZneba: isini iTxoven, erTi mxriv, sazogadoebrivi simdidris gadanawilebas da, meore mxriv, dovlaTis warmoebisa da mopovebis saSualebis Secvlas, raTa yvelas SeeZlos TavisuflebiT sargebloba. yvela adamianis Tavisuflebis misaRwevad aucilebelia Tanasworoba – es aris maTi ZiriTadi idea. roulzi ar eTanxmeba amas da Tavis koncefciaSi miuTiTebs, rom socialuri sabazro ekonomika saukeTeso pirobebs qmnis naklebad warmatebuli adamianebisTvis. SeiZleba ki 6 26 amasTanave, hainrixsi warmoadgens ara raime liberalur Teorias, aramed radikaluri filosofiis sazogadoebriv-filosofiur aspeqts. socialisturi poziciebis damcvelni ewinaaRmdegebian roulzis varauds, rom ekonomikur uTanasworobas yvelasTvis (da, pirvel rigSi, sazogadoebis yvelaze susti wevrebisTvis) SeuZlia sargeblobis motana. maTi mosazrebiT, amiT uTanasworoba da usamarTloba kidev ufro matulobs. bolo wlebis kvlevebis empiriuli Sedegebi swored amaze miuTiTebs.7 me-20 saukunis 80-iani wlebidan roulzi muSaobda socialuri demokratiis Teoriis Seqmnaze da zrunavda Sesabamisi diskusiebis Catarebaze. usamarTloba yvelasTvis mogebiani gaxdes? gadanawilebis samarTlianoba Tu azrTa sxvadasxvaobas gansakuTrebul mniSvnelobas isic sZens, rom mas SeuZlia gamoiwvios ganxeTqileba socialuri demokratiisTvis metad arsebiT miznobriv jgufebs Soris, rogorebic arian dasaqmebulebi da umuSevrebi. SesamCnevia, rom es miznobrivi jgufebi dResac – iseve, rogorc istoriulad – emijnebian erTmaneTs Tavisuflebisa da Tanasworobis sakiTxSi. xelmisawvdomobis samarTlianoba memarcxene politikosTa Soris gansxvavebebi Teoriul donezedac ikveTeba. samarTlianobis Sesaxeb diskusiaSi, pirvel rigSi, ori sawinaaRmdego modeli upirispirdeba erTmaneTs: erTi mxriv, socialuri da materialuri keTildReobis samarTliani gadanawileba da, meore mxriv, socialuri SesaZleblobebis samarTliani xelmisawvdomoba, anu, sxvadasxva jgufis sazogadoebrivi aRiarebis sakiTxi – Tu ramdenad xelmisawvdomia maTTvis sazogadoebrivi mdgomareoba (anu, socialuri statusis sakiTxi). es gaxlavT diskusia, romelic Teoriul doneze mimdinareobs da politikaSic aisaxeba. nebismier SemTxvevaSi, mkafio winaaRmdegoba, erTi mxriv, gadanawilebis samarTlianobasa da, meore mxriv, xelmisawvdomobis samarTlianobas Soris arsebiTad erTmaneTis mimarT winaswar arakeTilganwyobas efuZneba. swored is Teoretikosebi, romlebic xazgasmiT aRniSnaven xelmisawvdomobis samarTlianobas, principSi, ar uaryofen gadanawilebis aucileblobas. aq metwilad saubaria samarTlianobis cnebisadmi kompleqsur midgomaze, romlis konteqstSic ekonomikuri uTanasworoba samarTlianobis problemaa. aqve gTavazobT nensi frezeris samarTlianobis organzomilebiani cnebis mokle mimoxilvas, romelSic gansakuTrebiT eTavseba erTmaneTs samarTlianobis ori ganzomileba. 7 amgvar kvlevebs ganekuTvneba: Bourdieu et al., 1997; Castel, 2000; Schultheis/Schulz, 2005. 27 2.2.3. nensi frezeris samarTlianobis organzomilebiani cneba samarTlianobis organzomilebiani cneba samarTlianobis koncefciaSi nensi frezeri Seecada Seerbilebina dapirispireba ganawilebis/gadanawilebis samarTlianobis momxreTa da xelmisawvdomobis samarTlianobis liberalur argumentacias Soris da samarTlianobis organzomilebiani cneba SemogvTavaza: „saWiroa Teoriul doneze SemuSavdes samarTlianobis organzomilebiani koncefcia, romelic SeZlebs socialuri Tanasworobis legitimuri moTxovnebis SeTanxmebas arsebuli gansxvavebebis aRiarebis legitimur moTxovnebTan. praqtikul doneze, saubaria orientirebis saprogramo politikuri sqemis Seqmnaze, romelic SesaZleblobas iZleva, gadanawilebis politikis upiratesobebi SeTanxmdes aRiarebis politikis upiratesobebTan.” (Fraser, 2003, gv. 17-18) aRiarebis kultura sazogadoebrivi statusis sakiTxi frezeris Tezisi imaSi mdgomareobs, rom nebismieri usamarTloba an diskriminacia gulisxmobs rogorc ekonomikuri interesebis Selaxvas, ise arasakmaris aRiarebas, oRond specifikuri TanafardobiT: samarTlianoba ekonomikuri ganzomileba “ekonomikuri uTanasworoba” sur. 3. nensi frezeris samarTlianobis cneba praqtikuli magaliTebi 28 magaliTad, homoseqsualistebis diskriminacia, pirvel rigSi, statusisa da sazogadoebrivi aRiarebis konteqstSi mimdinareobs. amave dros, is dakavSirebulia finansuri dabegvris dros registrirebuli erTsqesiani ojaxuri wyvilebis diskriminaciasTan. amgvarad, „samarTlianobis” miRweva SesaZlebelia mxolod im piro- nensi frezeri (dab. 1947) – politologiis profesori niu-iorkis specialuri kvlevebis axal skolaSi. miCneulia feminizmis erT-erT TvalsaCino Teoretikosad. aqvs naSromebi feminizmis, samarTlianobisa da kritikuli Teoriebis sferoSi. biT, Tu gaTvaliswinebuli iqneba statusisa da ekonomikuri interesebis Selaxvis specifikuri Tanafardoba. meore magaliTisTvis SeiZleba gamoviyenoT umuSevarTa stigmatizacia da izolacia Cvens sazogadoebaSi. maTi izolacia metwilad cudi materialuri mdgomareobiT aris ganpirobebuli. Tumca empiriuli kvlevebi gviCvenebs, rom sazogadoebrivi aRiareba da pativiscema, anu, sazogadoebrivi statusi, am adamianebisTvis aseve mniSvnelovani problemaa. samarTlianobisa da sazogadoebriv procesebSi misi yvela wevris Tanamonawileobis misaRwevad saWiroa iseTi strategiebis SemuSaveba, romlebSic orive ganzomileba sakmarisad iqneba gaTvaliswinebuli. samarTlianobas Tavdapirvelad frezeri aRwers analitikur meTods, romliTac uTanasworobisa da usamarTlobis Seswavla SeiZleba. amasTanave, is axdens samarTlianobis sakuTari xedvis normatiul formulirebas. samarTlianobad igi „participatorul paritets” ganixilavs. „participatoruli mravalganzomilebiani strategia esaWiroeba (monawileobis) paritetis” idea „Cemi koncefciis arsi participatorul paritetSi mdgomareobs. am normis Tanaxmad, samarTlianoba moiTxovs sazogadoebriv Zalisxmevas, romelic sazogadoebis yvela (zrdasruli) wevris Tanaswor urTierTdamokidebulebas uzrunvelyofs. imisTvis, rom participatoruli pariteti realuri gaxdes, saWiroa ori pirobis Sesruleba. pirveli piroba gulisxmobs imas, rom materialuri resursebis gadanawileba unda uzrunvelyofdes yoveli monawilis „xmis uflebas” da damoukideblobas. me amas obieqtur pirobas vuwodebdi. is Tavidanve gamoricxavs ekonomikuri damokidebulebisa da uTanasworobis iseT formebsa da doneebs, romlebic aferxebs paritetul Tanamonawileobas. [...] meore piroba gulisxmobs institucionalizebul kulturul-RirebulebiT modelebs, romlebic uzrunvelyofs yvela monawilis Tanaswor pativiscemas da sazogadoebrivi pativiscemis mopovebisTvis saWiro Sansebis Tanasworobas. me amas participatoruli paritetis intersubieqtur pirobas vuwodebdi.” (Fraser, 2001, gv. 54-55) 29 kriteriumi samarTliani (usamarTlo) uTanasworobisTvis axla frezerma – roulzis msgavsad – unda daasaxelos kriteriumi, romlis saSualebiTac SesaZlebelia dadasturdes an gamoiricxos samarTliani an usamarTlo uTanasworoba orive ganzomilebaSi. is Semdeg kriteriums gvTavazobs: „amitom orive ganzomilebisTvis moqmedebs erTi da igive kriteriumi, romliTac erTmaneTisgan ganasxvaveben gamarTlebul da gaumarTlebel pretenziebs. miuxedavad imisa, Tu rasTan aris dakavSirebuli problema – gadanawilebasTan Tu aRiarebasTan, orive SemTxvevaSi pretenziis mqone adamianebma unda daadasturon, rom miRebuli zomebi ar aZlevs maT sazogadoebriv cxovrebaSi Tanasworuflebiani monawileobis SesaZleblobas.” (Fraser, 2003, gv. 57-58) nabijebi: 1. analizi: ra uTanasworobasTan gvaqvs saqme? raSi gamoixateba orive ganzomileba? 2. kriteriumis gamoyeneba: rogor uSlis xels participatoruli paritetis ganxorcielebas sazogadoebaSi miRebuli zomebi/wesebi? 3. alternativebi: ra cvlilebebiTa da strategiebiT SeiZleba participatoruli paritetis uzrunvelyofa? es nabijebi (orive ganzomilebis analizi konkretul usamarTlobasTan, kriteriumis gamoyenebasTan da alternativebTan mimarTebiT) frezerisTvis, pirvel rigSi, demokratiuli molaparakebisa da SeTanxmebis sakiTxia. cxadia, aq sasargeblo iqneboda praqtikuli testi, magaliTad, „samoqalaqo dazRvevis” an „fiqsirebuli (pauSaluri) gadasaxadis” Sesaxeb diskusiis (Sdr. gv. 47 da momdevno gverdebi) analizi. samarTlianobis uzrunvelyofis ori strategia frezeri ganixilavs usamarTlobasTan brZolis or gansxvavebul sazogadoebriv strategias (Fraser, 2003, gv. 102-103): afirmacias (arsebul pirobebTan Segueba) da transformacias (gardaqmna). ase, liberaluri saerTo keTildReobis saxelmwifo Tavisufali sabazro ekonomikis naklovanebebis kompensirebisTvis afirmaciul strategias iyenebs. amiT kapitalisa da Sromis ekonomikuri uTanasworoba ar uqmdeba, Tumca sustdeba. 30 transformaciuli strategiisken mogviwodeben socialistebi: isini Tavisufali sabazro ekonomikis socialisturi ekonomikuri wyobiT Canacvlebas gvTavazoben. frezeri arc erT am strategias ar eTanxmeba da maT upirispirebs mesame strategias, romelsac igi (andre gorcis kvaldakval) „arareformatorul reformebs” uwodebs. am grZel da arcTu gasageb termins is social-demokratiul proeqts ukavSirebs: „arareformatoruli reformebis” amosavali wertili „fordizmis periodSi [am strategiam] memarcxene politikosTa nawilis social-demokratiul xedvas daRi daasva. aseT perspeqtivaSi socialdemokratia gamoCnda ara mxolod rogorc martivi kompromisi – erTi mxriv, afirmaciul liberalur sayovelTao keTildReobis saxelmwifos da, meore mxriv, transformaciul socialistur saxelmwifos Soris, aramed is metwilad aRiqmeboda dinamikur reJimad, romelic perspeqtivaSi transformaciuli gaxdeboda. Tavdapirveli idea is iyo, rom momxdariyo gadanawilebis aSkara afirmaciuli reformebis institucionalizacia, maT Soris, iseTebis, rogorebicaa socialuri daxmarebis miRebis sayovelTao ufleba, Zlier progresirebadi dabegvra, makroekonomikuri politikuri RonisZiebebi sruli dasaqmebis uzrunvelsayofad, farTo, arasabazro saxelmwifo seqtori da saxelmwifo da/an koleqtiuri sakuTrebis arsebiTi nawili. miuxedavad imisa, rom arc erTi es politikuri RonisZieba principulad ar cvlida kapitalisturi sazogadoebis struqturas, mosalodneli iyo, rom, mTlianobaSi, isini kapitalisa da Sromis ZalTa Tanafardobaze am ukanasknelis sasargeblod imoqmedebdnen da perspeqtivaSi xels Seuwyobdnen transformacias. cxadia, es molodini sulac ar aris safuZvels moklebuli. magram sabolood mas ar ewera ganxorcieleba, vinaidan sul male neoliberalizmma am eqsperiments bolo mouRo.” (Fraser, 2003, gv. 110-111) „arareformatoruli reformebis” strategia aris cda erTgvari xidis gadebisa samarTlianobis socialur-liberalur da socialistur koncefciebs Soris. 31 2.2.4. samarTlianobis politikuri ganzomileba – „SromiTi wvlilis Sesabamis samarTlianobasa” da „moTxovnileba Sesabamis samarTlianobas” Soris uTanasworo gadanawilebis politikuri argumentebi filosofiurma diskusiam dagvanaxva, rom samarTlianobis ganmarteba sxvadasxvagvarad SeiZleba da filosofiuri definiciebis efeqtic SezRudulia, vinaidan saqme gvaqvs cnebis pirobiT gansazRvrebasTan, romelic mimdinare sazogadoebrivi diskusiebis farglebSi sazogadoebis sxvadasxva jgufSi (profkavSirebi, damsaqmebelTa asociaciebi an partiebi) yalibdeba. sabolood – da filosofiur diskusiaSi es ukve gamoikveTa – samarTlianobis sakiTxi ukavSirdeba materialuri da aramaterialuri keTildReobis gadanawilebas („gadanawilebis samarTlianoba”), romelic fasdeba, rogorc samarTliani an usamarTlo. amave dros, politikur diskusiebSi damkvidrda samarTlianobis kidev ori cneba, romlebic keTildReobis gadanawilebas sxvadasxva kuTxiT ganixilavs da mis legitimacias axdens. SromiTi wvlilis Sesabamisi samarTlianoba samarTlianoba SromiTi wvlilis Sesabamisad Tu „Sroma kvlav mogebiani unda gaxdes?” burJuaziuli banakis warmomadgenlebi – pirvel rigSi, Tavisufal demokratTa partia da qristian-demokratiuli kavSiri/qristian-socialuri kavSiri – mudam xazgasmiT aRniSnaven, rom SromiTi wvlili amarTlebs keTildReobis gadanawilebisas arsebul upiratesobebs. amdenad, SromiTi wvlilis Sesabamisi samarTlianoba gulisxmobs, rom gadanawilebis samarTlianoba individis wvlilis mixedviT SeiZleba Sefasdes. magaliTisTvis SeiZleba moviyvanoT samedicino dazRvevis Senatanis zeda zRvari: wliuri Semosavlis garkveuli odenobis miRwevis Semdeg SesaZlebeli xdeba kerZo kompaniaSi dazRveva (da, amdenad, avadmyofobis SemTxvevaSi ukeTesi momsaxurebis miReba). memarcxene politikosebis umravlesoba amgvar argumentebs skeptikurad aRiqvams an saerTod uaryofs. 32 Tumca memarcxeneebic iyeneben argumentad SromiTi wvlilis faqtors, rogorc samarTlianobis kriteriums: „Ronieri mxrebi ufro met tvirTs unda ezidebodnen”, – aseTia kargad cnobili argumenti SromiTi wvlilis Sesaxeb. visac meti aqvs, meti unda gaiRos saerTo keTildReobisTvis. socialuri dazRvevis sistemaSi (umuSevrobisa da sapensio dazRveva) amas ukavSirdeba socialuri statusis SenarCunebis garantiac: visac meti aqvs gadaxdili socialur fondSi, mets miiRebs saWiroebis SemTxvevaSi. analogiuri argumenti SesaZloa kritikulad iqnes gamoyenebuli sawarmoSi Sromis anazRaurebasTan dakavSirebiT: Seitana ki gamgeobis Tavmjdomarem sawarmos ekonomikur warmatebaSi meti wvlili, vidre konveierze momuSave qalbatonma? sabirJo analitikosis Sroma namdvilad ufro efeqtiania, vidre meddis? amgvarad, aSkaraa, rom SromiTi wvlilis Sesabamisi samarTlianobis kriteriums sxvadasxva politikuri banakis warmomadgenlebi iyeneben. SromiTi wvlilis Sesabamisi samarTlianoba damkvidrda, rogorc araTanabari gadanawilebis sasargeblo argumenti. Tumca es, pirvel rigSi, pirobiTi argumentaciaa, radgan sazogadoebaSi ZalTa Tanafardobasa da molaparakebis procesis Sedegebzea damokidebuli. moTxovnilebis Sesabamisi samarTlianobis farglebSi ismeba kiTxva – ra saxis keTildReoba unda miiRon adamianebma TavianTi socialuri mdgomareobidan gamomdinare. magaliTad, avadmyof adamians garkveuli donis movla-patronoba esaWiroeba. janmrTel adamians ar SeuZlia miiRos es momsaxureba, vinaidan ar sWirdeba an misi moTxovnileba ar aris sazogadoebis mier aRiarebuli. socialuri servisebis umetesoba, socialuri samarTlis kodeqsis Tanaxmad, moTxovnilebis Sesabamis samarTlianobazea orientirebuli. amdenad, Cvens sazogadoebriv sistemaSic moTxovnilebis Sesabamisi samarTlianoba gamoiyeneba, rogorc legitimuri safuZveli. moTxovnilebis Sesabamisi samarTlianoba orive argumentacia kvlav ikveTeba politikur diskusiebSi. 33 2.2.5. eqskursi: Tanasworoba da samarTlianoba, rogorc social-demokratiuli cnebebi aqcentebis gadanacvleba samarTlianobis irgvliv warmoebul diskusiebSi ”samarTlianobis” cnebis filosofiur ganmartebebTan erTad sainteresoa gadavxedoT sakvanZo politikuri cnebebis monacvleobas germaniis federaciuli respublikis social-demokratiis istoriis ganmavlobaSi. es dakvirveba SesaZleblobas gvaZlevs davinaxoT, Tu rogor xdeboda aqcentebis gadanacvleba samarTlianobis Sesaxeb warmoebul diskusiebSi, romlebic, marTalia, Teoriuli diskusiebisgan damoukideblad, magram sabolood maTi gaTvaliswinebiT mimdinareobda. politikur cnebaTa gansazRvrisas yuradReba social-demokratiul gamocdilebaze SevaCereT, vinaidan germaniis federaciuli respublikis partiul landSaftSi swored social-demokratebi aRiqmebian socialuri samarTlianobis partiad. rac Seexeba social-demokratTa xelisuflebaSi yofnis sxvadasxva periods, sakvanZo cnebebis monacvleoba Seesabameba ama Tu im etapze warmodgenil gansxvavebul mosazrebebs imis Taobaze, Tu rogor SeiZleba samarTlianobis politikis ganxorcieleba an Camoyalibeba saxelmwifo saxsrebis saSualebiT. Semdeg cneba „Tanasworoba” Seicvala „Sansebis TanasworobiT”, romelsac mogvianebiT „Sansebis samarTlianoba” Caenacvla. „Tanasworoba” „Sansebis Tanasworoba” 34 gansakuTrebiT 1959 wlamde, rodesac germanelma social-demokratebma bad-godesbergSi partiis yrilobaze amomrCevelTa axal fenebs mimarTes, „Tanasworobis” cneba memarcxene ideologiis jer kidev mniSvnelovani nawili iyo. is sazogadoebrivi cxovrebis yvela sferos moicavda. amasTanave, maTi yuradRebis centrSi Sromis sakiTxi iyo. Tanasworoba, upirveles yovlisa, sawarmoo urTierTobebSi arsebuli araTavisuflebisa da eqspluataciis daZlevad aRiqmeboda. samTo metalurgiuli warmoebis marTvaSi dasaqmebulTa Tanamonawileobis regulaciebis damtkicebiT dawyebuli, 1950-iani wlebis sagaficvo moZraobiT damTavrebuli, romlebsac dRes iSviaTad Tu ixseneben, social-demokratebi iRvwodnen meti TanasworobisTvis, anu, dasaqmebulTa meti TanamonawileobisTvis, Sromisa da cxovrebis problemebis gadaWris mizniT. saboloo Sedegi erTmniSvnelovani ar aRmoCnda, vinaidan, miuxedavad imisa, rom sawarmos Tu kompaniis marTvaSi Tanamonawileobis kutxit nawilobrivi warmateba iqna mirweuli,SromiT urTierTobebSi Tanasworobis Sesaxeb moTxovnebi Seusrulebeli darCa. vili brandtisa da social-liberaluri koaliciis epoqaSi damkvidrda „Sansebis Tanasworobis” cneba, romelsac dResac ar daukargavs momxibv- leloba (ara mxolod social-demokratebisTvis) da dadebiTad axasiaTebs brandtis epoqis progresul politikas. es axalSeqmnili cneba, principSi, aRiarebda sazogadoebaSi arsebul uTanasworobas da yuradRebas ZiriTadad ganaTlebis politikaze amaxvilebda. ganaTlebis sistemisa da ekonomikis saxelmwifo seqtoris gafarToeba mniSvnelovani argumenti iyo mosaxleobisa da amomrCevelTa axali fenebis mizidvisTvis. amasTanave, uTanasworoba ganixileboda ara marto materialuri keTildReobis gadanawilebis, aramed sazogadoebaSi ganaTlebis Sansebis arsebobis kuTxiTac. imas, rom materialuri resursebis araTanabari gadanawileba da ganaTlebis araTanabari SesaZleblobebi erTmaneTs avsebda, social-demokratebi kargad xedavdnen. liberalebi ki aqcents ara „Tanasworobisa” da „Sansebis Tanasworobis” cnebebis gadakveTaze, aramed metwilad „Tanasworobis” „Sansebis TanasworobiT” Canacvlebaze akeTebdnen. swored Sansebis Tanasworoba Seesabameboda liberalur xedvas da swored amgvarad gaxda SesaZlebeli social-liberaluri politikis ganxorcieleba. axali midgoma axal sazogadoebriv viTarebasa da axal politikur tendenciebs moaswavebda. am TvalsazrisiT, „Sansebis Tanasworobis” cneba sakmaod damaxasiaTebeli gaxda. is im etapze dainerga, rodesac socialuri saxelmwifos pozitiurma gagebam ekonomikuri situaciis stabilizacia moitana. „Sansebis samarTlianoba” social-demokratTa mmarTvelobis mesame periodSi, kancler gerhard Srederis dros, cneba „Sansebis Tanasworoba” Seicvala. cnebiT „Sansebis samarTlianoba”, romelic yuradRebas ZiriTadad gadanawilebis aspeqtebze amaxvilebs. mocemuli cneba xazs usvams, rom sazogadoebaSi arsebuli Sansebi materialuri da aramaterialuri resursebis gadanawilebazea damokidebuli. es resursebi ki – es maSindeli xelisuflebis argumenti iyo – ekonomikuri TvalsazrisiT, SezRuduli gaxlavT. SezRuduli Sansebi „samarTlianad” unda gadanawilebuliyo. aq Srederis politika „SromiTi wvlilis Sesabamisi samarTlianobis” princips eyrdnoboda: formula „mxardaWera da momTxovneloba” gulisxmobs, erTi mxriv, Sansebisa da materialuri resursebis gadanawilebas, da, meore mxriv, Sesabamis Setanil wvlils, politikuri diskusiebis dros swored Sansebis samarTlianobis definicias Seaqvs ganxeTqileba memarcxene banakSi. gansakuTrebul azrTa sxvadasxvaobas iwvevs, pirvel rigSi, kiTxvebi: realurad arsebobs Tu ara – da Tu arsebobs, ra moculobiT – resursebis viTom obieqturi SezRudvebi? Tu saubaria politikur gadawyvetilebebze, romlebic sxvagvaric SeiZleboda yofiliyo (mag., sa- Sansebis samarTlianobis definicia memarcxene banakSi ganxeTqilebas iwvevs 35 xelmwifo finansebisa da socialuri dazRvevis sistemis sferoebSi)? SeiZleba Tu ara samarTlianad CaiTvalos sazogadoebaSi arsebuli valdebulebebisa Tu SeRavaTebis arCeuli forma (mag. erTi mxriv, sagadasaxado tvirTis Semsubuqeba mewarmeebisTvis, da meore mxriv) socialuri xarjebis Semcireba? samarTlianoba da socialuri demokratia imis miuxedavad, Tu rogori pasuxebi gaecema am kiTxvebs, aSkaraa, rom samarTlianobis cneba sakamaTo rCeba rogorc Teoriuli, ise politikuri kuTxiT. moTxovnebi socialuri demokratiis mimarT, romlebic samarTlianobis Sesaxeb warmoebul diskusiebSi gamoikveTa: samarTlianoba fundamenturi Rirebulebaa, romelic materialuri da aramaterialuri resursebis gadanawilebasTan aris dakavSirebuli. amasTanave, socialuri demokratia ver Tanxmdeba samarTlianobis erTian ganmartebaze. rogorc legitimaciis safuZveli, „samar„samarTlianoba” gsdp-is hamburgis programaSi: Tlianoba” sazogadoebrivad „samarTlianoba efuZneba yoveli adamniSvnelovani argumentia, mianis Tanaswor Rirsebas. is gulisxmobs Tanabar Tavisuflebas da cxovrebis Tanabar SanTumca Teoriuli Tvalsazsebs, warmomavlobisa da sqesis miuxedavad, rac risiT is sakamaTo gaxlavT. niSnavs monawileobis Tanabar SesaZleblobebs cxadia, rom „samarTlianoba” ganaTlebis, Sromis, socialuri usafrTxoebis, sazogadoebrivi cxovrebis kulturisa da demokratiis kuTxiT, aseve sazosxvadasxva sferosTan mimargadoebrivi keTildReobis Tanabar xelmisawvTebiT sxvadasxvagvarad undomobas. iq, sadac Semosavlebisa da sakuTrebis da ganixilebodes. araTanabari gadanawileba yofs sazogadoebas Tanasworoba, rogorc kemaTze, vinc sxvebs gankargavs, da maTze, vinc sxvis TildReobis Tanabari gagankargulebaSia, igi laxavs Tanabar Tavisufledanawileba, TavisTavad ar bas da, amdenad, usamarTloa. aqedan gamomdinare, saWiroebs dasabuTebas. misi samarTlianoba moiTxovs met Tanasworobas SemoSezRudva samarTlianobis savlebis, sakuTrebisa da Zalauflebis gadanawilebaSi. [...] yoveli adamianis wvlili aRiarebuli principidan gamomdinare unda pativcemuli unda iyos. samarTlianad iTvleba da ganixilebodes. Semosavlebisa da sakuTrebis gadanawileba, rome SeuZlebelia realuri Tavilic Setanili wvlilis Sesabamisad xorcieldeba. suflebis warmodgena TanassakuTreba avaldebulebs: visac saSualoze meti worobis gareSe. Semosavali aqvs, flobs met sakuTrebas, vidre sxvebi, ufro metad unda izrunos sazogadoebis keTildReobisTvis.” (hamburgis programa, 2007, gv. 15-16) 36 2.3. solidaroba „solidarobis” (an safrangeTis revoluciis periodSi „Zmobis”) cneba yvelaze nakleb kamaTs iwvevs. savaraudod, es imas ukavSirdeba, rom solidaroba, zogadad, adamianobasTan aris gaigivebuli da rTulia misi Teoriul WrilSi ganxilva. Tu sxvadasxva avtors8 davesesxebiT, solidarobis zogadi ganmarteba Semdegnairad SeiZleba: solidarobis definicia koleqtiuri urTierTpasuxismgeblobis grZnoba, romelic ganpirobebulia saerTo interesebiT, gamoixateba TanamegobrobisTvis sasikeTo qcevaSi, Tundac zogjer sakuTari interesebis sawinaaRmdegod, da scildeba urTierTsamarTlianobis formaluri moTxovnis farglebs. amdenad, „solidaroba” erTiani „socialuri cnobierebaa”, romelic msgavs cxovrebis wessa da saerTo Rirebulebebs efuZneba. solidarobisa da socialuri cnobierebis amerikeli sociologi da filosofosi-moralisti uolzeri imasac miuTiTebs, rac SeiZleba erTgvarad marTebulic ki iyos – solidaroba SesaZloa garkveul xifaTsac Seicavdes, „Tu is mxolod grZnoba, TanamSromlobis emociuri surogatia da ara namdvili, cocxali, yoveldRiuri TanamSromlobis gansaxiereba” (Walzer, 1997, gv. 32). kavSiri es yoveldRiuri TanamSromloba moicavs sazogadoebriv institutebsa da struqturebs, sadac SesaZlebelia solidarobis miRweva, rac xels uwyobs socialuri usafrTxoebis damyarebas. solidaroba, rogorc yoveldRiuri TanamSromlobis solidarobam, TavisTavad, SeiZleba eqskluziuri, diskriminaciuli forma miiRos. amis magaliTia memarjvene eqstremistuli korporaciuli suliskveTeba. demokratiuli sazogadoebisTvis, romelic Ria, pluralistur samoqalaqo sazogadoebas efuZneba da masTan erTad viTardeba, solidarobis es mankieri forma udidesi saSiSroebaa, romelic jer kidev ar aris saTanadod Sefasebuli. 8 gamomxatveli cneba? magaliTad, Hondrich da sxvebi, 1994; Carigiet, 2003. 37 dasaSvebi zRvris gadalaxva maSin xdeba, roca garkveuli Tanamegobrobis erTianoba sxvaTa diskriminaciiT sazrdoobs. moTxovnebi socialuri demokratiis mimarT, romlebic solidarobis Sesaxeb warmoebul diskusiebSi gamoikveTa: ssolidaroba da socialuri d demokratia d solidarobas samarTlianoba amitom solidaroba demokratiul sazogadoebaSi Tavisuflebisa da Tanasworobis realizebis gareSe ar unda ganixilebodes. da Tavisufleba esaWiroeba cnebis gansazRvris erTgvari sirTulis miuxedavad, mas socialur istoriaSi mudam mniSvnelovani adgili ekava moqalaqeTa urTierTdamokidebulebis konteqstSi. am kuTxiT, msxvili sadazRvevo struqturebi (umuSevrobis, janmrTelobis, sapensio da ubeduri SemTxvevisgan dazRveva) dasaqmebulTa solidaruli institutebi arian. maTi Seqmna me-19 saukunis 90-in da me-20 saukunis 20-ian wlebSi, pirvel rigSi, dasaqmebulTa da socialistTa/social-demokratTa udides zewolas ukavSirdeboda. TviT bismarkis konservatiuli mTavrobac iZulebuli iyo, angariSi gaewia maTTvis. kooperaciuli TanamSromlobac solidarobis princips efuZneba, rodesac misi wevrebi, saerTo interesebidan gamomdinare, qmnian Tanamegobrobas, romelsac Seswevs unari, mniSvnelovanwilad Seasustos sabazro konkurenciis gavlena. solidaroba ganapirobebs imasac, rom yvela wevris interesTa SeTanxmeba qmediTobis zrdas iwvevs. amdenad, solidaroba warmoiqmneba im pirobiT, Tu politikuri argumentirebis dros gaTvaliswinebulia gansxvavebuli, magram, pirvel rigSi, saerTo interesebi. 38 sazogadoebriv institutebs SeuZliaT solidarobis, rogorc sazogadoebis socialuri erTianobis, stimulireba da ara misi warmoqmna. socialuri demokratiis farglebSi Seswavlil unda iqnes, Tu ra saxiT moqmedeben sazogadoebaSi solidarobaze saxelmwifo da samoqalaqo sazogadoebis institutebi. solidaroba yovelTvis Tavisuflebisa da Tanasworobis realizebasTan kavSirSi unda ganixilebodes. „solidaroba” gsdp-is hamburgis programaSi: „solidaroba niSnavs urTierTdamokidebulebas, erTianobasa da daxmarebas. es gaxlavT adamianebis mzadyofna, mxarSi amoudgnen erTmaneTs da daxmarebis xeli gauwodon. is vlindeba ZlierTa da sustTa, TaobaTa da xalxTa Soris urTierTobebSi. solidaroba warmoSobs Zalas cvlilebebisTvis – aseTia muSaTa moZraobis gamocdileba. solidaroba uzarmazari Zalaa, romelic aerTianebs Cvens sazogadoebas spontanuri da individualuri daxmarebisTvis mzadyofnaSi, erTiani wesebiTa da organizaciebiT, socialur saxelmwifoSi, rogorc politikurad garantirebuli da organizebuli solidarobis formaSi.” (hamburgis programa, 2007, gv. 16) 39 2.4. raze saubroben sxvebi? avtori: martin timpe politikur praqtikaSi sabaziso Rirebulebebis sakiTxs mxolod social-demokratebi ar mimarTaven, sxva partiebic axdenen am Rirebulebebis interpretacias TavianT programebSi an msgavs ZiriTad dokumentebSi. gvsurs mokled gagacnoT maTi zogierTi midgoma. amasTanave, ar gvaqvs srulyofilebis pretenzia da ar CavwvdebiT semantikur detalebs, SevecdebiT mxolod zogadad warmogidginoT germaniis ramdenime partiis programa. yuradRebis centrSia „RvTis Semoqmedeba” yuradRebis centrSia „RvTis Semoqmedeba”: qristian-demokratiuli kavSiri (qdk/CDU) qdk-is sabaziso Rirebulebebs ganekuTvneba Tavisufleba, samarTlianoba da solidaroba. mis axal ZiriTadi principebis programaSi, romelic 2007 wlis dekemberSi, hanoverSi, partiis yrilobaze miiRes, es sami Rirebuleba detaluradaa ganmartebuli. miuxedavad imisa, rom, erTi SexedviT, aRniSnuli Rirebulebebi gsdp-is hamburgis programis identuria, detaluri Seswavlisas garkveuli gansxvavebebi ikveTeba. qdk gansakuTrebul yuradRebas uTmobs adamianis qristianul arss, rogorc RvTis Semoqmedebas. qdk-isTvis mTavari amosavali wertili qristianuli religiaa, xolo social-demokratTaTvis religia erT-erTi sabaziso Rirebuleba gaxlavT. (bavariis qristian-socialuri kavSiri am ZiriTad orientacias kidev ufro gamokveTilad warmoaCens da mas ersa da patriotizmze memarjvene konservatiuli orientaciiT avrcobs.) amis garda, yuradRebas ipyrobs is faqti, rom qdk Tavisuflebis cnebas gsdp-isgan gansxvavebulad gansazRvravs. pirvel rigSi, qdk Tavisuflebis ufro detalur formulirebas axdens, vidre danarCeni ori sabaziso Rirebulebisas; amasTanave, ZiriTadi principebis programis Seqmnis mTeli procesi warimarTa lozungiT: „axali samarTlianoba meti Tavisuflebis xarjze”. aSkaraa, rom qdk-is prioriteti swored Tavisuflebaa, gsdp-is SemTxvevaSi ki sabaziso Rirebulebebs Tanabari mniSvneloba eniWeba. garda amisa, qdk-is programaSi ufro meti yuradReba eTmoba damcav, anu, negatiur Tavisuflebebs, vidre SesaZleblobebis, pozitiur Tavisuflebebs. 40 Tavisufal demokratTa par tiis (Tdp/FDP) sami sabaziso Rirebuleba: Tavisufleba, Tavisufleba da Tavisufleba Tavisufleba, Tdp-s ar gaaCnia ZiriTadi principebis programa. Tumca Tu partiis 1977 wlis yrilobis „visbadenis principebs” gadavxedavT, davinaxavT, rom aSkaraa maTi calmxrivi orientacia Tavisuflebaze, rogorc sabaziso Rirebulebaze. es arc aris gasakviri im partiisgan, romelic politikuri liberalizmidan iRebs saTaves. Tumca es sakmaod calmxrivi koncefciaa. Tu gavixsenebT jon lokis, politikuri liberalizmis erT-erTi fuZemdeblis, swavlebas, davrwmundebiT, rom sazogadoebis Sesaxeb mis moZRvrebaSi erT-erTi ZiriTadi adgili samarTlianobis aspeqtebs ukavia. Tdp ki cdilobs Tavisi principebi Tavisuflebis cnebas daukavSiros. iseTi formulirebebi, rogorebicaa „Tavisufleba progresia” an „Tavisufleba momavlis sawindaria”, mianiSnebs Tavisufal demokratTa xelovnur mcdelobaze, moiSvelion sabaziso Rirebuleba, romlis mniSvneloba isedac aRiarebulia. aseve aSkaraa, rom sazogadoeba, romelic mxolod Tavisuflebas eyrdnoba, amasTanave, samarTlianobisa da solidarobis mniSvnelobas akninebs, Zalian male Tavisi socialuri erTianobis SenarCunebis problemas Seejaxeba. Tavisufleba Wrel TaigulSi yvelasTvis raime moiZebneba: „kavSiri 90/mwvaneebi” (Bündnis 90 /Die Grünen) Wrel TaigulSi „mwvaneebi” ZiriTad adgils adamianis TviTgamorkvevis sakiTxs uTmoben. isini gvTavazoben samarTlianobis mravalkomponentian cnebas, rac definicias bundovans xdis. gadanawilebis samarTlianobas, romelic ucvleli rCeba, emateba monawileobis samarTlianoba, TaobaTa Soris samarTlianoba, sqesTa Soris samarTlianoba da saerTaSoriso samarTlianoba. TiToeuli maTgani, cxadia, marTebulia, magram rodesac yvela am aspeqtis CamoTvla erTnairi rangirebiTa Tu prioritetulobiT xdeba, keTilganwyobili an kritikuli mkiTxveli ver iRebs mkafio ganmartebas, ra aris samarTlianoba. moiZebneba Tavisufleba, yvelasTvis raime rogorc ekologiur partias Seefereba, „mwvaneebi” sabaziso Rirebulebebs avrcoben damatebiTi moTxovniT – xeli Seewyos mdgrad ganviTarebas politikis yvela sferoSi. magram rodesac mdgradi ganviTarebis moTxovna, romelic TavisTavad mniSvnelovania, eqceva iseTi sabaziso Rirebulebebis gverdiT, rogorebicaa Tavisufleba, samarTlianoba da solidaroba, yovelive es naklebad damajerebeli xdeba. 41 stadiaSi 2.5. sabaziso Rirebulebebi praqtikaSi jer kidev Ziebis stadiaSi: par tia „memarcxeneebi” (Die Linke) partia „memarcxeneebs„, romelic politikuri organizaciebis – „memarcxeneebi. demokratiuli socializmis partia” (Die Linke.PDS) da „Sroma da socialuri samarTlianoba – saarCevno alternativa” (WASG) – Serwymis Sedegad warmoiSva, jer ar gaaCnia sakuTari ZiriTadi principebis programa. dokumentSi „saprogramo Tezisebi”, romelic safuZvlad daedo am ori partiis gaerTianebas, mocemulia sabaziso Rirebulebebis ramdenime zogadi ganmarteba. masSi saubaria demokratiaze, Tavisuflebaze, Tanasworobaze, samarTlianobaze, internacionalizmsa da solidarobaze, rogorc fundamentur RirebulebiT orientirebze. istoriuli TvalsazrisiT, sanugeSo is aris, rom „memarcxeneebi„ aSkarad aRiareben individualur Tavisuflebas, romlis gareSec Tanasworobas pirovnebis uunarobasTan da gare faqtorebze damokidebulebasTan mivyavarT. aseve erTmniSvnelovania gancxadeba – da aq socialuri demokratiis momxreni dagveTanxmebian – rom Tavisufleba Tanasworobis gareSe niSnavs Tavisuflebas mxolod mdidrebisTvis. swored Tavisuflebisa da Tanasworobis urTierTdamokidebuleba gaxlavT partia „memarcxeneebis” saprogramo diskusiis sagani, romelic yuradRebiT unda iqnes Seswavlili. mas Semdeg, rac dawvrilebiT SevCerdiT sabaziso Rirebulebebze Teoriuli kuTxiT, Tqveni yuradReba praqtikazedac gvsurs SevaCeroT. ra roli eniWeba sabaziso Rirebulebebs socialuri demokratiisTvis yoveldRiur politikur diskusiaSi? sxvadasxva dargidan moyvanili magaliTebi mkiTxvels axal ideebs STaagonebs da msjelobis stimuls miscems. 2.5.1. ganaTlebis politika mastergegma „skola qmnis momavlis perspeqtivas” – progresuli saganmanaTleblo politikis realizeba municipalur doneze9 avtori: mark herteri mas Semdeg, rac 2003 wlidan, moswavleTa saganmanaTleblo miRwevebis Sefasebis saerTaSoriso programis (PISA) kvlevebis pirveli SedegebiT, germaniis ganaTlebis sistemaSi arsebuli xarvezebi gamovlinda, federalur, calkeuli miwisa da municipalur doneze ar cxreba diskusia Temaze, Tu rogori unda iyos qveynis ganaTlebis sistema. am debatebSi ganixileba is faqti, rom germaniaSi, pirvel rigSi, sxva qveynebTan SedarebiT, bavSvebisa da mozardebis akademiuri moswreba mWidrodaa dakavSirebuli maT socialur warmomavlobasTan. da mainc, rogori unda iyos socialurad samarTliani da solidarul principebze dafuZnebuli skola, romelic yvelas erTdroulad sTavazobs ganaTlebisa da profesiis arCevnis Tavisuflebas? social-demokratiulma partiam hamSi ganixila aRniSnuli sakiTxi da SeimuSava integrirebuli, social-demokratiuli mastergegma „skola qmnis momavlis perspeqtivas”. hamSi, rogorc uSualod federaluri miwisadmi daqvemdebarebul qalaqSi, ramdenime skola funqcionirebs da, amdenad, is pasuxismgebelia „saskolo ganaTlebis momavalze orientirebul ganviTarebaze”. ratom mastergegma? hamSi, sadac mmarTveli Zala qristian-demokratiuli kavSirisa da Tavisufal demokratTa partiis koalicia gaxlavT, saskolo politika dRemde konkretuli garemoebis Sesabamisad yalibdeba, rac imas niSnavs, 9 42 magaliTi eyrdnoba skolis ganviTarebis gegmas, romelic gsdp-is mier hamSi SemuSavda. praqtikuli magaliTebi jer kidev Ziebis 43 es namdvilad ver gamodgeba municipaluri saskolo sistemis stabiluri ganviTarebis safuZvlad. axali saskolo koncefciis SemuSavebis kidev erTi motivacia gaxldaT imis aRiareba, rom ara marto saskolo sistema, aramed bavSvebisa da mozardebis daxmarebis samsaxurebi, profesiuli ganaTlebisa da SromiTi bazris xelSewyobis dawesebulebebi, aseve axalgazrdobis integraciis mxardaWera mniSvnelovani faqtorebia bavSvebisa da mozardebis warmatebuli ganaTlebis misaRwevad. mastergegma realuri situaciis analizs eyrdnoba da ganixilavs grZelvadian miznebsa da operatiuli moqmedebis sferoebs, romelTa meSveobiTac xdeba ganaTlebis efeqtianobis gazrda da Sedegebis gaumjobeseba. social-demokratiuli mastergegma dasaxuli amocana gulisxmobda skolebis marTvis social-demokratiuli alternatiuli koncefciis wardgenas saqalaqo sabWos mmarTveli umravlesobisTvis. mis aucileblobaze metyvelebs ara marto yovlismomcveli PISA-kvlevebis Sedegebi, aramed Semdegi ori indikatoric, romlebic mkafiod miuTiTebs arsebuli saskolo politikis warumateblobaze: yovelwliuri gamoSvebis abiturientTa wili, romlebmac simwifis atestati miiRes, hamSi 30%-ze naklebs Seadgens, rac CrdiloeT rain-vestfaliisadmi daqvemdebarebul sxva qalaqebTan SedarebiT sagrZnoblad dabali maCvenebelia. mezobel qalaq miunsterSi es wili 50%-s Seadgens. maSin, roca qalaqis mdidar kvartalebSi gimnaziaSi gadasul moswavleTa raodenoba daaxloebiT 50%-ia, muSaTa iseT klasikur raionSi, rogoricaa heringeni, es wili mxolod 19,5%-s aRwevs. imavdroulad, pirvel rigSi, socialur-demografiuli mdgomareoba iTxovs Carevas. 2015 wlisTvis mosalodnelia, rom im moswavleTa raodenoba, romlebic dawyebiTidan saSualo skolaSi gadavlen, 2005 welTan SedarebiT TiTqmis meoTxediT Semcirdeba. ukve 2010 wels hamSi dabadebuli yoveli meore bavSvi emigrantTa ojaxidan iqneba. axalgazrdobis integracia da misi yvela unaris maqsimaluri gamoyeneba mxolod progresuli politikuri Zalebis satkivari ar gaxlavT; es aris warmatebuli ganviTarebis gadamwyveti winapiroba qalaqis struqturuli gardaqmnis konteqstSi. Tavisufleba, romelsac Cven vgulisxmobT, aris yvela bavSvze zrunva mTeli dRis ganmavlobaSi mastergegmis pirveli sakvanZo principi moicavs momsaxurebis uzrunvelyofas mTeli dRis ganmavlobaSi. xarisxiani zrunva iwyeba jer kidev baga-baRis asakSi – erTidan sam wlamde – da mSobelTa moTxovnilebebs iTvaliswinebs, Semdeg grZeldeba kvalificiuri pedagogiuri aRzrdiT sabavSvo baRebSi – samidan eqvs wlamde – da bolos moicavs Semdgom saskolo ganaTlebas – Ria gaxangrZlivebuli dRis formiT, ara marto dawyebiT skolebSi, aramed 14 wlis asakamde. yovelive es mSoblebs SesaZleblobas aZlevs, SeaTavson ojaxuri da profesiuli saqmianoba. qalaqis xelisufleba bavSvTa aRzrdis wesebs ar adgens, is qmnis zogad pirobebs imisTvis, rom mSoblebs Tavisufali arCevnis SesaZlebloba mieceT. amgvarad, Tavisufleba aris ara SeZlebuli ojaxebis Tavisufleba, hqondeT ZiZis ayvanis SesaZlebloba, aramed niSnavs Tavisuflebas yvela ojaxisTvis, raTa maT SeZlon sakuTari Canafiqris ganxorcieleba. socialuri samarTlianoba moqmedebaSi – raionuli zogadi skolebi axal SesaZleblobebs qmnian mastergegmis kidev erTi sakvanZo principi gulisxmobs ufro Ria da moqnili saskolo sistemis Seqmnas qalaq hamis Svidive raionSi. yovel raions unda hqondes SesaZlebloba, gasces nebismieri saxis atestati. amis mizania daiZlios moswavleTa moswrebis maT socialur warmomavlobaze damokidebuleba. socialuri samarTlianoba ganaTlebis sferoSi TanasworobiT da realuri samomavlo perspeqtiviT iwyeba, rac swavlis momdevno safexurze gadasvlisas erTnairad xelmisawvdom SesaZleblobebs qmnis. amgvarad, integracia da individualuri unarebis stimulireba ar aris urTierTsawinaaRmdego movlenebi, isini ufro avseben erTmaneTs. e. w. raionul zogad skolebSi (social-demokratiuli partiis modeli CrdiloeT rain-vestfaliisTvis) mexuTe da meeqvse saerTo klasebis damTavrebis Semdeg moswavleebs eZlevaT arCevnis saSualeba – ganagrZon integrirebuli swavla meaTe klasis CaTvliT, an iswavlon saswavlebelSi, romelic daiyofa ZiriTadi skolis, realuri skolisa da gimnaziis nakadebad, Tumca yovelive es rCeba skolis farglebSi, erTiani pedagogiuri koleqtivis SenarCunebiT. bevri ram aris Sesacvleli adgilebze: aRniSnuli muSaTa raionis, heringenis, ra- praqtikuli magaliTebi praqtikuli magaliTebi 44 rom Tu romelime skolaSi moswavleTa raodenoba sagrZnoblad izrdeba an mcirdeba, xdeba miSeneba, klasebis daxurva an gadatana da a. S., sanam situacia ar daregulirdeba. amis Semdeg skola axali garemoebis Sesabamisad moqmedebs. 45 solidarobis realuri azri – socialuri daxmarebis biujeti saganmanaTleblo koncefciis mesame sakvanZo elementia socialuri daxmarebis biujeti. am SemTxvevaSi gaTvaliswinebulia is garemoeba, rom sxvadasxva skolaSi mxardaWeris gansxvavebuli moTxovnilebebi da winapirobebia. iq, sadac didia im moswavleebis wili, romlebic migrantTa ojaxebidan arian, da socialuri problemebi yoveldRiur saskolo cxovrebaSi aisaxeba, skolis biujetebi mimarTulia Cveuli saskolo procesis SenarCunebisken, magaliTad, saskolo wignebis SeZenis, eqskursiebSi monawileobis, kvebisa da aRmzrdelobiTi saqmianobis mxardasaWerad, maSin, roca sxva skolebSi aRniSnuli saxsrebi swavlebis xarisxis amaRlebas, gaxangrZlivebul klasebs, sxvadasxva proeqtsa Tu aRWurvilobas xmardeba. amas absurdul Sedegebamde mivyavarT: iq, sadac mxardaWeris uzarmazari moTxovnilebaa, realuri SesaZleblobebi metad mwiria. socialuri daxmarebis biujeti zedmeti biurokratiis gareSe unda moqmedebdes: yoveli moswavlisTvis, romelic daxmarebas saWiroebs, skola iRebs damatebiT biujets, romelic gansakuTrebulad rTul SemTxvevaSi SesaZloa 10%-iT gaizardos. am biujetidan finansdeba specialuri moTxovnilebebi da skolas eZleva SesaZlebloba, ZiriTadi saskolo biujeti ise gankargos, rogorc amas sxva skolebi akeTeben. es koncefcia Zireulad gansxvavdeba manamde miRebuli principisgan, anu, erT moswavleze gaTvlili biujetirebisgan. saubaria solidarobaze, romelsac finansurad Zlieri skolebi susti skolebis mimarT unda iCendnen, raTa moswavleebs mxardaWerisa da warmatebuli ganaTlebis miRebis erTnairi Sansi mieces mTeli qalaqis masStabiT. dialogSi erToblivi proeqti, romelic partiis adgilobrivi organizaciebisa da saqalaqo sabWos fraqciis mier SemuSavda, gansaxilvelad waredgina qalaqis Svid raionSi mowyobili Sexvedrebis farglebSi Sekrebil mSoblebs, pedagogebs, moswavleebs, aseve dainteresebul moqalaqeebs. yuradRebis centrSi aRmoCnda sakiTxi, Tu rogor unda iqnes realizebuli warmodgenili RonisZiebebi qalaqis TiToeul raionSi. 2.5.2. socialuri politika „samoqalaqo dazRveva” Tu „fiqsirebuli (pauSaluri) gadasaxadi” – jandacvis samarTliani politikis sakiTxi avtorebi: kristina rentcSi da martin timpe 2004 wlis jandacvis modernizaciis kanonSi (GMG) – iseve, rogorc manamde miRebul kanonebSi jandacvis sistemis „reformirebis” Sesaxeb – TiTqmis mTeli yuradReba savaldebulo samedicino dazRvevis (ssd) sistemis xarjviT nawils daeTmo. amJamad ki mTavari safiqrali am sistemis Semosavlebia. did davas iwvevs sakiTxi, Tu rogor unda moxdes ssd-is Semosavlebis stabilizeba da aqtualur politikur gamowvevebTan SeTavseba. daZabulobis mizezi isaa, rom, erTi mxriv, izrdeba xanSi Sesul dazRveulTa raodenoba da, meore mxriv, mosaxleobis Semosavlebis sul ufro meti odenoba miedineba im SemosavlebSi, romlebic ar gaiTvaliswineba samedicino momsaxurebis solidaruli dafinansebis Senatanis daangariSebisas. rac Seexeba am gamowvevebze swor politikur reaqcias, aq erTiani azri ar arsebobs, piriqiT – bundestagis 2005 wlis winasaarCevno kampaniis dros qristian-demokratiuli kavSirisa da social-demokratiuli partiis mier warmodgenili iyo ssd-is ori, erTmaneTisgan sruliad gansxvavebuli modeli. vinaidan xSirad sajaro diskusiebSi orive modeli, romlebic gaigivebulia „samoqalaqo dazRvevasTan” da „fiqsirebul gadasaxadTan”, sxvadasxvagvarad ganimarteba, kargi iqneboda gagverkvia, Tu ras gulisxmobda germaniis es ori udidesi partia. „samoqalaqo dazRveva” social-demokratiuli partia iTxovs ssd-is Semdgom srulyofas „samoqalaqo dazRvevis” mimarTulebiT, romlis drosac, perspeqtivaSi, yvela moqalaqe gadasaxads Semosavlebis Sesabamisad Seitans. Senatanis odenobis daangariSeba unda xdebodes ara marto daqiravebuli Sromis Sedegad miRebuli anazRaurebis, aramed yvela saxis xelfasisa Tu Semosavlis gaTvaliswinebiT. „samoqalaqo dazRvevis” SemTxvevaSi ssd momavalSic dazRveulTa da damsaqmebelTa SenatanebiT dafinansdeba. dazRveulTa meuRleebi, romelTac sakuTari Semosavali ar gaaCniaT, maTTan erTad daezRvevian, xolo Svilebs Senatanebis gareSe Tavad sadazRvevo organizacia daazRvevs. „fiqsirebuli gadasaxadi„ am models Tavad qristian-demokratiuli kavSiri „janmrTelobis premias” uwodebs. is gulisxmobs yovelTviur erTian gadasaxads, romelic ssd-is yvela wevrisTvis erTnairia, xolo damsaqmeblis wili dasabegri Semosav- praqtikuli magaliTebi praqtikuli magaliTebi 46 ionuli zogadi skola pirvelad miscems adgilobriv bavSvebs realuri skolisa Tu gimnaziis donis ganaTlebis miRebis SesaZleblobas. qalaqis kidev sami sxva raioni aseve pirvelad SeZlebs gimnaziis kursis swavlebas. mTlianobaSi, dRevandeli demografiuli tendenciebis gaTvaliswinebiT, zogadi skolebis damkvidrebis gareSe qalaqis verc erTi raioni ver SeinarCunebda arsebul saganmanaTleblo sistemas. 47 kerZo samedicino dazRvevis (ksd) momavali germaniis samedicino dazRvevis sistemis damaxasiaTebeli erT-erTi niSani gaxlavT is, rom moqalaqeTa garkveuli nawili ar monawileobs solidarul dafinansebaSi. eseni arian saxelmwifo moxeleebi, romelTa samedicino dazRvevas saxelmwifo uzrunvelyofs, da damoukidebeli mewarmeebi, romlebsac savaldebulo dazRveva ar moeTxovebaT, miuxedavad maTi Semosavlebis odenobisa. daqiravebul dasaqmebulebs, romelTa Semosavali savaldebulo dazRvevis zRvars aRemateba, SeuZliaT ksd-iT isargeblon. yovelive amas imasTan mivyavarT, rom mosaxleobis garkveuli jgufebis Senatanebi jandacvis sistemis solidaruli dafinansebis Tvis xelmiuwvdomeli rCeba. sxvadasxva politikuri midgomiT, saqme gvaqvs problemasTan an, piriqiT, jandacvis sistemaSi arsebuli konkurenciis pozitiur gamovlinebasTan. „samoqalaqo dazRvevis” an „fiqsirebuli gadasaxadis” SemoReba ksd-ze sxvadasxvagvarad imoqmedebs. maSin, roca „samoqalaqo dazRvevis” mizani ksd-is solidaruli dafinansebis sistemaSi CarTvaa, „fiqsirebuli gadasaxadi” cdilobs ar Seexos ksd-is privilegiebs. ufro metic, savaraudoa, rom kerZod dazRveul pirTa Svilebi dafinansdebian moxdeba saxelmwifo gadasaxadebis xarjze. solidaruli dafinanseba – samarTliani Tanamonawileoba Semosavlebis Sesabamisad cxadia, rom „samoqalaqo dazRvevis” ZiriTadi maxasiaTebeli solidarobis gaZlierebaa: saerTo sadazRvevo sistemis farglebSi yvela moqalaqe monawileobs jandacvis dafinansebaSi. es imas ar niSnavs, rom konkurencia aRar iqneba. uqmdeba sxvadasxva damzRvevis kalkulaciis gansxvavebuli modelebis Tanaarseboba. amis magivrad mkvidrdeba „samarTliani konkurencia” savaldebulo normebisa da erTiani pirobebis danergviT. damzRvevTa konkurencia unda mimdinareobdes ukeTesi momsaxurebis mizniT da ara „mogebiani riskebis” (ufro axalgazrda da janmrTeli dazRveulebis) arCevis xarjze. qristian-demokratiuli kavSiris mtkicebiT, misi modelic solidarulia. misi azriT, „fiqsirebuli gadasaxadis” mniSvnelovani elementi gaxlavT sagadasaxado resursebis mozidva, romlis saSualebiTac jandacvis sistemis dafinansebaSi gadasaxadebis yvela gadamxdeli monawileobs. niSnavs ki es finansuri valdebulebebis samarTlian gadanawilebas? sagadasaxado sistemis saSualebiT dafinanseba mcire da saSualo Semosavlebis mqone adamianebis met dabegvras gulisxmobs, maSin, roca maRalSemosavliani moqalaqeebis wili mTlian sagadasaxado SemosavlebSi mudmivad iklebs, rac, sxvaTa Soris, bolo aTwleulSi warmoebuli finansuri politikis Sedegicaa. analogiuri suraTia „fiqsirebuli gadasaxadis” SemTxvevaSi. vinaidan yoveli moqalaqe erTi da imave odenobis „janmrTelobis premias” ixdis, dabalSemosavliani moqalaqeebi meti finansuri wnexis qveS eqcevian. cxadia, bevrad samarTliani iqneboda principi, romlis mixedviTac, Tanamonawileoba finansuri mdgomareobiT ganisazRvreba, rac ufro metad „samoqalaqo dazRvevis” arss miesadageba: erTi mxriv, Senatanebis (progresirebadis da ara fiqsirebulis) saSualebiT dafinansebis SenarCunebiT da, meore mxriv, damatebiTi saxis Semosavlebis (daqiravebuli SromiT miRebuli Semosavlebis garda) mozidviT. solidarobis princips ewinaaRmdegeba is garemoebac, rom „fiqsirebuli gadasaxadis” modelSi saxelmwifo moxeleebi gansakuTrebul mdgomareobas momavalSic inarCuneben da ksd-Si arsebuli konkurentuli struqturebi ucvlelad rCeba (formalurad mainc). samarTlianobas ukavSirdeba aseve finansuri valdebulebis sakiTxi, anu, mosaxleobis romeli jgufebisTvisaa mosalodneli misi Semcireba Tu momateba. am kuTxiT es ori modeli sakmaod gansxvavdeba erTmaneTisgan: „samoqalaqo dazRvevis” modelis pirobebSi orSviliani ojaxi sakmao finansur SeRavaTs miiRebda, xolo „fiqsirebuli gadasaxadis” SemoRebis SemTxvevaSi imave ojaxis wliuri danakargi 900 evromde iqneboda. gansxvavebuli suraTia martoxela moqalaqeTa jgufSi: „fiqsirebuli gadasaxadi” maT SesaZleblobas miscemda, weliwadSi 1.300 evroze meti daezogaT, xolo „samoqalaqo dazRveviT” maT finansuri tvirTi SeumsubuqdebodaT, Tumca sakmaod umniSvnelod. solidarobis kuTxiT, advili asaxsnelia, Tu ratom eniWeba „samoqalaqo dazRvevas” upiratesoba „fiqsirebul gadasaxadTan” SedarebiT. samarTlianobis principidan gamomdinare ki mniSvnelovania, romeli ganzomilebaa CvenTvis upiratesi: gadanawilebis samarTlianoba, monawileobis samarTlianoba, moTxovnilebis Sesabamisi samarTlianoba Tu SromiTi wvlilis Sesabamisi samarTlianoba? Cven ar gvsurs da arc gvaqvs ganzraxuli, wavarTvaT mkiTxvels SesaZlebloba, Tavad upasuxos am kiTxvas. praqtikuli magaliTebi praqtikuli magaliTebi 48 lis 6,5%-s Seadgens. damsaqmebelTa Senatanebi – iseve, rogorc socialuri sadazRvevo organizaciebis Senatanebi – miedineba specialur fondSi, saidanac finansdebian is dazRveulebi, romelTa „fiqsirebuli gadasaxadi” Semosavlebis 7%-s aRemateba. garda amisa, am fondidan finansdeba damsaqmebelTa mier samedicino dazRvevis fondSi Setanili gadasaxadebi. ssd-is wevrTa Svilebis dazRveva sagadasaxado saxsrebidan dafinansebas gulisxmobs. 49 xangrZlivi uimedobis mdgomareobaSi? Sromis axali samyaro da socialuri demokratiis Rirebulebebi avtori: matias naisi rogorc meore msoflio omis damTavrebidan ramdenime aTwleulis ganmavlobaSi Canda, germaniam moaxerxa kapitalisa da Sromis interesebs Soris kompromisis miRweva. 1949 wlidan moyolebuli, anu, ekonomikuri zrdis periodSi, romelic sakmaod didxans gagrZelda, daqiravebuli Sroma normalur movlenad Camoyalibda. daqiravebuli Sromis SesaZleblobasTan erTad adamianma moipova socialuri uzrunvelyofis ufleba, rac gulisxmobs garantirebul sapensio uflebebs, samsaxuridan daTxovnisgan dacvas, Sromis dacvas, sawarmoebis marTvaSi Tanamonawileobis uflebas, aseve uflebas savaldebulo satarifo normebis dacvaze (Dörre 2005). saxelmwifos mxridan dacul amgvar daqiravebul Sromas, e. w. normalur SromiT urTierTobebs (nSu), mohyva ara marto mSromelTa materialuri keTildReoba, aramed garkveuli sazogadoebrivi aRiarebac. es periodi, romelic dRevandeli gadasaxedidan harmoniulad gamoiyureba, sulac ar yofila ukonfliqto. kompromisi umkacres brZolaSi miiRweoda da, saukeTeso SemTxvevaSi, igi sul mcirediT axerxebda sazogadoebrivi simdidris araTanabari gadanawilebis TandaTanobiT daZlevas. magram, mTlianobaSi, mosaxleobis udides nawils miaCnda, rom sakuTari Sromis xarjze nela, magram ueWvelad SeZlebda cxovrebis donis amaRlebas. Tumca, me-20 saukunis 80-iani wlebidan moyolebuli, nSu TandaTanobiT iklebs. miuxedavad imisa, rom dasaqmebulTa umravlesoba dRemde normaluri saxelSekrulebo pirobebiT sargeblobs, maTi raodenoba swrafad mcirdeba. dasaqmebulTa raodenobis zrda SeiniSneba absoluturad sxva tipis dasaqmebaSi, rogoricaa: arasruli samuSao dRis ganmavlobaSi muSaoba, daqiravebuli Sroma, moklevadiani an erTjeradi dasaqmeba.10 wnexis qveS moeqca ara marto mudmivi da srulganakveTiani dasaqmeba, aramed socialuri uzrunvelyofis sistemac. sapensio uzrunvelyofis nawilobrivi privatizacia, samsaxuridan daTxovnisgan damcavi meqanizmebis Sesusteba da satarifo xelSekrulebebis 10 Tu arasrul ganakveTze dasaqmebulTa raodenoba 1991 wels 5 mln iyo, 2003 wels 9 mln-s gadaaWarba. nawilobrivi ugulebelyofa, gansakuTrebiT aRmosavleT germaniaSi, am procesis yvelaze aSkara maxasiaTebeli gaxlavT. ganvixilavT am tendenciis ramdenime mizezs. magaliTad, momsaxurebisa da informaciis sferoebis mniSvnelobis zrda iTxovs Sromis sxvagvar, ufro moqnil organizebas, vidre warmoebis adrindeli meTodi moiTxovda. konkurenciis pirobebSi, romelic ara marto sawarmoebs Soris, aramed sawarmos SigniT, sxvadasxva jgufsa Tu ganyofilebas Sorisac mimdinareobs, socialuri uzrunvelyofis sfero swrafad iqceva erTgvar „moqnilobis rezervad”. sawarmoebi, romlebic axerxeben dasaqmebulTa socialuri uflebebis SezRudvas an srul ignorirebas, konkurentul, Tumca xanmokle upiratesobas iReben. adamianTa umravlesoba didi wuxiliT adevnebs Tvals am tendencias. fridrix ebertis fondis mier Catarebuli kvlevis Tanaxmad, gamokiTxulTa 63%-ma ganacxada, rom sazogadoebaSi mimdinare cvlilebebi maTSi SiSs iwvevs (Neugebauer 2007). am mdgomareobas, rodesac ekonomikaSi da SromiT bazarze mimdinare cvlilebebis gamo sazogadoebis farTo wreebSi saerTo uimedoba vrceldeba, frangma sociologma pier burdiem „prekariteti” uwoda. amasTanave, mxolod Semcirebul xelfasebze an moklevadian SromiT xelSekrulebebze ar aris saubari; aranakleb sagulisxmoa, Tu rogor ganicdian adamianebi momavalTan dakavSirebul gaurkvevlobas. „prekariteti” ar aris marto iq, sadac „prekarulad” momuSaveni arian. sawarmoSi droebiT dasaqmebulTa arsebobis gamo mudmivi samuSao adgilis mqone adamianebi Zalian daucvelad grZnoben Tavs. maT winaSea SromiTi urTierTobebis gansxvavebuli forma, romelic maT SeSfoTebas iwvevs; amitom isini mzad arian wavidnen daTmobebze Sromis anazRaurebis an samuSao pirobebis kuTxiT, rasac sxva SemTxvevaSi ar dasTanxmdebodnen. mudmivi samuSao adgilis mqone adamianebsa da umuSevarTa Soris myofi „prekarulad” dasaqmebulebi Tavs haerSi gamokidebulad grZnoben. maT kidev ufro daqveiTebis eSiniaT da normaluri SromiTi urTierTobebis donis miRwevaze ocneboben. realoba ki xSirad iseTia, rom am adamianebs mudmivi arastabilurobis SegrZnebiT uwevT cxovreba. ra gavlenas axdens es tendencia socialuri demokratiis proeqtze? Znelia gadaafaso is mniSvneloba, romelsac adre socialuri demokratia normalur SromiT urTierTobebs aniWebda. mis warmodgenaSi praqtikuli magaliTebi praqtikuli magaliTebi 50 2.5.3. SromiTi bazris politika 51 amasTanave, nSu-is moSlas Semdeg situaciamde mivyavarT: socialuri demokratiis Rirebulebebs kvlav mosaxleobis didi mxardaWera aqvs, Tumca isini erTmniSvnelovnad aRar asocirdebian garkveul politikur ZalasTan. amis ZiriTadi mizezia Sromis samyaroSi momxdari cvlilebebi da gadauWreli politikuri amocanebi, romlebSic igulisxmeba moqnili socialuri usafrTxoebis miRweva. ras niSnavs yovelive es socialuri demokratiis koncefciisa da mis mier aRiarebuli sabaziso RirebulebebisTvis? Tavisufleba Sromis axali samyaro, cxadia, axal potenciur Tavisuflebebs Seicavs. dasaqmebulTa mcire, Tumca SesamCnevi jgufisTvis, e. w. frilanserebisa da TviTdasaqmebulebisTvis, romlebic zemdgomTa miTiTebebis gareSe asruleben samuSaoebs proeqtebis saxiT, farTo TavisuflebiT sargebloba SeiZleba sakmaod mogebiani aRmoCndes. maT SeuZliaT TavianTi moqnilobisTvis SromiT bazarze sakmaod kargi anazRaurebac moiTxovon. sakmarisi resursebis arsebobis SemTxvevaSi isini SeZleben moklevadiani umuSevroba gamoiyenon, rogorc sakuTari kvalifikaciis amaRlebis saSualeba. magram „prekarulad” dasaqmebulTa umravlesobisTvis, vinc ver sargeblobs normaluri SromiTi pirobebiT, msgavsi situacia gulisxmobs Rrma kriziss, romelic Zlier zRudavs rogorc pozitiur, ise negatiur Tavisuflebebs. socialuri demokratiisTvis mniSvnelovania Tavisuflebebis pozitiuri, realisturi da socialuri perspeqtivebis ganviTareba. amisTvis saWiroa Tavisuflebebis uzrunvelyofis axali koleqtiuri instrumentebi. moqnili SromiTi urTierTobebis Tavisuflebebis potencialis realizeba farTo sazogadoebis sakeTildReod mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba, Tu is gardauvali cxovrebiseuli riskebis pirispir bedis anabara ar iqneba mitovebuli. samarTlianoba ZiriTadad swored SromiTi saqmianoba gansazRvravs, ra aris samarTliani, vis ra ufleba aqvs da raze. didi xnis ganmavlobaSi adamianis SromiTi wvlili gadanawilebaSi misi monawileobis uflebas gansazRvravda. jer kidev maSin samarTlianobis ganmartebisas dgindeboda mkafio zRvari, magaliTad, sqesTa Soris, rasac TavisTavad mivyavdiT pasuxismgeblobis individualizaciis tendenciamde. es normebi sakmaod stabiluri aRmoCnda, Tumca Sromis Tanamedrove samyaroSi warmoiSva absoluturad afeTqebasaSiSi usamarTloba, rodesac Sromis mixedviT gadanawilebis principi kvlav moqmedebs, SromiTi Semosavlebi ki sul ufro naklebad xelmisawvdomi xdeba. is, rom adamiani droebiT an xSirad kargavs samuSao adgils, Cveulebrivi movlenaa dRevandeli e. w. alternatiuli („prekaruli”) dasaqmebisTvis. Tumca es sulac ar niSnavs imas, rom situacia legitimuria. „prekarulad” momuSaveTagan bevri mzadaa ibrZolos samuSao adgilis mosapoveblad. Tu maT es ar gamosdiT, im daskvnamde midian, rom meti Zalisxmevaa saWiro. amgvari individualizacia arTulebs sazogadoebaSi mzardi uTanasworobis aRqmas. ase SesaZloa „samarTlianoba” „Tanasworobis” sapirispiro cnebad iqces. socialuri demokratiis proeqtis erT-erTi moTxovna samarTlianobisa da Tanasworobis pozitiuri Tanxmobis miRwevaa. politikuri TvalsazrisiT, es imas niSnavs, rom individualuri Zalisxmeva manam unda izrdebodes, sanam adamians realurad ZaluZs situaciaze zemoqmedeba. mxolod am SemTxvevaSi aqvs azri meti individualuri pasuxismgeblobis moTxovnas. solidaroba koleqtiuri socialuri usafrTxoebis sistemis restruqturizacia, sadac institucionaluri solidaroba dasaqmebis Zvel sistemaSi aisaxeboda, SeiZleba ganvixiloT, rogorc solidaruli qmedebebis saer- praqtikuli magaliTebi praqtikuli magaliTebi 52 es gaxldaT socialuri saxelmwifos erT-erTi umniSvnelovanesi faqtori sami sabaziso Rirebulebis formirebisTvis. is mraval adamians (ara yvelas) uRviZebda usafrTxoebis SegrZnebas da pozitiuri Tavisuflebebis realizebis aucilebeli winapiroba iyo. is, rac realurad xdeboda gadanawilebis kuTxiT (samarTlianobisTvis), ZiriTadad dasaqmebis sistemaze iyo damokidebuli. mTlianobaSi, socialuri uzrunvelyofis sistema cxovrebiseuli riskebis solidarul daZlevaze gaxldaT orientirebuli. socialurma usafrTxoebam, romelic normaluri SromiTi urTierTobebis safuZvelze iqna miRweuli, mosaxleobis mniSvnelovan nawilSi daaCqara socialuri demokratiis sami sabaziso Rirebulebis identifikacia. swored amitom Tavis saprogramo dokumentebSi social-demokratiulma partiam gansakuTrebuli mniSvneloba nSu-s da, pirvel rigSi, srul dasaqmebas mianiWa. erT-erTi ZiriTadi Canafiqri partiisa, romelic socialuri demokratiisken miiswrafoda, gaxldaT yvela Sromisunariani adamianisaTvis normaluri SromiTi urTierTobebis Seqmna. 53 2.5.4. umaRlesi ganaTlebis politika sawarmoSi arsebuli konkurencia dakavSirebulia gancdasTan, rom SesaZlebelia nebismier momentSi Segcvalon ufro damyoli, WiSkris win momlodine adamianiT. yovelive es sulac ar iZleva karg safuZvels solidarobisTvis. „SigniT” myofi adamianebi „gareT” myofebs safrTxed aRiqvamen da piriqiT, swored koleqtiuri socialuri usafrTxoebis elementebi badebs „prekarulad” momuSaveebsa da umuSevrebSi imis SegrZnebas, rom isini warmoqmnian barierebs, romelTa gamoc maT „gareT” yofna mouwevT. umaRlesi ganaTlebis CarCo kanonis (HRG) mixedviT, 2005 wlamde studentebisTvis garantirebuli iyo ufaso umaRlesi ganaTleba. es kanoni gaxlavT umaRlesi ganaTlebis federaluri samarTlebrivi baza, romlis ganxorcielebisTvis pasuxismgebeli arian federaluri miwebi. ganviTarebis Tanamedrove tendencia warmoSobs kiTxvas - ramdenad SesaZlebelia kidev solidaroba Sromis axal samyaroSi. axleburi solidarobis perspeqtivis TvalsazrisiT, momavali socialuri demokratiis arsebiT elementad socialuri usafrTxoebis qmediTi instrumentebi unda moiazrebodes. mosaxleobis TvalSi is unda gaxdes axali socialuri dacvis ndobis faqtori. es instrumentebi ufro metad SromiTi procesebidan gariyuli adamianebis mimarT unda iqnes gamoyenebuli, rac TavisTavad Seamsubuqebs daZabulobas „SigniT” da „gareT” myofTa Soris. Sromis Tanamedrove samyaroSi socialuri demokratiis sabaziso Rirebulebebi aRar aris erTmniSvnelovnad dakavSirebuli SromasTan, rogorc aseTTan, Tumca es urTierTdamokidebuleba jer kidev sakmarisia imisTvis, rom mocemuli sami cnebis arsis Sesaxeb axali debatebi gaimarTos. Sromis axal samyaroSi Tavisuflebis, samarTlianobisa da solidarobis adgilis gansazRvra socialuri demokratiis suliskveTebis mqone politikuri organizaciebis erT-erTi mTavari amocana gaxlavT. bolos da bolos, araferi ar mianiSnebs imaze, rom momavalSi SromiTi saqmianoba dakargavs Tavis mniSvnelobas, rogorc sazogadoebrivi Tanamonawileobisa da aRiarebis sagulisxmo faqtori. socialuri demokratiis saxe SemdgomSic arsebiTad imiT ganisazRvreba, Tu rogor iSromeben adamianebi sazogadoebaSi. swavlis gadasaxadi – socialuri demokratiis sabaziso Rirebulebebis Seuracxyofa? avtori: frederike boli federalurma miwebma, romelTa kompetenciasac ganekuTvneba saganmanaTleblo politika, swavlis gadasaxadis SemoRebis moTxovna sakuTari uflebamosilebis SezRudvad aRiqves. amitom 2002 wels bavariis, baden-viurtembergis, hamburgis, zaaris, saqsoniisa da saqsonia-anhaltis miwebma federalur sakonstitucio sasamarTloSi (fss) Seitanes saCivari, romelic 2005 wels dakmayofilda. am gadawyvetilebis Tanaxmad, yovel miwas eniWeba ufleba, Tavad airCios sasurveli modeli: fasiani an ufaso umaRlesi ganaTleba. sxvadasxva federalur miwaze gansxvavebuli modelebi moqmedebs da isini momdevno wlebSi, savaraudod, kvlav Seicvlebian. 16-idan Svidma federalurma miwam (baden-viurtembergi, bavaria, hamburgi, heseni, qvemo saqsonia, zaari da CrdiloeTi raini-vestfalia) bolo ori wlis ganmavlobaSi pirvelive semestridan fasiani umaRlesi ganaTleba SemoiRo. gadasaxadis odenobebi sxvadasxva miwaze gansxvavebulia da erTi semestrisTvis 500 evros aRwevs. Tiuringiis, rainland-pfalcisa da saqsoniis miwebze pirveli umaRlesi ganaTleba ufaso rCeba. studentebisTvis, romlebic asruleben Cveulebriv saganmanaTleblo kurss da ganagrZoben swavlas, sxvadasxvagvari wesebi moqmedebs. magaliTad, rainland-pfalcis miwam miiRo specialuri kanoni swavlis safasuris Sesaxeb. am kanonis Tanaxmad, studentebs SeuZliaT dadgenili saswavlo vada ara umetes 1,75-jer gaagrZelon, ris Semdegac maT erTi semestrisTvis 650 evros gadaxda mouwevT. saqsonia, Slezvig-holStaini, meklenburg-wina pomerania, berlini da brandenburgi uars amboben swavlis yovelgvar gadasaxadze. swavlis gadasaxadis SemoRebis sakiTxi mWidrodaa dakavSirebuli imasTan, Tu romeli partiaa federaluri miwis xelisuflebis saTave- praqtikuli magaliTebi praqtikuli magaliTebi 54 To krizisis elementi. dRevandel situaciaSi „zeda” da „qveda” doneebis sazogadoebrivi diskusia, romlis farglebSic es sistemebi Seiqmna, icvleba xSiri dapirispirebiT „Sida” da „gare” doneebs Soris. es gamijnuli mxareebi erTmaneTs ar gamoricxaven, Tumca maT sruliad gansxvavebul sazogadoebriv dapirispirebebamde mivyavarT. 55 Tu swavlis mosurne axalgazrdobas umaRlesi ganaTlebis miRebis Tavisufleba SeezRudeba da swavlis gadasaxadi yvelgan iqneba SemoRebuli, socialuri demokratiis TvalsazrisiT, dadgeba sabaziso Rirebulebebis – Tavisuflebis, samarTlianobisa da solidarobis – SezRudvis sakiTxi, Tumca am ukanasknels am konteqstSi naklebi mniSvneloba eniWeba. Tavisufleba germaniis umaRles saswavleblebSi arsebuli situacia masmediaSi sakmaod muqi ferebiTaa warmodgenili. es gaxlavT pedagogiuri kadrebis qronikuli deficiti, arasakmarisi saswavlo farTobi da cudi aRWurviloba, risi daZlevac, fasiani ganaTlebis momxreTa azriT, mxolod swavlis gadasaxadiTaa SesaZlebeli. studentebs, romlebic Tavad ixdian swavlis safasurs, eniWebaT ufleba, ufro xarisxiani ganaTleba moiTxovon. pedagogebi met pasuxismgeblobas unda grZnobdnen maT SinaSe, vinaidan swored studentebis wyalobiT iReben Sromis anazRaurebas. imavdroulad, arsebuli argumentebis mixedviT, yovelive es kvlav moaqcevs studentebs umaRlesi saswavleblebis yuradRebis centrSi da am saswavleblebs ufro moqnili da momxibvleli meTodebis gamoyeneba mouwevT, raTa meti studenti miizidon. am TvalsazrisiT, studentebs meti Tavisufleba eZlevaT, raTa zegavlena moaxdinon universitetebis politikaze. diskusiis meore mxares fasiani ganaTlebis mowinaaRmdegeni dganan. maTi azriT, ganaTleba yvela adamianisTvis unda iyos xelmisawvdomi. umaRles saswavleblebs akisriaT valdebuleba, sazogadoebis sasikeTod imoqmedon da qveynis ekonomikur, socialur da kulturul ganviTarebaSi TavianTi wvlili Seitanon. globalizebul msoflioSi nebismieri adamianis warmateba saganmanaTleblo dawesebulebebis, maT Soris, umaRlesi saswavleblebis, Tavisufal xelmisawvdomobazea damokidebuli. kargi da Tavisufali ganaTleba qmediTi da warmatebuli sazogadoebis sawindaria. mis gareSe SeuZlebelia moqalaqeTa monawileoba politikur da sazogadoebriv cxovrebaSi. germaniis winaSe dgas problema, romelzedac, sxvaTa Soris, PISA-kvlevis Sedegebi mianiSnebs – ganaTleba moswavleTa socialur fenaze da Semosavlebis odenobazea damokidebuli. swavlis gadasaxadis SemoRebiT pirovnebis Tavisufali ganviTarebis ufleba ufro mWidrod ukavSirdeba finansur faqtors. amis garda, fasiani ganaTleba ar aris misi ukeTesi xarisxis garantia. amdenad, saxelmwifom ar unda moixsnas finansuri pasuxismgebloba germaniis umaRlesi saswavleblebis winaSe. wlebis ganmavlobaSi germaniaSi ganaTlebis dafinansebis done ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis (OECD) wevri qveynebis saSualo maCvenebelze dabalia. ganaTlebaSi Seqmnili mdgomareoba ar aris gamowveuli saxsrebis uqonlobiT, es maTi gadanawilebisa da politikuri nebis sakiTxia. arsebobs saSiSroeba, rom swavlis gadasaxadis SemoRebis Semdeg saxelmwifo kidev ufro Seamcirebs Tavis wvlils umaRlesi ganaTlebis dafinansebaSi, vinaidan studentebs dafinansebis axal wyarod ganixilavs. es gamoiwvevs mxolod finansuri tvirTis gadabarebas da ara germaniis umaRlesi saswavleblebis aRWurvis donisa da ganaTlebis xarisxis amaRlebas. samarTlianoba fasiani ganaTlebis momxreni saxelmwifo resursebis klebaze miuTiTeben da aRniSnaven, rom dadga dro, umaRlesi ganaTlebis dafinanseba studentebma ikisron. maTi argumentacia imas eyrdnoba, rom umaRles saswavleblebs afinanseben gadasaxadebis gadamxdelebi, romlebmac SesaZloa Tavis droze verc ki miiRes umaRlesi ganaTleba. yvela studentma erTnairi gadasaxadi unda gadaixados da, vinaidan germaniis umaRles saswavleblebSi metwilad umaRlesi ganaTlebis mqone adamianebis Svilebi swavloben, pirvel rigSi, swored am ukanasknelT unda daekisroT finansuri valdebuleba. amis mowinaaRmdegeni ki gamoTqvamen mosazrebas, rom umaRlesi ganaTleba ar unda iyos damokidebuli moqalaqeTa socialur warmomavlobaze da/an ekonomikur mdgomareobaze; es faqtorebi ar unda gansazRvravdes adamianis samomavlo perspeqtivas. swavlis gadasaxadi, pirvel rigSi, socialurad daucvel adamianebs amZimebs. maSinac ki, Tu maT kreditis aRebis SesaZleblobas mivcemT, unda gaviTvaliswinoT, rom socialurad cudad uzrunvelyofili fenebi naklebad arian mzad valebis aRebisTvis da, amdenad, xSirad Tavs arideben fasian ganaTlebas. Sansebis Tanasworobis miRweva SesaZlebelia mxolod im pirobiT, Tu yvelasTvis garantirebuli iqneba pozitiuri Tavisuflebebi, romlebsac universitetebis xelmisawvdomobac ganekuTvneba. Tu samomav- praqtikuli magaliTebi praqtikuli magaliTebi 56 Si. qristian-demokratiulma kavSirma/qristian-socialurma kavSirma da Tavisufal demokratTa partiam mxari dauWires swavlis gadasaxadis pirvelive semestridan SemoRebas. social-demokratebi, „mwvaneebi” da „memarcxeneebi” ki moiTxoven, rom pirveli umaRlesi ganaTleba ufaso iyos. 57 praqtikuli magaliTebi 58 lodac ZalaSi darCeba fasiani ganaTlebis momxreTa mosazreba, rom umaRlesi ganaTlebis mqone adamianebs meti Semosavali aqvT, vidre maT, visac es ganaTleba ar miuRia, maSin samarTliani sagadasaxado sistema uzrunvelyofs, rom Ronierma mxrebma ufro meti tvirTi zidon. saxelmwifom ganaTleba rac SeiZleba meti adamianisTvis unda gaxados xelmisawvdomi. es dafiqsirebulia gaerTianebuli erebis organizaciis 1966 wlis qartiaSi, romelic xelmowerili da ratificirebulia germaniis mier. ekonomikuri, socialuri da kulturuli uflebebis Sesaxeb saerTaSoriso paqtis moTxovniT, saganmanaTleblo dawesebulebebSi swavla ufaso unda iyos. 3. sazogadoebrivi modelebis Sedareba Jurnal „Spigelis” 2007 wlis 22 oqtombris gamocemas provokaciuli yda hqonda: socialuri demokratia da umaRlesi ganaTlebis dafinansebis momavali social-demokratiulma partiam Tavis yrilobaze hamburgSi miiRo gadawyvetileba, romlis Tanaxmad, „pirveli umaRlesi ganaTleba germanis nebismier umaRles saswavlebelSi, mTlianobaSi, ufaso unda gaxdes”. amis garda, „gsdp emxroba ganaTlebis Tanabar Sansebs, socialuri warmomavlobisa da finansuri SesaZleblobebis miuxedavad”. es gadawyvetileba hamburgSi miRebul partiis axal ZiriTadi principebis programaSi aisaxa. programaSi weria, rom gsdp-s ganzraxuli aqvs, „gazardos umaRlesi ganaTlebis Tavisufali xelmisawvdomoba da im studentebis wili, romlebic ganaTlebis dabali donis mqone ojaxebidan arian”. garda amisa, masSi xazgasmiTaa aRniSnuli, rom „aucilebelia ganaTlebis sferoSi saxelmwifo mxardaWeris [...] Semdgomi gazrda moTxovnilebis Sesabamisad”. saWiroa federaciisa da miwebis erToblivi Zalisxmeva, raTaA germaniis universitetebSi gaizardos studentebis, aseve pedagogTa raodenoba. social-demokratebi emxrobian ganaTlebis xelSewyobis Sesaxeb federaluri kanoniT gaTvaliswinebuli sistemis (BAföG-System) gafarToebas da stipendiebis programebis mxardaWeras. germaniam unda gazardos ganaTlebis dafinanseba, vinaidan, rodesac saubaria swavlis gadasaxadis SemoRebaze, xSirad politikur gadawyvetilebebTan da ZalTa gadanawilebasTan ufro gvaqvs saqme, vidre sazogadoebis obieqtur saWiroebebTan. swavlis gadasaxadis SemoRebiT problema ver gadawydeba, vinaidan, socialuri demokratiis gagebiT, es, pirvel rigSi, Tavisuflebisa da samarTlianobis realizebas ayenebs zians. „Spigeli”: nomeri 43/2007, wyaro: www.spiegel-online.de, 22.10.2007 karikaturaze gamosaxulia gsdp-is zogierTi lideri, romlebic, savaraudod, StormSi moxvdnen da Tavi samaSvelo navs Seafares. kapitani gerhard Srederi CasaZirad ganwirul gemze rCeba, gregori gizim da oskar lafontenma ki sxva samaSvelo navis moZebna moaxerxes. saTaurSi „rodesac Cven gverdigverd vcuravT” sityvebis TamaSia, vinaidan sityvas „vcuravT” meore mniSvnelobac aqvs – „ar viciT”, kerZod, am SemTxvevaSi „ar viciT”, saiT mivcuravT; ufro metic, suraTze asaxulia katastrofa, romlis Sedegadac adamianebi yovelgvar orientacias kargaven. ra aris gamosaxuli ras fiqrobT „Spigelis” am ydaze? rogoraa masze warmodgenili partiis (am SemTxvevaSi, gsdp-is) mdgomareoba? is, rac ydaze ydaze? naCvenebi ar aris – ramdenime sagulisxmoa, rom „Spigeli”, Tu individualur Sefasebebs Tavs avaridebT, aq moxerxebulad iyenebs metaforas: is miuTiTebs politikaSi arsebul SiSze da mkafio orientaciis deficitze, ris komentari interpretaciaze koordinatebze ka- 59 maTi aucilebelia gamoc katastrofa gardauvalia. amgvari mosazreba, romelic xSirad gvxvdeba, iseve, rogorc Jurnalis SarJi, cxadia, gadaWarbebuli Sefasebaa. yovel adamians sakuTari „politikur-sazogadoebrivi kompasi” aqvs, xolo demokratiul partiebSi (sulerTia, romelSi) ara mxolod daSvebulia, aramed aucilebelicaa koordinatebze kamaTi, ris Semdegac gadawyvetileba demokratiulad miiReba. ratiul partiebsa da organizaciebSi am sakiTxze mudmivi diskusiebi mimdinareobs. Tanac gsdp-is „CaZirvasa” Tu katastrofaze saubari gadaWarbebulia: politikuri gardatexa – romelic xelmZRvanelobis Secvlisa da bundestagis arCevnebSi warumateblobis Semdeg araTu Cveulebrivi movlenaa, aramed aucilebelic kia – sulac ar aris katastrofa. meore winapiroba gulisxmobs SeTanxmebas im politikur kursze, romliTac gsurT iaroT. arc brZanebebis eniT saubari Seesabameba partiaSi gadawyvetilebebis miRebis demokratiul princips. dasaSvebia, Tu adamianebi, saWiroebisamebr, koordinatebze kamaToben da maT sakuTar „sazogadoebriv-politikur kompass” usadageben. ydaze asaxuli situacia ki politikis avtoritaruli gagebaa, rac sruliad ar Seesabameba demokratiis moTxovnebs. „sazogadoebrivpolitikuri kompasi” „sazogadoebriv-politikuri kompasi” gaxlavT is, rasac suraTze ver dainaxavT – Tumca swored is aris politikuri kursis ganmsazRvreli winapiroba. axla modi „navigacias” SevudgeT. navigaciisTvis saWiroa ori arsebiTi winapiroba: unda icodeT sakuTari pozicia – gadataniTi mniSvnelobiT, unda gesmodeT, ra mdgomareobaSia sazogadoeba da piradad Tqven ra adgili gikaviaT am sazogadoebaSi. ra aris saWiro navigaciisTvis? orive – sawyisi wertilic da mizanic (anda realoba da orientiri) – konkurirebadi sazogadoebriv-politikuri koncefciebis farglebSi ganixileba. rogorc liberalebs, konservatorebs, socialistebs, ise social-demokratebs sakuTari argumentebi mohyavT, raTa sawyisi wertilisa da miznis imgvari formulireba moaxerxon, romelic SesaZlebels gaxdis maT „navigacias” sasurveli mimarTulebiT. rodesac vsaubrobT social-demokratiaze, rogorc sazogadoebriv modelze, koordinatTa SesaZlo sistemaze an sazogadoebriv mimarTulebaze, aucilebelia igi sxva sazogadoebrivi modelebis konteqstSi iqnes ganxiluli. „sazogadoebriv-politikuri kompasi” gulisxmobs politikuri mimarTulebebis codnas, romlis saSualebiTac SesaZlebelia sakuTari adgilmdebareobis aRwera da „navigacia”. kiTxva koordinatebisa da navigaciis Sesaxeb xSirad es „navigacia”, xatovnad rom vTqvaT, mimdinare politikuri gadawyvetilebebis aRelvebul zRvaSi xdeba: maSinac ki, rodesac saqme naklebad mniSvnelovan gadawyvetilebebs Seexeba, maTi miRebisas yovelTvis gaTvaliswinebulia politikuri procesis monawileTa piradi poziciebi. amis upiratesoba (da, imavdroulad, aRweris sirTule) is aris, rom yovel Cvengans sakuTari kompasi aqvs. amgvarad, ar gamova, martivad „CamovurigoT yvelas kompasi”. unda movaxerxoT SeTanxmeba zogierT koordinatze. ra saxiT iqneba es gamoyenebuli „navigaciis” procesSi, TiToeuli adamiani Tavad gansazRvravs. demok- 60 61 3.1. sabazro kapitalizmi da demokratia ori sakvanZo cneba: „sabazro kapitalizmi” da „demokratia” sanam sxvadasxva koordinats ganvixilavT, damatebiT unda ganvsazRvroT ori cneba, romlebic Cvens dRevandel sazogadoebriv mowyobaze arsebiT zegavlenas axdens: sabazro kapitalizmi da demokratia. sabazro kapitalizmi aRiqmeba sistemad, sadac SeiZleba saqonlis Tavisufali gacvla bazarze; produqciis warmoeba efuZneba kapitalistur sistemas, anu, pirvel rigSi, sawarmoo saSualebaTa kerZo ekonomikur gankargvas; arsebobs, erTi mxriv, daqiravebuli Sroma da, meore mxriv, kapitalis mflobelebi; Tavad bazris garda, ar arsebobs raime instituti, romelic mas aregulirebs da zogadi TamaSis wesebs adgens. keTildReobas Soris, romlis miRweva demokratiuli principebis safuZvelzea SesaZlebeli; saxelmwifos rCeba mxolod amocana – uzrunvelyos simSvide da wesrigi. demokratia ewinaaRmdegeba sabazro kapitalizms, rodesac Tavisufali mewarmeoba arsebiTad izRudeba an ikrZaleba demokratiulad miRebuli gadawyvetilebebis safuZvelze; saxelmwifos Careva demokratiulad miRebuli gadawyvetilebebis farglebSi – magaliTad, kerZo sakuTrebis eqspropriacia sazogadoebis sasikeTod – zRudavs pirovnebis ganviTarebasa da Tavisuflebas, anu, ereva adamianis pirad sferoSi. TvalsaCinoebisTvis SeiZleba demokratiasa da sabazro kapitalizms Soris daZabuloba Semdegnairad avsaxoT: daZabuloba ekonomikis formasa da sazogadoebriv formas Soris f koordinirebuli demokratia istoriuli monapovaria, romelic efuZneba saxelmwifos farglebSi sazogadoebis yvela wevrisTvis Tanabari Tavisuflebis ideas; uzrunvelyofs politikur avtonomias umravlesobis demokratiulad miRebuli gadawyvetilebebis safuZvelze; saWiroebs Zlier sazogadoebas (saxelmwifos), raTa man uzrunvelyos sayovelTao CarTuloba. Tavisufali demokratiuli avtoritaruli saxelmwifos da ekonomikis forma arakoordinirebuli winaaRmdegobebi demokratiasa da sabazro kapitalizms Soris es mcire ganmartebebic ki gviCvenebs, rom sazogadoebaSi, romelsac surs rogorc sabazro kapitalizmi, ise demokratia, gardauvalia winaaRmdegobebi wminda sabazro kapitalizmis gamovlinebebsa da sazogadoebrivi mowyobis demokratiul principebs Soris. ekonomikis forma/ bazari ****************************** sur. 4. koordinatTa sistema sazogadoebrivi sabazro kapitalizmi ewinaaRmdegeba demokratias, rodesac garkveuli jgufis mier sawarmoo saSualebebis kerZo gankargva ganapirobebs simdidris araTanabar gadanawilebas, rac ewinaaRmdegeba „Tanabar Tavisuflebas” da sazogadoebriv cxovrebaSi sayovelTao CarTulobas; damsaqmeblebsa da dasaqmebulebs Soris Zalauflebrivi uTanasworoba imdenad mZafrdeba, rom is ewinaaRmdegeba dasaqmebulTa cxovrebiseul TviTgamorkvevas; sabazro kapitalizmi warmoSobs dapirispirebas, erTi mxriv maT, vinc mogebisken miiltvis da, meore mxriv, mTeli sazogadoebis 62 modelebis klasificirebisTvis rac Seexeba ekonomikis formasa da bazars, ikveTeba ori polusi – „koordinirebuli” da „arakoordinirebuli”: erTi mxriv, arakoordinirebuli, Tavis Tavs mindobili bazari da, meore mxriv, regulirebuli bazari da koordinirebuli ekonomika. 63 “realuri pozicia”: meore RerZi – es aris daZabuloba, erTi mxriv, avtoritaruli mmarTvelobis mqone saxelmwifosa da, meore mxriv, yoveli moqalaqis Tavisuflebebze dafuZnebul, demokratiul wyobas Soris. „sabazro kapitalizmi” da „demokratia” gaxlavT ori mniSvnelovani cneba, romelTa saSualebiTac SeiZleba sazogadoebis koordinatebis aRwera. politikuri Teoriebis klasifikacia damokidebulia imaze, Tu rogor ganmartaven isini aRniSnul koordinatebs da ra mimarTulebiT unda viTardebodes sazogadoeba am Teoriebis Sesabamisad. rogor klasificirdeba sazogadoebrivi modelebi? aq Cndeba kiTxva, Tu rogor SeiZleba davalagoT sazogadoebrivi mowyobis gansxvavebuli koncefciebi da modelebi koordinatTa mocemul sistemaSi: liberaluri pozicia, konservatiuli pozicia, socialisturi pozicia, social-demokratiuli pozicia. “Canafiqri” koordinirebuli koordinirebuli Tavisufali demokratiuli avtoritaruli Tavisufali demokratiuli saxelmwifos da ekonomikis forma arakoordinirebuli ekonomikis forma/ bazari avtoritaruli saxelmwifos da ekonomikis forma arakoordinirebuli ekonomikis forma/ bazari sur. 5. Canafiqri da realuri pozicia aq ismeba saintereso kiTxva: Tu konkretuli sazogadoebrivi modelis poziciis idealuri da realuri versiebi erTmaneTs scildeba, riTia es gamowveuli? (am SemTxvevaSi Cven gamovricxavT Secdomas aRqmaSi.) Tu sazogadoebrivi modelis Canafiqri da realoba erTmaneTs scildeba, riTia es davaleba diskusiisa da Semdgomi muSaobisTvis: daalageT koordinatTa sistemaSi zemoT aRniSnuli sazogadoebrivi modelebi. moifiqreT Tqveni argumentebi da kontrargumentebi. sanam kiTxvas ganagrZobT, moniSneT koordinatTa sistemaSi Sesabamisi wertilebi. iqneb ramem SegayovnaT? Tu swrafad SeZeliT davalebis Sesruleba? Tu cota SeyovndiT, es Secdomad ar CaTvaloT. SesaZloa amas Tavisi mizezebi hqondes. davinaxavT, rom saqme sistemur problemasTan gvaqvs. SesaZloa Semdegi diferencireba gamogadgeT: SeecadeT Tavdapirvelad koordinatTa sistema imis mixedviT SeavsoT, Tu ra Canafiqri SeiZleba hqondes ama Tu im sazogadoebriv models. Semdeg ki dafiqrdiT, rogoria am modelebis „realuri pozicia”, politikis Tqveneuli gagebidan gamomdinare. 64 ajobebs, daimaxsovroT koordinatTa orive sistema, sadac warmodgenilia sazogadoebrivi modelebis klasifikacia, rom Semdeg SeZloT imis Semowmeba, dagexmarebaT Tu ara qvemoT mocemuli ganmartebebi. gamowveuli? imisTvis, rom vupasuxoT SekiTxvas Canafiqrsa da realobas Soris arsebuli gansxvavebis Sesaxeb, saWiroa, erTi mxriv, sazogadoebrivi modelebis ufro detaluri Seswavla da, meore mxriv, empiriul monacemebze dayrdnobiT Semowmeba imisa, Tu ras miaRwies realurad qveynebma, romlebic konkretul modelebze iyvnen an arian orientirebuli. Tu Canafiqrsa da sinamdviles Soris didi ufskrulia, es SesaZloa gamowveuli iyos mcdari ritorikiT (magaliTad, xelisuflebis SenarCunebis mizniT), rodesac calkeuli adamianis kerZo interesebisken mimarTuli qmedebebi warmoCndeba, rogorc sayovelTao keTildReobisTvis zrunva. imisTvis, rom ankesze ar wamoego, unda daisvas SekiTxva: Cui bono? visTvis aris es mogebiani? vis interesebs icavs aRniSnuli argumentacia? an es aris Teoriuli xarvezi, rodesac Tanamedrove sazogadoebriv pirobebSi empiriuli monacemebi ar Seesabameba Teoriul moTxovnebs. erTi mxriv: Cui bono? visTvis aris es mogebiani? 65 meore mxriv: utopizmi, rogorc diagnozi? utopizmi, rogorc fufuneba es SeiZleba imas niSnavdes, rom aRniSnuli sazogadoebrivi modeli grZelvadian perspeqtivaSic ki ganuxorcielebelia, e. i., dRevandeli TvalTaxedviT, is utopiuri gaxlavT. es sulac ar niSnavs imas, rom idealebis kritikaa saWiro. kritikas imsaxurebs iseTi politikuri utopizmi, romelic xels uSlis imas, risi xorcSesxmac dRevandel pirobebSi realuri iqneboda. am SemTxvevaSi SeiZleba saubari meore rigis valdebulebaze, kerZod, rodesac politikuri ideebis demokratiuli saSualebebiT ganxorcieleba realuria. utopizmi sazogadoebrivi qmedebebis gareSe – es aris wminda wylis fufuneba, romelic mxolod met-naklebad SeZlebuli adamianebisTvisaa xelmisawvdomi. Secdoma iqneba, romelime sazogadoebriv-politikuri Teoria utopiad mxolod imitom Sefasdes, rom misi ganxorcielebis neba arc yofila. utopiasTan saqme maSin gvaqvs, Tu konkretuli strategiis farglebSi calkeuli politikuri jgufis qmedebebs ganvixilavT. amdenad, Cven ganvixileT Tqveni „kompasi” da is, Tu rogor SeiZleba politikur deklaraciebsa da realur politikas Soris arsebuli zRvris Sefaseba. politikuri mimdinareobebisa da Teoriebis Sesaxeb qvemoT mocemuli mimoxilviTi teqstebis kiTxvisas sazogadoebriv-politikur koordinatTa sistemaSi sakuTari warmodgenebis adgilmdebareobis gansazRvras girCevT. sazogadoebrivi mowyobis oTxi koncefcia aqve gTavazobT sxvadasxva sazogadoebrivi mowyobis aRwerilobas, romlebic damaxasiaTebelia liberalizmis, konservatizmis, socializmisa da socialuri demokratiisTvis. Tumca sazogadoebrivi modelebis mokle mimoxilva SesaZloa erTgvarad gamartivebul suraTs iZleodes; SevecdebiT warmovadginoT TiToeuli mimdinareobis arsebiTi argumentebi. aRweris bolos SemogTavazebT aseve koncefciebis realistur Semadgenels. vinaidan warmodgenili daxasiaTebebi mcire zomis gamo mxolod sqematur suraTs iZleva, yoveli modelis Semdeg damatebiTi literaturis sias gTavazobT. 66 3.2. liberaluri poziciebi bazrisa da demokratiis urTierTkavSiris farglebSi liberalebi yuradRebas Tavisufal bazarze amaxvileben da aqcenti Tavisufal mewarmeobaze gadaaqvT. demokratiuli gadawyvetilebebi miiReba ZiriTadad saxelmwifos doneze, romlis amocana mxolod Tavisufali bazris uzrunvelyofaa. liberaluri koncefciis zogierTi ZiriTadi debuleba aseTia: b azari ZiriTadad TviTregulirebas axdens, raTa materialuri da aramaterialuri keTildReoba sazogadoebaSi arsebuli moTxovnilebisken iyos mimarTuli. Tavisuflebas absoluturi prioriteti eniWeba Tanasworobisa da solidarobis mimarT, xolo pirovnebas – sazogadoebis mimarT. Tavisufleba uSualod bazris meSveobiT realizdeba. Tavisufali bazris (arsebiTi) SezRudva zogadad Tavisuflebis SezRudvasTanaa gaigivebuli da, amdenad, dauSvebelia. saxelmwifos ekisreba valdebuleba, Seqmnas bazrisTvis usafrTxo garemo da minimaluri socialuri daxmareba aRmouCinos adamianebs, romlebic uneburad mZime mdgomareobaSi aRmoCndnen, Tumca ZiriTadi socialuri uflebebis dacvaze saubari ar aris. es viwro politikuri sfero demokratiulad regulirdeba. saxelmwifo sazogadoebaSi mxolod zogadi wesrigis SenarCunebisTvisaa pasuxismgebeli. adamianis arsi, pirvel rigSi, gulisxmobs adamianebis Tavisuflebas, romlebic erTmaneTisgan SromiTi wvliliT gansxvavdebian da sargeblis gazrdis mizniT cxovroben. bazris Tavisuflebas saxelmwifosgan Tavisufleba emateba: saxelmwifos mxolod imis garantireba evaleba, rom sazogadoeba ar xelyofdes pirovnebis avtonomias. saxelmwifo unda uzrunvelyofdes Tavisufali adamianebis dacvas, Tumca ar unda zRudavdes maT Tavisuflebas. liberaluri koncefciebi mxars uWers damoukidebeli centraluri bankis arsebobas, romlis amocanaa valutis stabilurobis uzrunvelyofa („monetarizmi”). liberaluri istoriuli TvalsazrisiT, liberalizmi burJuaziuli sazogadoebis sakmaod adreul stadiaze Camoyalibda. am mimarTulebis erTerTi yvelaze gavleniani filosofosi da „mamamTavari” gaxldaT jon loki (1632–1704) (Sdr. gv. 11 da momdevno gverdebi). liberalizmis klasikurma formam saxelmwifoebrivi mowyobis (da erT-erTi yvelaze koncefciis ZiriTadi debulebebi cnobili neoliberali: f. a. fon haieki 67 ara ekonomikuri wyobis!) sferoSi dRevandel social-demokratiul klasikuri forma ideologiaze didi gavlena moaxdina (Sdr. qveviT, gv. 72 da momdevno gverdebi). me-20 saukunis pirvel naxevarSi asparezze gamoCndnen neoliberalebi11, romlebmac – Tu istoriul fridrix avgust fon haieki (1899–1992) – avsWrilSi SevxedavT – gaamZafres trieli ekonomisti da liberalizmis erT-erTi lokis gawonasworebuli poziTvalsaCino warmomadgeneli me-20 saukuneSi. cia. Tavisufali bazris mudmivi damcveli da safridrix avgust fon haieks12 xelmwifos mxridan nebismieri Carevis winaaRmdegi; amdenad, socializmis sastik mowinaaRmmiaCnia, rom Tavisuflebisa da deged miiCneva. demokratiis realizeba SesaZlebelia mxolod ekonomikuri sistemis farglebSi, romelic SeuzRudav kerZo sakuTrebasa da konkurencias efuZneba. sazogadoeba, misi azriT, warmoiSoba, rogorc „spontanuri wesrigi”, romelSic ekonomikuri subieqtebi bazris saSualebiT Tavisuflad Sedian kontaqtSi da konkurireben erTmaneTTan. amasTanave, saxelmwifos amocana mxolod is aris, rom daadginos calkeuli pirovnebis qcevis zogadi wesebi sxva adamianebTan mimarTebiT (Sdr. Conert, 2002, gv. 287). im faqts, rom TavisuflebiTa da demokratiiT sargebloba realurad mxolod umciresobas Tu SeuZlia, haiekis „spontanur wesrigSi” didi mniSvneloba ar eniWeba. is, rom aRviraxsnili kapitalizmis farglebSi calkeuli pirovnebis ekonomikuri Tavisufleba sxva adamianebis ekonomikur siduxWires da Tavisuflebis deficits iwvevs, aseve ar ganixileba problemad. fon haiekis argumentaciis ukeT gacnoba konertis naSromSi SegiZliaT. surdes sabazro ekonomika [...] xolo sabazro ekonomika – es aris Tavisufali bazari, Tavisufali fasebi da elastikuri xarjebi, rac niSnavs mwarmoeblis unars, miesadagos moTxovnilebas da daeqvemdebaros mas. negatiuri kuTxiT, es aris uSualo dapirispireba monopoliasTan, koncentraciasa da im interesTa jgufebis anarqiasTan, romlebic penelopas saqmroebis msgavsadaa gavrcelebuli yvela qveyanaSi. sabazro ekonomika niSnavs, rom koleqtivizmis uaryofili principis magivrad virCevT regulirebis erTaderT princips, romelic gansakuTrebulad diferencirebul da maRalteqnologiur sazogadoebas esadageba. magram imisTvis, rom realurad iqnes uzrunvelyofili sameurneo procesis regulireba, is namdvili, monopoliebis mier mosyidvisgan Tavisufali unda iyos” (Röpke, 1946, gv. 74). aq ukve ikveTeba winaaRmdegoba, romelic bevri liberaluri poziciisTvisaa damaxasiaTebeli: erTi mxriv, xdeba (ZiriTadad) TviTregulirebadi, maregulirebeli politikis marwuxebisgan Tavisufali bazris propagandireba, meore mxriv ki – monopoliebis mkacri kritika da saxelmwifo kontrolis moTxovna, raTa monopoliebis Seqmnis gamo ar Sesustdes konkurencia. magram es ewinaaRmdegeba „Tavisufali bazris” arss: savaraudod, bazars mivyavarT dapirispirebamde, romlis regulireba mas Tavad ar SeuZlia. amgvarad, saxelmwifos Careva mainc aucilebeli xdeba. vilhelm riopkes argumentaciaSic SeimCneva didi zRvari, romelic arsebobs axali liberalebis idealebsa da sinamdviles Soris. misi azriT, liberalizmi socializmis tiranuli sazogadoebrivi wyobis erTaderTi alternativaa: „mas, visac ar unda koleqtivizmi, unda me-20 saukunis 60-iani wlebidan Camoyalibda axali liberaluri kvleviTi struqturebis, politikuri konsultaciebis, ekonomikis institutebisa da lobistebis farTo qseli. am qselma arsebiTad moamzada „neoliberaluri gadatrialeba”, romelic me-20 saukunis 80-ian wlebSi, tetCerisa da reiganis dros moxda.13 swavlebis axal liberalur poziciebs, rogorc wesi, mxars uWeren kapitalis mflobelebi da isini, visac uzrunvelyofili cxovreba aqvs (anu, ZiriTadad, mewarmeebi da burJuaziuli inteligencia). ase rom, axali liberalizmi ormagad elitaruli sazogadoebrivi modelia: is mesakuTreTa wreebSi Camoyalibda da swored maT interesebs icavs. devid har vi, liberalizmis amis garda, axali liberalebi amodian iqidan, rom Tavisufali bazari TavisTavad uzrunvelyofs pirovnebis sakmaris Tavisuflebas. esaa Tvalsazrisi, romelic ar dasturdeba sabazro kapitalizmis realuri Sedegebis ganxilvisas. damatebiTi literatura axali liberalebisa da maTi kritikosebis Sesaxeb: fridrix avgust fon haieki, gza monobisken, ciurixi, 1946. vilhelm riopke, Tanamedrove sazogadoebis krizisi, ciurixi, 1942. vilhelm riopke, Civitas Humana. sazogadoebisa da ekonomikis reformirebis ZiriTadi sakiTxebi, ciurixi, 1946. hansgeorg koner ti, neoliberalizmis ideologiis eqskursi – f. a. fon haiekis axali liberalebis meore magaliTi: vilhelm riopke 11 12 68 momdevno teqstSi Cven viyenebT termins „axali liberaluri”, romliTac aRvniSnavT Teoriul midgomas, romelic me-20 saukunis pirvel naxevarSi klasikuri liberalizmis safuZvelze warmoiSva da Semdgom me-20 saukunis 80-iani wlebidan ganviTarda. bolo wlebSi memarcxene politikosebs Soris terminma „neoliberali” uaryofiTi mniSvneloba SeiZina, rogorc erTgvarma „sabrZolo SeZaxilma”. rogorc ar unda aRiqvamdeT axal liberalur koncefciebs, arsebobs imis saSiSroeba, rom Tanamedrove sazogadoebis yvela negatiur movlenas „neoliberaluris” iarliyi miekras. imisTvis, rom Tavi avaridoT analitikuri TvalsazrisiT arazust argumentacias, Cvens naSromSi gamoviyenebT termins „axali liberaluri”. aq unda aRiniSnos, rom fon haiekis argumentacia zogierT ZiriTad sakiTxSi gansxvavdeba sxva axali liberaluri koncefciebisgan (magaliTad, rac Seexeba sazogadoebis wyobasa da istoriis interpretacias). ase rom, fon haieki, romelic metad gavlenian figurad aris miCneuli, Tavad axal liberalebs Soris sakmaod sakamaTo Teoretikosad rCeba. 13 magaliTze, ix. koner tis naSromi, 2002, gv. 275-296. neoliberalizmis mokle istoria, ciurixi, 2007. Sinaarsobrivad saintereso statia „neoliberaluri qselis” warmoSobis Sesaxeb ix. wignSi: Plehwe/Walpen, 2001. 69 3.3. konservatiuli poziciebi yvelaze rTuli gadmosacemi konservatorebis poziciaa. amas aqvs rogorc istoriuli, ise sistemuri mizezebi. konser vatizmi: orientireba arsebulze istoriuli TvalsazrisiT, konservatorebi – amaze saxelwodebac metyvelebs – arsebulze da mis SenarCunebaze arian orientirebuli. ase rom, raime damoukidebeli, erTiani istoriuli ideis gamoyofa sakmaod rTulia. mokled rom vTqvaT, konservatorebi mudam arsebobdnen, Tumca konservatizmi – arasdros. safrangeTis revoluciis dros da restavraciis epoqaSi me-19 saukunis pirvel mesamedSi konservatorebi wodebriv privilegiebs da didgvarovanTa interesebs icavdnen. germaniis imperiis Seqmnis periodSi isini mcire germanuli saxelmwifoebis mxares idgnen, Semdeg imperiis SenarCunebas moiTxovdnen, xolo vaimaris respublikis wlebSi ZiriTadad imperiis aRdgenas emxrobodnen da demokratiis winaaRmdeg gamodiodnen. me-20 saukunis 80-ian wlebSi konservatorebi ufro metad axali liberalebis klasikur Rirebulebebs eyrdnobodnen dame-19 saukunis 70-iani wlebis reformebs ewinaaRmdegebodnen. maTi qcevis erTiani xazis gansazRvra SeuZlebelia. konser vatiuli azrovnebis safuZvlebi „axali burJuaziuloba” 70 miuxedavad amisa, SeiZleba davasaxeloT konservatiuli azrovnebis ramdenime arsebiTi elementi – ZiriTadad, mimdinare periodisTvis: konservatorebi orientirebuli arian, rogorc wesi, iseT fundamentur Rirebulebebze, rogorebicaa ojaxi, piradi pasuxismgebloba da keTilsindisieri Sroma. didi yuradReba eTmoba tradiciebs. saxelmwifo, rogorc wesi, aris im RirebulebaTa „umaRlesi wesrigis” gamoxatuleba, romlebic asaxulia erSi. am „umaRlesi wesrigiT” ganpirobebulia, rogorc wesi, mZlavri ierarqiuli tipis azrovneba da sazogadoebis (SromiTi) elitebisadmi pozitiuri damokidebuleba. amis Sedegad sazogadoebrivi uTanasworoba dasaSvebi xdeba. germaniaSi, iseve, rogorc bevr sxva qveyanaSi, konservatiuli azrovneba mimarTulia qristiani adamianis xatisken. kaTolikuri socialuri swavlebis mniSvnelovani debulebebi (qvelmoq- medeba, subsidiarobis principi) konservatiul Rirebulebebad moixsenieba. bolo wlebSi konservatorebi iyeneben termins „axali burJuaziuloba” (Sdr. Buchstein/Hein/Jörke, 2007, gv. 201). is gulisxmobs moqalaqes, romelic Tavis cxovrebas iseT Rirebulebebze agebs, rogorebicaa ojaxi, keTilsindisiereba, erTguleba, zrdiloba, pasuxismgeblobiT ekideba sazogadoebriv da profesiul valdebulebebs. ai, udo di fabios ganmarteba: „dRes, iyo burJuaziuli, niSnavs erTdroulad tkbobas da tvirTs, siyvaruls da dapirispirebas, danakargs da keTildReobas, Tavisuflebas – pirvel rigSi, rogorc valdebulebis Sesrulebis Tavisuflebas, warmatebas – rogorc sakuTari Zalisxmevis Sedegs, amave dros, zomier tkbobas, ise, rom arc valdebuleba da arc Zalisxmeva ar agyavdes absolutur xarisxSi. iyo burJuaziuli, niSnavs, SeinarCuno mudam individualuri midgoma, yovelTvis gaiTvaliswino sazogadoebrivi interesebi, sustebisa da gaWirvebulTa satkivari, e. i. Tavisuflebasa da TanasworobasTan erTad Zmobasac iziarebde” (di Fabio, 2005, gv. 138-139). amdenad, „axali burJuaziulobis” cnebaSi aisaxa individualuri Tavisuflebis gageba, romelic mimarTulia, pirvel rigSi, individis moralisken. esaa misi mkafio gansxvaveba adamianis saxis socialisturi, social-demokratiuli, aseve liberaluri gagebisgan. me-20 saukunis 80-iani wlebidan, rodesac helmut kolis federalurma mTavrobam gezi „sulier-moraluri gardatexisken” aiRo, konservatizmma Seisisxlxorca, erTi mxriv, qristianulkonservatiuli Rirebulebebi da, meore mxriv, ekonomikuri liberalizmi. mas Semdeg, rac xelisuflebaSi angela merkeli movida, am koncefcias daemata social-demokratiuli elementebi da midgomebi (Tumca ufro susti da saxeSecvlili formiT). aman nawilobriv ganapiroba – swored ojaxis politikis sferoSi – sagulisxmo potenciali konfliqtisa „modernistebsa” da „konservatorebs” Soris, qristian-demokratiuli kavSiris rigebSi. damatebiTi literatura konservatizmis Sesaxeb: udo di fabio, Tavisuflebis kultura, miunxeni, 2005. edgar iungi, germania da konser vatiuli revolucia, miunxeni, 1932. martin graifenhageni, konser vatizmis amdenad, rTuli amocanaa, erTmniSvnelovnad miakuTvno konservatizmi romelime erT partias an istoriul konstantas. dilema germaniaSi, miunxeni, 1971. ufro mkafiod ikveTeba konservatorebis miznobrivi jgufi: igulisxmeba, pirvel rigSi, SeZlebuli adamianebi mewarmeTa da inteleqtualTa sferodan, aseve saeklesio (metwilad kaTolikuri) wreebi. 71 3.4. socialuri demokratia da demokratiuli socializmi modelis istoriuli ganviTareba demokratiul socializms, rogorc logikur models, da socialdemokratias, rogorc politikur Zalas, aqvs xangrZlivi (ideuri) tradicia, romelic mWidrodaa dakavSirebuli muSaTa moZraobis warmoSobasTan. konservatiuli da liberaluri koncefciebisgan gansxvavebiT, es politikuri logikuri modeli sakmaod moqnili aRmoCnda. saubaria logikur modelze, romelic mudam iTvaliswinebda konkretul istoriul konteqsts. gadavxedoT am sazogadoebrivi mimdinareobis ideis istorias. 3.4.1. muSaTa moZraobis ideologebi rodis daiwyo moqmedeba „socializmma”, rogorc ideam? „rodis warmoiSva demokratiuli socializmis idea?” – am SekiTxvisTvis pasuxis gacema metad rTulia. herman dunkeri ambobs: „socializmis istoria kacobriobis istoriasTan erTad iwyeba” (Duncker, 1931, gv. 9). sxvebi socialistur ideas adreul qristianobasTan akavSireben. mesameni ki am ideologiis damfuZneblebad adreul frang an inglisel socialistebs moixsenieben. socializmis elementebs kacobriobis ganviTarebis sxvadasxva etapze naxavT. yvela mosazrebas Tavisi safuZveli da gamarTleba aqvs. Tumca saqme gvaqvs damabnevel SekiTxvasTan, vinaidan naklebad mniSvnelovania, rodis warmoiSva raime idea; ufro arsebiTia, rodis daiwyo man moqmedeba. am SekiTxvisTvis pasuxis gacema sakmaod advilia: socializmis ideam realuri Zala muSaTa moZraobis daarsebasTan erTad SeiZina – germaniaSi es industrializaciis dros, me-19 saukuneSi moxda. mocemul wignSi ver SemogTavazebT socialisturi ideologiis mTel istorias, mxolod mniSvnelovan gardamtex da kulminaciur momentebze SevCerdebiT. 1848 wlidan me-19 saukunis bolomde: politikuri mimdinareobis warmoSoba 1848 weli ar aris mxolod germaniis burJuaziuli revoluciis weli. am wels Seiqmna „komunisturi partiis manifestic”, naSromi, romelic karl marqsma da fridrix engelsma erToblivad, dakveTiT daweres. 72 karl marqsi (1818–1883) – gamoCenili social-ekonomisti da me-19 saukunis erT-erTi udidesi filosofosi. dRemde gansakuTrebul mniSvnelobas inarCunebs misi kapitalizmis ekonomikuri analizi, romelic scildeba rogorc misi kritikosebis, ise marqsis Teoriis mimdevrebis gamartivebuli Sefasebebis farglebs. m maT pirvelad Camoayalibes muSa S Ta moZraobis programa gasage g bi eniT. am a politikuri programis Teori r uli safuZvlebi mogvianebiT Se S muSavda, pirvel rigSi, karl mar m qsis naSromebSi. imdroindeli socializmis, rogorc lol gikuri modelis, ZiriTadi deg bulebebi aseTia: b marqsi amodis iqidan, rom (sabazro) kapitalizms mivyavarT mravali adamianis uTanasworobasa da araTavisuflebamde, mcire raodenobis „TavisufalTa” mimarT. erT mxareze dganan kapitalis mflobelebi, xolo meoreze – isini, visac kapitali ar aqvs da amitom Tavisi Sromis gayidva uwevs, rogorc daqiravebul Zalas. sabazro kapitalizmi imas efuZneba, rom daqiravebulebi TavianTi SromisTvis imaze nakleb anazRaurebas iReben, vidre aris Rirebuleba imisa, rasac sawarmoo procesSi qmnian. amgvarad, kapitalis mflobelebs sul ufro meti kapitalis dagroveba („akumulireba”) SeuZliaT. amasTanave, ar aris mniSvnelovani, vis ekuTvnis kapitali – realur pirebs, msxvil kompaniebs Tu finansur dawesebulebebs. kapitalis mflobelTa Soris arsebuli konkurenciisa da mudmivi zewolis gamo – moaxdinon meti kapitalis akumulireba, raTa xelaxali investireba ganaxorcielon da produqcia konkurentebze iafad awarmoon – daqiravebulebi sul ufro met zewolas ganicdian. isini ufro intensiurad muSaoben, Tumca kvlav Raribebad rCebian. imavdroulad, warmoiSoba Warbi sawarmoo saSualebebi. am SemTxvevaSi saqoneli ar iqceva fulad, ar xdeba kapitalis warmoebaSi dabandeba anda is nadgurdeba Warbwarmoebis krizisebis dros gasaRebis bazrebis naklebobis gamo. marqsis mixedviT, zogadad, es ganapirobebs imas, rom ekonomikuri krizisebi (sabazro) kapitalisturi sistemis arsebiTi (da aucilebeli) Semadgenelia. Tanasworobisa da Tavisuflebis ararseboba, romelic (sabazro) kapitalizmis sistemur Sedegad ganixileba, ewinaaRmdegeba yvela adamianis Tanabari Tavisuflebisken swrafvas. amdenad, WeSmariti demokratiis realizeba SesaZlebelia mxolod im pirobiT, Tu sawarmoo saSualebebi mTeli sazogadoebis Tanasworobisa da Tavisuflebis ararseboba, rogorc maxasiaTebeli konkurencia da daqiravebulebze zewola 73 monapovari gaxdeba, xolo kapitalis gamoyenebis Sesaxeb gadawyvetilebebs demokratiuli struqturebi miiReben. amasTanave, kerZo sakuTrebaze – gavrcelebuli azris miuxedavad – es ganzogadeba ar vrceldeba. adamianis marqsistuli saxe, rogorc wesi, winaaRmdegobas efuZneba: principSi, Tavisufali, Tanaswori da solidaruli adamianebi uTanasworo, araTavisufal da maqsimalur mogebaze orientirebul sistemaSi cxovroben. adamianis amgvari saxe mZlavr normatiul elements Seicavs. marqsisa da engelsis Teoriebi, sxva danarCen TeoriebTan da swavlebebTan erTad, muSaTa moZraobis mniSvnelovani amosavali wertilia. lasali da gsmk-is daarseba lasalis ferdinand lasali (1825–1864) – germaniis sayovelTao muSaTa kavSiris (gsmk) erT-erTi damaarsebeli laifcigSi 1863 wels. Tavis naSromSi „SeZenili uflebebis sistema” igi demokratiuli saxelmwifos modelis sasargeblod gamodis. Tumca am politikuri programis gavlena sakmaod SezRuduli aRmoCnda, albaT imitom - rom marqsma da engelsma TavianT analizSi ar gaiTvaliswines araerTi Zalze mniSvnelovani faqtori. saubaria, pirvel rigSi, imaze, Tu ra damokidebuleba aqvs socializms saxelmwifosTan. swored es sakiTxebi iqna dasmuli ferdinand lasalis mier. misi mosazrebebis mniSvnelovani momentebi aseTi gaxlavT: wanamZRvrebi lasali, pirvel rigSi, iqidan amodis, rom nebismieri saxelmwifoebriv-samarTlebrivi sistemis safuZveli adamianis Tavisufleba unda iyos. misi azriT, aqedan gamomdinareobs, rom sazogadoebis ZiriTadi kanonebi mTeli xalxis samarTlebriv TviTSegnebas unda asaxavdes. saxelmwifos amgvari modelis mixedviT, is, principSi, Tavisufali adamianebis erTobaa. im droisTvis amgvari mosazreba namdvili provokacia gaxldaT, vinaidan prusiis saxelmwifo da ramdenime wlis Semdeg Seqmnili germaniis imperia monarqiul-ierarqiuli struqturiT gamoirCeodnen. meoTxe wodebis, anu, muSaTa klasis, daniSnuleba, lasalis mixed- 74 „es aris saxelmwifo, romlis funqciaa, uzrunvelyos Tavisuflebis ganviTareba, adamianis modgmis miswrafeba Tavisuflebisken. saxelmwifos amgvari mowodeba aris ara mxolod pirovnuli Tavisuflebisa da calkeuli adamianis qonebis dacva, romlebTan erTad, burJuaziis gagebiT, is TiTqos ukve saxelmwifos Semadgenelia, aramed saxelmwifos daniSnuleba ufro is aris, rom am adamianTa gaerTianeba miiyvanos im mdgomareobamde, im miznebamde da yofis iseT safexuramde, romelTa miRwevasac isini cal-calke ver SeZlebdnen, raTa maT SeeZloT ganaTlebis, Zalauflebisa da Tavisuflebis iseTi moculobis aTviseba, romelic calkeuli maTganisTvis ubralod miuRweveli iqneboda”. saxelmwifos mizania „adamianis modgmis aRzrda da ganviTareba TavisuflebisTvis„ (Lassale 1987, gv. 222-223.) viT, swored saxelmwifos Sesaxeb am koncefciis ganxorcieleba iyo. amitom misi ZiriTadi moTxovnebi gaxldaT sayovelTao da pirdapiri arCevnebis ufleba da muSaTa emansipacia maTi gaerTianebebis SeqmniT. lasalis azriT, isini saxelmwifos daxmarebiT unda Seqmniliyvnen. lasalis ZiriTadi moTxovnebi am mosazrebiT lasalma socialuri demokratiisa da demokratiuli socializmis Sesaxeb diskusiaSi ukve ori sakvanZo punqti Semoitana: pirveli iyo demokratiuli saxelmwifos da misi socialuri winapirobebis sakiTxi, xolo meore – romeli strategiis saSualebiT SeiZleboda muSaTa interesebis saukeTesod dacva. Sesaxeb saxelmwifos lasalis koncefcia l vvil i helm libknextma da aav vgust bebelma gaakritikes. maTi kritikis t ssaamizne, pirvel rigSi, lasaliseuli arasrul li programa gaxda: mal Ti azriT, presis, SekT rebisa da gaerTianebis Tavisuflebis, aseve saxelmwifos Zireuli gardaqmnis gareSe muSaTa interesebis dacva saxelmwifoSi an saxelmwifos mier SeuZlebeli iyo. avgust bebeli da 1875 wels goTaSi germaniis sayovelTao muSaTa kavSiri da social-demokratiuli muSaTa partia germaniis socialistur muSaTa partiad gaerTiandnen. amdenad, bismarkis dros, socialistebis winaaRmdeg miRebuli kanonebis miuxedavad, germaniis imperiaSi social-demokratiis gavrcelebis safuZveli Seiqmna. Tumca ukve 1875 wlis gama- vilhelm libknexti (1826–1900) da avgust bebeli (1840–1913) – germaniis social-demokratiuli muSaTa partiis mTavari damaarseblebi aizenaxSi 1869 wels. isini iyvnen agreTve (CrdiloeTgermanuli) raixstagis (1867–1870) pirveli social-demokrati deputatebi. libknexti gaxldaT aseve gazeT „forvertsis„ mTavari redaqtori 1890 wlidan. vilhelm libknexti erTianebeli partiuli yriloba goTaSi 75 arsebobda mniSvnelovani konfliqturi momentebi, romlebic mogvianebiT Ria dapirispirebaSi gadaizarda da muSaTa moZraobis ganxeTqilebis mizezi gaxda. 3.4.2. ganxeTqileba muSaTa moZraobaSi Teoriuli kamaTi da sami ZiriTadi banaki jer kidev me-19 saukunis 90-ian wlebSi social-demokratebma wamoiwyes kamaTi erT-erT Teoriul sakiTxze: miva Tu ara kapitalizmi (saboloo) krizisamde, ris Sedegadac muSaTa moZraoba proletaruli klasobrivi brZolis saSualebiT kapitalizms daZlevs da socializms miaRwevs? da ra igulisxmeba social-demokratiis strategiaSi? am „revizionizmis diskusiaSi” SeiZleba uxeSad gamovyoT sami ZiriTadi banaki (Sdr. Euchner/Grebing da sxvebi, 2005, gv. 168; Grebing, 2007, gv. 66–94). karl kauckisa daa avgust bebelis iss irgvliv gaerTiianebuli jgufii revizionistebi, i, magaliTad, eduuard bernStaini ni karl kauckisa da avgust bebelis irgvliv gaerTianebuli jgufi imedovnebda, rom socializmze gadasvla SesaZlebeli iqneboda saparlamento umravlesobisa da kargad organizebuli muSebis saSualebiT. amasTanave, is aRniSnavda, rom kaizeruli xelisuflebis mzard radikalur politikas da mis imperialistur, militaristul xasiaTs SeiZleboda winaaRmdegobis, parlamentisgare aqciebisa da masobrivi gaficvebis aucilebloba gamoewvia. ar gamoiricxeboda, rom socializmze gadasvla muSaTa moZraobis Zalismieri zewoliT momxdariyo. karl kaucki (1854–1938) – germaniis social-demokratiuli partiis Teoriuli beWdviTi organos, gazeT „di noie cait”-is, damfuZnebeli da gamomcemeli. mniSvnelovani wvlili Seitana gsdp-Si marqsizmis safuZvlebis gavrcelebaSi. eduard bernStainTan erTad gaxldaT erfurtis programis mTavari avtori. eduard bernStaini (1850–1932) – „revizionizmis” erT-erTi yvelaze gavleniani warmomadgeneli social-demokratiaSi. Tavis 1899 wels gamoqveynebul naSromSi „socializmis winapirobebi da social-demokratiis amocanebi” marqsizms akritikebda. kauckisTan erTad iyo 1891 wlis erfurtis programis erT-erTi ZiriTadi avtori. 76 istoriuli ganviTarebis aRniSnul xedvasTan erTad warmoiSva e. w. revizionizmi, romelic ZiriTadad eduard bernStainis saxelTanaa dakavSirebuli da romelic aris marqsistuli swavlebis kritikuli Sefaseba statistikuri monacemebis safuZ- velze. am reviziis ZiriTadi daskvna is iyo, rom sazogadoebisa da kapitalisturi saxelmwifos Secvla SesaZlebelia reformebis gziT. maT miaCndaT, rom kapitalizmi TavisTavad ar daingreva; ufro metic, misi krizisebi ki ar gaRrmavdeba, aramed Sesustdeba. profkavSirebisa da kooperaciuli struqturebis gaZlierebiT SesaZlebeli iqneboda sazogadoebaSi iseTi reformebis gatareba, romlebic mas sabolood socializmamde miiyvanda. profkavSiris moRvawe adolf fon elmma revizionistuli programis arsi Semdegnairad Camoayaliba: „evoluciis gziT revoluciamde – Tanamimdevruli demokratizaciisa da sazogadoebrivi struqturebis socializaciis saSualebiT kapitalisturi sazogadoebis sruli gardasaxva socialisturad – es gaxlavT mokled revizionistTa pozicia partiaSi” (citirebulia: Euchner /Grebing da sxvebi, 2005, gv. 171). r za ro luqsemburgi ewi e naaRmdegeboda bernStainis pozicias da mi m uTiTebda, rom kapi p talizmi Tavisi Sida d struqturis gamo mid m rekilia kapitalis mflo belTa Soris arm koris oficrebma mokles. se s buli mudmivi konkuren r ciisken. warmoebis kapitalisturi saSualeba saWiroebs mudmiv eqspansias da im sferoebis mitacebas, romlebic manamde kapitalisTvis saintereso ar iyo. is ar eTanxmeboda revoluciisa da reformebis gamijvnas: roza luqsemburgi (1871–1919) – poloneTisa da litvis samefos social-demokratiuli partiis erT-erTi damaarsebeli.1899 wlidan is berlinSia. germaniis social-demokratiuli partiis memarcxene frTis wamyvani Teoretikosi; kerZod, SeimuSava imperializmis Teoria.1918 wels monawileobda germaniis komunisturi partiis daarsebaSi.1919 wels frai- roza luqsemburgi „social-demokratiisaTvis yoveldRiuri praqtikuli brZola socialuri roza luqsemburgic ar iyo saparlamento muSaobis winaaRmdegi, reformebisTvis, mSromeli xalxis mdgomareobis gasaumjobeseblad, jer kidev arsebuli wyobis pirobebSi, demokratiuli institutebisTvis proletaruli klasobrivi brZolis albaT erTaderTi gzaa, romelic mimarTulia saboloo miznis miRwevisken – politikuri Zalauflebis mopovebisa da daqiravebuli Sromis sistemis gauqmebisken. social-demokratiisaTvis socialur reformebsa da socialur revolucias Soris uwyveti kavSiri arsebobs, rodesac socialuri reformebi saSualebaa, xolo socialuri gadatrialeba – mizani” (Luxemburg, 1899, gv. 369). 77 Tumca socializmis misaRwevad is arasakmarisad miaCnda. igi aseve mniSvnelobas aniWebda parlamentisgare muSaTa moZraobas. ganxeTqileba muSaTa moZraobaSi muSaTa moZraobisa da germaniis social-demokratiuli partiis es sami mimdinareoba jer kidev inarCunebda erTobas kaizeruli xelisuflebis zewolis fonze. magram mas Semdeg, rac gsdp-is umravlesobam mxari dauWira omis kreditebs, gsdp-s damoukidebeli social-demokratiuli partia gamoeyo da pirveli msoflio omis damTavrebis Semdeg dadga sakiTxi, Tu rogor unda Seqmniliyo demokratiuli sazogadoeba, muSaTa moZraobaSi ganxeTqileba moxda. 1919 weli da vaimaris respublikis Seqmna miuxedavad winaaRmdegobisa konservatiuli, nacionalisturi da reaqciuli Zalebis mxridan, aseve komunistebis mxridan, 1919 wels germaniis social-demokratiulma partiam vaimaris pirveli respublikis mTavroba Seqmna. memarcxene Zalebis am istoriulma Sansma, damoukideblad CamoeyalibebinaT saxelmwifo politika, kidev ufro metad gamoaaSkarava socialistur moZraobaSi arsebuli winaaRmdegobebi. saxelmwifos formirebis ori SesaZlebloba 1919 wels maSin, rodesac komunistebi da socialistebis nawili muSaTa da jariskacTa sabWoebis saxelmwifos Seqmnas moiTxovdnen, socialdemokratebi warmomadgenlobiTi demokratiis damkvidrebas cdilobdnen da am mxriv me-20 saukunis 20-ian wlebSi garkveul warmatebebsac ki miaRwies. social-demokratiul argumentacias mkafiod ayalibebs fric naftali: „maSin, rodesac kapitalizmi jer kidev sruliad Tavisufali iyo, araorganizebuli kapitalizmis alternativad mxolod zogadad ekonomikis socialisturi organizeba miiCneoda. [...] Semdgom TandaTanobiT gairkva, rom Tavad kapitalizmis struqtura cvalebadia da, sanam daimsxvreva, misi modrekac SesaZlebelia” (Naphtali, 1929; citirebulia: Euchner/Grebing da sxvebi, 2005, gv. 305). istoriis gansxvavebuli xedvebi 78 mokled rom vTqvaT, diskusiis ZiriTadi sagani gaxldaT revoluciisa da reformebis mimarT damokidebuleba. erT („revoluciur”) mxares batonobda azri, rom saWiro iyo arsebuli sakuTrebis formisa da saxelmwifoebrivi wyobis dangreva, raTa axali sazogadoeba Seq- mniliyo. reformistuli poziciis damcvelni ki amtkicebdnen, rom arsebuli sazogadoeba da saxelmwifo mudmivi reformirebis gziT demokratiul socializmamde unda ganviTarebuliyo. gansxvavebuli midgomebi saxelmwifos sxvadasxva modelSic aisaxeboda: saxelmwifos modelebi da revoluciisa Tu reformebis sakiTxi sabWoebis sistema “organizebuli kapitalizmi” “sabWoebis” arCeva “pirvelad erTeulebSi” sabWoebi, rogorc saxelmwifo Zalauflebis matarebelni, uSualod asruleben sakanonmdeblo, sasamarTlo da samTavrobo funqciebs mandatis mqone pirebi axorcieleben amomr CevelTa nebas Zalauflebis gadanawilebaze dafuZnebuli warmomadgenlobiTi demokratia ekonomika, rogorc damoukidebeli sfero, sadac dasaqmebulebi sawarmos marTvaSi monawileoben da arsebobs profkavSirebi pirveli msoflio omis Semdeg germaniis zogierT qalaqSi Seqmnilia “muSaTa da jariskacTa sabWoebi” sur. 6. sabWoebis sistema da organizebuli kapitalizmi „demokratiuli socializmi”, gsdp-is warmodgeniT, gulisxmobs saparlamento demokratiis ganviTarebas, aseve politikuri da ekonomikuri sferoebis gamijvnas. orive sferoSi – rogorc politikurSi, ise ekonomikurSi – aucilebelia demokratizacia, mSromelTa da mTeli sazogadoebis interesebis gaTvaliswinebiT. amgvarad, „demokratiuli socializmi” gulisxmobs socialisturi ekonomikis kompleqsur urTierTSevsebasa da urTierTqmedebas mSromelTa mZlavr warmomadgenlobebTan (profkavSirebi, dasaqmebulTa Tanamonawileoba sawarmos Tu kompaniis marTvaSi, aseve saparlamento demokratiasTan. demokratiuli socializmi, rogorc idea 79 .1959 wlis godesbergis programa: „konkurencia – ramdenadac es SesaZlebelia, dagegmva – ramdenadac es saWiroa!” 1959 wlis germaniaSi gsdp-is godesbergis programa asaxavda „Tavisufali bazris” arsebiT social-demokratiul formulas: „konkurencia – ramdenadac es SesaZlebelia, dagegmva – ramdenadac es saWiroa!” (Dowe/Klotzbach, 2004, gv. 332). es midgoma ar ewinaaRmdegeboda „demokratiuli socializmis”, rogorc „axali socialuri da ekonomikuri wesrigis”, principebs, Tumca, imavdroulad, iTvaliswinebda sabazro kapitalizmis realobas misi arsebiTi regulirebisa da politikis primatis pirobebSi. amasTanave, socialdemokratebi emijnebodnen gegmur ekonomikas, romlis principebi sabWoTa kavSirSi ganxorcielda. 3.4.3. demokratiuli socializmi Tu saxelmwifo socializmi marqsizmisgan gamijvna meore msoflio omis Semdeg ufro mkafio gaxda gansxvaveba germaniis social-demokratiuli partiis demokratiul socializmze orientirebul midgomebsa da saxelmwifo socializmis ideebs Soris. 1959 wlis godesbergis programis miRebiT gsdp oficialurad gaemijna marqsizms, rogorc msoflmxedvelobas (Tumca ara yvela mis postulats), maT Soris, socializmisken mimarTuli sazogadoebis „bunebrivi ganviTarebis” ideas. socializmi ufro metad ganimarteboda, rogorc „mudmivi amocana„, romlis dasabuTeba SesaZlebeli iyo sxvadasxva religiuri Tu filosofiuri motiviT. demokratiuli socializmis daxasiaTebaSi gadamwyvet rols asrulebda sami sabaziso Rirebuleba – „Tavisufleba, samarTlianoba da solidaroba”. am sabaziso Rirebulebebze aages social-demokratebma TavianTi ZiriTadi moTxovnebi, maT Soris, Tavisuflebisa da demokratiis dacvis kuTxiT. „ar arsebobs socializmi Tavisuflebis gareSe. socializmis ganxorcieleba mxolod demokratiis gziTaa SesaZlebeli, xolo demokratiis dasruleba mxolod socializmis saSualebiT SeiZleba” (socialisturi internacionalis principebis deklaracia, mainis frankfurti, 1951, citirebulia: Dowe/Klotzbach, 2004, gv. 269). Tavisuflebis amgvari gagebiT demokratiuli socializmi erTmniSvnelovnad emijneboda totalitarul reJimebs, kerZod, aRmosavleTis blokis e. w. saxalxo demokratiebs. 80 3.4.4. gsdp dRes – axali gamowvevebi, axali pasuxebi muSaTa moZraobis istoriis mimoxilviT gamoikveTa strategiuli diskusia saxelmwifosa da sazogadoebis funqciebis Sesaxeb. dResac „demokratiuli socializmi” rCeba gsdp-is mTavar miznad, romlis misaRwevadac iRvwis igi. is gaigivebuli iyo sazogadoebasTan, sadac realurad batonobda Tavisufleba, samarTlianoba da solidaroba. hamburgis programis Tanaxmad, gsdp-is moqmedebis principi swored „socialuri demokratia” unda iyos. aq igulisxmeba demokratiuli socializmis miRweva demokratiuli gadawyvetilebebis gziT da ZiriTadi politikuri, ekonomikuri da kulturuli uflebebis realizebiT. demokratiuli socializmi, rogorc mizani socialuri demokratia, rogorc moqmedebis principi „Cveni istoria gamsWvalulia demokratiuli socializmis ideiT, Tavisufali da Tanaswori adamianebis sazogadoebis suliskveTebiT, sadac realizebulia Cveni sabaziso Rirebulebebi. es idea moiTxovs iseT ekonomikur, saxelmwifoebriv da sazogadoebriv wyobas, sadac yvela adamianisTvis garantirebulia ZiriTadi samoqalaqo, politikuri, socialuri da ekonomikuri uflebebi, sadac yvela adamiani eqspluataciis, Cagvrisa da Zaladobis gareSe, e. i. socialuri da adamianuri usafrTxoebis pirobebSi cxovrobs. demokratiuli socializmi rCeba CvenTvis Tavisufali, samarTliani da solidaruli sazogadoebis perspeqtivad, romlis ganxorcieleba CvenTvis mudmivi amocanaa. Cveni moqmedebis principi socialuri demokratiaa.” (hamburgis programa, 2007, gv. 16-17). amJamad social-demokratiis winaSe dgas axali gamowveva, romelic dakavSirebulia bazrebis Semdgom globalizaciasTan da moiTxovs finansuri bazrebis zegavlenasa da SromiTi bazris cvlilebebze reagirebas, aseve gadawyvetilebis miRebas, Tu rogor SeiZleba sabazro kapitalizmsa da demokratias Soris axali balansis miRweva, sxva sityvebiT rom vTqvaT, rogor SeiZleba „demokratiuli socializmis” miRweva arsebul pirobebSi. gsdp-is hamburgis programa mkafiod miuTiTebs imaze, rom warmoiSva ara marto axali kiTxvebi, aramed maTze pirveli pasuxebic (Sdr. aseve me-6 Tavi). dRevandeli gamowveva koordinirebul ekonomikas da warmomadgenlobiT demokratias emateba politikis primati, rasac gsdp-is hamburgis programac aRniSnavs da rac momavlis xedvaa rogorc evropul, ise msoflio doneze: 81 „bazrebs esaWiroeba politikuri regulireba, globalizaciis epoqaSi ki – saerTaSoriso donezedac. Cveni principia: konkurencia – ramdenadac SesaZlebelia, saxelmwifo regulireba – ramdenadac saWiroa” (hamburgis programa, 2007, gv. 43). Tu social-demokratiul, liberalur da konservatiul ideur koncefciebs yuradRebiT ganvixilavT, davinaxavT, rom saqme gvaqvs alternatiul modelebTan da rom mosazreba, viTomda sxvadasxva partiis programebi praqtikulad msgavsia, absoluturad mcdari gaxlavT. 3.4.5. eqskursi: partia „memarcxeneebi” da misi winaaRmdegobebi „memarcxeneebi” 1990 wlis gardatexis Semdeg aRmosavleT germaniaSi daarsda kidev erTi memarcxene partia – demokratiuli socializmis partia, rogorc germaniis socialisturi erTiani partiis memkvidre. mogvianebiT es partia da partia „Sroma da socialuri samarTlianoba – saarCevno alternativa” gaerTiandnen partiad saxelwodebiT „memarcxeneebi”, romelmac dasavleT germaniis ramdenime federalur miwaze garkveul warmatebebs miaRwia. politikur speqtrSi partia „memarcxeneebis” adgilis gansazRvra sakmaod rTuli amocanaa, vinaidan misi ideologia jer kidev Camoyalibebis stadiaSia. 2007 wels am partiam mxolod „saprogramo Tezisebi” daamtkica da ara partiis programa klasikuri formiT. saprogramo Tezisebi aRniSnuli Tezisebis mixedviT, partia „memarcxeneebi” demokratiuli socializmis ideebs iziarebs: „demokratia, Tavisufleba, Tanasworoba, samarTlianoba, internacionalizmi da solidaroba Cveni fundamenturi RirebulebiTi orientirebia, romlebic ganuyoflad aris dakavSirebuli mSvidobasTan, bunebis SenarCunebasTan da emansipaciasTan. politikuri miznebis SemuSavebisas memarcxeneebis ZiriTadi dasayrdeni demokratiuli socializmis ideebia. memarcxeneebis politikuri Zalisxmeva miznebis, gzebisa da fundamenturi RirebulebiTi orientirebis urTierTdamokidebulebas efuZneba. Tavisufleba da socialuri samarTlianoba, demokratia da socializmi erTmaneTs ganapirobebs: Tanasworoba individualuri Tavisuflebis gareSe diqtatiTa da CagvriT mTavrdeba. Tavisufleba Tanasworobis gareSe aris Tavisufleba mxolod mdidrebisTvis. Tavisufali arc is adamiania, romelic Cagravs da eqspluatacias uwevs sxva adamianebs. 82 mizani demokratiuli socializmisa, romelmac kapitalizmi transformaciis procesSi unda gadalaxos, gaxlavT sazogadoeba, sadac sxva adamianis Tavisufleba aris ara zRvari, aramed piroba sakuTari Tavisuflebisa.” (partia „memarcxeneebis” Tezisebi, 2007, gv. 2) saprogramo Tezisebis garda, CamovTvliT kidev ramdenime punqts, romlebic „memarcxeneebs” da maT saprogramo miznebs axasiaTebs: partia „memarcxeneebi” aris krebiTi politikuri moZraoba, romelic aerTianebs germaniis socialisturi erTiani partiis yofil kadrebs, gulgatexil yofil social-demokratebs, axali socialuri moZraobebis nawils, profkavSirlebs, saprotesto eleqtoratis warmomadgenlebs, metad pragmatulad ganwyobil municipaluri donis politikosebs, komunistebs da a. S. yvela am jgufs partiaSi sxvadasxva socialuri idea Semoaqvs. erTiani logikuri modeli Tu koncefcia memarcxeneebs (jer) ar gaaCniaT. sazogadoebriv wreebSi „memarcxeneebs” xSirad „saprotesto partiad” moixsenieben. es termini ar gaxlavT zusti, vinaidan is gaumarTleblad Seicavs or aspeqts. jer erTi, saubaria imaze, vin aris partia „memarcxeneebis” amomrCeveli. aRmosavleT da dasavleT germaniaSi es jgufebi sakmaod gansxvavdebian erTmaneTisgan. meore aspeqti moicavs partiis politikur strategias da politikur miznebs, romlebic aseve sakmaod gansxvavebulia germaniis federaluri miwebis doneze da zogadad qveyanaSi. im mcire raodenobis samecniero naSromebSi, romlebic „memarcxeneebs” eZRvneba, is ganixileba ara erTmniSvnelovnad heterogenul, aramed winaaRmdegobebiT aRsavse organizaciad. erTi mxriv, igi Tavs pragmatul da zomier Tanamedrove partiad warmoadgens, sxva SemTxvevaSi ki emxroba orTodoqsul ideologias TiTqmis eqstremistuli elementebiT (Sdr. Decker da sxvebi, 2007, gv. 327). didi ufskrulia, erTi mxriv, maT mier gancxadebul principul ganzraxvebsa da, meore mxriv, sxvadasxva miwis parlamentSi warmoebul pragmatul politikas Soris, romelic xSirad maTi gancxadebebis arss ewinaaRmdegeba. par tia „memarcxeneebis” daxasiaTeba rac Seexeba partia „memarcxeneebis” fenomens, garkveuli dro unda gavides, raTa gairkves, ra iqneba misi mdgradi politikis Semadgeneli. yvela SemTxvevaSi saWiroa memarcxeneTa ideologiis Sesaxeb politikuri diskusiebis warmoeba. 83 3.4.6. adamianis social-demokratiuli saxe? rTuli iqneboda adamianis social-demokratiuli saxis povna. am saxisTvis mravali wyaro da midgomebis pluralizmia damaxasiaTebeli. sxvadasxva wyaros Sefardeba „adamianis social-demokratiul saxeSi” social-demokratias aqvs Sexebis wertilebi muSaTa moZraobis tradiciebTan, liberalur TeoriasTan, qristianul da iudaistur swavlebebTan, aseve humanistur da marqsistul TeoriebTan. is iRvwis yoveli adamianis TavisuflebisTvis, iseve, rogorc liberalizi, amave dros, marqsistuli koncefciis msgavsad aanalizebs ZiriTadi uflebebis realizebis gzaze arsebul sazogadoebriv barierebs. maieri da braieri TavianT naSromSi „socialuri demokratiis momavali” Seecadnen, adamianis libertarul (axal liberalur) da social-demokratiul saxeebs Soris arsebuli gansxvavebebi cxrilis saxiT gadmoecaT. calke svetSi saorientaciod davamateT „adamianis socialisturi saxe”: anTropologia Tavisuflebis gageba qcevis motivacia „libertaruli „socialuri „socialisturi demokratia” demokratia” demokratia” skeptikuri anTropologia realisturi anTropologia normatiuli, utopiuri anTropologia Tavisuflebis negatiuri gageba Tavisuflebis pozitiuri gageba Tavisuflebis pozitiuri gageba aseTi cxrilebi sakmaod gamartivebul suraTs xatavs, Tumca garkveul tendenciaze miuTiTebs: liberaluri Teoriebi, rogorc wesi, efuZneba mosazrebas, rom adamians egoizmi amoZravebs. es egoizmi SeiZleba sicocxlisunariani iyos, Tu is daculi iqneba sxva adamianebis (da saxelmwifos) mimarT, raTa yovel adamians mieniWos „sargeblis maqsimizaciis Tavisufleba”. socialisturi Teoriebi, tradiciulad, iqidan amodis, rom sazogadoeba, romelsac adamiani imsaxurebs, SeiZleba „axalma adamianebma” Seqmnan (Sdr. Adler, 1926 da Heinrichs, 2002, gv. 308– 314). am Teoriebis mixedviT, adamianebi istoriulad imdenad „gafuWebulebi” arian kapitalisturi sazogadoebiTa da socialuri uTanasworobiT, rom dakarges unari, aRiqvan sazogadoebrivi interesebi, rogorc sakuTari, da solidarulad daicvan isini. amdenad, aRzrdisa da ganaTlebis amocana is unda iyos, rom (erToblivad) gadailaxos socialur saarsebo pirobebsa da Tavisufali, solidaruli adamianebis miswrafebebs Soris arsebuli gansxvaveba. social-demokratiuli anTropologia – yovel SemTxvevaSi, ase weren maieri da braieri – cdilobs ipovos balansi adamianis egoistur interesebsa da mTeli sazogadoebis keTildReobas Soris da isini saerTo mniSvnelamde miiyvanos. amitom socialdemokratebi „dasabuTebuli interesebis” dabalansebaze saubroben. damatebiTi literatura: valter oihneri, helga grebingi da sxvebi, socialuri ideebis istoria germaniaSi. socializmi – kaTolikuri socialuri swavleba – protestantuli socialuri eTika. cnobari, me-2 gamocema, visbadeni, 2005, gv. 13-595. Tomas maieri da nikol braieri, socialuri demokratiis momavali, boni, 2005. diter dove, kurt klotcbaxi (red.) sakuTari interesebi sakuTari da sazogadoebrivi interesebi sazogadoebrivi interesebi rogorc, (2004), germaniis racionalur-angariSiani egoisti urTierTgagebaze orientirebuli pirovneba mebrZoli da momavlis „axal adamianze~ orientirebuli pirovneba dokumentebi, 4, adamianis saxe social-demokratiis saprogramo gadamuSavebuli da aqtualizebuli gamocema, boni. wyaro: Meyer/Breyer, 2005, gv. 33 – bolo sveti damatebulia t. gomber tis mier. 84 85 4. Tomas maieris socialuri demokratiis Teoria sabaziso Rirebulebebis Sesaxeb arsebuli diskusia da wina TavebSi mocemuli sxvadasxva sazogadoebrivi modelis mimoxilva imaze miuTiTebs, rom socialur demokratias Tavisi ideuri tradicia aqvs. is emijneba sxva logikur modelebs da imdenad mravalwaxnagovania, rom misi axsnisTvis ar kmara mxolod sabaziso Rirebulebebis – Tavisuflebis, Tanasworobisa da solidarobis – rogorc samarTliani sazogadoebis safuZvlis, xseneba, aseve liberalizmis, konservatizmisa da socializmis moSvelieba. mocemuli naSromis dasawyisSi saubari iyo socialuri demokratiis Teoriaze. „socialuri demokratiis” Temaze argumentirebuli diskusiis warmarTvisTvis misi mkafio ganmartebaa saWiro. amasTanave, dasaxelebuli iyo oTxi Tvalsazrisi socialur demokratiaze. kidev erTxel mokled SegaxsenebT sam maTgans: „socialuri demokratia – nuTu es cneba TavisTavad gasagebi ar aris? cneba, romelic gulisxmobs, rom demokratia sazogadoebis yvela wevrisTvis xelmisawvdomia da socialurad dabalansebuli. nuTu es cxadi ar aris?”, – ambobs zogierTi. „socialuri demokratia – es xom ukve ganvaxorcieleT germaniaSi? es socialuri sabazro ekonomika, e. w. germanuli modeli ar aris?”, – kiTxuloben sxvebi. ra aris socialuri demokratia? sami pasuxi „socialuri demokratia germaniis social-demokratiul partias niSnavs da es mxolod social-demokratebis saqmea, anu, es maTi Teoriaa”, – fiqrobs mesame. es kiTxvebi – Tu Teorias praqtikul-politikuri TvalsazrisiT ganvixilavT – savsebiT koreqtulia. saWiroa maTTvis pasuxebis gacema, Tu socialuri demokratiis Teoriis politikur cxovrebaSi gamoyeneba gsurT. dasxva asociacias, romelTa garkveva mxolod erToblivi ZalebiT SeiZleba. amasTanave, es termini ukve Seicavs arsebiT normatiul elements: ra saerTo wesebsa da normebs SeiZleba daveyrdnoT, Tu saqme socialuri demokratiis ganxorcielebas Seexeba. sabaziso Rirebulebebis ganxilvam dagvanaxva, rom sxvadasxva filosofiuri argumenti SeiZleba dagvexmaros sakiTxis garkvevaSi, Tumca es argumentebi arasakmarisia, rogorc normatiuli safuZveli, vinaidan saubaria mravalwaxnagovan da sakamaTo definiciebze. socialuri demokratiis TeoriisTvis unda moiZebnos specialuri normatiuli safuZveli, rogorc Semdgomi msjelobis amosavali wertili. meore kiTxva – „socialuri demokratia – es xom ukve ganvaxorcieleT germaniaSi? es socialuri sabazro ekonomika, e. w. germanuli modeli ar aris?” – SeiZleba ganvixiloT detalurad, sxvadasxva qveynis gamocdilebis farglebSi (Sdr. gv. 107 da momdevno gverdebi). vfiqrobT, mkiTxvelisTvis cxadia, rom SeuZlebelia „socialuri demokratiis erTbaSad miRweva” (rogorc 100-metriani rbolis SemTxvevaSi). amasTanave, arsebobs sxvadasxva sazogadoebrivi modelis farTo speqtri, romelTa mimarTulebiTac gansxvavebul interesTa jgufebs surT „navigacia”. „germanul modelze” an „socialur sabazro ekonomikaze” miTiTeba sakmarisi ar aris, vinaidan amgvari miTiTeba ar iTvaliswinebs sxvadasxva socialurpolitikuri jgufis interesebs. mesame Tvalsazrisi – „socialuri demokratia germaniis socialdemokratiul partias niSnavs da es mxolod social-demokratebis saqmea, anu, es maTi Teoriaa” – did eWvs iwvevs. „socialur demokratiaze”, rogorc partiasa da politikur mimdinareobaze, miTiTeba, principSi, marTebulia, Tumca is ar iZleva amomwurav pasuxs: pirvel kiTxvas „socialuri demokratia – nuTu es cneba TavisTavad gasagebi ar aris?” – zemoT ukve vupasuxeT. saWiroa „socialuri demokratiis” cnebis zusti gansazRvra, vinaidan is iwvevs sxva- 86 87 „socialuri demokratia – dRevandel leqsikonSi – gulisxmobs demokratiis Teoriis sabaziso terminsac da politikuri mimdinareobis programis dasaxelebasac. miuxedavad imisa, rom es orive, xSirad gamoyenebuli gamoTqma urTierTdakavSirebulia, saqme gvaqvs or, erTmaneTisgan aSkarad gansxvavebul aspeqtTan sxvadasxva miznobrivi midgomiT. socialuri demokratiis Teoria ar aris mimarTuli raime politikuri Zalisken – arc Tavis normatiul safuZvelSi, arc ganmartebis kuTxiT, arc misi realizebis sxvadasxva gzis Sedarebisas – Tumca, rasakvirvelia, misi realizebis yoveli nabiji damokidebulia imaze, moiZebneba Tu ara politikuri Zala, romelic mxars dauWers am Teoriis Sesabamis praqtikul samoqmedo programas. sxvadasxva politikur Zalas SeuZlia, Tavis mxriv, gamoiyenos termini „socialuri demokratia” iq, sadac misi gamoyeneba, maTi azriT, mogebiania, imis miuxedavad, Tu ramdenad upasuxebs socialuri demokratia maT politikur miswrafebebs an zogad midgomebs.” (Meyer, 2005, gv. 12) socialuri demokratia, rogorc logikuri modeli amgvarad, socialur demokratias, rogorc logikur models, da social-demokratias, rogorc partias (an mimdinareobas) sxvadasxva Sexebis wertili aqvs, Tumca isini identuri ar arian. rogorc logikuri modeli, socialuri demokratia Semdeg miznebs emsaxureba: mecnierulad Seiswavlos normebi da Rirebulebebi, moaxdinos maTi transformacia ZiriTad uflebebad da am uflebebis realizeba sxvadasxva qveyanaSi. ramdenad gaiziareben politikuri partiebi am ideebs, es ukve sxva sakiTxia. 4.1. amosavali wertili maieris socialuri demokratiis TeoriisTvis amosavali wertilia (zemoT dasmuli) kiTxva, Tu ra damokidebulebaa demokratiasa da sabazro kapitalizms Soris. amosavali kiTxva: ra kavSiria demokratiasa da sabazro orive – demokratiac da sabazro kapitalizmic – Cveni sazogadoebrivi sistemis mniSvnelovani aspeqtebia, romlebic daZabuli urTierTqmedebis Sedegad Camoyalibda. kapitalizms Soris? daZabuli urTierTqmedeba da demokratiis potenciuri moryeva sabazro kapitalizmi produqciis Tavisufali warmoeba saqonlis Tavisufali gacvla demokratia Tavisufleba yvela adamianisTvis ZiriTadi uflebebi demokratiulad miRebuli gadawyvetilebebi rogorc winapiroba da stabilizaciis faqtori amdenad, momdevno gverdebze saubari iqneba ara social-demokratiaze, aramed logikur modelze, romelic me-20 saukunis 80-iani da 90-iani wlebidan mimdinare diskusiaSi Camoyalibda. sur. 7. sabazro kapitalizmisa da demokratiis amosaval wertilad da msjelobis Temad ganvixilavT Tomas maieris socialuri demokratiis Teorias, romelSic gaerTianebulia sxvadasxva ideuri mimdinareoba, romlebic moqmedebda da kvlavac moqmedebs socialuri demokratiis Sesaxeb warmoebul diskusiaze. urTierTdamokidebuleba erTi mxriv, maieri acxadebs, rom kapitalizmi da demokratia erTmaneTs avsebs da sabazro kapitalizmi demokratiis warmoSobisa da stabilizaciis winapiroba iyo. meore mxriv, is adasturebs maT Soris arsebul „erTgvar daZabulobas”, vinaidan araregulirebuli bazari ewinaaRmdegeba sayovelTao CarTulobisTvis saWiro winapirobebs. warmoSobis winapiroba da arastabilurobis faqtori? rogor Seefardeba sabazro kapitalizmi amdenad, maieri ekonomikuri sistemisa da demokratiis urTier- 88 demokratias? 89 Tobas ori Tezisis saSualebiT aRwers: is, erTi mxriv, aanalizebs demokratiebis warmoSobis istoriul garemoebebs da, meore mxriv, empiriulad ikvlevs demokratiisa da sabazro ekonomikis urTierTdamokidebulebas dRevandel sazogadoebebSi. erTi SexedviT, arc erTi es Tezisi ar aris martivi: miuxedavad imisa, rom Teoriuli xasiaTisaa, orive, rogorc es ukve vnaxeT, politikuri kamaTis sagani gaxlavT. rogor asabuTebs maieri Tavis ratom icavs maieri am Teziss, araerTi arsebiTi kontrargumentis miuxedavad? Teziss? 4.1.1. istoriuli dasabuTeba pirvel rigSi, saubaria istoriul argumentze: maieri eyrdnoba imas, rom istoriulad, rogorc wesi, demokratiebi Tavisufali bazrebis warmoSobis Semdeg an am procesTan uSualo kavSirSi iqmneboda. evropis qveynebSi sxvadasxva etapze demokratia „burJuaziuli sazogadoebis modelad” Camoyalibda: istoriuli argumenti „burJuaziuli sazogadoeba – es aris ekonomikuri, socialuri da politikuri wesrigis modeli, romelmac gadalaxa absolutizmi, memkvidreobiTi wodebrivi privilegiebi da klerikaluri meurveoba, romelic amkvidrebs samarTlebrivad regulirebad individualur Tavisuflebas yvelasTvis, uzrunvelyofs adamianebis Tanacxovrebas gonivruli wesebis Sesabamisad, axdens ekonomikis organizebas kanonmdeblobiT regulirebuli konkurenciisa da bazris safuZvelze, uzrunvelyofs gonivrul saarsebo Sansebs, erTi mxriv, liberaluri samarTlebrivi da konstituciuri saxelmwifos Sesabamisad zRudavs saxelmwifo Zalauflebas da, meore mxriv, sazogadoebis, arCevnebisa da warmomadgenlobiTi organoebis saSualebiT qmedobaunarian moqalaqeTa nebaze damokidebuls xdis mas.” (Kocka, 1995, gv. 23) 4.1.2. dasabuTeba demokratiebis SedarebiTi analizis mixedviT Tomas maieri eyrdnoba aseve sxvadasxva empiriul analizs, romlebic demokratiebis stabilurobis kvlevis farglebSi tardeboda. dasabuTeba demokratiebis stabilurobis transformaciis kvlevis empiriuli Sedegebic – Seswavlil iqna, pirvel rigSi, yofili sabWoTa kavSiris qveynebi – miuTiTebs, rom Tavisufali sabazro ekonomika pozitiur, mastabilizebel gavlenas axdens axalgazrda demokratiebze. da piriqiT: empiriuli Sedegebi cxadyofs, rom iq, sadac ekonomika ereva politikur sferoSi, sadac demokratiuli CarTuloba monopoliebisa da klanebis interesebs emsaxureba, demokratia arasrulfasovani, ufro zustad – formaluri xdeba. kvlevis safuZvelze amdenad, socialuri demokratiis Teoriis ganzraxvaa, ara mxolod Seiswavlos saxelmwifos formaluri struqtura, aramed empiriuladac Seamowmos, ramdenad SeuZliaT adamianebs demokratiuli struqturebisa da ZiriTadi uflebebis gamoyeneba. mTlianobaSi, maiers miaCnia, rom Tavisufali sabazro ekonomika „xels uwyobs” demokratiis ganviTarebas (Sdr. Dahl, 2000, gv. 140; Meyer, 2005, gv. 581). Tumca es ar niSnavs, rom, maieris azriT, demokratiasa da kapitalizms Soris „martivi” da uproblemo urTierTobaa. es zemoT aRniSnuli winaaRmdegobebis gaTvaliswinebiTac dasturdeba. cxadia, saWiroa dReisTvis aqtualuri diskusia misi istoriuli aspeqtebisgan ganvasxvavoT. erTgvari daZabuloba demokratiasa da kapitalizms Soris Tavisufali bazrebi, ekonomikuri burJuazia da Tavisuflebebi da maTi saxelmwifoebrivi uzrunvelyofa urTierTkavSirSi viTardeboda – istoriuli TvalsazrisiT, isini ganuyofelni arian. 90 91 sad ewinaaRmdegeba sabazro kapitalizmi demokratias: demokratiis Teoriis paradoqsi sabazro kapitalizms adamianebs Soris (ekonomikur) uTanasworobamde mivyavarT. materialuri resursebis gansxvavebulad gadanawilebis Sedegad warmoiSoba araTanabari SesaZleblobebi sazogadoebriv cxovrebasa da demokratiul procesebSi monawileobisTvis. sabazro kapitalizmi sul ufro globaluri xdeba, amave dros, demokratiuli monawileoba nacionaluri CarCoebiT Semoifargleba. sabazro kapitalizmi uTanasworobisa da arastabilurobis saSualebiT anadgurebs demokratiuli legitimurobisa da stabilurobis safuZvels sabazro kapitalizmi, rogorc demokratiis warmoSobisa da stabilizaciis winapiroba amdenad, calkeul qveyanaSi sabazro kapitalizmi demokratiul struqturebs emuqreba. balansi sabazro kapitalizmsa da demokratias sabazro kapitalizmi warmoSobs centriskenul Zalebs, romlebic zrdis uTanasworobasa da arastabilurobas, rac safrTxes uqmnis demokratiuli legitimurobisa da stabilurobis safuZvlebs. Soris, rogorc mxareTa molaparakebis sazogadoebaSi Tavisufal bazarsa da yvela adamianis Tavisuflebas Soris erTgvari winaaRmdegobaa. demokratiis Teoriis sakvanZo SekiTxva sad aris resursebis gadanawilebis procesSi uTanasworobis zRvari, romlis miRmac izRudeba politikuri Tanasworoba, demokratiis mdgradoba, Tavisuflebebis realizeba? am sakvanZo SekiTxvas libertaruli Teoria da socialuri demokratiis Teoria sxvadasxvagvarad upasuxeben miRweva sabazro kapitalizmsa da demokratias Soris erTgvari daZabuloba arsebobs, – ambobs maieri. ar SeiZleba am daZabulobis gauqmeba an misTvis Tavis arideba, SeiZleba mxolod misi marTva – aseTia kvintesencia istoriuli da empiriuli kvlevisa, romelsac maieri Tavisi argumentaciisTvis iSveliebs. socialuri demokratiis Teoriis amocana: liberaluri Rirebulebebis SenarCuneba liberalizmisa da socialuri demokratiis sxvadasxva logikuri modelis Seswavlis Sedegad maieri aseT daskvnamde midis: uaris Tqma Tavisuflebisken swrafvaze, romelic istoriulad liberalizmis ideur tradiciasTanaa dakavSirebuli, iseTive sabediswero Secdoma iqneboda, rogoricaa axali liberalizmis SezRudvebis gaziareba. liberalizmisa da socialuri demokratiis urTierTobisadmi diferencirebuli midgoma aRniSnuli Teoriis mniSvnelovani elementia. Tavis TeoriaSi maieri asxvavebs „idealis or tips”, romlebic liberaluri Teoriidan aRmocenda: erTi mxriv, „libertarizmis” tips da, meore mxriv, „socialuri demokratiis” tips. 92 sur. 8. demokratiis Teoriis paradoqsi 4.2. libertarizmi Tu socialuri demokratia normatiuli, Teoriuli da empiriuli TvalsazrisiT, socialuri demokratiis Teoria gansxvavdeba libertaruli demokratiis Teoriisgan. orives saTave liberalur demokratiaSia, romelic ganmanaTleblobis epoqaSi, me-17 da me-18 saukuneebSi Camoyalibda. cnebebi „libertaruli” da „liberaluri demokratia” sxvadasxva samecniero naSromSi gansxvavebulad ganimarteba. amitom diskusiisTvis gansakuTrebiT mniSvnelovania mkafio, erTiani definicia. xazgasmiT unda aRiniSnos, rom libertarizmi da socialuri demokratia idealuri koncefciebia, romlebic wminda saxiT, cxadia, ar gvxvdeba. libertarizmi da socialuri demokratia ufro metad ganixileba, rogorc polusebi, romelTa Soris SesaZlebelia 93 sazogadoebebis konkretuli mowyobis Sesabamisad dalageba. libertaruli Tu socialuri demokratia libertaruli demokratia libertaruli demokratia efuZneba: iVRFLDOXUDG6HX]5XGDY VDNX7UHEDV i7YL7UHJXOLUHEDG ED]DUV iGHPRNUDWLLVSROLWLNXU GRQH]H6H]5XGYDV iDGDPLDQLVXIOHEHELV IRUPDOXUPRTPHGHEDV iQHJDWLXUL7DYLVXIOHEHELV PLQL:HEDV liberaluri demokratia socialuri demokratia liberaluri socialuri demokratia xasiaTdeba: demokratia efuZneba: iVDPDU7OHEULY VD[HOPZLIRHEULYLGD SOXUDOLVWXUL GHPRNUDWLL7 iGHPRNUDWLL7 URPHOLFDGDPLDQLV XIOHEHEVHIX=QHED iOLEHUDOL]PLVHYURSXOL WUDGLFLL7 i=LUL7DGXIOHEHEV VD]RJDGRHEULYGD HNRQRPLNXUVIHURHE6L iVD]RJDGRHEULYZ\REDV URPHOLF6HHVDEDPHED =LUL7DGXIOHEHEV UHJXOLUHEDGL&DU7XORED VRFLDOXUL X]UXQYHO\RILVXIOHED VDPDU7OLDQRED]H RULHQWLUHEXOL JDGDQDZLOHED iIRUPDOXUDGGDUHDOXUDG PRTPHGQHJDWLXUGDSR]LWLXU 7DYLVXIOHEHEV sur. 9. liberaluri, liber taruli da socialuri liberaluri liberaluri demokratiis saerTo saTaveebi dakavSirebulia liberalizmis evropul tradiciasTan (Sdr. zemoT, gv. 11 da momdevno gverdebi) da gulisxmobs saxelmwifoebriv-samarTlebriv da pluralistur demokratias, romelic adamianis uflebebs efuZneba. demokratia libertaruli demokratiisTvis,14, rogorc idealuri logikuri modelisTvis, damaxasiaTebelia: socialurad SeuzRudavi sakuTreba, TviTregulirebadi bazari, demokratiis politikur doneze SezRudva da amis Sedegad 14 94 socialuri demokratiis maxasiaTeblebia: ZiriTadi uflebebi sazogadoebriv da ekonomikur sferoebSi, sazogadoebrivi wyoba, romelic Seesabameba ZiriTad uflebebs (rogorc formalurad, ise realur moqmedebaSi!), formalurad da realurad moqmedi negatiuri da pozitiuri Tavisuflebebi (amis Sesaxeb detalurad ix. qveviT). socialuri amdenad, maieris azriT, libertaruli da socialuri demokratiebis idealur modelebs Soris Teoriuli gansxvavebaa, rac calkeuli mimdinareobisa da partiis konkretuli politikuri midgomebis magaliTze dasturdeba, Tumca es gansxvaveba amiT ar amoiwureba. kiTxva mxareTa demokratia Sesaxeb demokratiasa da sabazro kapitalizms Soris daZabulobis normatiuli mowesrigeba SeuZlebelia. is sxvadasxva sazogadoebrivi jgufis urTierTqmedebis saSualebiT gadailaxeba. maT Soris ZalTa Tanafardoba mudmivad icvleba da amis Sedegad sxvadasxva qveyanaSi sabazro kapitalizmisa da demokratiis urTierTobis axali forma iqmneba. demokratiebis Sedareba demokratia libertaruli negatiuri Tavisuflebebis (cnebisTvis ix. qveviT, gv. 102 da momdevno gverdebi) miniWeba, adamianis uflebebis formaluri moqmedeba. Cven vxedavT, rom „libertarizmi” an libertaruli modeli mTlianobaSi emTxveva imas, razedac zemoT saubari iyo, rogorc axal liberalur midgomaze. axali terminis SemoRebiT maiers, pirvel rigSi, surda aReniSna, rom istoriuli liberalizmi ar unda iyos gaigivebuli axali liberalizmis martiv SezRudvebTan, amasTanave, liberalizmi socialuri demokratiis Teoriis mniSvnelovani Semadgenelia. sabazro kapitalizmsa da demokratias Soris arsebuli daZabuli, rTuli urTierTobisa da misi Camoyalibebis magaliTad SeiZleba ganvixiloT germaniis ZiriTadi kanoni ZiriTadi politikuri, socialuri, ekonomikuri da kulturuli uflebebis Sesaxeb saerTaSoriso paqtebTan mimarTebiT (Sdr. qveviT, gv. 99-100). magaliTi: germaniis ZiriTadi kanonis SemuSaveba 1949 wlis ZiriTadi kanoni mkafiod afiqsirebs arsebiT damcav Tavisuflebebs, nacisturi reJimis gamocdilebis gaTvaliswinebiT. amave dros, axalgazrda federaciul respublikaSi, erTi mxriv, burJuaziul Zalebsa da, meore mxriv, memarcxeneebs Soris ZalTa Tanafardobam ganapiroba is, rom SesaZleblobebis Tavisuflebebma arasakmarisi asaxva hpova ZiriTad kanonSi. amis Sedegia iuridiul wreebSi ZiriTadi kanonis sxvadasxvagvari interpretacia: erT mxares mTavar sakiTxad pirvel muxlebSi mocemuli ZiriTadi uflebebis ganmarteba miaCnia, xolo ufro kritikulad ganwyobili nawilis azriT, gadamwyveti mniSvnelobis iyo da aris (kerZo) 95 sakuTrebis sakiTxi (Sdr. Haverkate, 1992) (germaniis ZiriTad kanonSi da saerTaSoriso paqtebSi CamoTvlili ZiriTadi uflebebis Sesadareblad agreTve ix. cxrili qveviT, gv. 99-100). saerTaSoriso paqtebi SedarebisTvis me-20 saukunis 60-iani wlebis saerTaSoriso paqtebi negatiuri da pozitiuri Tavisuflebebis bevrad farTo formulirebebs Seicavs, rac saerTaSoriso koniunqturiT, aseve imdroindeli sazogadoebrivi ganviTarebis zemoqmedebiT aixsneba. magram, rogorc zemoT ukve aRiniSna, rodesac bazrisa da demokratiis urTierTobazea saubari, samecniero Teoriebic gansxvavebul pasuxebs iZleva. pirvel rigSi, gansxvavebaa e. w. libertarizmis Teoriul mimdinareobebsa da socialuri demokratiis Teorias Soris, rodesac saubaria imaze, Tu rogoria (an rogori unda iyos) demokratiisa da bazris urTierTmimarTeba da ra argumentebi arsebobs amisTvis. orive Teoriul mimdinareobas erTi saTave aqvs: libertarizmi, romelic istoriulad me-17 saukunidan viTardeboda. gadamwyveti kiTxva: rogor realizdeba Tavisufleba Tumca sakvanZo sakiTxad rCeba is, Tu rogor SeiZleba sazogadoebaSi yoveli adamianis Tavisuflebis realizeba. sxvadasxva samecniero Teoria am kiTxvas sxvadasxvagvarad upasuxebs. sazogadoebaSi? imisTvis, rom es gansxvavebuli pasuxebi SevafasoT, saWiroa „Tavisuflebebis” cnebis ufro mkafiod gansazRvra. sanam „Tavisuflebebis” gansxvavebul definiciebs ganvixilavT, erTi mxriv, libertarizmis da, meore mxriv, socialuri demokratiis farglebSi, kidev erTi ram unda gavarkvioT: ratom vsaubrobT „Tavisuflebebze”? ratom ar vambobT ubralod „Tavisuflebas” an „sabaziso Rirebulebebs”? 4.3. eqskursi: sabaziso Rirebulebebis, ZiriTadi uflebebisa da instrumentebis triada pirvel nawilSi davinaxeT, rom politikuri Teoria da filosofia sami sabaziso Rirebulebis – Tavisuflebis, Tanasworobisa da solidarobis – sakmaod gansxvavebul koncefciebs gvTavazobs. amdenad, saqme gvaqvs „koncefciebis pluralizmTan”, romelic yvela politikur logikur modelsa da mimdinareobas sakuTar daRs asvams. sabaziso Rirebulebebis, ZiriTadi uflebebisa da instrumentebis triada yovlismomcveli Teoriis SemuSavebisTvis koncefciebis pluralizmi garkveuli problemaa: Tu Teoria mxolod calkeul aspeqts an logikur jaWvs moicavs, maSin is kargavs zogad xasiaTs da misi argumentacia potenciurad emijneba sxva filosofiur, eTikur an religiur tradiciebs. aqedan gamomdinare, socialuri demokratiis Teoria – Tomas maieris azriT – SeZlebisdagvarad farTo saargumentacio safuZvels unda irCevdes. Tanac unda vipovoT argumentaciis iseTi done, romelic Tavisufalia kulturuli specifikisgan, amasTanave, aRwerilia yvelaze farTo, demokratiulad legitimur farglebSi. amdenad, sabaziso Rirebulebebis done, rogorc argumentaciis safuZveli, gamoiricxeba – marTalia, isini mniSvnelovan saargumentacio konteqsts qmnian, magram cvalebadni arian da gansazRvrul kulturas miekuTvnebian. ra aris SeZlebis- amrigad, socialuri demokratiis dasabuTebisTvis swori argumentacia sxva doneze unda moiZebnos. zogadad, sami done ikveTeba: sami done sabaziso Rirebulebebi: dagvarad farTo saargumentacio baza? ra? rogor unda Camoyalibdes urTierToba calkeul adamiansa da sazogadoebas Soris? Tavisufleba, Tanasworoba, solidaroba koncefciebis pluralizmi ZiriTadi uflebebi Grundrechte saerTaSoriso paqtebis erTiani safuZveli rogor? romeli wesebi da kanonebi? instrumentebi sxvadasxvagvari realizeba sxvadasxva saxelmwifoSi riT? risi meSveobiT realizdeba ZiriTadi uflebebi? sur. sur su r 1 10. 0 ssaaba baz zi ziso R Riire reb b bu ule leb b beebi bis bis, s ZZiiri riT T Taadi u uf fle leb b beebi bisssaa da instrumentebis urTierTdamokidebuleba 96 97 sabaziso Rirebulebebi sabaziso Rirebulebebis – Tavisuflebis, Tanasworobisa da solidarobis – doneze unda dadgindes, ra damokidebuleba aqvs calkeul adamians sazogadoebasTan da rogor unda iyos organizebuli cxovreba sazogadoebaSi. warmodgenebi sazogadoebaze, romelic TavisTvis irCevs da iyenebs sabaziso Rirebulebebs, rogorc zemoT gamoCnda, sxvadasxva sazogadoebriv-politikuri da sazogadoebrivfilosofiuri midgomidan momdinareobs. ZiriTadi uflebebi ZiriTadi uflebebis doneze sabaziso Rirebulebebi sazogadoebisTvis savaldebulo, demokratiulad legitimur samoqmedo normebad transformirdeba. isini (rogorc sabaziso Rirebulebebi) koncefciebis pluralizms ki ar Seesabamebian, aramed awesrigeben adamianebis Tanacxovrebas, miuxedavad sazogadoebrivi dasabuTebisa. instrumentebi instrumentebis doneze ganisazRvreba sazogadoebrivi institutebis formebi, romelTa meSveobiTac saxelmwifoebi da saxelmwifoTa gaerTianebebi axorcieleben qmedebas, romelic moqalaqeebisTvis miniWebuli ZiriTadi uflebebidan gamomdinareobs. sxvadasxva qveynis Tu kulturis magaliTze isini gansxvavdebian erTmaneTisgan, zog SemTxvevaSi – sakmaod mkafiod, rogorc amas kvlevebi adasturebs. niis ZiriTadi kanonisa da saerTaSoriso paqtebis Sedarebisas: bolo argumenti gansakuTrebulad damajereblad aisaxeba germa- 98 germaniis ZiriTadi kanoni saerTaSoriso paqtebi pirovnebis „adamianis Rirseba xelSeuxebelia. misi pativiscema da dacva mTeli saxelmwifo xelisuflebis movaleobaa.” (mux. 1) „sicocxlis ufleba TiToeuli adamianis ganuyofeli uflebaa. es ufleba daculia kanoniT. aravis ar SeiZleba TviTneburad waerTvas sicocxle.” (mux. 6, naw. 1, gpspu)* „(1) yvelas aqvs pirovnuli Tavisuflebis da piradi xelSeuxeblobis ufleba.” (mux. 9, naw. 1, gpspu)* „(1) yvela germanels aqvs ufleba, Tavisuflad airCios profesia, samuSao adgili da saswavlebeli. profesiuli saqmianoba SeiZleba daregulirdes kanoniT an kanonis safuZvelze. (2) dauSvebelia raime samuSaos Sesrulebis iZuleba, garda zogadad miRebulisa, rogorc yvelasTvis Tanaswori sazogadoebrivi SromiTi „(1) am paqtis monawile saxelmwifoebi aRiareben Sromis uflebas, romelic moicavs TiToeuli adamianis uflebas, moipovos saarsebo saxsrebi sakuTari SromiT, romelsac Tavisuflad airCevs an Tavisuflad dasTanxmdeba, da miiReben saTanado zomebs am uflebis uzrunvelyofisaTvis. (2) am paqtis monawile saxelmwifoTa RonisZiebani zemoaRniSnuli uflebis sruli ganxorcielebis mizniT moicavs profesiul-teqnikuri swavlebisa da momzadebis programebs, gzebsa da meTodebs ganuxreli ekonomikuri, socialuri da kulturuli ganviTarebisa da sruli sawarmoo dasaqmebisa iseT pirobebSi, romlebic uzrunvelyofs adamianis ZiriTad politikur da ekonomikur Tavisuflebebs.„ (mux. 6, gpesku)** ufleba Sromis ufleba amdenad, Tu movisurvebT, socialuri demokratiis TeoriisTvis ufro farTo saargumentacio baza avirCioT, safuZvlad ZiriTadi uflebebis done unda aviRoT. maieri Tavisi argumentaciisTvis ZiriTadi politikuri, ekonomikuri da kulturuli uflebebis Sesaxeb or saerTaSoriso paqts irCevs. am arCevnis sasargeblod ramdenime momenti metyvelebs: es paqtebi aris ZiriTadi uflebebis sayovelTaod aRiarebuli da samarTlebrivad savaldebulo wyaro, romelic scildeba sxvadasxva kulturisa da qveynis specifikas. maTi ratificireba moxda 140-ze met saxelmwifoSi, sadac isini moqmedi kanonmdeblobis nawilia. aRniSnuli paqtebi mimarTulia sazogadoebrivi ganviTarebisken da ZiriTadi uflebebis realizebisken saerTaSoriso TanamSromlobis farglebSi. saxelmwifoebi iReben valdebulebas, gaaumjobeson ZiriTadi uflebebis faqtobrivi realizacia. miTiTebuli paqtebi Seicavs uflebebis gansakuTrebulad farTo da zust formulirebebs, romelTa ganxorcielebis moTxovna SeiZleba yovelma adamianma wamoayenos. regulirebis sfero saerTaSoriso paqtebisa da germaniis ZiriTadi kanonis Sedareba * 1966 wlis 19 dekembris saerTaSoriso paqti samoqalaqo da politikuri uflebebis Sesaxeb (citirebulia: Heidelmeyer, 1997, gv. 235–244) ** 1966 wlis 19 dekembris saerTaSoriso paqti ekonomikuri, socialuri da kulturuli uflebebis Sesaxeb (citirebulia: Heidelmeyer, 1997, gv. 244–250) 99 regulirebis sfero germaniis ZiriTadi kanoni saerTaSoriso paqtebi sakuTreba/ „(1) sakuTreba da memkvidreobis ufleba garantirebulia. maTi Sinaarsi da farglebi ganisazRvreba kanonebiT. (2) sakuTreba avaldebulebs. misiT sargebloba imavdroulad unda emsaxurebodes sazogadoebis keTildReobas.” (mux. 14) „(1) am paqtis monawile saxelmwifoebi aRiareben TiToeuli adamianis uflebas, hqondes saTanado cxovrebis done TavisTvis da Tavisi ojaxisTvis, hqondes saTanado kveba, tansacmeli da bina, agreTve uflebas, ganuwyvetliv iumjobesebdes cxovrebis pirobebs. paqtis monawile saxelmwifoebi, romlebic aRiareben, rom am mxriv didi mniSvneloba aqvs Tavisufal Tanxmobaze dafuZnebul saerTaSoriso TanamSromlobas, miiReben saTanado zomebs am uflebis ganxorcielebis uzrunvelyofisaTvis.” (mux. 11, gpesku)** cxovrebis done ganaTleba „(1) yvelas aqvs ufleba sakuTari pirovnebis Tavisufal ganviTarebaze ise, rom ar SeizRudos sxvaTa ufleba, konstituciuri wesrigi an eTikuri normebi.” (mux. 2) „(1) saskolo sakiTxebs mTlianad saxelmwifo zedamxedvelobs. (2) uflebamosil aRmzrdelebs aqvT ufleba, Tavad gadawyviton, miiRebs Tu ara bavSvi monawileobas religiis gakveTilebSi.” (mux. 7) „(1) am paqtis monawile saxelmwifoebi aRiareben TiToeuli adamianis uflebas, miiRos ganaTleba. isini Tanxmdebian, rom ganaTleba mimarTul iqnes adamianis pirovnebisa da misi Rirsebis Semecnebis srulad ganviTarebisaken da ganamtkicos adamianis uflebebisa da ZiriTadi Tavisuflebebis pativiscema. isini aseve Tanxmdebian, rom ganaTlebam yvelas misces Tavisufal sazogadoebaSi qmediTi monawileobis SesaZlebloba, yvela xalxs da yvela rasobriv, eTnikur da religiur jgufs Soris ganaviTaros urTierTgageba, Semwynarebloba da megobroba, aseve xeli Seuwyos gaerTianebuli erebis organizaciis saqmianobas mSvidobis SesanarCuneblad. (2) am paqtis monawile saxelmwifoebi aRiareben, rom zemoaRniSnuli uflebis srulad ganxorcielebisaTvis saWiroa: a) dawyebiTi ganaTleba iyos yvelasTvis savaldebulo da ufaso. (...) g) umaRlesi ganaTleba gaxdes yvelasTvis Tanabrad xelmisawvdomi, TiToeulis SesaZleblobebidan gamomdinare, yvela Sesaferisi saSualebiT, kerZod, ufaso ganaTlebis TandaTanobiT SemoRebis gziT.” (mux. 13, gpesku)** orive saerTaSoriso paqti Seicavs mravalmxriv mimoxilvas, Tu rogor unda ganxorcieldes ZiriTadi uflebebi TandaTanobiT, saerTaSoriso TanamSromlobis gziT. ekonomikuri, socialuri da kulturuli uflebebis Sesaxeb paqtSi weria: „am paqtis monawile TiToeuli saxelmwifo iRebs valdebulebas, damoukideblad da saerTaSoriso daxmarebisa da TanamSromlobis gziT, gansakuTrebiT ekonomikur da teqnikur sferoebSi, misTvis xelmisawvdomi resursebis maqsimaluri gamoyenebiT gadadgas nabijebi am paqtiT aRiarebuli uflebebis yvela saTanado saSualebiT, pirvel rigSi, sakanonmdeblo zomebis miRebiT, TandaTanobiTi, sruli realizaciisTvis.” (mux. 2, naw. 1) amdenad, saerTaSoriso paqtebi ganviTarebis perspeqtivas Seicavs; isini avaldebuleben saxelmwifoebs, „yvela saTanado saSualebiT” Seuwyon xeli ZiriTadi ekonomikuri, socialuri da kulturuli uflebebis ganxorcielebas moqalaqeTaTvis miniWebuli politikuri uflebebis safuZvelze. es gulisxmobs saxelmwifoebisadmi mowodebas qmedebisken da aqtiuri saxelmwifos models. swored aqtiuri, qmediTi saxelmwifo, romelic ara mxolod aniWebs, aramed aqtiuri qmedebebiT uzrunvelyofs kidec ZiriTad uflebebs, ewinaaRmdegeba libertarul demokratias. ganviTarebis perspeqtiva, romelsac saerTaSoriso paqtebi Seicavs magram frTxilad: bevr qveyanaSi ZiriTadi uflebebis realizebis mdgomareoba savalaloa. maT deklarirebasa da ganxorcielebas Soris didi ufskrulia. amdenad, sruliad gasagebia dasmuli kritikuli SekiTxvebi, Tu ramdenad Rirebulia saerTaSoriso paqtebi. aSkaraa iseTi saerTaSoriso institutebis nakleboba, romlebsac ZaluZT am uflebebis ganxorcielebis uzrunvelyofa. Tumca unda aRiniSnos, rom, germaniis ZiriTad kanonTan SedarebiT, saerTaSoriso paqtebi Seicavs ZiriTadi uflebebis bevrad zust formulirebebs, romlebic socialuri demokratiis normebis SemuSavebis safuZvlad gamodgeba. magram: saerTaSoriso paqtebi mTel msoflioSi irRveva, vinaidan miuxedavad imisa, rom ZiriTadi kanonis me-20 muxli germaniis federaciul respublikas demokratiul da socialur federalur saxelmwifod aRiarebs, masSi Zalze SezRuduladaa asaxuli saerTaSoriso paqtebSi gansazRvruli samoqmedo valdebulebebi. ZiriTadi uflebebis ganxorcielebis meqanizmebi arasakmarisia is, rom saxelmwifos aqtiuri roli ZiriTadi uflebebis ganxorcielebis saqmeSi sadavoa, kargad Cans am uflebebis ufro detaluri ganxilvisas. aqve aSkara xdeba isic, rom libertarizmi Tavis Tavs ewinaaRmdegeba. ** ixileT gv.99 100 101 4.4. pozitiuri Tu negatiuri Tavisuflebebi definicia: pozitiuri da negatiuri Tavisuflebebi liberaluri demokratia emmyareba, pirvel rigSi, Taviisuflebebs, romlebic sazoogadoebis yovel wevrs undaa mieniWos. isaia berlini gaanasxvavebs negatiur (formaalur, damcav) da pozitiur r (socialur, SesaZleblobe-bis) Tavisuflebebs. 1958 wlis naSromSi „Tavisuflebis ori koncefcia” isaia berlini ganasxvavebs Tavisuflebebis or tips: • negatiur Tavisuflebebs (mag., piradi xelSeuxeblobis uflebas), romlebic uzrunvelyofs moqalaqis dacvas saxelmwifosa da sazogadoebis gadametebuli Zalauflebisgan; • pozitiur Tavisuflebebs (mag., ganaTlebis uflebas), romlebic axorcielebs da xels uwyobs pirovnebis Tavisuflebas sazogadoebisa da saxelmwifos mier miRebuli zomebiT. libertarul da socialur r demokratiebs ganasxvavebss swored is, Tu ra mniSvnelooba eniWeba negatiur da poziitiur Tavisuflebebs erTmaneTTan mimarTebiT. negatiuri da pozitiuri Tavisuflebebi ZiriTadi SekiTxva: ra unda gaakeTos sazogadoebam, rom yvela adamians SeeZlos, iyos anda gaxdes Tavisufali? ZiriTadi SekiTxva: ra wesebi da garemoebebi upirispirdeba pirovnebis Tavisuflebas? negatiuri Tavisuflebebi: i formaluri, “damcavi” uflebebi i uflebebi, romlebic pirovnebas sazogadoebis mxridan Carevisgan icavs i Tavisufleba arsebobs, Tu is aranairad (arsebiTad) ar izRudeba i sakmarisi formaluri moqmedeba kanonebis saSualebiT libertarizmis Tezisi: pozitiuri Tavisuflebebis miniWeba zRudavs(da anadgurebs) negatiur Tavisuflebebs. negatiur Tavisuflebebs absoluturi upiratesoba aqvs socialuri demokratiis Tezisi: negatiuri da pozitiuri Tavisuflebebi Tanabrad unda iqnes gaTvaliswinebuli, Tu formalurad maTi moqmedeba da ganxorcieleba yvelasTvisaa gansazRvruli. pozitiuri Tavisuflebebi: i uflebebi, romlebic materialur SesaZleblobebs iZleva i uflebebi, romlebic pirovnebas aZlevs SesaZleblobas, aqtiurad gamoiyenos Tavisi Tavisuflebebi i socialuri uflebebi negatiuri da pozitiuri Tavisuflebebis urTierTkavSiri argumentirebuli unda iqnes. sur. 11. negatiuri da pozitiuri Tavisuflebebi maieris socialuri demokratiis TeoriaSi es mniSvnelovani punqtia, romelic Tavisuflebebis Sesaxeb ufro konkretuli diskusiis warmarTvis SesaZleblobas iZleva. amasTanave – rogorc zemoT ukve aRiniSna – aq igulisxmeba filosofiuri diskusia idealuri modelebis Sesaxeb, imis miuxedavad, realurad arsebobs Tu ara es idealuri modelebi sxvadasxva qveyanaSi (wminda saxiT swored rom ar arsebobs). filosofiuri argumentaciis konteqstSi libertaruli demokratia socialuri demokratiisgan SemdegiT gansxvavdeba: liber taruli Tezisi socialuri demokratiis Teoriis Tezisi 102 liber taruli Tezisi pozitiuri Tavisuflebebis miniWeba zRudavs (da anadgurebs) negatiur Tavisuflebebs. negatiur Tavisuflebebs absoluturi upiratesoba aqvs – aseTi gaxlavT (mokled) berlinis Tezisi, romelsac dRes axali liberalizmis bevri warmomadgeneli iziarebs. socialuri demokratiis Teoriis Tezisi negatiuri da pozitiuri Tavisuflebebi Tanabrad unda iqnes gaTvaliswinebuli, Tu formalurad maTi moqmedeba da ganxorcieleba yvelasTvisaa gansazRvruli. libertarul da socialur demokratiebs Soris amgvari gansxvaveba moiTxovs ufro detalur ganxilvas imisa, Tu rogor Seefardeba erTmaneTs negatiuri da pozitiuri Tavisuflebebi. maieri logikurad uaryofs libertarul argumentacias: libertaruli argumentaciiT, negatiur Tavisuflebebs absoluturi upiratesoba eniWeba pozitiuri Tavisuflebebis mimarT, maSin, roca socialuri demokratiis Teoria maT logikur, daZabul da Tanasworuflebian Tanafardobas emxroba. liber tarizmi: negatiuri Tavisuflebebis absoluturi upiratesoba amdenad, socialuri demokratiis Teoria uaryofs libertarul Teziss da adasturebs pozitiuri da negatiuri Tavisuflebebis urTierTkavSirs. maieris argumentacia oTxsafexurian logikas eyrdnoba: Tavdapirvelad is amodis winapirobidan, rom, libertaruli TvalsazrisiTac, negatiuri Tavisuflebebis moqmedeba da ganxorcieleba universaluri unda iyos – libertarianelTa argumentis Tanaxmad, negatiur Tavisuflebebs mxolod absoluturi upiratesoba unda mieniWos. winapiroba 103 rodis xdeba liber taruli Tezisis uar yofa? uar yofa magaliTis gamoyenebiT daskvna: pozitiuri da negatiuri Tavisuflebebis urTierTqmedeba libertaruli Tezisis uaryofa xdeba maSin, rodesac iqmneba situacia, romelSic ver xerxdeba pirovnebisTvis negatiuri Tavisuflebebis amoqmedeba, vinaidan ar aris uzrunvelyofili pozitiuri Tavisuflebebi. amgvari situaciis warmodgena sakmaod martivia: pirovneba, romelsac ar aqvs formalurad ZalaSi myofi da realurad moqmedi pozitiuri ufleba ganaTlebaze, romelsac ar gaaCnia Sesabamisi infrastruqtura, raTa monawileoba miiRos sazogadoebriv cxovrebaSi, da romelsac ar moepoveba saxsrebi saganmanaTleblo momsaxurebis SesaZenad, ver gamoiyenebs Tavis negatiur uflebas, Tavisuflad gamoxatos sakuTari azri. negatiuri Tavisufleba am SemTxvevaSi makulaturad iqceva. imisTvis, rom negatiuri Tavisuflebebi marto formalurad ki ar moqmedebdes, aramed yvela adamianisTvis xorcieldebodes kidec, uzrunvelyofili unda iqnes pozitiuri Tavisuflebebi. es imasac niSnavs, rom sazogadoebis SeZlebuli wevrebi Tanxmdebian resursebis gadanawilebaze. es asaxavs negatiuri (sakuTrebis) Tavisuflebebis Zalze mcire SezRudvas. Tu am logikas gavyvebiT, negatiuri Tavisuflebebis absoluturi upiratesoba ver xorcieldeba. negatiuri Tavisuflebebis moqmedeba da realizeba yvelasTvis ver xerxdeba, Tu ar xdeba maTi gavrcoba pozitiuri TavisuflebebiT. negatiuri Tavisuflebebi yvelasTvis mxolod im SemTxvevaSi ganxorcieldeba, Tu pozitiuri, anu, „SesaZleblobebis” Tavisuflebebic uzrunvelyofili iqneba. formalurad moqmed Tavisuflebebs fasi ar aqvs, Tu ar xdeba maTi realizeba yoveli moqalaqis mier saxelmwifosTvis wayenebuli moTxovnis saxiT. sazogadoebrivi, rogorc wesi, saxelmwifos mier organizebuli keTildReobis gadanawilebis gareSe SeuZlebelia Tavisuflebebis yvelasTvis ganxorcieleba. maieris daskvna is aris, rom negatiuri da pozitiuri Tavisuflebebis gaTanabreba saxelmwifo doneze unda moxerxdes. 4.5. saxelmwifos samoqmedo valdebulebebi yoveli adamianisTvis rogorc pozitiuri, ise negatiuri Tavisuflebebis realizeba saxelmwifos samoqmedo valdebulebaa. libertaruli saxelmwifosgan gansxvavebiT, sakmarisi ar aris ZiriTadi uflebebis mxolod deklarireba da maTi realizebis bazrisTvis mindoba. yoveli adamianis ZiriTadi uflebebis realuri ganxorcieleba metwilad saxelmwifos ekisreba. saxelmwifos samoqmedo valdebulebebi amdenad, saxelmwifos aqtiuri roli da samoqmedo valdebulebebi eniWeba, pirvel rigSi, imisTvis, rom uzrunvelyos Tavisufali, xelmisawvdomi da perspeqtiuli infrastruqtura cxovrebis donis asamaRleblad. sazogadoebrivi gadanawilebis saSualebiT SesaZlebeli gaxados adamianTa aqtiuri da damoukidebeli monawileoba sazogadoebriv cxovrebasa da demokratiul procesebSi. moaxdinos sabazro ekonomikis formaluri organizeba ise, rom SesaZlebeli gaxdes demokratiuli struqturebisa da dasaqmebulTa interesebis Tavisufali dacva. umniSvnelovanesi saxelmwifo instrumentebi, romelTa saSualebiTac xdeba moqalaqeTa moTxovnebis dakmayofileba, sxvadasxva qveyanaSi gansxvavebulia. amaze metyvelebs martivi magaliTi: sxvadasxva valdebulebebi mimarTulebis instrumentebi germaniis federaciul respublikaSi socialuri dazRvevis sistema dasabams me-19 saukunis 90-iani wlebidan iRebs. socialuri dazRvevis sistemas arsebiTi mniSvneloba mieniWa adamianebis Rirseuli cxovrebis misaRwevad. amasTanave, is mSromelTa solidarobas efuZneboda da mTavrobisTvis – rogorc organizatorisTvis – uzrunvelyofda moqalaqeTa loialobas warmoqmnili saxelmwifos mimarT. sxva qveynebSi – mag., skandinaviis – gvxvdeba gadasaxadebze dafuZnebuli socialuri sistema. rogorc qveynebis SedarebiTma analizma (Sdr. qveviT, gv. 107 da momdevno gverdebi) dagvanaxva, am SemTxvevaSic SegviZlia visaubroT socialuri sistemis arsebobaze da saxelmwifos mier yoveli adamianis uflebis uzrun- 104 105 velyofaze. miuxedavad amisa, sxvadasxva sistemis Sedarebam cxadyo, rom pozitiuri da negatiuri Tavisuflebebi garkveulwilad sxvadasxvagvari warmatebiT xorcieldeba. gansxvavebuli instrumentebi saxelmwifos samoqmedo valdebuleba Tavisuflebebis uzrunvelyofis kuTxiT (met-naklebad warmatebulad) xorcieldeba organizebis orive formis saSualebiT. Tavisuflebebis ganxorcielebis Tema ar amoiwureba konkretuli instrumentebis sakiTxiT, maSinac, rodesac maTi Semowmeba SesaZlebelia da aucilebeli. socialuri demokratia aris farTo logikuri modeli, romelic ar kmayofildeba adamianis uflebebis formaluri moqmedebiT. aseve mcirea masSi gamokveTili filosofiuri konstruqcia. is ufro Ria modelia, romelic gamoiyeneba politikuri saqmianobis kompasis saxiT, romlis saSualebiTac miiRweva konkretuli Tavisuflebebis ganxorcieleba gansxvavebuli instrumentebis meSveobiT. amgvarad, ase SesaZlebelia sabaziso Rirebulebebis – Tavisuflebis, Tanasworobis/samarTlianobisa da solidarobis – realizebac. socialuri demokratia ar gaxlavT Teoriuli fufuneba, is sayovelTao gamowveva da praqtikuli amocanaa. 5. qveynebis modelebi ZiriTadi uflebebidan gamomdinare samoqmedo valdebulebebs saxelmwifoebi gansxvavebuli instrumentebiT axorcieleben. socialuri demokratiis, rogorc erTgvari mza Sablonis, ganxilva dauSvebelia – mas sxvadasxva qveyanaSi sxvadasxvagvari saxe aqvs. magram vinaidan socialuri demokratia Tavisuflebebis formaluri moqmedebiT ar kmayofildeba, yoveli qveynis magaliTze unda Semowmdes, ramdenad Seesabameba misi ganviTarebis gza socialuri demokratiis mimarTulebas, aseve ramdenad Sedga qveyanaSi socialuri demokratia an ramdenad miiswrafvis qveyana misken. moqmedebis valdebulebebi da sxvadasxvagvari ganxorcieleba am mizniT Tomas maierma da misma TanamSromlebma sxvadasxva qveynis empiriuli monacemebi Seadares; amasTanave, aRsaniSnavia, rom amgvar empiriul Sedarebas demokratiis mravali Teoria uaryofs. aq moyvanilia xuTi mokle magaliTi, romlebic socialuri demokratiis realizebis gansxvavebul doneebs asaxavs: xuTi magaliTi aSS – Tavisi ZiriTadi maxasiaTeblebiT metwilad libertaruli qveyanaa, sadac Semdgari socialuri demokratiis mxolod mcire elementebi arsebobs, didi britaneTi – socialuri demokratiis realizebis dabali xarisxi, germania – socialuri demokratiis realizebis saSualo xarisxi, iaponia – sadac bevr sferoSi didi gansxvavebebia dasavleTis qveynebTan SedarebiT, socialuri demokratiis realizebis saSualo xarisxiT xasiaTdeba, SvedeTi – socialuri demokratiis realizebis maRali xarisxi. Cvens naSromSi qveynebis mokle daxasiaTebiT SemovifargleT. visac surs ufro safuZvlianad gaecnos sxvadasxva qveynis SedarebiT analizs, maieris Teoriis meore toms (Mayer, 2006) unda gadaxedos. 106 107 5.1. aSS avtori: iulia bleziusi aSS: Tavisufleba da socialuri uTanasworoba bevri CvenganisTvis aSS aris rogorc Tavisuflebis, ise socialuri uTanasworobisa da socialuri eqskluziis simbolo. magram ra imaleba am asociaciebis ukan da ras efuZnebian isini? sworia, rom aSS gaxlavT qveyana, romlis mosaxleobisTvis individualuri Tavisufleba bevr sferoSia prioritetuli; ase rom, tradiciulad, sazogadoeba skeptikuradaa ganwyobili Zlieri saxelmwifos mimarT. amis mizezi adreuli demokratizaciis processa da amiT ganpirobebul politikur kulturaSi unda veZeboT. es gavlenas axdens mxareebze, politikur sistemaze, ZiriTadi uflebebis mimarT damokidebulebaze, aseve socialuri saxelmwifos modelze. aSS gaxldaT erT-erTi pirveli Tanamedrove masobrivi demokratia, ramac sazogadoebaSi Zlieri respublikuri eTikis Camoyalibeba ganapiroba. jer kidev 1789 wels konstituciiT SemoRebul iqna sayovelTao saarCevno ufleba. maSin, rodesac evropaSi demokratiebis umravlesobas win uswrebda monarqiebi TavianTi fesvebgadgmuli centralisturi saxelmwifo struqturebiT, SeiZleba iTqvas, rom amerikaSi demokratia amerikuli saxelmwifos daarsebasTan erTad, damoukideblobisTvis mimdinare omis Semdeg warmoiqmna. es garemoeba dRemde axdens gavlenas aSS-is saxelmwifoebriv Segnebasa da politikur kulturaze. sazogadoeba maRal Sefasebas aZlevs individualur Tavisuflebas da upiratesobas pasiur saxelmwifos aniWebs. amas imasTan mivyavarT, rom socialuri uTanasworoba adamianTa Tanacxovrebis bunebriv Sedegad aRiqmeba. Tavisufleba, rogorc moqmedebis umaRlesi principi politikur kulturaze mniSvnelovnad moqmedebs aseve liberalizmi, romelic individualur Tavisuflebas aniWebs upiratesobas. evropisgan gansxvavebiT, aSS-Si liberalizmi arasdros dasmula kiTxvis niSnis qveS iseTi mimdinareobis konteqstSi, rogoricaa konservatizmi an socializmi. amdenad, is ganviTarda, rogorc upiratesi principi yovelgvari alternativis gareSe. dResac Tavisufleba amerikeli sazogadoebis umaRlesi Rirebulebaa. Sesabamisad, mTavrobas aqvs mcire SesaZlebloba da, pirvel rigSi, mcire ambicia, gavlena moaxdinos ekonomikaze an iTanamSromlos dasaqmebulebTan da damsaqmeblebTan. profkavSirebi sustad arian organizebuli da ar aqvT didi mniSvneloba; ase rom, SromiTi xelSek- 108 rulebebisa da anazRaurebis sakiTxi individualuri molaparakebebis dros ganixileba. am TvalsazrisiT, aSS pluralisturi demokratiis tipuri nimuSia. marTalia, viwro interesebs gansakuTrebuli gavlena aqvs, Tumca mxolod im SemTxvevaSi, Tu kargadaa organizebuli da dafinansebuli. farTo interesebi, romlebic sustadaa organizebuli, naklebad angariSgasawevia. es Tavs iCens zogierTi lobisturi jgufisa Tu mewarmeTa gaerTianebis did gavlenasa da eTnikuri umciresobebis nakleb mniSvnelobaSi. rogor aisaxeba es mocemuloba politikur sistemaSi da amerikuli socialuri saxelmwifos arqiteqturaSi? da ZiriTadi uflebebis romeli koncefcia udevs mas safuZvlad? politikuri sistema aSS-ze saubroben, rogorc saprezidento mmarTvelobis sistemaze dualisturi struqturiT, romelic aRmasrulebel da sakanonmdeblo xelisuflebebs moicavs. aRmasrulebeli xelisuflebis saTaveSi dgas prezidenti, romelic imavdroulad saxelmwifos meTauria. sakanonmdeblo xelisufleba Sedgeba warmomadgenelTa palatisa da senatisgan, romlebic erTad kongress qmnian. aRmasrulebeli da sakanonmdeblo xelisuflebebi erTmaneTisgan gamijnulia da imavdroulad – urTierTdamokidebuli. „Sekavebisa da gawonasworebis” („checks and balances”) principi saxelmwifos Sesaxeb monteskiesa da jon lokis filosofiuri koncefciebidan momdinareobs da misi amocanaa, win aRudges Zalauflebis gadametebas. am sistemis mizania, efeqtianad daicvas moqalaqeTa individualuri Tavisuflebebi xelisuflebis gaumarTlebeli Carevisgan. tradiciulad, aSS-Si partiebs ar aqvT arsebiTi gavlena; amdenad, maT Soris konkurencias gadamwyveti mniSvneloba ar eniWeba. partiebi metwilad saarCevno kampaniebis organizatoris funqcias asruleben, rac konkretuli kandidatebis saarCevno kampaniebis organizebasa da Catarebas gulisxmobs. partiebi aseve ar gamodian gansazRvruli samTavrobo programebiT, da saerTod, maT naklebad aqvT mkafio politikuri programebi. kongresSi partiebs naklebi mniSvneloba eniWebaT, vinaidan, jer erTi, maT ar uwevT mTavrobis mxardaWera; da meorec – deputatebi xmas ufro piradi mosazrebebis Sesabamisad aZleven da ara ideologiuri platformis gaTvaliswinebiT. ras niSnavs es konkretulad? saprezidento mmarTvelobis sistema par tiebi, rogorc saarCevno kampaniebis organizatorebi 109 „sicocxle, Tavisufleba da bednierebisken swraf va” konstitucia da ZiriTadi uflebebis sistema amerikis 1789 wlis konstitucia iwyeba sityvebiT „Life, liberty and pursuit of happiness” („sicocxle, Tavisufleba da bednierebisken swrafva”). is acxadebs federalur saxelmwifos saprezidento mmarTvelobis sistemiT. es gaxlavT erT-erTi uZvelesi respublikuri konstitucia, romelic dRemde ZalaSia. man Tavidanve SemoiRo sayovelTao saarCevno ufleba, Tumca maSin misi gamoyeneba mxolod TeTrkanian, miwaTmflobel mamakacebs SeeZloT. „uflebaTa bili” („Bill of Rights”), romelic konstituciis pirvel aT Sesworebas moicavs, amerikel moqalaqeebs damatebiT aniWebs sxvadasxva ganuyofel uflebas. maT xSirad ZiriTad uflebebs uwodeben. yvela es ufleba mimarTulia imisken, rom individi saxelmwifos mxridan Carevisgan daicvas. sakonstitucio sasamarTlo sistema yovel moqalaqes aZlevs saSualebas, sasamarTlos gziT moiTxovos es uflebebi. negatiuri Tavisuflebebi pozitiuris gareSe arakoordinirebuli sabazro ekonomika 110 e. w. ZiriTadi politikuri uflebebis adreuli tradicia dRemde gansazRvravs amerikeli sazogadoebis mier am uflebebis aRqmas. miuxedavad imisa, rom 2001 wlis 11 seqtembris Semdeg ganxorcielebuli antiteroristuli RonisZiebebis konteqstSi e. w. ZiriTadi samoqalaqo uflebebi an negatiuri Tavisuflebebi erTgvarad SeizRuda, isini aSS-Si kvlav mTavar rols asruleben. amasTanave, SeiniSneba ekonomikuri da socialuri uflebebis, e. i. pozitiuri Tavisuflebebis didi deficiti. maT arc amerikis konstitucia aRiarebs da arc aSS-s ar aqvs xelmowerili saerTaSoriso konvencia, romelic am uflebebis realizebas gulisxmobs. amerikis konstituciaSi socialuri saxelmwifoc ar aris institucionalizebuli. amis Sedegad moqalaqeebs eZlevaT mxolod socialuri momsaxurebis miRebis ufleba – im SemTxvevaSi, Tu isini sadazRvevo gadasaxads ixdian an xelmokleni arian. magram xelmokle moqalaqeebisTvis es uflebebi ar aris garantirebuli; ase rom, kongress nebismier dros SeuZlia transferebis Sewyvetis gadawyvetilebis miReba. politikuri ekonomika aSS liberaluri tipis, sxvagvarad rom vTqvaT, arakoordinirebul sabazro ekonomikebs ganekuTvneba. es imas niSnavs, rom sawarmoebi Tavisuflad konkurireben erTmaneTTan, amasTanave, ar TanamSromloben an ar aqvT koordinacia mTavrobasTan an socialur partniorebTan. aSSSi ekonomikuri aqtivoba ZiriTadad mogebis miRebisa da keTildReobis gazrdiskenaa mimarTuli. (zogierTi sfero, rogoricaa, magaliTad, soflis meurneoba an TavdacviTi mrewveloba, gamoTiSulia am wminda konkurentuli meqanizmidan.) profkavSirebi da damsaqmebelTa gaerTianebebi bolo wlebSi sul ufro met wevrs kargavdnen da isini aranair gavlenas aRar axdenen satarifo molaparakebebsa Tu samuSao pirobebis gansazRvraze. anazRaurebis Taobaze molaparakebebi aSS-Si sawarmoo doneze mimdinareobs da dasaqmebulTa samsaxuridan gaTavisuflebisgan dacvis meqanizmi Zalze sustia. es ekonomikas da gansakuTrebiT damsaqmeblebs maRali xarisxis moqnilobas aniWebs; ase rom, maT SeuZliaT swrafad daasaqmon da aseve swrafad gaaTavisuflon TanamSromeli. amis Sesabamisad moqmedebs ganaTlebisa da kvalifikaciis amaRlebis sistema, romelic dasaqmebulebs zogad unarebsa da codnas sTavazobs. aqciaTa sabirJo Rirebulebaze orientireba aSS-is finansuri sistemac mTlianad moqnilobazea orientirebuli. sawarmoebi, rogorc wesi, kapitalis bazris saSualebiT finansdeba, ris gamoc aqciaTa sabirJo Rirebulebas da moklevadian sawarmoo mogebas umaRlesi prioriteti eniWeba. aSS-Si TiTqmis ar xdeba sawarmoebisa da bankebis Serwyma. sawarmoTa Soris urTierToba sabazro principebs an iuridiuli Zalis mqone xelSekrulebebs efuZneba. socialuri saxelmwifo me-20 saukunis dasawyisamde aSS-Si Zalze rudimentuli socialuri uzrunvelyofis sistema arsebobda. mxolod mas Semdeg, rac 1937 wels miRebul iqna socialuri uzrunvelyofis kanoni („Social Security ct”), es sistema mTeli qveynis masStabiT dainerga. is moicavs Senatanebze dafuZnebul sapensio sistemas, socialur daxmarebas xelmokle ojaxebis, bavSvebisa da moxucebisTvis, aseve umuSevrobis dazRvevis federalur programas. miuxedavad amisa, aSS-Si dRes liberalur socialur saxelmwifoze saubroben, vinaidan saxelmwifos mier SeTavazebuli momsaxureba ar aris moculobiTi da naklebad uwyobs xels resursebis gadanawilebas. socialuri momsaxurebis mesameds kerZo firmebi uzrunvelyofen. amis erT-erTi mizezia amerikeli sazogadoebis politikuri kultura, aseve amasTan dakavSirebuli faqti, rom aSS-s ZiriTadad marTavdnen respublikelebi an demokratTa memarjvene frTis warmomadgenlebi, romelTa prioriteti naklebad iyo socialuri saxelmwifo. Sesabamisad, socialuri uzrunvelyofis principi Setanili wvlilis odenobazea orientirebuli da saarsebo minimumi mxolod ukidures SemTxvevebSi gaicema, raTa Tavidan iqnes acilebuli siRaribis gavrceleba. umuSevrobis dazRveva: miuxedavad imisa, rom daxmarebis odenobas da Sesabamis programebs calkeuli Stati gansazRvravs, umuSevrobis dazRvevas aSS-Si centraluri xelisufleba afinansebs. umuSevrebs eq- socialuri saxelmwifo – amerikuli prioritetebis sarke umuSevrobis dazRveva 111 vsi Tvis ganmavlobaSi eZlevaT daxmareba, romelic gamonaklis SemTxvevaSi ramdenime kviriT SeiZleba gagrZeldes. umuSevrobis Semweobis odenobaa bolo xelfasis 30%-idan 40%-mde. socialuri daxmareba pensia jandacvis sistema ganaTlebis sistema 112 socialuri daxmareba: aSS-Si socialuri daxmareba aris siRaribis winaaRmdeg mimarTuli saSualeba, romelic mxolod Ratakebs moicavs da xSirad daRis dasmasTanaa gaigivebuli. arsebobs aseve programebi gansazRvruli jgufebisTvis, rogorebic arian, magaliTad, umweo bavSvebi an xelmokle ojaxebi. finansuri saxsrebis garda, isini xSirad iReben konkretuli saxis daxmarebas, rogoricaa kvebis talonebi. pensia: pensia aSS-Si Senatanebis xarjze finansdeba. moqalaqeebi ixdian e. w. saSemosavlo gadasaxads, romelic maT sapensio uflebas aniWebs. es ufleba mxolod im adamianebs eZlevaT, romlebic adre xelfass iRebdnen da Sesabamisi saSemosavlo gadasaxadis gadaxda SeeZloT, danarCenebi ki socialuri daxmarebis amara rCebian. amasTanave, arsebobs saSemosavlo gadasaxadis zeda zRvari, rac imas niSnavs, rom didi Semosavlis mqone adamianebs naklebi sagadasaxado valdebuleba ekisrebaT. jandacvis sistema: aSS-Si ar arsebobs universaluri, saxelmwifos mier dafinansebuli jandacvis sistema. jandacvis saxelmwifo programa moicavs mxolod sam jgufs: samxedroebs, 65 welze meti asakis adamianebs da xelmokle moqalaqeebs; amasTanave, mudmivad izrdeba gansakuTrebiT bolo jgufi. problema isic aris, rom sul ufro meti eqimi acxadebs uars aRniSnul pacientTa momsaxurebaze, vinaidan miaCniaT, rom saxelmwifo anazRaureba am adamianebis mkurnalobisTvis Zalian dabalia da eqimebis Zalisxmevas ar Seesabameba. ganaTlebis sistema saskolo ganaTlebis sistema aerTianebs saeklesio da sajaro skolebs; amasTanave, sajaro skolebis organizeba da dafinanseba adgilobriv doneze xdeba. TviTregulirebisa da CarTulobis kuTxiT, es sistema mogebiani gaxlavT, Tumca mas did mravalferovnebasTan da xarisxSi uzarmazar gansxvavebebTan mivyavarT. vinaidan skolebi saSemosavlo gadasaxadebiT finansdeba, mdidari municipalitetebi ganaTlebis sistemaSi didi Tanxebis investirebas axdenen, maSin, roca ufro Rarib adgilobriv xelisuflebas ganaTlebis dafinansebis naklebi saSualeba aqvs. amdenad, saskolo ganaTlebis xarisxs Zalian xSirad is gansazRvravs, Tu sad da ra garemoSi izrdeba adamiani. miuxedavad amisa, amerikulma ganaTlebis sistemam miaRwia umaRles maCvenebels umaRlesi ganaTlebis mqone adamianebis raodenobis mixedviT. daskvna aSS-is politikuri sistemisa da socialuri saxelmwifosTvis damaxasiaTebelia susti, pasiuri saxelmwifo, romlis mizania, individebs maqsimaluri (negatiuri) Tavisufleba mianiWos. ZiriTadi politikuri uflebebi prioritetiT sargeblobs, maSin, roca socialur da ekonomikur eflebebs aranairi mniSvneloba ar aqvs. amis Sedegia is, rom saxelmwifo sustad aregulirebs bazarsa Tu sazogadoebas an saerTod ar axorcielebs regulacias da Tavs aridebs Sesabamis saerTaSoriso SeTanxmebebs. es gaxlavT fragmentuli, federaluri politikuri sistemisa da liberaluri, religiuri da respublikuri kulturis Sedegi. aman miiyvana aSS iqamde, rom mas sakmaod maRali ekonomikuri indikaaSS dasaqmebis done 2006 w. 72,0% Sromisunarian (15–64 wlis) adamianTa wili mTliani mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) qalTa dasaqmebis done 2006 w. 66,1% Sromisunarian (15–64 wlis) qalTa wili mTliani mdedrobiTi sqesis mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) umuSevrobis done 2006 w. 4,1% umuSevarTa wili dasaqmebuli mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) xangrZlivi umuSevrobis done 2006 w. 0,5% xangrZlivi (12 Tve da meti) umuSevrobis wili dasaqmebuli mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) 40,8% Semosavlebis araTanabari gadanawilebis maCvenebeli; rac ufro maRalia igi, miT ufro didia uTanasworoba (wyaro: Human Development Report 2006) siRaribis indeqsi 2006 w. 15,4% siRaribis indeqsi dgeba sxvadasxva indikatorisgan (sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba, ganaTlebis done, jandacvis xelmisawvdomoba da sxv.), 0=min. (min.) siRaribe, 100=maqs. (max.) siRaribe (wyaro: Human Development Report 2006) ganaTleba: warmatebis socialur-ekonomikur fonze damokidebuleba 2006 w. 17,9% warmatebis socialur-ekonomikur fonze damokidebuleba (wyaro: OECD, PISA-kvleva 2006) profkavSirebis organizebulobis xarisxi, 2003 w. 12,4% profkavSirebSi organizebuli Sromisunariani mosaxleobis wili (wyaro: Visser, 2006 w., ’Union Membership Statistics in 24 countries’, Monthly Labor Review, vol. 129, no.1, gv. 38–49.) Semosavlebis uTanasworoba / jinis koeficienti 2006 w. 113 damatebiTi literatura: liu hinCmani (2006), torebi aqvs, magaliTad, ekonomikuri zrdis kuTxiT, Tumca mosaxleobis socialuri CarTulobis xarisxi metad dabalia. amdenad, sxva maRalganviTarebul industriul qveynebTan SedarebiT aSS-s siRaribis erT-erTi maRali maCvenebeli aqvs. sakmaod didia aseve jinis koeficienti, romelic uTanasworobis dones asaxavs. Tu aSS-s socialuri demokratiis kriteriumebiT, kerZod, pozitiuri da negatiuri Tavisuflebebis uzrunvelyofis kuTxiT SevafasebT, qveyana sakmaod dabal safexurze imyofeba. ZiriTadi uflebebis, politikuri sistemisa da socialuri saxelmwifos ganxilviT dgindeba, rom yvela mimarTulebiT uxvadaa libertaruli elementebi. interpretaciis sakiTxia, Tu rogor davaxasiaTebT aSS-s – rogorc dabali xarisxis socialuri demokratiis Tu mainc libertarul qveyanas. es ukanaskneli wminda saxiT mxolod TeoriaSi gvxvdeba, vinaidan aSS-Sic ki arsebobs socialuri uzrunvelyofis sistema, Tumca Zalze rudimentuli. aSS: rudimentuli socialuri saxelmwifo da libertaruli demokratia, wignSi: Tomas maieri (red.), socialuri demokratiis praqtika, visbadeni, gv. 327–373. vinand gelneri da martin klaiberi (2007), aSS-is mmarTvelobis sistema. Sesavali. baden-badeni. buSis mTavroba aSS-s libertaruli ideebis suliskveTebiT marTavda, gansakuTrebiT ekonomikur da socialur sferoebSi; gamonaklisi iyo saSinao da usafrTxoebis politika 11 seqtembris momdevno periodSi. amerikis mTavrobis uaxlesi Zalisxmeva mimarTulia imisken, rom kvlav Semcirdes socialuri momsaxureba da moxdes misi privatizeba. Cven isRa dagvrCenia, 2008 wlis saprezidento arCevnebis Sedegebs davelodoT. magram vinaidan demokratebs, evropis social-demokratiuli partiebisgan gansxvavebiT, socialuri sakiTxebi naklebad prioritetulad miaCniaT, politikuri TvalsazrisiT did cvlilebebs ar unda velodoT. 5.2. didi britaneTi avtori: kristian kreli socialuri demokratiis Teoriis farglebSi didi britaneTi socialuri demokratiis realizebis dabali xarisxiT xasiaTdeba. es imas niSnavs, rom aq moqmedebs ZiriTadi socialuri da ekonomikuri uflebebi samoqalaqo da politikur uflebebTan erTad. aseve nawilobriv arsebobs ZiriTad uflebebze dafuZnebuli socialuri saxelmwifos elementebi. Tumca socialuri uzrunvelyofa saxelmwifos mxridan dabal doneze xorcieldeba. ZiriTadi uflebebi formalurad ZalaSia, Tumca realurad xSirad ar moqmedebs. amitom didi britaneTi – Tu socialuri da libertaruli demokratiis kategoriebiT vixelmZRvanelebT – socialuri demokratiis ukidures zRvarzea. socialuri is faqti, rom socialuri saxelmwifo did britaneTSi sakmaod sustadaa warmodgenili, gakvirvebas iwvevs, vinaidan socialuri saxelmwifos elementebi aq ufro adre ganviTarda, vidre evropis sxva qveynebSi. vaWrobis gafarToebasTan da teqnikuri siaxleebis gavrcelebasTan erTad me-18 saukunidan imata ara marto sawarmoo mogebam, aramed industrializaciasTan dakavSirebulma socialurma problemebmac, rogorebicaa: siRaribe, cudi kveba da janmrTelobis gauareseba, bavSvTa Sroma da susti socialuri dacva. socialuri dabali xarisxi saxelmwifos adreuli formireba aRniSnuli socialuri gamowvevebis dasaZlevad did britaneTSi sakmaod adre warmoiSva socialuri saxelmwifos elementebi. Tumca srulyofili socialuri saxelmwifos Seqmnamde saqme ar misula. amis mizezebi, pirvel rigSi, didi britaneTis politikur-kulturuli struqturebis siRrmeebSi unda veZeboT. britanul politikur kulturaSi liberalizms mniSvnelovani adgili ekava da axlac ukavia. amis safuZvelze, marTalia, ganviTarda Tavisufali vaWroba da gaizarda ekonomikuri keTildReoba, garkveulwilad gafarTovda politikuri uflebebic, Tumca socialur sakiTxebSi saxelmwifos Careva uaryofili iyo. me-18 da me-19 saukuneebSi socialuri da ekonomikuri politikis Camoyalibebaze gansakuTrebiT imoqmeda liberalebis Caurevlobis kredom: „Government shall not interfere” („mTavroba ar unda Caerios”). socialuri momsaxurebis kuTxiT saxelmwifos sisustis nawilobrivi kompensireba qvelmoqmedebiTa da filanTropiiT xdeboda. mravali saqvelmoqmedo organizaciisa da kerZo Semowirulebis safuZvelze Seiqmna gaerTianebuli samefosTvis damaxasiaTebeli da dResac moqmedi arasa- 114 demokratiis amis miuxedavad susti socialuri saxelmwifo 115 omisSemdgomi konsensusi da „sazogadoebrivi kontraqti” tetCeris era xelmwifo socialuri uzrunvelyofis struqtura. Tumca problemuri iyo da aris is faqti, rom es sistema ver moicavs yvela xelmokle moqalaqes. me-19 saukuneSi did britaneTSi Camoyalibda mravalricxovani, garkveulwilad sakmaod Zlieri profkavSirebi. germaniisgan gansxvavebiT, isini erTian profkavSirad ar gaerTianebulan da dRemde cal-calke moqmedeben. ri uzrunvelyofis sistemaSi yvela moqalaqe CaerToT, mxardaWeril iqna mravali konkretuli zomiT; sajaro samsaxurebis masobrivi gafarToeba, gansakuTrebiT jandacvisa da ganaTlebis seqtorebSi, gamiznuli brZola siRaribesTan da minimaluri xelfasis odenobis SemoReba – es mxolod mcire CamonaTvalia imis saCveneblad, rom didi britaneTi kvlav intensiurad viTardeboda socialuri demokratiis mimarTulebiT. profkavSiruli moZraobidan warmoiSva1900 wels leiboristuli partia – britanuli social-demokratia. pirveli msoflio omis Semdeg leiboristuli partia did britaneTSi sididiT meore Zala gaxda da 1945 wels pirvelad movida xelisuflebaSi. misi mmarTvelobis periodSi mniSvnelovanwilad moxerxda britanuli socialuri saxelmwifos gaZliereba. gansakuTrebulad liberaluri SromiTi bazris SenarCunebam da tetCeris eris liberalurma ekonomikurma wyobam, saxelmwifos bleriseulma avtoritarulma gagebam da – rac aseve mniSvnelovania – didi britaneTis, rogorc aSS-is mWidro mokavSiris, erayis politikam ganapiroba is, rom britanuli „mesame gza” sadavo gaxda. am socialur saxelmwifos mTlianobaSi mxari dauWira rogorc konservatiulma, ise leiboristulma partiam. amitom did britaneTSi xSirad saubroben britanul omisSemdgom konsensusze, anu, sazogadoebis yvela fenas Soris „sazogadoebriv kontraqtze” („social contract”). me-20 saukunis 70-iani wlebis bolos konservatorma premier-ministrma margaret tetCerma „sazogadoebrivi kontraqtis” dasruleba gamoacxada da „saxelmwifos sazRvrebis” („frontiers of the state”) SezRudva moiTxova. omisSemdgomi politikuri konsensusis sapirispirod man ganacxada, rom saxelmwifo ar aris pasuxismgebeli sruli dasaqmebisTvis. tetCeris mosazrebiT, saxelmwifos nebismieri Careva ekonomikuri Zalebis Tavisufal konkurenciaSi miuRebeli iyo. misi azriT, saxelmwifo, pirvel rigSi, imaze unda yofiliyo koncentrirebuli, rom moexdina ekonomikuri aqtivobisTvis saWiro garemos stabilizacia – gansakuTrebiT fuladi masis kuTxiT. konservatorTa, da kerZod, tetCeris mmarTvelobis faza (1979–1997)AxasiaTdeboda privatizaciiT da deregulaciiT britaneTis ekonomikis bevr seqtorSi. tetCeris politikis Sedegad did britaneTSi sagrZnoblad imata siRaribis maCveneblebma da socialurma uTanasworobam. es da sxva indikatorebi cxadyofs, rom tetCeris eris bolo etaps naklebad SeiZleba vuwodoT socialuri demokratia. toni bleri da leiboristuli partia 116 mxolod 1997 wels toni blerisa da leiboristuli partiis arCevis Semdeg daiwyo didma britaneTma kvlav mzardi ganviTareba socialuri demokratiis mimarTulebiT. leiboristTa gancxadebuli mizani, socialu- politikuri sistema didi britaneTi samarTlianad aris miCneuli evropis erT-erT uZveles demokratiad. amave dros, britanul politikur sistemas axasiaTeben, rogorc „arCeviT diqtaturas” („elective dictatorship”). rogor esadageba erTi meores? Tu inglisis istorias mokled mimovixilavT, es moCvenebiTi winaaRmdegoba advilad gvardeba. „saxelovani revoluciis” („Glorious Revolution”) (1688/89) droidan mudmivad izrdeba britaneTis parlamentis mniSvneloba. saukuneTa ganmavlobaSi uflebebi, romlebic monarqs ganekuTvneboda, gadadioda britaneTis parlamentze, romelic qveda da zeda palatebisgan Sedgeba. Rrma revoluciuri cvlilebebi, romlebmac evropis bevr saxelmwifoSi Zalauflebis gadanawileba gamoiwvia, did britaneTSi ar momxdara. Zalauflebas, romelic metwilad monarqis xelSi iyo koncentrirebuli, amJamad ZiriTadad britaneTis parlamenti flobs. britaneTis parlamenti amis gamo parlamenti sargeblobs praqtikulad ganusazRvreli suverenitetiT, romelic ar izRudeba arc umaRlesi sasamarTlo xelisuflebiT da arc konstituciiT. dRes umaRlesi suvereniteti, pirvel rigSi, qveda palatis umravlesobis fraqciis lideris – didi britaneTis premier-ministris – xelSia koncentrirebuli. mTavrobis Zalaufleba ufro metad Zlierdeba ori damatebiTi faqtoriT: jer erTi, centralisturi saxelmwifo mowyobis gamo centraluri xelisuflebis sakanonmdeblo saqmianoba ar izRudeba Zlieri regionebiTa Tu federaluri miwebiT; da meorec – martivi maJoritaruli saarCevno ufleba ganapirobebs imas, rom sabolood arCevnebSi mudam erTi Zlieri mTavroba 117 Zala imarjvebs. koaliciuri mTavrobebis Camoyalibeba – zogaderovnuli krizisebis periodebis garda – did britaneTSi arc miRebulia da arc aucilebeli: xelisuflebaSi rigrigobiT modian xan konservatorebi, xan leiboristebi. am ori dominanti partiis garda, aRniSvnis Rirsia liberaluri partia, rogorc mesame angariSgasawevi Zala britanul partiul sistemaSi. sxva partiebma, arsebuli maJoritaruli saarCevno uflebidan gamomdinare, ver moaxerxes erovnul doneze damkvidreba. socialuri demokratiis ganviTarebis perspeqtiva adreuli ZiriTadi uflebebi centralisturi saxelmwifo mowyoba, erTi partiis dominireba da suverenuli parlamenti ganapirobebs imas, rom mTavrobas politikis formirebis uaRresad didi SesaZlebloba aqvs. amdenad, aq SesaZlebelia politikuri kursis swrafi da safuZvliani cvlileba. ase rom, socialuri demokratiis ganviTarebas did britaneTSi ukeTesi perspeqtiva aqvs, vidre bevr sxva qveyanaSi. ZiriTadi uflebebis sistema did britaneTSi aseve erTgvari moCvenebiTi winaaRmdegoba arsebobs ZiriTad uflebebTan mimarTebiT: erTi mxriv, „TavisuflebaTa didi qartiis” („Magna Charta”) (1215) an „uflebaTa Sesaxeb peticiis” („Petition of Rights”) miRebiT pirveli ZiriTadi uflebebi garantirebul iqna SedarebiT adrindel etapze – Tavdapirvelad moqalaqeTa mxolod mcire jgufisTvis. aRniSnuli uflebebi, pirvel rigSi, Tavnebobis winaaRmdeg iyo mimarTuli; amdenad, es gaxldaT negatiuri Tavisuflebebi. meore mxriv, did britaneTSi ar arsebobs qaRaldze Camoyalibebuli konstitucia; ase rom, ZiriTadi uflebebis CamonaTvali masSi ver iqneba mocemuli. amasTanave, 1976 wels didma britaneTma moaxdina rogorc ZiriTadi samoqalaqo da politikuri uflebebis, ise ZiriTadi ekonomikuri, socialuri da kulturuli uflebebis Sesaxeb gaeros paqtebis ratificireba.1998 wels britanul samarTalSi adamianis uflebaTa evropuli konvenciac aisaxa. xorcieldeba Tu ara ZiriTadi uflebebi realurad? 118 am formaluri aRiarebis miuxedavad, ver dasturdeba, rom did britaneTSi ZiriTadi uflebebi yvela sferoSi realurad xorcieldeba. magaliTad, did britaneTSi tradiciulad maRalia siRaribis maCveneblebi, rac warmoSobs kiTxvas – ramdenad realizebulia aq Rirseuli cxovrebis ufleba. mas Semdeg, rac xelisuflebaSi leiboristuli mTavroba movida, zogierTi ZiriTadi ufleba ufro metad uzrunvelyofili gaxda, vidre manamde iyo. magaliTisTvis davasaxelebT 1999 wlidan moqmed minimaluri xel- fasis odenobas, an damsaqmebelTa mimarT moTxovnas, arasrul ganakveTze dasaqmebulebi uzrunvelyon iseTive xelfasiTa da Sromis pirobebiT, rogoric srul ganakveTze dasaqmebulTaTvisaa gaTvaliswinebuli. politikuri ekonomika didi britaneTi liberaluri sabazro ekonomikis klasikuri magaliTia. koordinirebuli sabazro ekonomikebisgan gansxvavebiT, konkurentuli bazrebi aq sakmaod mniSvnelovan rols asruleben. bazris didi mniSvneloba bazris didi mniSvneloba ikveTeba anazRaurebis Taobaze damsaqmebelTa da dasaqmebulTa molaparakebebis dros. vinaidan damsaqmebelTa da dasaqmebulTa gaerTianebebi sustad aris ganviTarebuli da Tanac daqsaqsulia, xSirad anazRaurebis odenoba dasaqmebulsa da sawarmos Soris individualuri molaparakebiT dgindeba. amasTanave, misi odenoba SromiTi bazris mdgomareobazea damokidebuli. did britaneTSi praqtikulad ar arsebobs warmoebis marTvaSi dasaqmebulTa Tanamonawileobis gamocdileba, rogoricaa, magaliTad, germaniis samTo-metalurgiul mrewvelobaSi. dacvis susti sistemis gamo did britaneTSi dasaqmebulTa samsaxuridan gaTavisufleba sakmaod advilia. Tumca kvalificiuri muSakebi, rogorc wesi, iolad pouloben samuSao adgils moqnil SromiT bazarze. mTlianobaSi, dasaqmebulebi erTsa da imave sawarmoSi didxans ar Cerdebian; amitom dasaqmebulTa daintereseba, aimaRlon specialuri kvalifikacia, romelic ama Tu im firmas an dargs esaWiroeba, dabalia. amiT aris ganpirobebuli Sromis SedarebiT dabali produqtiuloba, romelic did britaneTs saerTaSoriso doneze axasiaTebs. moqnili SromiTi bazari liberalur sabazro ekonomikebSi sawarmoebi sainvesticio kapitalis mozidvas metwilad finansuri bazrebis saSualebiT axdenen da amitom investiciebis swrafi ukugebiT arian dainteresebuli. bankebis meSveobiT mimdinare grZelvadiani dafinansebis praqtika aq faqtobrivad ucnobia. amdenad, britaneTis ekonomika ufro moklevadian perspeqtivasa da swraf mogebazea orientirebuli. socialuri saxelmwifo didi britaneTis, rogorc socialuri saxelmwifos, SedarebiT kvlevebSi is xSirad „hibridulad” xasiaTdeba. es imas niSnavs, rom britanul socialur saxelmwifoze gavlenas axdens sxvadasxva logikuri midgoma, romlebic, Cveulebriv, erT sistemaSi ver Tavsdeba. magaliTad, socia- socialuri saxelmwifos hibriduli xasiaTi 119 luri saxelmwifos zogierTi momsaxureba – vTqvaT, jandacvis sferoSi – universaluri principiT, did britaneTSi mcxovrebi yvela adamianisTvis xelmisawvdomia, sxva momsaxurebebis uzrunvelyofa ki xdeba mxolod maTi saWiroebis safuZvliani Semowmebis Semdeg, romelic mraval adamians damamcireblad miaCnia. miuxedavad am gansxvavebuli niSnebisa, didi britaneTi liberalur socialur saxelmwifod ganixileba. aq elementarul riskebs socialuri saxelmwifo uzrunvelyofs, xolo yvela danarCeni moTxovnileba, romlebic minimalur zRvars aRemateba, Tavisufali bazris saSualebiT kmayofildeba. jandacvis sistema socialuri dazRveva socialuri daxmareba jandacvis sistema: jandacvis erovnuli samsaxuri (National Health Service) britanuli socialuri saxelmwifos RerZia. is sagadasaxado saxsrebiT finansdeba da mosaxleobas ufaso samedicino momsaxurebiT, aucilebeli damatebiTi saSualebebiTa da medikamentebiT uzrunvelyofs. aRniSnuli samsaxuris upiratesoba, universalurobasTan erTad, misi maRali gamWvirvalobaa, Tumca aTwleulebis ganmavlobaSi samsaxuri dafinansebis qronikuli problemis winaSe dgas. amis Sedegad warmoiSva uzrunvelyofis deficiti, romelic sxvadasxva operaciis molodinSi xangrZlivi rigebiT gamoixateboda. amis gamo 2000 wlidan jandacvis erovnul samsaxurs didi raodenobis damatebiTi saxelmwifo saxsrebi gamoeyofa. socialuri dazRveva: erovnuli dazRvevis sistema moicavs dazRvevas sxvadasxva riskisgan, rogorebicaa: sibere, umuSevroba, ubeduri SemTxveva, invalidoba da a.S. erovnuli dazRvevis sistema finansdeba SenatanebiT, romelTa odenoba Semosavlebis sididiT ganisazRvreba. Tumca momsaxurebebis uzrunvelyofa, rogorc wesi, erTnairi moculobiT xdeba da sabaziso moTxovnilebebis dones gulisxmobs. visac damatebiTi momsaxureba surs, Tavisufali bazris arCevans unda mimarTos. socialuri daxmareba: erovnuli daxmarebis sistema uzrunvelyofs im moqalaqeebisTvis xelmisawvdom momsaxurebebs, romlebsac TavianTi Senatanebis mixedviT ar aqvT sargeblobis ufleba da kerZo dazRvevis SesaZleblobasac moklebuli arian. es momsaxurebebi gadasaxadebiT finansdeba da moTxovnilebebzea orientirebuli, rac imas niSnavs, rom am momsaxurebebiT sargebloba mxolod im SemTxvevaSi SeiZleba, Tu dadasturdeba, rom maTi mimRebi pirebi namdvilad xelmokleni arian da daxmarebis miRebis aranairi sxva saSualeba ar aqvT. ganaTlebis sistema didi britaneTis saskolo ganaTlebis sistema aerTianebs sajaro da kerZo – fasian – skolebs. britanuli ganaTlebis sistemis amgvari dayofa warmoqmnis situacias, rodesac zogadi da profesiuli ganaTlebis deficitia, Tumca xerxdeba mcire, maRalkvalificiuri elitis aRzrda. mkveTria socialuri statusisa da moswavleTa moswrebis urTierTdamokidebuleba. amdenad, ganaTlebis sistemis reformireba da Semdgomi ganviTareba iyo da aris leiboristuli mTavrobis erT-erTi mTavari amocana. amasobaSi saxelmwifom ukve mimarTa mniSvnelovani investiciebi ganaTlebis seqtorSi. amave dros, ganxorcielda iseTi sadavo RonisZieba, rogoricaa umaRles saswavlebelSi swavlis gadasaxadis SemoReba. didi britaneTi dasaqmebis done 2006 w. 71,5% qalTa dasaqmebis done 2006 w. 65,8% umuSevrobis done 2006 w. 5,3% xangrZlivi umuSevrobis done 2006 w. 1,2% Semosavlebis uTanasworoba / jinis koeficienti 2006 w. 36% Sromisunarian (15–64 wlis) adamianTa wili mTliani mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) Sromisunarian (15–64 wlis) qalTa wili mTliani mdedrobiTi sqesis mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) umuSevarTa wili dasaqmebuli mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) xangrZlivi (12 Tve da meti) umuSevrobis wili dasaqmebuli mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) Semosavlebis araTanabari gadanawilebis maCvenebeli; rac ufro maRalia igi, miT ufro didia uTanasworoba (wyaro: Human Development Report 2006) siRaribis indeqsi 2006 w. 14,8% siRaribis indeqsi dgeba sxvadasxva indikatorisgan (sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba, ganaTlebis done, jandacvis xelmisawvdomoba da sxv.), 0=min. (min.) siRaribe, 100=maqs. (max.) siRaribe (wyaro: Human Development Report 2006) ganaTleba: warmatebis socialur-ekonomikur fonze damokidebuleba 2006 w. 13,9% warmatebis socialur-ekonomikur fonze damokidebuleba (wyaro: OECD, PISA-kvleva 2006) profkavSirebis organizebulobis xarisxi 2003 w. 120 ganaTlebis sistema 29,3% profkavSirebSi organizebuli Sromisunariani mosaxleobis wili (wyaro: Visser, 2006 w., ’Union Membership Statistics in 24 countries’, Monthly Labor Review, vol. 129, no.1, gv. 38–49.) 121 damatebiTi literatura: kristian kreli (2006), CamorCenili Tu lideri – britanuli socialuri saxelmwifo socialuri daskvna me-20 saukunis 90-iani wlebis bolodan didi britaneTi kvlav ufro metad socialuri demokratiis mimarTulebiT viTardeba. imavdroulad, leiboristuli partiis mizania, yvela moqalaqe gaaerTianos sazogadoebis rigebSi. es, pirvel rigSi, SromiT saqmianobaSi adamianebis CarTviT unda ganxorcieldes. socialuri uzrunvelyofa ar gulisxmobs maqsimalurad meti adamianisTvis maRali donis momsaxurebis gawevas; igi orientirebulia xelmokle moqalaqeebze, romlebsac daxmareba namdvilad esaWiroebaT. amave dros, socialuri momsaxurebis uzrunvelyofa yovelTvis dakavSirebulia im molodinTan, rom misi mimRebi pirebi aqtiurad imoqmedeben TviTdaxmarebis kuTxiT. stabilurma ekonomikurma zrdam da SromiTi bazris gaaqtiurebulma politikam didi britaneTi, erTi mxriv, dasaqmebis maRal maCveneblebamde da siRaribis Semcirebamde da, meore mxriv, sazogadoebrivi CarTulobis gazrdamde miiyvana. magram vinaidan siRaribis maCveneblebi kvlav maRalia, socialuri momsaxurebis done – dabali da ganaTlebis miRebis Sansi – araTanabari, didi britaneTi uwindeburad aris dabali xarisxis socialuri demokratiis qveyana, romelic socialuri demokratiis ukidures zRvarzea. 5.3. germania avtori: kristof egle socialuri im politikuri da ekonomikuri mdgomareobis gaTvaliswinebiT, romelic germaniaSi meore msoflio omis damTavrebis Semdeg iyo, federaciuli respublika15 SeiZleba socialuri demokratiis „warmatebuli istoriis” nimuSad iqnes miCneuli. Tu zogierTs nacistebis batonobis dasrulebis Semdeg eeWveboda, rom germania odesme (kvlav) SeZlebda mSvidobian da demokratiul qveynad Camoyalibebas, dRes germaniis federaciuli respublikis demokratiis stabiluroba da adgili, romelic man myarad daimkvidra qmediT samoqalaqo sazogadoebaSi, aRaravis aeWvebs. cxadia, rom saxelmwifosa da sazogadoebis demokratizaciis procesi sabolood mxolod me-20 saukunis 60-iani wlebis bolos Sedga. nacizmidan gamomdinare sircxvili da vaimaris respublikis marcxi dRemde axdens gavlenas germaniis politikur kulturaze. misTvis damaxasiaTebelia nacionalisturi ritorikis uaryofa da Rrmad gamjdari skepticizmi eqstremizmis nebismieri formis mimarT. amasTanave, kompromisisa da „Sualedis” Zieba germanelebs mniSvnelovan saTnoebebad miaCniaT. demokratiis 1945 wlis Semdeg warmatebulma (re)demokratizaciam da masTan erTad „ekonomikurma saswaulma” ganapiroba is, rom ekonomikuri simZlavris, politikuri stabilurobisa da socialuri balansis TiTqmis unikaluri Serwymis safuZvelze didi xnis ganmavlobaSi germania miCneuli iyo nimuSad dasavleTis sxva ganviTarebuli industriuli qveynebisTvis. germanuli social-demokratiac axdenda sakuTari Tavis identifikacias federaciuli respublikis socialur da ekonomikur wyobasTan da mas Tavisi politikuri Rirebulebebis realizebad aRiqvamda. 1976 wlis arCevnebSi socialdemokratiuli partia „germanuli modelis” momxred gamodioda. germaniis gaerTianebis Semdeg gamovlinda sul ufro meti niSani imisa, rom federaciuli respublika kargavs lideris poziciebs, vinaidan is CamorCa ekonomikuri zrdisa da samuSao adgilebis Seqmnis kuTxiT. sagulisxmoa, rom nawili im faqtorebisa, romlebic me-20 saukunis 80-ian wlebamde „germanul models” da mis warmatebas ganapirobebda, me-20 saukunis 90-ian wlebSi germaniis „CamorCenis” mizezad ganisazRvra. es, pirvel rigSi, exeba saxelmwifo marTvis sistemas, romelic viTomda anelebs adaptirebas „germanuli warmatebuli istoria? demokratiis sarkeSi, wignSi: Tomas maieri (red.), socialuri demokratiis praqtika, visbadeni, gv. 130–241. aleqsander petringi (2006), didi britaneTi, wignSi: volfgang merkeli da sxvebi (red.), socialuri demokratiis reformirebis unari, visbadeni, gv. 119–153. 16 122 modeli” adgilis simciris gamo, samwuxarod, ver ganvixilavT germaniis demokratiuli respublikis magaliTs. 123 saxecvlil ekonomikur pirobebTan (globalizaciasTan) da socialuri saxelmwifos garkveul struqturebTan, romlebic zogierT dargSi dasaqmebis Seferxebas iwvevs (pirvel rigSi, dabalkvalificiuri muSakebisa da qalebisTvis). Tumca istoriul warmatebad aris miCneuli ZiriTadi kanonis moqmedeba, romelic Tavdapirvelad mxolod gardamavali periodis dokumentad ganixileboda. negatiuri da pozitiuri uflebebi ZiriTad kanonSi Zalauflebis danawilebisa da urTierTkavSiris maRali xarisxi 124 ZiriTadi uflebebis sistema konstituciaSi vaimaris respublikis marcxidan gamomdinare, ZiriTadi kanonis pirvel 20 muxlSi, rogorc erTgvari winasaxelmwifoebrivi samarTali, aisaxa fundamenturi politikuri Tavisuflebebi da adamianis uflebebi, romelTa arsis Secvla parlaments ar ZaluZs. maT ganekuTvneba e. w. liberaluri uflebebi, romlebic moqalaqeebis pirad cxovrebas saxelmwifos mxridan Carevisgan icavs („negatiuri Tavisufleba”), da demokratiuli uflebebi, romlebic sazogadoebaSi CarTulobas uzrunvelyofs („pozitiuri Tavisufleba”). socialuri uflebebi, rogoricaa, magaliTad, Sromis, sacxovrebeli adgilis, ganaTlebis an minimaluri Semosavlis ufleba, ZiriTad kanonSi ar ixsenieba, Tumca isini dafiqsirebulia zogierTi federaluri miwis konstituciebSi. ZiriTadi kanoni ar awesebs konkretul ekonomikur sistemas, Tumca gansazRvravs garkveul barierebs rogorc araregulirebadi sabazro kapitalizmis, ise socialisturi gegmuri ekonomikis winaaRmdeg. ZiriTadi kanonis me-14 muxlSi garantirebulia sakuTrebisa da memkvidreobis ufleba, Tumca amave dros aRirebulia, rom sakuTrebiT sargebloba „unda emsaxurebodes sazogadoebis keTildReobas”. am postulatma „socialuri sabazro ekonomikis” koncefciaSi realisturi politikuri asaxva hpova. politikuri sistema saxelmwifo marTvis sistemac imgvarad Camoyalibda, rom demokratiis ryeva samomavlod gamoricxuliyo. am mizniT uzrunvelyofil iqna Zalauflebis danawilebisa da urTierTkavSiris maRali xarisxi, ris Sedegadac aRmasrulebeli xelisuflebis uflebamosileba SezRudulia ise, rogorc msoflios arc erT sxva demokratiaSi. aqve unda aRiniSnos federalizmi da federaluri miwebis monawileoba federaluri kanonmdeblobis SeqmnaSi (bundesratis saSualebiT), federaluri sakonstitucio sasamarTlos mniSvnelovani statusi, federaluri bankis (mogvianebiT – evropis centraluri banki) damoukidebloba, saxelmwifo administraciuli funqciebis sazogadoebriv organizaciebze delegireba, da bolos, socialuri partniorebis monawileoba socialuri dazRvevis sistemebis marTvaSi. saxelmwifo Zalauflebis amgvari „SezRudvebis” gamo amerikelma politologma peter katcenStainma germaniis federaciul respublikas „naxevrad suverenuli” saxelmwifo uwoda. amasTanave, aRsaniSnavia, rom 1990 wlamde federciuli respublika sagareo politikis sferoSic ar iyo srulad suverenuli. instituciurad dafiqsirebul iZulebas, sxvadasxva interess Soris balansi damyarebuliyo, germaniis federaciuli respublikisTvis aranairi ziani ar moutania. mis mmarTvelobis sistemas maRali efeqtianoba da warmomadgenlobiToba axasiaTebs. parlamentarizmi sxvadasxva sazogadoebrivi procesisadmi sakmaod Ria aRmoCnda (magaliTad, axali partiebis warmoSobis kuTxiT) da stabiluri mTavrobis Seqmnis saSualebas iZleva. sakanonmdeblo saqmianobaSi CarTulia gare eqspertiza; amasTanave, sistematurad mimdinareobs konsultaciebi miznobrivi interesTa jgufebis warmomadgenlebTan. politikuri nebis CamoyalibebaSi mTavari rolis Semsruleblebi mainc politikuri partiebi arian – iseve, rogorc saxelmwifo Tanamdebobebze kandidatebis gansazRvrisas. amiT isini mniSvnelovan, sazogadoebasa da saxelmwifos Soris Suamavlis funqcias asruleben. vinaidan partiebi monawileoben ara marto federaluri mTavrobis, aramed 16 federaluri miwis mTavrobebis formirebaSic, isini iSviaTad gvevlinebian mTlianad mmarTveli an opoziciuri partiebis rolSi. es, pirvel rigSi, exeba orive msxvil saxalxo partias (social-demokratiuli partia da qristian-demokratiuli kavSiri/qristian-socialuri kavSiri). ase rom, germaniis federaciuli respublika mudmivad formaluri Tu araformaluri „didi koaliciis” CrdilSi imyofeba. TanamSromlobis mudmivma saWiroebam ganapiroba „Sua gzis politikis” (manfred g. Smidti) gatareba, gansakuTrebiT ekonomikur da socialur sferoebSi, rac mTlianad Seesabameba qveynis zemoaRniSnul politikur kulturas. politikuri Tumca partiebs Soris konkurenciam da mmarTvelobis federalurma sistemam SeiZleba gamoiwvios mniSvnelovani gadawyvetilebebis dablokva an naklebad optimaluri kompromisebis miRweva partiis politikur-taqtikuri mosazrebebis gamo. msgavsi procesebi gansakuTrebiT 1990 wlidan SeiniSneba, rodesac germaniis gaerTianebis Semdeg federaciis subieqtebis raodenoba gaizar- germaniis partiebis mTavari roli stabilizaciaze orientirebis Zlieri da susti mxareebi 125 da da daCqarebuli globalizaciiT ganpirobebuli RonisZiebebi ufro swraf qmedebebs iTxovda. stabilizaciaze orientirebuli politikuri sistema, romelic didi xnis ganmavlobaSi warmatebis faqtorad iyo miCneuli, problemuri gaxda. federalizmis reformis farglebSi bolo wlebSi aSkaraa cda imisa, rom es sistema gadawyvetilebebis miRebis kuTxiT ufro moqnili gaxdes. „kapitalizmis rainis modeli” warmoebis marTvaSi Tanamonawileoba da satarifo avtonomia 126 politikuri ekonomika germania miCneulia tipur nimuSad e. w. koordinirebuli sabazro ekonomikisa, romlis farglebSic sawarmoebi finansdeba ara kapitalis bazris saSualebiT, rogorc es liberalur sabazro ekonomikaSi xdeba, aramed partniori bankebis grZelvadiani kreditebiT. aman ganapiroba is, rom samrewvelo da sabanko seqtorebi erTmaneTTan aris gadajaWvuli, rac „rainis kapitalizmis” umTavresi maxasiaTebelia. „momTmeni kapitalis” safuZvelze am modelSi SesaZlebelia strategiuli biznesgadawyvetilebebis ufro xangrZlivi perspeqtiviT miReba, vidre aqciaTa sabirJo Rirebulebaze xanmokle orientirebis SemTxvevaSi. „germaniis saaqcio sazogadoebisTvis” damaxasiaTebelia sxva qveynebTan SedarebiT dasaqmebulTa farTo Tanamonawileoba rogorc sawarmos marTvaSi (samuSao adgilebisa da samuSao procesis organizeba, sakadro sakiTxebi), ise kompaniis marTvaSi (saaqcio sazogadoebebisa da sxva msxvili kompaniebis sameTvalyureo sabWoebSi dasaqmebulTa warmomadgenlebis saSualebiT). yovelive amas axlavs socialuri urTierTobebi, romlebic partnioruli TanamSromlobiT xasiaTdeba. anazRaurebis odenobis sakiTxi wydeba Tavisufali molaparakebebiT damsaqmebelTa da dasaqmebulTa Soris (satarifo avtonomia), romelTa umetesoba gawevrebulia saTavo gaerTianebebSi. sagaficvo brZola aq sxva qveynebTan SedarebiT sakmaod iSviaTia da metwilad xanmokle. Tumca bolo wlebSi koordinirebuli sabazro ekonomikis am modelis erTgvari daSla SeiniSneba. amis mizezia, erTi mxriv, globalizacia da germaniis sawarmoebis Sesabamisi swrafva, aqtiuri monawileoba miiRon saerTaSoriso safinanso bazarSi, da, meore mxriv, satarifo da socialuri urTierTobebis erozia, vinaidan rogorc profkavSirebma, ise damsaqmebelTa gaerTianebebma dakarges qmediToba da, aqedan gamomdinare, – koordinirebis unari. socialuri saxelmwifo germaniis federaciuli respublika TvalsaCino magaliTia e. w. konservatiul-korporaciuli socialuri saxelmwifosi, romelsac „qristian-demokratiuls” an „bismarkiseuls” uwodeben. es terminologia mkafiod miuTiTebs imaze, rom germanuli socialuri saxelmwifo Seiqmna, pirvel rigSi, ara social-demokratTa, aramed konservatorTa da qristian-demokratTa mier. meore msoflio omis Semdeg socialuri saxelmwifos ganviTarebaze erTdroulad zrunavda misi mxardamWeri ori partia (qristian-demokratiuli kavSiri/qristian-socialuri kavSiri da social-demokratiuli partia). konservatiulkorporaciuli socialuri saxelmwifo didi finansuri moculobis miuxedavad, germanul socialur saxelmwifos mxolod zomieri gadanawileba axasiaTebs, vinaidan arsebuli socialuri gansxvavebebi xSirad SenarCunebulia. amis magaliTia sxvadasxva profesiuli jgufis socialuri dazRvevisa da uzrunvelyofis gansxvavebuli sistemebi. sayovelTao socialuri dazRvevis valdebuleba mxolod daqiravebiT momuSaveebze vrceldeba, damoukidebeli mewarmeebi da saxelmwifo moxeleebi ki socialuri riskebis kerZo dazRveviT an uzrunvelyofis specialuri sistemiT (mag., saxelmwifo moxeleTa sapensio uzrunvelyofa) sargebloben. germanuli socialuri saxelmwifos centrSia organizaciulad damoukidebeli socialuri dazRvevis sistemebi, romlebic damsaqmebelTa da dasaqmebulTa savaldebulo SenatanebiT finansdeba. saWiroebisamebr an regularulad (sapensio dazRvevis msgavsad) gamoiyofa subsidiebi federaluri biujetidan. vinaidan socialuri saxelmwifos xarjebi ZiriTadad xelfasebs ukavSirdeba, rac Sromis produqtiulobis faqtors aZvirebs, dafinansebis es saSualeba aferxebs samuSao adgilebis Seqmnas, gansakuTrebiT momsaxurebis sferoSi, sadac mravalricxovani personalia saWiro. sadazRvevo anazRaureba ekvivalentobis princips emyareba, anu, rac ufro didxans ixdida dasaqmebuli Senatanebs, an rac ufro maRali Semosavali hqonda mas, miT ufro meti momsaxureba ergeba. socialuri saxelmwifos amgvari orientireba SromiT saqmianobaze problemebs uqmnis, pirvel rigSi, naklebad stabiluri SromiTi biografiis mqone pirebs, vinaidan maT socialuri dacvis miRebis mxolod SezRuduli SesaZlebloba aqvT. xelfasebTan dakavSirebuli damatebiTi didi xarjebi 127 pensia pensia: savaldebulo sapensio dazRveviT gadaxdili standartuli pensia (sawarmos mxridan damatebiTi uzrunvelyofis gareSe) Seesabameba saSualo daubegravi xelfasis daaxloebiT 70%-s. cota xnis win ganxorcielebuli sapensio reformis Sedegad es monacemi momavalSi 50%-mde daiwevs. am klebis kompensirebisTvis saxelmwifo mxars uWers individualuri dagrovebiTi sapensio xelSekrulebebis dadebas subsidiebisa da sagadasaxado SeRavaTebis saSualebiT. im SemTxvevaSi, Tu sapensio Tanxebi socialuri daxmarebis doneze dablaa, pensioneri standartul pensias iRebs. umuSevrobis umuSevrobis dazRveva: umuSevrobis dazRvevis farglebSi gacemuli umuSevrobis „Semweoba I” Seadgens wina xelfasis 60%-idan 67%mde, ojaxuri mdgomareobis gaTvaliswinebiT. misi gadaxda xdeba Senatanebis gadaxdis xangrZlivobisa da mimRebis asakis Sesabamisad – 6-idan 24 Tvemde. aRniSnuli vadis gasvlis Semdeg umuSevars SeiZleba daeniSnos gadasaxadebiT dafinansebuli umuSevrobis „Semweoba II” socialuri daxmarebis odenobiT. umuSevrobis „Semweoba II”-is an socialuri daxmarebis (SromisuunaroTaTvis) gacema misi saWiroebis Semowmebas moiTxovs, SromisunarianTagan ki aseve moiTxoveba da mowmdeba SromisTvis mzadyofna. aRniSnuli aucilebeli daxmarebebis wyalobiT socialur-kulturuli saarsebo minimumi yvela moqalaqisTvis garantirebulia. maCvenebelze dabalia. saerTaSoriso kvlevam mkafiod aCvena, rom socialuri warmomavloba TiTqmis arc erT qveyanaSi ar axdens imgvar gavlenas moswavleTa akademiur moswrebaze, rogorsac germaniaSi; ase rom, Sansebis Tanasworobaze saubari aq zedmetia. saswavlo adgilebis mudmivi naklebobis miuxedavad, msoflioSi samagaliToa profesiuli ganaTlebis dualisturi sistema, romelic SesaZlebels xdis profesiis uSualod sawarmoSi dauflebas da mis saskolo zogad ganaTlebasTan SeTavsebas. germania dazRveva jandacvis sistema ganaTlebis sistema 128 jandacvis sistema: savaldebulo samedicino dazRvevis (ssd) sistema sxva qveynebTan SedarebiT karg, Tumca sakmaod Zvir sistemad aris miCneuli. bavSvebi da dausaqmebeli meuRleebi dazRveuli arian ufasod, Sesabamisad, TavianT mSoblebTan da dasaqmebul meuRleebTan erTad. socialuri momsaxurebis mimRebi pirebi avtomaturad xdebian ssd-is wevrebi. damoukidebeli mewarmeebi, saxelmwifo moxeleebi da maRali Semosavlis mqone dasaqmebulebi Tavisufldebian dazRvevis valdebulebisgan da SeuZliaT (xSirad ufro xelsayreli pirobebiT) kerZod daezRvion. ganaTlebis sistema ganaTlebis sistema TiTqmis mTlianad federaluri miwebis kompetencias ganekuTvneba; misi struqtura da xarisxi regionebis mixedviT gansxvavdeba. zogierT miwaze ganaTleba saerTaSoriso donis umaRles standartebs Seesabameba, danarCen federalur miwebze ki moswavleTa codnis done ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis (OECD) wevri qveynebis saSualo dasaqmebis done 2006 w. qalTa dasaqmebis done 2006 w. umuSevrobis done 2006 w. xangrZlivi umuSevrobis done 2006 w. Semosavlebis uTanasworoba / jinis koeficienti 2006 w. siRaribis indeqsi 2006 w. ganaTleba: warmatebis socialur-ekonomikur fonze damokidebuleba 2006 w. profkavSirebis organizebulobis xarisxi 2003 w. 67,5% Sromisunarian (15–64 wlis) adamianTa wili mTliani mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) 62,2% Sromisunarian (15–64 wlis) qalTa wili mTliani mdedrobiTi sqesis mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) 9,8% umuSevarTa wili dasaqmebuli mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) 5,5% 28,3% xangrZlivi (12 Tve da meti) umuSevrobis wili dasaqmebuli mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) Semosavlebis araTanabari gadanawilebis maCvenebeli; rac ufro maRalia igi, miT ufro didia uTanasworoba (wyaro: Human Development Report 2006) 10,3% siRaribis indeqsi dgeba sxvadasxva indikatorisgan (sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba, ganaTlebis done, jandacvis xelmisawvdomoba da sxv.), 0=min. (min.) siRaribe, 100=maqs. (max.) siRaribe (wyaro: Human Development Report 2006) 19% warmatebis socialur-ekonomikur fonze damokidebuleba (wyaro: OECD, PISA-kvleva 2006) 22,6% profkavSirebSi organizebuli Sromisunariani mosaxleobis wili (wyaro: Visser, 2006 w., ’Union Membership Statistics in 24 countries’, Monthly Labor Review, vol. 129, no.1, gv. 38–49.) 129 damatebiTi literatura: kristof egle (2006), germania: dablokili „xuTosani” biWi, wignSi: Tomas maieri (red.), socialuri demokratiis praqtika, visbadeni, gv. 273–326. piter j. katcenStaini (1987), politika da politikis warmoeba dasavleT germaniaSi. naxevrad suverenuli daskvna „germanuli modeli” didi xnis ganmavlobaSi sanimuSod iyo miCneuli da me-20 saukunis 70-ian wlebamde germania maRali xarisxis socialuri demokratiis qveyana gaxldaT. gaerTianebis SedegebTan adaptaciisa da globalizaciis procesSi man dakarga lideris saxeli. mas Semdeg germania socialuri demokratiis realizebis saSualo xarisxiT xasiaTdeba. es mniSvnelovanwilad ganpirobebulia imiT, rom socialuri saxelmwifos dafinansebis formam uaryofiTad imoqmeda saerTaSoriso konkurentunarianobaze; amasTanave, stabilurobis SenarCunebisken mimarTuli politikuri sistemis gamo ver moxerxda saWiro reformebis droulad gatareba. 90-iani wlebis SuaxanebSi jer kolis mTavroba da mogvianebiT, garkveuli yoymanis Semdeg, Srederis mTavrobac Seecadnen ganexorcielebinaT socialuri saxelmwifos gardaqmna da rekonstruqcia, raTa aemaRlebinaT germaniis ekonomikis konkurentunarianoba da moexdinaT socialuri uzrunvelyofis sistemis adaptacia sazogadoebis daberebis tendenciisa da ojaxis struqturis Secvlis gaTvaliswinebiT. mosaxleobis sakmaod didi winaaRmdegobis miuxedavad, es reformebi gatarda, riTac Seiqmna da, savaraudod, kvlav iqmneba dasaqmebis donis amaRlebis winapiroba. unda davelodoT, SeZlebs Tu ara germania, kvlav ganviTardes maRali xarisxis socialuri demokratiis mimarTulebiT. 5.4. iaponia16 avtori: iun-Ceng li akademiur diskusiebSi iSviaTad Tu SexvdebiT qveyanas, romelic ise sxvadasxvagvarad xasiaTdeba, rogorc iaponia. gansakuTrebiT misi, rogorc socialuri saxelmwifos Tu sazogadoebis, Sefasebis diapazonia farTo – mZlavri „social-demokratiuli” elementebis mqone liberalur-konservatiuli socialuri reJimidan „marqsistuli gagebis uklaso sazogadoebamde”. iaponia – iaponiaSi arsebuli mdgomareobis Cveuli cnebebiT aRwera advili ar aris. 1955 wlidan moyolebuli, sul mcire gamonaklisiT 1993– 1994 wlebSi, premier-ministrs konservatiuli partia – ldp (liberalur-demokratiuli partia) – waradgens. iaponia saxelmwifo socialuri xarjebis odenobiT maRalganviTarebul industriul qveynebs Soris yvelaze dabal safexurzea. 2001 wels aRniSnuli monacemi iyo 16,9%, rac aSS-isa da irlandiis Semdeg socialuri saxelmwifos yvelaze dabali xarisxis maCvenebelia da riTac iaponia bevrad CamorCeba germanias (27,4%). socialuri imavdroulad iaponia gamoirCeva msoflioSi sicocxlis mosalodneli xangrZlivobis yvelaze maRali maCvenebliT, gansakuTrebiT qalebSi, Cvili bavSvebis uaRresad dabali sikvdilianobiT da Semosavlebis sakmaod gawonasworebuli gadanawilebiT. yovelive es cxadyofs iaponiis socialuri uzrunvelyofis sistemis efeqtianobas. amasTanave, gamokiTxul iaponelTa daaxloebiT 90% Tavs saSualo fenas miakuTvnebs. socialuri gansakuTrebuli SemTxveva saxelmwifos dabali xarisxi uzrunvelyofis sistemis maRali efeqtianoba saxelmwifos formireba, filadelfia. manfred g. Smidti (2007), germaniis politikuri sistema, miunxeni. amgvari rTuli situaciis gaTvaliswinebiT, iaponiis sakiTxis ganxilva gansakuTrebul dafiqrebas saWiroebs. xSirad iaponiis Sesaxeb warmoebuli diskusiebi diqotomiur SekiTxvamde dahyavT: aris Tu ara iaponia unikaluri? pasuxi SeiZleba iyos rogorc „ki”, ise „ara”. iaponiaSi, rogorc yvela sxva sazogadoebaSi, moiZebneba unikaluri, aseve zogadi elementebi. aq ar aris diqotomiuri alternativebi, aq mxolod Tanaarsebobaa. 16 130 es teqsti efuZneba naSroms: iun-Ceng li (2006), socialuri demokratia iaponiaSi. socialuri demokratiis elementebi iaponur sistemaSi, wignSi: Tomas maieri (red.), socialuri demokratiis praqtika, visbadeni, gv. 374–444. masSi mxolod ramdenime cvlilebaa Setanili. 131 politikuri sistemis sam fazad ganviTareba konservatiuli partiis dominireba politikuri sistema iaponiis politikuri sistema Tavisi arsiT saparlamento demokratiaa. erTi mxriv, 1947 wlis konstituciam moqalaqeebs ZiriTadi uflebebi mianiWa; meore mxriv, politikuri konkurenciisa da gadawyvetilebebis miRebis procesis safuZveli politikuri partiebia. politikuri sistemis ganviTareba omisSemdgom periodSi zogadad sam fazad iyofa. pirveli faza (1945–1955) omis Semdeg aRdgenis etapad aris miCneuli, meore fazas (1955–1993) „55 wlis sistemas” uwodeben, xolo mesame faza (1993 wlis Semdeg) politikuri reformebis xanad ganixileba. saxelwodeba „55 wlis sistema” im faqtiT aixsneba, rom 1955 wels daarsda am sistemis orive ZiriTadi mamoZravebeli Zala – ldp da isp (iaponiis socialisturi partia). 1955 wels ara marto liberaluri partia da iaponiis demokratiuli partia gaerTiandnen ldp-Si, aramed aseve moxda iaponeli socialistebis memarjvene da memarcxene frTebis Serwyma isp-Si. Tavdapirvelad moelodnen, rom Camoyalibdeboda orpartiuli sistema, inglisis msgavsad. me20 saukunis 60-ian wlebSi ki aSkara gaxda, rom warmoiSva sistema erTaderTi dominanti partiiT, msgavsad social-demokratiuli partiis hegemoniisa SvedeTSi, qristian-demokratiuli partiisa – italiaSi da nacionaluri kongresis partiisa – indoeTSi. 1955 wlidan moyolebuli, 1993 wlis agvistodan 1994 wlis ivnisamde aTTviani gamonaklisis garda, ldp ucvlelad gansazRvravs parlamentis saqmianobas da waradgens premier-ministrs. „progresuli” konstitucia konstitucia da ZiriTadi uflebebis sistema 1947 wlis konstitucia, romelic general daglas makarTuris xelmZRvanelobiT amerikis saokupacio Zalebis mier iqna SemoRebuli, ZalaSi 1947 wlis 3 maiss Sevida. es konstitucia TavisTavad sakmaod progresulia. me-9 muxlTan erTad, romelic krZalavs iaponiis remilitarizacias, igi Seicavs 25-e muxls, romelic ambobs: „yovel moqalaqes aqvs ufleba janmrTeli da kulturuli cxovrebis minimalur doneze. cxovrebis yvela sferoSi saxelmwifo unda zrunavdes socialuri keTildReobis, socialuri usafrTxoebisa da saerTo janmrTelobis donis ganviTarebasa da amaRlebaze.” amis garda, konstituciis 27-e muxlSi weria: „yovel moqalaqes unda hqondes Sromis ufleba da Sromis valdebuleba.” 132 iaponiis umaRlesma sasamarTlom, rogorc umaRlesma samarTlebrivma instanciam, araerTxel gaimeora, rom ar SeiZleba 25-e muxlSi dafiqsirebuli uflebis sasamarTlos gziT moTxovna da rom is gagebuli unda iqnes, rogorc saprogramo gancxadeba. Sesabamisad, socialuri saxelmwifos valdebuleba saxelmwifos da kanonmdeblobis safuZvelia. socialuri saxelmwifos valdebuleba vinaidan konstituciaSi dafiqsirebulia Sromis ufleba da ZiriTadi socialuri uflebebi, iaponuri saxelmwifo valdebulia gavlena moaxdinos dasaqmebis politikasa da socialuri saxelmwifos Camoyalibebaze. amdenad, samuSao adgilebis uzrunvelyofasa da Seqmnas iaponur socialur sistemaSi mniSvnelovani adgili ukavia, maSin, roca socialuri uzrunvelyofis sistemebi – sapensio, samedicino, invalidobisa da umuSevrobis dazRveva – saxelmwifos mxridan solidur dafinansebas unda iRebdes. politikuri ekonomika iaponia e. w. koordinirebul sabazro ekonomikebs ganekuTvneba. Tumca iaponiaSi koordinireba xdeba sawarmoebis qselebis farglebSi, romlebic xSirad mravaldargobriv jgufebs an sawarmoTa ojaxebs moicavs. firmebis am jgufebs „keirecu” ewodeba. koordinirebuli sabazro ekonomika sawarmoebis qselebs efuZneba saganmanaTleblo da teqnologiebis satransfero sistemebi aseve „keirecus” struqturis garSemoa Tavmoyrili. dasaqmebulebs urCeven, gansazRvruli firmebis jgufebisTvis damaxasiaTebel unarebs daeuflon, da samagierod sicocxlis bolomde dasaqmebas hpirdebian. profkavSirebic sawarmoebis donezea organizebuli, rac SromiT koleqtivs firmebis gadawyvetilebebis miRebis procesSi monawileobis uflebas aZlevs. iaponuri sawarmoebi grZelvadiani sabanko kreditebiT finansdeba, rac maT sakmaod usafrTxo dagegmvisa da, Sesabamisad, sawarmoo ganviTarebis xangrZliv perspeqtivaze koncentrirebis saSualebas aZlevs. uSualod meore msoflio omis Semdeg, me-20 saukunis 60-ian wlebamde, saxelmwifosTvis prioritetuli iyo SromiTi bazrisa da dasaqmebis politika.me-20 saukunis 60-iani wlebis bolos da 70iani wlebis dasawyisSi ldp-is mTavrobam, romelic Tavdapirvelad „progresulTa”, anu, komunisturi Tu social-demokratiuli 133 burgomistrebis socialur-politikuri aqciebis zewolas ganicdida, socialuri sistemebis safuZvliani gafarToeba daiwyo. me20 saukunis 70-iani wlebis SuaxanebSi navTobis krizisma Zlier eqspansiuri socialuri politikis Seyovneba gamoiwvia, Tumca misi mTlianad uaryofa ar momxdara. socialuri partniorebi da saxelmwifo mxareebi SeTanxmdnen, rom, mzardi globalizaciisa da masTan dakavSirebuli riskebis gaTvaliswinebiT, SromiTi bazris aqtiuri saxelmwifo politika momavalSic unda iqnes mxardaWerili. SromiTi bazris aqtiuri politika farTo socialuri momsaxureba sawarmoebis doneze SromiTi bazris aqtiuri politikis farglebSi ganxorcielda sxvadasxva RonisZieba, rogorebicaa: xelfasebis subsidireba, swrafi kreditebi, finansuri daxmareba kvalifikaciis asamaRleblad. me-20 saukunis 90-iani wlebis meore naxevramde zrdadi dasaqmeba da umuSevrobis Zalian dabali done am politikis warmatebas cxadyofs. socialuri saxelmwifo marTalia, iaponiis konstituciis 25-e muxli socialur saxelmwifos aRiarebda da am muxlis Sesabamisad sxvadasxva sferoSi 1947 wels miRebuli an Sesworebuli iqna kanonebi, ekonomikuri ganviTarebis dinamikis miuxedavad, iaponia didi xnis ganmavlobaSi socialurad CamorCenil qveynad iyo miCneuli. amasTanave, mTlian erovnul produqtTan mimarTebiT saxelmwifo socialuri xarjebis wilis mixedviT iaponia ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis (OECD) wevr sxva qveynebs Soris yvelaze dabal safexurzea. magram saxelmwifo socialuri xarjebis mixedviT iaponiaze, rogorc socialur saxelmwifoze, mxolod nawilobriv SegviZlia vimsjeloT, vinaidan aq farTodaa ganviTarebuli socialuri momsaxureba sawarmoebis doneze. is mTliani erovnuli produqtis aranakleb 10%-s moicavs. sawarmo erT dasaqmebulze gascems TveSi saSualod 570 evros savaldebulo socialuri Senatanebis dasafinanseblad da TiTqmis 1000 evros sawarmos socialuri programebisTvis. garda amisa, iaponur socialur sistemaSi socialuri Tanasworoba Tu socialuri integracia miiRweva ara imdenad calkeuli moqalaqisTvis gankuTvnili saxelmwifo socialuri transferebis saSualebiT, ramdenadac SromiTi bazris stabilizaciisa da dasaqmebisken mimarTuli RonisZiebebiT. 134 pensia: 1973 wlis reformis Sedegad dasaqmebulTa dazRvevis sistemis farglebSi e. w. saSualo pensioneris pensia saSualo xelfasis 45%-mde gaizarda da cxovrebis Rirebulebis indeqss mieba. 1985 wlis sapensio reformiT TandaTanobiT gaizarda sapensio Senatanis odenoba da masTan erTad Semcirda pensia, rac gamowveuli iyo iaponiis sazogadoebis daberebis swrafi procesiT, romelic mosalodnelia 2025 wlamde. SemoRebul iqna e. w. saxalxo sapensio dazRveva, romelic gulisxmobs yvela moqalaqis mier sa- pensia iaponia dasaqmebis done 2006 w. qalTa dasaqmebis done 2006 w. umuSevrobis done 2006 w. xangrZlivi umuSevrobis done 2006 w. 70% Sromisunarian (15–64 wlis) adamianTa wili mTliani mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) Sromisunarian (15–64 wlis) qalTa wili mTliani mdedrobiTi sqesis mosaxleobis 58,8% mimarT (wyaro: Eurostat) 4,1% umuSevarTa wili dasaqmebuli mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) 1,4% xangrZlivi (12 Tve da meti) umuSevrobis wili dasaqmebuli mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) Semosavlebis uTanasworoba / jinis koeficienti 2006 w. Semosavlebis araTanabari gadanawilebis maCvenebeli; rac ufro maRalia igi, miT 24,9% ufro didia uTanasworoba (wyaro: Human Development Report 2006) siRaribis indeqsi 2006 w. siRaribis indeqsi dgeba sxvadasxva indikatorisgan (sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba, ganaTlebis done, jandacvis 11,7% xelmisawvdomoba da sxv.), 0=min. (min.) siRaribe, 100=maqs. (max.) siRaribe (wyaro: Human Development Report 2006) ganaTleba: warmatebis socialur-ekonomikur fonze damokidebuleba 2006 w. 7,4% profkavSirebis organizebulobis xarisxi, 2003 w. profkavSirebSi organizebuli Sromisunariani mosaxleobis wili (wyaro: Visser, 2006 w., ’Union Membership Statistics in 19,7% 24 countries’, Monthly Labor Review, vol. 129, no.1, gv. 38–49.) warmatebis socialur-ekonomikur fonze damokidebuleba (wyaro: OECD, PISA-kvleva 2006) 135 valdebulo sadazRvevo Senatanis gadaxdas. aman unda uzrunvelyos minimaluri sapensio anazRaureba. 2000 wels saxalxo sapensio dazRvevis sistemaSi saSualo pensia TveSi daaxloebiT 440 evros Seadgenda. 2001 wels 65 wels gadacilebuli yvela moqalaqis 98%-ma miiRo saxalxo pensia. amas emateba sawarmoo pensia daaxloebiT 800 evros odenobiT an 64 Tviur xelfasamde kompensacia sapensio asakis miRwevis SemTxvevaSi. jandacvis sistema ganaTlebis sistema 136 jandacvis sistema: jandacvis sistema universalobis princips efuZneba; saxelmwifo jandacvis programis farglebSi samedicino momsaxurebiT uzrunvelyofs xelmokle moqalaqeebsac, romlebic ar arian dazRveulebi. rac Seexeba dasaqmebulTa samedicino dazRvevas, 1984 wlis reformiT SemoRebul iqna dazRveulis Tanamonawileoba 10%-is odenobiT, romelic Semdeg 20%-idan 30%mde gaizarda. amgvarad, 1984 wels moxda misadageba erovnul samedicino dazRvevasTan, romelic iseT adamianebs azRvevs, romlebic ar an aRar arian dasaqmebulTa samedicino dazRvevis wevrebi, magaliTad, damoukidebeli mewarmeebi, glexebi, patara firmebSi momuSaveni da maTi ojaxis wevrebi. ukve didi xania, erovnul samedicino dazRvevaSi Tanamonawileoba 30%-s Seadgens. ganaTlebis sistema ganaTlebas iaponur socialur sistemaSi mniSvnelovani adgili ukavia. 2001 wels iaponiis mosaxleobis 93,9% savaldebulo cxrawliani skolis damTavrebis Semdeg samwlian saSualo skolaSi gadavida. Tu amas dauswrebel da saRamos skolebs davumatebT, es wili 97,3%-mde gaizrdeba. miuxedavad amisa, ganaTlebis sferos saxelmwifo dafinansebis done sxva qveynebTan SedarebiT Zalze dabalia. 1999 wels is mTlian erovnul produqtTan mimarTebiT mxolod 3,5%-s Seadgenda. iaponiis ganaTlebis saministro am faqts kerZo saganmanaTleblo dawesebulebebis sakmaod didi raodenobiT xsnis – iaponiis universitetebis 77,5% kerZoa. daskvna iaponiaSi socialuri demokratiis yvela elementi arsebobs. amasTanave, es socialuri demokratia, ganxiluli qveynebisgan gansxvavebiT, Zlieri social-demokratiuli partiisa da social-demokratiuli ideologiuri fundamentis gareSe Camoyalibda. iaponiis biurokratiuli, akademiuri da politikuri elitebisTvis ufro metad damaxasiaTebelia mzadyofna, miagnon ideologiisgan an mecnieruli dogmatikisgan damoukidebel, myar gadawyvetilebebs da am mizniT mTel msoflioSi moiZion da daamuSaon informaciebi, ideebi da koncefciebi. iaponuri sistemis sisuste is aris, rom igi ZiriTadad iaponiis moqalaqeobazea mibmuli. qveyanas dRemde ar aqvs koncefciebi da praqtikuli midgomebi ucxoeli umciresobebis integraciisTvis. amasTanave, samuSao Zalis imigracia didi xnis dawyebulia da momavalSi, savaraudod, gaizrdeba. aseve gasaumjobesebelia mdgomareoba sqesTa TanasworobasTan dakavSirebiT. am gadauwyveteli problemebis gamo iaponiis socialur demokratias, romelsac farTod ganviTarebuli da mZlavri socialuri uzrunvelyofis sistema aqvs, garkveuli Crdili adgeba. me-20 saukunis 80-iani wlebis socialur-politikuri reformebis Semdeg maT politikur diskusiebSi iaponuri ekonomikis internacionalizaciisa da globalizaciis damabrkolebel faqtorad aRar moixsenieben. 90-ian wlebSi mewarmeTa gaerTianebebi ekonomikis deregulirebasTan erTad dasaqmebis struqturebis moqnilobas da ZiriTadi Statebis Semcirebas iTxovdnen, raTa recesiis periodisa da gamwvavebuli globaluri konkurenciisTvis winaaRmdegobis gaweva SesZlebodaT. Tumca maT ver moaxerxes SromiT bazarTan dakavSirebuli moTxovnebis politikur doneze realizeba. amasobaSi mewarmeTa gaerTianebebma gadaxedes sakuTar poziciebs da TavianTi wevri sawarmoebisa da saxelmwifosgan Tavad iTxoven ufro aqtiur qmedebebs dasaqmebisa da kadrebis ganaTlebis kuTxiT. erTi mxriv, kargad ganviTarebuli da mZlavri socialuri uzrunvelyofis sistemis wyalobiT da, meore mxriv, Crdilovani mxareebisa da problemebis gamo iaponia socialuri demokratiis realizebis saSualo xarisxiT xasiaTdeba. amasTanave, sainteresoa, rom misi saxelmwifo, socialuri da ekonomikuri modeli safuZvlianad gansxvavdeba germaniis modelisgan, romelic aseve saSualo xarisxis socialuri demokratiis qveyana gaxlavT. damatebiTi literatura: iun-Ceng li (2006), socialuri demokratia iaponiaSi. socialuri demokratiis elementebi iaponur sistemaSi, wignSi: Tomas maieri (red.), socialuri demokratiis praqtika, visbadeni, gv. 374–444. 137 5.5. SvedeTi avtori: erik gurgsdisi tradiciuli socialuri saxelmwifos SenarCuneba SvedeTma, globalizaciis miuxedavad, dRemde SeinarCuna tradiciuli socialuri saxelmwifos modeli, romelsac axasiaTebs saxelmwifo dafinansebis maRali done, aseve saxelmwifo momsaxurebis farTo seqtori: ganaTlebis sistema – dawyebiTi skolidan universitetamde – SvedebisTvis ufasoa. saxelmwifo samedicino momsaxureba yvela SvedisTvis ufasoa, Tu ar CavTvliT mcire (pirvelad) gadasaxads. umuSevrobis SemTxvevaSi anazRaurdeba bolo xelfasis 80% – zeda zRvramde. saxelmwifo sapensio sistema moqalaqeebs sibereSi uzrunvelyofs pensiebiT, romelTa sidide Semosavlis odenobazea damokidebuli; amasTanave, pirebi, romlebsac ar aqvT sakmarisi Semosavali, garantirebul pensiebs gadasaxadebis xarjze iReben. Tu imasac gaviTvaliswinebT, rom SvedeTis Sromisunariani mosaxleobis mesamedi saxelmwifo seqtorSia dasaqmebuli, rasac gadasaxadebis sidide ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis (OECD) wevri qveynebis farglebSi umaRles maCveneblamde ahyavs, da rom me-20 saukunis 90-iani wlebis dasawyisSi SvedeTma didi depresiis Semdeg umZimesi ekonomikuri krizisi gadaitana, warmoiSoba kiTxva – rogor SeuZlia socialur saxelmwifos, TiTqmis yvela sxva qveynisgan gansxvavebiT, gaumklavdes globalizaciis Semotevas? socialurkulturuli homogenoba politikur kulturas gansazRvravs 138 am konteqstSi sainteresoa Svedebis politikuri kultura da mentaliteti, romlebsac ukve didi xania socialuri Tanasworobis SegrZneba axasiaTebs. isini dasabams iReben jer kidev Zvelgermanuli tradiciebidan, romlebzedac sustad gamokveTilma feodalizmma naklebad iqonia zegavlena. aqve aRsaniSnavia bolo periodamde arsebuli socialur-kulturuli homogenobis faqtoric. amasTanave, adgilebze gadamwyvet rols sakmaod damoukidebeli municipalitetebi asruleben. qveyanaSi, sadac geografiuli sidide mniSvnelovani faqtoria, adgilobrivi TviTmmarTveloba udides gavlenas axdens erovnul TviTSegnebaze. amave dros, saxelmwifo zogaderovnuli kanonebiTa da miznobrivi dotaciebiT zrunavs imaze, rom mTeli qveynis masStabiT cxovrebis erTnairi done iyos SenarCunebuli. politikuri sistema SvedeTis politikur sistemaSi konsensusis, molaparakebisa da integraciis faqtori mniSvnelovan rols asrulebs. SvedeTis sakanonmdeblo process samoqalaqo sazogadoebis maRali donis institucionalizebuli Tanamonawileoba axasiaTebs. Tavdapirvelad mTavroba iRebs gadawyvetilebas sakiTxTan dakavSirebuli viTarebis Semswavleli komitetis Seqmnis Sesaxeb. rogorc wesi, iniciatori mTavroba gaxlavT, Tumca amgvari iniciativiT SeiZleba gamovides aseve parlamenti, saxelmwifo uwyebebi an sazogadoebrivi jgufebi (!). komiteti, romlis SemadgenlobaSi, kanonis Sesabamisad, politikosebi, eqspertebi da dainteresebuli sazogadoebrivi jgufebis warmomadgenlebi Sedian, SeimuSavebs pozicias, romelic diskusiis safuZvels qmnis. amgvari procedura sazogadoebis kompromissa da konsensusze orientirebas emyareba. SvedeTis partiul landSaftSi me-20 saukunis 30-iani wlebis dasawyisidan social-demokratias dominanturi pozicia ukavia. didi depresiis periodSi ekonomikuri mainstrimis sawinaaRmdegod is gamovida winadadebiT, dasaqmebis saxelmwifo programa infrastruqturisa da mravalSviliani ojaxebis sabinao mdgomareobis gasaumjobeseblad kreditebiT dafinansebuliyo. „centraluri evropis quCebSi barikadebs aRmarTavdnen. SvedeTSi ki gzajvaredinebis meSveobiT cdilobdnen winsvlas”, – enamoswrebulad aRniSna dasaqmebis politikaze saubrisas premier-ministrma tage erlanderma. dasaqmebis programis warmatebam ganapiroba ara marto socialdemokratiuli Sromis partiis (sdSp) Sedegebi arCevnebSi, aramed aseve misi wevrebis raodenobisa da muSaTa profkavSiris, „los” (Landsorganisationen), rigebis zrda, romelic misi mWidro ideologiuri mokavSirea. social-demokratiis dominirebul mdgomareobas xeli Seuwyo aseve burJuaziuli opoziciis daqsaqsulobam: e. w. socialistur bloks, romelic social-demokratebis, „mwvaneebisa” da memarcxeneebisgan (anu, yofili evrokomunistebisgan) Sedgeba, epaeqreba e. w. burJuaziuli bloki konservatorTa, liberalTa, glexTa centrisa da qristian-demokratTa SemadgenlobiT, romlebmac 2006 wlidan erTiani mTavroba Camoayalibes. 2006 wels arCevnebSi burJuaziuli blokis gamarjvebis Semdeg masSi Semavali partiebis didi umravlesoba mxars socialur saxelmwifos uWers. konsensusi da integracia politikur sistemas gansazRvravs socialdemokratiis dominanturi pozicia konstitucia da ZiriTadi uflebebis sistema SvedeTis konstituciaSi asaxulia ara marto negatiuri, aramed 139 negatiuri da pozitiuri Tavisuflebebi konstituciaSi ren-maidneris modeli farTo pozitiuri Tavisuflebebic. miuxedavad imisa, rom ZiriTadi socialuri, ekonomikuri da kulturuli uflebebi, e. i. pozitiuri Tavisuflebebi, ZiriTadi politikuri uflebebisgan gansxvavebiT, iuridiulad savaldebulo ar gaxlavT, sazogadoebriv-politikur miswrafebebs isini gansazRvraven. konstituciaSi weria: „yoveli moqalaqis piradi, ekonomikuri da kulturuli keTildReoba unda iyos saxelmwifo Zalisxmevis Zireuli mizani. sazogadoeba valdebulia uzrunvelyos Sromis, sacxovreblisa da ganaTlebis ufleba, aseve socialuri usafrTxoeba cxovrebis karg pirobebSi.” (konstituciis Targmani) miuxedavad imisa, aris Tu ara es iuridiulad savaldebulo, ukve is faqti, rom am sazogadoebriv-politikur miznebs konstituciaSi aseTi TvalsaCino adgili ganekuTvneba, maT sazogadoebis TviTSegnebaSi did mniSvnelobas aniWebs. es aseve aisaxeba Sveduri socialuri saxelmwifos wyobaSi da mis sabazro ekonomikaSi/politikur ekonomikaSi. Tumca zogadekonomikuri moTxovnis SezRudva safrTxes uqmnis yvela sawarmos da samuSao adgils, romlebic dabali produqtiulobiT da, Sesabamisad, maRali xarjebiT gamoirCeva. mdgomareoba imiTac rTuldeba, rom muSaTa profkavSiri „lo” meore msoflio omis Semdeg e. w. solidarul saxelfaso politikas eweva. principis „msgavsi anazRaureba msgavsi SromisTvis” mixedviT, yvela xelfasi Sromis saSualo nayofierebis matebasTan erTad unda izrdebodes. sawarmoebis mdgomareoba, romelTa produqtiuloba saSualoze dabalia, solidaruli xelfasis moTxovnis gamo, romelic Sromis saSualo nayofierebazea orientirebuli, kidev ufro mZimdeba. amis gamo maRalproduqtiuli sawarmoebi damatebiT mogebas iReben, vinaidan saSualo satarifo SeTanxmebebi maT maRalproduqtiul gadanawilebas ar zRudavs. yovelive es ganapirobebs e. w. zemogebas, romelic maRalproduqtiuli samuSao adgilebis Seqmnis SesaZleblobas iZleva. politikuri ekonomika me-20 saukunis 50-ian wlebSi muSaTa profkavSirma „lom„ e. w. renmaidneris modeli warmoadgina. is amodioda iqidan, rom sruli dasaqmeba ar unda ganxorcielebuliyo keinsianuri politikis gziT, romelic gulisxmobs zogadekonomikur moTxovnas koniunqturis dacvis xarjze. vinaidan ekonomikis sxvadasxva dargi ZiriTadad sxvadasxvagvari tempiT viTardeba, stabilurad maRal zogadekonomikur moTxovnas swrafad mivyavarT miwodebis deficitamde. amis Sedegad deficitur seqtorebSi matulobs xelfasebis odenoba, rac, Tavis mxriv, produqciis fasebis zrdas iwvevs. saSualovadian perspeqtivaSi es ganapirobebs xelfasebisa da fasebis kompensatorul zrdas sxva dargebSic. Tumca fasebis zogadi, e. i. inflaciuri cvlileba asustebs ekonomikis saerTaSoriso konkurentunarianobas. amdenad, SemzRudveli fiskaluri politikisa da solidaruli saxelfaso politikis kombinaciis gamo wagebulebi dabali produqtiulobis sawarmoebi da iq dasaqmebuli adamianebi rCebian. aqedan gamomdinare umuSevroba aRiqmeba ara marto sazogadoebriv problemad, aramed aseve adaptaciis mniSvnelovan saxelmwifo amocanad, romelmac SromiTi bazris aqtiuri politika unda gaataros: saganmanaTleblo RonisZiebebisa da mobilurobis mravalmxrivi sistemis saSualebiT xdeba umuSevari adamianebis gadamzadeba produqtiuli da, Sesabamisad, kargad anazRaurebadi samuSaosTvis. amgvarad, SemzRudveli fiskaluri politika, solidaruli saxelfaso politika da SromiTi bazris aqtiuri politika xels uwyobs SvedeTis ekonomikis mudmiv ganaxlebas da msoflio bazris moTxovnebTan struqturul adaptacias. amiT aixsneba aseveme-20 saukunis 90-iani wlebis krizisidan SvedeTis swrafi gamosvla eqsportis ganviTarebis gziT: iqidan gamomdinare, rom arsebobda SromiTi bazris aqtiuri politikis kargad ganviTarebuli sistema, socialuri partniorebi ki tradiciulad dabalproduqtiuli samuSao adgilebis dacvas maRalproduqtiul dasaqmebas amjobineben, SesaZlebeli iyo siaxleebis swrafi danergva sawarmoebSi: sul raRac xuTi wlis ganmavlobaSi SvedeTma SeZlo – kargi saerTaSoriso koniunqturis pirobebSi – Tavisi eqsportis wili 33%-idan 45%-mde, e. i. erT mesamedze metiT gaezarda. saxelmwifo seqtoris didi mniSvneloba 140 zogadekonomikuri moTxovnis SezRudvisTvis saxelmwifo seqtorma koniunqturis mTeli ciklis ganmavlobaSi Warbi mogeba unda gamoimuSaos. igi gamoyenebul unda iqnes, pirvel rigSi, saxelmwifo valebis dasafaravad, meore rigSi, daberebis tendenciis mqone sazogadoebaSi saxelmwifo socialuri sistemis grZelvadiani uzrunvelyofisTvis da, mesame rigSi, anticikluri koniunqturuli RonisZiebebis dasafinanseblad, raTa ekonomikuri krizisis SemTxvevaSi axali saxelmwifo valebi garkveul zRvars ar gascdes. umuSevroba, rogorc adaptaciis saxelmwifo amocana 141 socialurstruqturulma ganviTarebam socialuri politikis axali orientirebi moiTxova socialuri saxelmwifo omisSemdgomi ekonomikuri zrdis procesSi SvedeTma swrafi gardaqmna ganaxorciela, rodesac Raribi muSebisa da glexebis sazogadoeba male SeZlebuli moxeleebis sazogadoebiT Seicvala. am socialur-struqturuli ganviTarebis fonze sabaziso socialuri uzrunvelyofis politika (mag., erTnairi saxalxo pensia mefisTvis da RatakisTvis) mmarTvel partias xelisuflebis SesanarCuneblad amomrCevlis sakmarisi mobilizebis saSualebas aRar aZlevda. Sveduri socialuri saxelmwifo mxolod fuladi daxmarebis saSualebiT ar icavs Tavis moqalaqeebs elementaruli sasicocxlo riskebisgan; amas emateba socialuri momsaxurebis farTo seqtori, romelic bavSvebisa da moxucebis movlis, samedicino momsaxurebis da ganaTlebis, aseve SromiTi bazris Sesabamisi kvalifikaciis amaRlebis (TiTqmis) ufaso SesaZleblobas iZleva. „yoveli adamiani ixdis gadasaxadebs Tavisi Semosavlis Sesabamisad da socialuri uzrunvelyofa, romelsac sazogadoeba sTavazobs, damokidebulia ufro saarsebo pirobebze, vidre mis mier gadaxdili Senatanis odenobaze. daxmareba ar aris bazarze miRebuli gadawyvetilebebis Sedegi, is politikuri procesis farglebSi ganisazRvreba.” (Meidner/Hedborg, 1984, gv. 56) momsaxurebis saxelmwifo seqtoris eqspansia momsaxurebis saxelmwifo seqtoris swrafi eqspansiis ganxorcieleba sruli dasaqmebis pirobebSi SesaZlebeli iyo ZiriTadad qalTa gaaqtiurebis xarjze. 1960-idan 1990 wlamde Sromisunariani Svedi qalebis dasaqmebis wili saSualo evropuli 50%-idan msoflios masStabiT rekordul 83%-mde gaizarda. vinaidan momsaxurebis saxelmwifo seqtorSi ZiriTadad qalebi dasaqmdnen, maT Seavses social-demokratebis amomrCevelTa rigebi. amdenad, socialuri saxelmwifos ZiriTadi elementebi Semdegnairadaa Camoyalibebuli: pensia 142 pensia: muSaTa profkavSiris, „los”, iniciativiT me-20 saukunis 50iani wlebis SuaxanebSi SemoTavazebuli iyo Semosavlis odenobaze damokidebuli damatebiTi pensiis SemoReba. am winadadebis strategia iTvaliswinebda zogadi sabaziso sapensio uzrunvelyofis Secvlas (cxovrebis) standartis individualuri uzrunvelyofiT. social-demokratebs surdaT moxeleTa didi nawilis gulis mogeba TavianTi saarCevno bazis gafarToebis mizniT. umuSevrobis dazRveva: socialuri sadazRvevo sistemis sxva elementebisgan gansxvavebiT, umuSevrobis dazRveva nebayoflobiTobasa da saxelmwifo mxardaWeras efuZneba. misi organizeba xdeba wevrTa fondebis SeqmniT, romlebsac profkavSirebi ganageben. profkavSiris wevroba umuSevrobis fondSi Tanamonawileobasac gulisxmobs, rac piriqiT gamoricxulia. dasaqmebulTa daaxloebiT 90% gawevrebulia aseT fondebSi. isini nawilobriv sawevro gadasaxadebiT, ZiriTadad ki saxelmwifo biujetidan finansdeba. amis garda, saxelmwifo yvela Sromisunarian adamians, romlebmac samuSao dakarges, saxelmwifo sabaziso daxmarebas aZlevs. umuSevrobis socialuri daxmareba: SvedeTSi socialuri daxmareba jandacvisa da socialuri sakiTxebis saministros kompetencias ganekuTvneba, Tumca misi uzrunvelyofa adgilebze, municipalitetebis meSveobiT xdeba da ZiriTadad adgilobrivi biujetebidan finansdeba. socialuri daxmarebis odenobas adgenen erovnuli socialuri uwyebebi miRebuli saarsebo standartis mixedviT. socialuri jandacvis sistema: SvedeTis yvela mcxovrebs aqvs samedicino momsaxurebis xarjebis anazRaurebis ufleba. amas uzrunvelyofen provinciebis landtagebi, ZiriTadad pirdapiri saSemosavlo gadasaxadebis xarjze. gadaxdaSi nawilobriv monawileoben pacientebic, romelTa gadasaxadis odenobebi sxvadasxva provinciaSi gansxvavebulia. amasTanave, moqalaqeebs, romelTa wliuri Semosavali 6.000 krons aRemateba, aqvT kompensaciis miRebis ufleba avadmyofobis gamo Semcirebuli anazRaurebis SemTxvevaSi. es samedicino dazRveva finansdeba damsaqmeblis savaldebulo wiliT da sadazRvevo SenatanebiT, romlebic gadasaxadebTan erTad kavdeba. jandacvis sistema is, rom SvedeTi dReisTvis ekonomikuri TanamSromlobisa da ganviTarebis organizaciis (OECD) wevr qveynebs Soris yvelaze maRali gadasaxadebiT gamoirCeva, ar niSnavs, rom es socialuri saxelmwifo sistema gansakuTrebulad Zviria. elementaruli sasicocxlo riskebis (umuSevroba, avadmyofoba, sibere) kerZo dazRvevisTvis amerikelebic aranakleb gadasaxadebs da socialur Senatanebs ixdian. arsebiTi gansxvaveba is aris, rom SvedeTSi mTeli mosaxleoba dazRveulia, xolo aSS-Si is, visac kerZo dazRvevisTvis saxsrebi ar gaaCnia, mis gareSe rCeba. globalizaciis procesebiT ganpirobebuli ekonomikuri sazRvrebis gaxsniT importuli saqoneli zewolas axdens dabalpro- universaluri dazRveva daxmareba principi 143 duqtiul Siga sawarmoebSi dasaqmebulebze. Tu msxvili finansuri mxardaWerisa da kvalifikaciis amaRlebis saSualebiT SesaZlebeli xdeba dasaqmebulTa samuSao adgilisa da statusis dakargvis SiSiT gamowveuli wuxilis Semsubuqeba, izrdeba ekonomikur-politikuri moqmedebis arealis gafarToebisa da gareekonomikuri RiaobiT gamowveuli Sigapolitikuri xarjebis Semcirebis Sansi. amitom ekonomikuri urTierTobebis globalizaciis pirobebSi kvalifikaciis amaRlebasa da statusis SenarCunebaze aRebuli kursi ufro qmediTi ekonomikur-politikuri instrumentia, vid- SvedeTi dasaqmebis done 2006 w. qalTa dasaqmebis done 2006 w. umuSevrobis done 2006 w. xangrZlivi umuSevrobis done 2006 w. Semosavlebis uTanasworoba / jinis koeficienti 2006 w. siRaribis indeqsi 2006 w. ganaTleba: warmatebis socialur-ekonomikur fonze damokidebuleba 2006 w. profkavSirebis organizebulobis xarisxi 2003 w. 144 73,1% Sromisunarian (15–64 wlis) adamianTa wili mTliani mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) 70,7% Sromisunarian (15–64 wlis) qalTa wili mTliani mdedrobiTi sqesis mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) 7,1% umuSevarTa wili dasaqmebuli mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) 1,1% xangrZlivi (12 Tve da meti) umuSevrobis wili dasaqmebuli mosaxleobis mimarT (wyaro: Eurostat) 25% 6,5% 10,6% 78% Semosavlebis araTanabari gadanawilebis maCvenebeli; rac ufro maRalia igi, miT ufro didia uTanasworoba (wyaro: Human Development Report 2006) siRaribis indeqsi dgeba sxvadasxva indikatorisgan (sicocxlis mosalodneli xangrZlivoba, ganaTlebis done, jandacvis xelmisawvdomoba da sxv.), 0=min. (min.) siRaribe, 100=maqs. (max.) siRaribe (wyaro: Human Development Report 2006) warmatebis socialur-ekonomikur fonze damokidebuleba (wyaro: OECD, PISAkvleva 2006) profkavSirebSi organizebuli Sromisunariani mosaxleobis wili (wyaro: Visser, 2006 w., ’Union Membership Statistics in 24 countries’, Monthly Labor Review, vol. 129, no.1, gv. 38–49.) re socialuri politika, romelic ekonomikurad warumatebeli adamianebis dacvisken aris mimarTuli. ganaTlebis sistema vinaidan Tanamedrove industriul da momsaxurebis sferoze orientirebul sazogadoebebSi namdvili „nedleuli” codna da misi SemoqmedebiTi gamoyenebaa, globalizebuli msoflio ekonomikis gaTvaliswinebiT, ganaTlebis sistemas sazogadoebis Semdgomi ganviTarebisTvis strategiuli mniSvneloba eniWeba. SvedeTSi moqmedebs ganviTarebuli, Tumca jerjerobiT fasiani sabavSvo baRebis sistema, xolo saganmanaTleblo dawesebulebebi – dawyebiTi skolidan universitetamde – ukve (TiTqmis) ufasoa. integrirebuli zogadsaganmanaTleblo skola moqmedebs principiT „viRebT yvelas”. am skolis damTavrebis Semdeg TiTqmis yvela nebayoflobiT gadadis gimnaziis mosamzadebel safexurze. 1970 wlidan umaRlesi saswavleblebi mTeli sazogadoebisTvis Riaa: yvelas, visac saSualeba aqvs iswavlos, SeuZlia gaxdes sasurveli umaRlesi saswavleblis studenti, Tu saswavlo adgilebis raodenoba sakmarisia. winaaRmdeg SemTxvevaSi moqmedebs sxvadasxva kriteriumiT Sedgenili molodinis sia. amis garda, arsebobs zrdasrulTa ganaTlebis kargad ganviTarebuli sistema. ganaTlebis sistema damatebiTi literatura: erik gurgsdisi (2006), SvedeTi: samoqalaqo da bolos: saSualo fenis strategiuli mniSvneloba skandinaviuri socialuri saxelmwifo manam iarsebebs, sanam mis momsaxurebas saSualo fena daafasebs. swored is ixdis saxelmwifo xarjebis lomis wils da, Sesabamisad, maRali donis momsaxurebas moelis. Tu momsaxurebis xarisxi imaze dabla daecema, vidre saSualo fena moelis, mas misi yidva kerZo bazarze sakuTari TanxebiT mouwevs. magram vinaidan orjer gadaxda aravis uyvars, adre Tu gvian amomrCevlebi xmas maRali gadasaxadebis mqone socialuri saxelmwifos winaaRmdeg miscemen. saxelmwifo ar unda axdendes RaribTa da warumatebelTa uzrunvelyofas minimaluri saarsebo zRvris Sesabamisad – msgavsad germanuli sistemisa „hartci IV”; is maRali xarisxis momsaxurebas mTel mosaxleobas unda sTavazobdes – aseTia skandinaviuri pasuxi socialuri saxelmwifos Sesaxeb SekiTxvaze. konstituciaSi pozitiuri da negatiuri Tavisuflebebis dafiqsirebis safuZvelze SvedeTSi ZiriTadi uflebebi ara marto formalurad moqmedebs, aramed realuradac xorcieldeba. amdenad, SvedeTi socialuri demokratiis realizebis maRali xarisxiT xasiaTdeba. sazogadoeba universalur socialur saxelmwifoSi, wignSi: Tomas maieri (red.), socialuri demokratiis praqtika, visbadeni, gv. 47-129. 145 6. dasasruli socialuri demokratia ar SeiZleba martivad dasruldes rogor SeiZleba davasruloT wigni socialuri demokratiis safuZvlebis Sesaxeb? Sedegebis Sejameba, maTi mniSvnelobis xazgasma da naSromis amiT damTavreba – erT-erTi varianti SeiZleba es iyos. magram amgvari varianti mcdari iqneboda, vinaidan am wignma dagvanaxva, rom socialuri demokratia ar SeiZleba martivad dasruldes – arc rogorc azrobrivi modeli da arc rogorc politikuri amocana. piriqiT: socialuri demokratiis – rogorc ideis da rogorc politikuri qmedebis – gza mudam unda ganicdides Semowmebas, misadagebasa da axleburad gaazrebas, Tu gvsurs, rom man warmatebasTan migviyvanos. socialuri demokratiis Sesaxeb diskusias yovelTvis axasiaTebda mudmivi moZraoba, sazogadoebrivi procesebisTvis Tvalyuris devneba, Sansebisa da riskebis gaazreba da Semdeg maTi politikuri navigaciisTvis gamoyeneba. swored amiT gansxvavdeba socialuri demokratia sxva politikuri modelebisgan: is ar ebRauWeba memkvidreobas, ar xuWavs Tvals realobasa da axal gamowvevebze. gamowveva: globalizacia momdevno wlebisa da aTwleulebis erT-erTi mTavari gamowveva globalizacia iqneba. is moicavs rogorc Sansebs, ise riskebs. germaniis social-demokratiulma partiam es amocana Tavis „hamburgis programaSi” dasva. man pirveli pasuxebi gasca globalizaciis arsebiT SekiTxvebs socialuri demokratiis TvalTaxedviT: keTildReoba, samarTlianoba da demokratia „21-e saukune aris pirveli namdvilad globaluri saukune. manamde arasdros ar yofilan adamianebi erTmaneTze ase damokidebuli. (...) es saukune iqneba an socialuri, ekologiuri da ekonomikuri progresis saukune, romelic yvela adamians met keTildReobas, samarTlianobasa da demokratias moutans; an is gaxdeba gadanawilebisTvis mimdinare daZabuli brZolisa da aRviraxsnili Zaladobis saukune. Cveni industriuli sazogadoebebis dRevandeli cxovrebis wesi gadaWarbebul moTxovnebs uyenebs dedamiwis ekologiur mdgradobas (...). safrTxis winaSea adamianis Rirseuli sicocxle da mSvidoba mTel msoflioSi; aseve mniSvnelovania, ramdenad vargisi iqneba Cveni planeta arsebobisTvis.” (hamburgis programa, 2007, gv. 6) 146 kapitalisa da finansebis qmediTi bazrebi „Tanamedrove, globalurad urTierTdakavSirebuli saxalxo ekonomika kapitalisa da finansebis qmediT bazars saWiroebs. Cven gvinda kapitalis bazrebis potenciali xarisxobrivi zrdisTvis gamoviyenoT. (...) iq, sadac safinanso bazrebi mxolod moklevadiani mogebisken iswrafvis, safrTxe eqmneba warmoebis zrdis grZelvadian strategiebs da nadgurdeba samuSao adgilebi. Cven gvsurs, maT Soris, sagadasaxado da saaqcio samarTlis daxmarebiT, gavaZlieroT investorebi, romlebsac swrafi mogebis nacvlad grZelvadiani Zalisxmeva aqvT Cafiqrebuli. (...) saqonlisa da finansebis bazrebis mzardi saerTaSoriso qseluri kavSiriT maTi saerTaSoriso regulireba sul ufro mniSvnelovani gaxdeba.” (hamburgis programa, 2007, gv. 47) Rirseuli Sroma „mxolod mas, visac cxovrebaSi saimedo perspeqtiva aqvs, SeuZlia Tavisi talantisa da qmediTobis srulad warmoCena. Rirseuli Sroma akavSirebs moqnilobasa da usafrTxoebas. mecnieruli progresis tempi, sul ufro swrafi cvlilebebi Sromis samyaroSi, gamZafrebuli konkurencia met moqnilobas moiTxovs. imavdroulad, is sTavazobs met Sanss sakuTari cxovrebis formirebisTvis. (...) imisTvis, rom usafrTxoeba da moqniloba davakavSiroT, aseve uzrunvelvyoT usafrTxoeba cvalebad droSi, Cven gvsurs ganvaviTaroT Tanamedrove politika samuSao drois kuTxiT da umuSevrobis Semweoba mSromelTa dazRvevad vaqcioT. miuxedavad imisa, rom moqniloba saWiro da sasurvelia, misi borotad gamoyeneba ar SeiZleba. Cven gvinda ganvaviTaroT uvado da socialurad uzrunvelyofili SromiTi urTierTobebi. Cven gvinda gadavlaxoT saeWvo SromiTi kavSirebi, raTa dasaqmebulebi daucvelni ar darCnen.” (hamburgis programa, 2007, gv. 54-55) es mosazrebebi cxadyofs, rom socialuri demokratia mudam unda viTardebodes da axal gamowvevebs Tvals usworebdes – Tavisi safuZvlebis daviwyebis gareSe da realobis mkafio aRqmiT. giwvevT socialuri demokratiis Sesaxeb diskusiaSi monawileobis misaRebad. amgvari diskusiis SesaZleblobas fridrix ebertis 147 fondis socialuri demokratiis akademia gTavazobT. Svidi saswavlo kursi sabaziso Rirebulebebs da socialuri demokratiis praqtikul sferoebs eZRvneba: socialuri demokratiis safuZvlebi bibliografia Max Adler (1926), Neue Menschen. Gedanken über sozialistische Erziehung, 2., vermehrte Aufl ., Berlin. Michel Aglietta (2000), Ein neues Akkumulationsregime. Die Regulationstheorie auf dem Prüfstand, übersetzt von Marion Fisch, Hamburg. Detlev Albers und Andrea Nahles (2007), Linke Programmbausteine. Denkanstöße zum Hamburger Programm der SPD, Berlin. ekonomika da socialuri demokratia Elmar Altvater (2006), Das Ende des Kapitalismus, wie wir ihn kennen. Eine radikale Kapitalismuskritik, 4. Aufl ., Münster. socialuri saxelmwifo da socialuri demokratia globalizacia da socialuri demokratia evropa da socialuri demokratia Kurt Beck und Hubertus Heil (Hg.) (2007), Soziale Demokratie im 21. Jahrhundert. Lesebuch zur Programmdebatte der SPD, Berlin. Dietrich Benner und Friedhelm Brüggen (1996), Das Konzept der Perfectibilité bei Jean-Jacques Rousseau. Ein Versuch Rousseaus Programm theoretischer und prak tischer Urteilsbildung problemgeschichtlich und systematisch zu lesen, in: Otto Hansmann (Hg.), Seminar: Der pädagogische Rousseau, Bd. II: Kommentare, Interpretationen, Wirkungsgeschichte, Weinheim, S. 12–48. Isaiah Berlin (1958), Two Concepts of Liberty, Oxford (u. a.). kulturuli pluralizmi da socialuri demokratia Eduard Bernstein (1899), Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie, Stuttgart. saxelmwifo, samoqalaqo sazogadoeba da socialuri demokratia Hans-Jürgen Bieling, Klaus Dörre u. a. (2001), Flexibler Kapitalismus. Analysen, Kritik, politische Praxis, Hamburg. Pierre Bourdieu u. a. (1997), Das Elend der Welt. Zeugnisse und Diagnosen alltäglichen Leidens an der Gesellschaft, Konstanz. Ulrich Brinkmann, Karoline Krenn und Sebastian Schief (Hg.) (2006), Endspiel des Kooperativen Kapitalismus. Institutioneller Wandel unter den Bedingungen desmarktzentrierten Paradigmas, Wiesbaden. 148 149 Ulrich Brinkmann, Klaus Dörre u. a. (2006), Prekäre Arbeit. Ursachen, Ausmaß, soziale Folgen und subjektive Verarbeitungsformen unsicherer Beschäftigungsverhältnisse, hg. von der Friedrich-Ebert-Stiftung, Bonn. Hubertus Buchstein, Michael Hein und Dirk Jörke (2007), Politische Theorien, Wochen-schau für politische Erziehung, Sozial- und Gemeinschaftskunde, Frankfurt am Main. Erwin Carigiet (2001), Gesellschaftliche Solidarität. Prinzipien, Perspektiven und Weit erentwicklung der sozialen Sicherheit, Basel / Genf / München. Robert Castel (2000), Die Metamorphose der sozialen Frage. Eine Chronik der Lohn- arbeit, aus dem Französischen von Andreas Pfeuffer, Konstanz. Manuel Castells (2003), Das Informationszeitalter, Bd. 1: Der Aufstieg der Netzwerkge-sellschaft; Bd. 2: Die Macht der Identität; Bd. 3: Jahrtaus endwende, Wiesbaden. Robert A. Dahl (2000), Polyarchy: Participation and Opposition, New Haven. Alex Demirovic (2007), Demokratie in der Wirtsc haft. Positionen, Probleme, Perspektiven, Münster. Die Linke (2007), Programmatische Eckpunkte der Partei Die Linke, in: www.die-linke.de, Stand: 14.10.2007. Klaus Dörre (2005), Prekarität – eine arbeitspolitische Herausforderung, in: WSI-Mitteilungen 5 / 2005, S. 250–258. Dieter Dowe, Kurt Klotzbach (Hg.) (2004), Programmatische Dokumente der Deutschen Sozialdemokratie, 4., überarbeitete und aktualisierte Aufl ., Bonn. Hermann Duncker (1931), Einleitung, in: Max Beer, Allgemeine Geschichte des Sozialismus und der sozialen Kämpfe, mit Ergänzungen von Dr. Hermann Duncker, 7. Aufl ., Berlin, S. 9. Fritz Erler (1947), Sozialismus als Gegenwartsaufgabe, Schwenningen. Walter Euchner, Helga Grebing u. a. (2005), Geschichte der sozialen Ideen in Deutschland. Sozialismus – Katholische Soziallehre – Protestantische Sozialet hik. Ein Handbuch, 2. Aufl ., Wiesbaden. 150 Helga Grebing (2007), Geschichte der deutschen Arbeiterbewegung. Von der Revolution 1848 bis ins 21. Jahrhundert, Berlin. Görg Haverkate (1992), Verfassungslehre. Verfassung Gegenseitigkeitsordnung, München. 150 Nancy Fraser und Axel Honneth (2003), Umverteilung oder Anerkennung? Eine politisch-philosophische Kontroverse, Frankfurt am Main. Hamburger Programm (2007), Grundsatzprogramm der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands, beschlossen auf dem Hamburger Bundesparteitag der SP am 28. Oktober 2007. Wolfgang Heidelmeyer (Hg.) (1997), Die Menschenrechte. Erklärungen, Verfassungsartikel, internationale Abkommen, 4., erneuerte und erweiterte Aufl . Paderborn / München / Wien /Zürich. Thomas Heinrichs (2002), Freiheit und Gerechtigkeit. Philosophieren für eine neue linke Politik, 1. Aufl ., Münster. Karl Otto Hondrich und Claud ia Koch-Arzberger (1994), Solidarität in der modernen Gesellschaft, Frankfurt am Main. Immanuel Kant (1963), Grundlegung zur Metaphysik der Sitten, in: Kants Werke in sechs Bänden, hg. von W. Weischedel, Bd. IV, Darmstadt. Wolfgang Kersting (Hg.) (2000), Politische Philosophie des Sozialstaats, Weilerswist. Jürgen Kocka (1995) (Hg.), Bürgertum im 19. Jahrhundert, Bd. 1: Einheit und Vielfalt Europas, Göttingen. Ferdinand Lassalle (1987), Reden und Schriften, hg. von Jürgen Friederici, 1. Aufl ., Leipzig. Detlef Lehnert (1983), Sozialdemokratie zwischen Protestbewegung und Regierungs partei 1848–1983, 1. Aufl ., Frankfurt a. M. John Locke (1977), Zwei Abhandlungen über die Regierung, hg. von Walter Euchner, 1. Aufl ., Frankfurt am Main. 151 Rosa Luxemburg (1899), Sozialreform oder Revolution? Mit einem Anhang Miliz und Militarismus, Leipzig, in: Rosa Luxemburg, Gesammelte Werke, Bd. 1: 1893–1905, Erster Halbband, 7. Aufl ., Berlin 1990, S. 367–466. Karl Marx (1998), Kritik der politischen Ökonomie (= MEW 23), Berlin. Montesquieu (1992), Vom Geist der Gesetze, hg. von Ernst Forsthoff, Bd. 1, Tübingen. Wolfgang Merkel u. a. (2006), Die Reformfähigkeit der Sozialdemokratie. Herausforderungen und Bilanz der Regierungspolitik in Westeur opa, 1. Aufl ., Wiesbaden. von Heinrich Meier, 4. Aufl ., Paderborn / München / Wien / Zürich. Franz Schultheis und Kristina Schulz (Hg.) (2005), Gesellschaft mit begrenzter Haftung. Zumutungen und Leiden im deutschen Alltag, Konstanz. Amartya Sen (1985), Commodities and Capabilities, Amsterdam. Michael Walzer (1997), Pluralismus und Demokratie, in: Nida-Rümelin / Thierse (1997), Philosophie und Politik, 1. Aufl ., Essen, S. 24–40. Thomas Meyer und Nicole Breyer (Mitarbeit) (2005), Die Zukunft der Sozialen Demokratie, Bonn. Thomas Meyer (2005), Theorie der Sozialen Demokratie, 1. Aufl ., Wiesbaden. Thomas Meyer (2006), Praxis der Sozialen Demokratie, 1. Aufl ., Wiesbaden. Gero Neugebauer (2007), Politische Milieus in Deutschland. Die Studie der Friedrich-Ebert-Stiftung, Bonn. Matthias Platzeck, Frank-Walter Steinmeie r und Peer Steinbrück (Hg.) (2007), Auf der Höhe der Zeit. Soziale Demokratie und Fortschritt im 21. Jahrhundert, Berlin. Julian Nida-Rümelin und Wolfgang Thierse (Hg.) (1997), Philosophie und Politik, 1. Aufl ., Essen. Dieter Plehwe und Bernhard Walpen (2001), Gedanken zu einer Soziologie der Intellektuellen des Neoliberalismus, in: Hans-Jürgen Bieling, Klaus Dörre u. a. (2001), Flexibler Kapitalismus. Analysen, Kritik, politische Praxis, Hamburg, S. 225–239. John Rawls (1979), Eine Theorie der Gerechtigkeit, Frankfurt am Main. Jürgen Ritsert (1997), Gerechtigkeit und Gleichheit, 1. Aufl ., Münster. Jean-Jacques Rousseau (1997), Diskurs über die Ungleichheit. Kritische Ausgabe des integralen Textes, übersetzt und kommentiert 152 153 rekomendebuli literatura yvelas, vinc dainteresebulia ufro safuZvliani codniT socialdemokratiis Sesaxeb, vurCevT Semdeg literaturas: politikuri mimdinareobebisa da ideebis istoria __________________________________________________________ Grebing, Helga (Herausgeberin): Geschichte der sozialen Ideen in Deutschland. Sozialismus. Katholische Soziallehre. Protestantische Sozialethik. [socialuri ideebis istoria germaniaSi. socializmi. kaTolikuri socialuri swavleba. protestantuli socialuri eTika], 2005. VS Verlag für Sozialwissenschaften. (ISBN: 978-3-531-14752-9) es didi moculobis saxelmZRvanelo gTavazobT socialuri moZraobebisa da ideuri mimdinareobebis urTierTkavSiris detalur mimoxilvas. wignSi ZiriTadi yuradReba eTmoba socializms, kaTolikur socialur swavlebasa da protestantul socialur eTikas. Langewiesche, Dieter: Liberalismus und Sozialismus. Ausgewählte Beiträge [liberalizmi da socializmi. rCeuli statiebi], 2003. Verlag J. H. W. Dietz Nachf. (ISBN: 978-3-8012-4132-2) cnobili tiubingeli istorikosi diter langeviSe Tavis 17 statiaSi asaxavs metad saintereso Temas – me-19 da me-20 saukuneebis udidesi sazogadoebrivi ideologiebis – liberalizmisa da socializmis – dapirispirebisa da urTierTgavlenis istoriul, kulturul, socialur da politikur aspeqtebs. safuZvlebi __________________________________________________________ Meyer, Thomas: Theorie der Sozialen Demokratie [socialuri demokratiis Teoria], 2005. VS Verlag für Sozialwissenschaften. (ISBN: 978-3-5311-4612-6) Tanamedrove globalizebul msoflioSi gavlenisTvis ori YZala ibrZvis: libertaruli demokratia da socialuri demokratia. Tomas maieri asaxavs socialuri demokratiis politikis Teoriul safuZvlebs, romelTa farglebSic ZiriTad samoqalaqo da politikur uflebebTan erTad yoveli adamianis ZiriTadi ekonomikuri uflebebic ganixileba. 154 Meyer, Thomas (Nicole Breyer): Die Zukunft der sozialen Demokratie [socialuri demokratiis momavali], 2005. Politische Akademie der Friedrich-Ebert-Stiftung. (ISBN: 3-89892-315-0) am publikaciaSi asaxulia wignebis „socialuri demokratiis Teoria” da „socialuri demokratiis praqtika” ZiriTadi ideebi. socialuri demokratia germaniaSi __________________________________________________________ Albers, Detlev / Nahles, Andrea: Linke Programmbausteine. Denkanstöße zum Hamburger Programm der SPD [memarcxeneTa programis struqturuli elementebi. impulsebi msjelobisaTvis gsdp-is hamburgis programis irgvliv], 2007 vorwärts Verlag. (ISBN: 9783866020) am wignSi gsdp-is saprogramo komisiis wevrebi da moRvaweebi sxvadasxva federaluri miwidan aqveyneben statiebs iseT sakiTxebze, rogorebicaa: SromiTi bazris politika, socialuri, energetikuli, evropuli da saerTaSoriso politika. maTi CanafiqriT, am statiebs axali ZiriTadi principebis programis Taobaze mimdinare debatebSi unda Seetana wvlili, Tumca maT hamburgis programis miRebis Semdegac ar daukargavT aqtualoba. Neugebauer, Gero: Politische Milieus in Deutschland. Die Studie der Friedrich-Ebert-Stiftung [politikuri garemo germaniaSi. fridrix eber tis fondis kvleva], 2007. Verlag J. H. W. Dietz Nachf. (ISBN: 978-3-8012-0377-1) 2006 wels fridrix ebertis fondis dakveTiT gamoica sami kvleva, romlebsac unda Seeswavla, rogor aRiqvams sazogadoeba reformebs da ra problemebi warmoiSva, roca Seecadnen, am reformebis arsi moqalaqeebisTvis ganemartaT. raodenobrivi kvlevis farglebSi gaanalizda cxra politikuri garemo Rirebulebebisa da warmodgenebis safuZvelze. kategoriam „marginalizebuli prekariati” sazogadoebaSi maSinve mwvave debatebi gamoiwvia. Platzeck, Matthias / Steinbrück, Peer / Steinmeier, Frank-Walter (Hg.): Auf der Höhe der Zeit. Soziale Demokratie und Fortschritt im 21. Jahrhundert [drois simaRleze. socialuri demokratia da progresi 21-e sa- 155 ukuneSi], 2007. vorwärts Verlag. (ISBN: 978-3-86602-629-2) vili brandti afrTxilebda Tavis partias, rom warmatebis misaRwevad „drois simaRleze” yofna iyo saWiro. TavianTi wigniT gamomcemlebs surdaT ganeaxlebinaT debatebi imis Sesaxeb, Tu rogor SeeZlo gsdp-s sakuTari Rirebulebebis – Tavisuflebis, samarTlianobisa da solidarobis – transformireba progresul politikaSi, romelic mimarTuli iqneboda sazogadoebis ganviTarebisken, adamianebis cxovrebis donisa da socialuri dacvis amaRlebisken. es krebuli maSin gamoica, rodesac gsdp-is axali ZiriTadi principebis programis Taobaze debatebi mimdinareobda. Beck, Kurt / Heil, Hubertus (Hg.): Soziale Demokratie im 21. Jahrhundert. Lesebuch zur Programmdebatte der SPD [socialuri demokratia 21-e saukuneSi. sakiTxavi gsdp-is saprogramo diskusiis irgvliv], 2007. vorwärts Verlag. (ISBN: 978-3-86602-525-7) sxva avtorebTan erTad am publikaciis gamomcemlebic cdilobdnen saprogramo diskusiis farglebSi epasuxaT samomavlo amocanebTan dakavSirebuli mniSvnelovani kiTxvebisTvis: rogor da visTan erTad vimoqmedoT globalizaciaze? saiT miemarTeba evropa? rogor ganvaaxloT demokratia? rogor SeiZleba Cveni ekonomikis ganviTareba da imavdroulad samomavlo socialuri da ekologiuri problemebis gadaWra? sad warmoiSoba axali samuSao adgili da risi gakeTeba SeuZliaT socialuri saxelmwifos struqturebs? SevZlebT ki energetikaSi gardatexis miRwevas? rogor gamoiyurebian dRes socialuri demokratiis politikuri mokavSireebi? socialuri demokratia saerTaSoriso masStabiT __________________________________________________________ Meyer, Thomas: Praxis der Sozialen Demokratie [socialuri demokratiis praqtika], 2005. VS Verlag für Sozialwissenschaften. (ISBN: 978-3-531-15179-3) am naSromSi asaxulia sxvadasxva qveynis aqtualuri xarisxobrivi kvlevebi, romlebic Caatares wamyvanma eqspertebma Tomas maieris socialuri demokratiis Teoriis konteqstSi. Seswavlil iqna SvedeTi, iaponia, germania, didi britaneTi, niderlandi da aSS. wignSi aseve warmodgenilia socialuri demokratiis donis Sefasebis axali indeqsi. 156 Politische Akademie der Friedrich-Ebert-Stiftung: Soziale Demokratie in Europa [socialuri demokratia evropaSi], 2005. (ISBN: 3-89892-357-6) es publikacia moicavs mecnierTa da politikosTa naSromebs, romlebic saprogramo diskusiis farglebSi Seiqmna, Tumca maTi mniSvneloba am diskusias scildeba. ZiriTadi yuradReba eTmoba evropis socialur saxelmwifoTa umniSvnelovanesi modelebis SedarebiT analizs. Merkel, Wolfgang / Egle, Christoph / Henkes, Christian / Ostheim, Tobias / Petring, Alexander: Die Reformfähigkeit der Sozialdemokratie. Herausforderungen und Bilanz der Regierungspolitik in Westeuropa [social-demokratiis reformirebis unari. samTavrobo politikis gamowvevebi da Sedegebi dasavleT evropaSi], 2005. VS Verlag für Sozialwissenschaften. (ISBN: 978-3-531-14750-5) me-20 saukunis 90-iani wlebis bolos evrokavSiris umetesi qveynis social-demokratiuli partiebi mTavrobaSi iyvnen warmodgenili. ramdenad warmatebuli iyო sxvadasxva partiis reformebis politika? mihyvebodnen ki isini erTian „mesame gzas”? qveynebis Zireuli analizis Sedegad gamokvleul iqna da Sefasda germaniis, safrangeTis, didi britaneTis, niderlandis, SvedeTisa da daniis social-demokratiuli partiebi. istoria __________________________________________________________ Dieter Dowe: Von der Arbeiter- zur Volkspartei. Programmentwicklung der deutschen Sozialdemokratie seit dem 19. Jahrhundert. Reihe Gesprächskreis Geschichte [muSaTa par tiidan saxalxo par tiamde. germanuli social-demokratiis saprogramo ganviTareba, me-19 saukunidan dawyebuli], 2007, Heft 71 (http://library.fes.de/pdf-files/historiker/04803.pdf ) diter dove asaxavs social-demokratiis istorias, 1848 wlis revoluciidan dawyebuli. is moicavs mis programul nawilsa da praqtikas, rogorc saxelmwifos da sazogadoebis Tavisufali, demokratiuli da samarTliani mowyobis Sesaxeb warmoebuli xangrZlivi da daumTavrebeli debatebis Semadgenel mniSvnelovan nawils. 157 Miller, Susanne / Potthoff, Heinrich: Kleine Geschichte der SPD 1848–2002 [gsdp-is mokle istoria 18482002 ww.], 2002. Verlag J. H. W. Dietz Nachf. (ISBN: 978-3-8012-0320-7) „gsdp-is mokle istoria” amasobaSi samagido wigni gaxda. masSi gadmocemulia germaniis uZvelesi partiis istoria dasabamidan gerhard Srederis mmarTvelobis periodamde. qronologiuri cxrili mkiTxvels droSi orientirebaSi exmareba. Schneider, Michael: Kleine Geschichte der Gewerkschaften. Ihre Entwicklung in Deutschland von den Anfängen bis heute [profkavSirebis mokle istoria. maTi ganviTarebis gza germaniaSi dasabamidan dRemde], 2000. Verlag J. H. W. Dietz Nachf. (ISBN: 978-3-8012-0294-1) mixael Snaideri detalurad da kompetenturad asaxavs profkavSirebis istorias industrializaciis periodSi maTi dasabamidan dRevandeli globalizaciis epoqaSi warmoqmnil aqtualur gamowvevebamde, romelTa winaSec Tanamedrove profkavSirebi aRmoCndnen. avtorebis Sesaxeb iulia bleziusi (Julia Bläsius, *1981) – fridrix ebertis fondis politikuri akademiis staJiori. swavlobda ucxour enebs, ekonomikasa da kulturologias pasaus universitetSi. Semdeg miiRo diplomi „Master of Science in European Political Economy” londonis ekonomikis skolaSi. frederike boli (Frederike Boll, *1983) – vestfaliis q. miunsteris vilhelmis sax. universitetis studenti. swavlobs politologias, rogorc ZiriTad specialobas, aseve komunikaciasa da fsiqologias – rogorc meoreul sagnebs. d-ri kristof egle (Dr. Christoph Egle, *1974) – miunxenis ludvig-maqsimilianis sax. universitetis samecniero asistenti. swavlobda politologias, sociologiasa da filosofias; daicva disertacia germaniisa da safrangeTis ekonomikuri da socialur-politikuri reformebis Temaze. 2001-idan 2004 wlamde iyo haidelbergis ruprextisa da karlis sax. universitetis TanamSromeli samecniero proeqtSi dasavleT evropis qveynebis social-demokratiuli reformebis politikis Sesaxeb. tobias gomber ti (Tobias Gombert, *1975) – pedagogi da seminarebis organizatori sawarmoo sabWoebis wevrTaTvis. 2003–2005 wlebSi iyo „axalgazrda socialistebis” federaluri Tavmjdomaris moadgile, xolo 2005–2007 wlebSi – „axalgazrda socialistebis” gamgeobis wevri. am periodSi monawileobda axalgazrda socialistTa skolis daarsebaSi. avtori samecniero naSromebisa Jan Jak rusos, marqsistuli Teoriisa da eTikis Sesaxeb. d-ri erik gurgsdisi (Dr. Erik Gurgsdies, *1944) –1993 wlidan fridrix ebertis fondis meklenburg-wina pomeraniis federaluri miwis biuros xelmZRvaneli. swavlobda ekonomikasa da sociologias. iyo ekonomikis docenti bergnoiStadtisa da arensburgis umaRles saxalxo skolebSi, aseve hamburgis ekonomikisa da politikis umaRles skolaSi. mark her teri (Marc Herter, *1974) – gsdp-is fraqciis Tavmjdomare hamis (vestfalia) saqalaqo sabWoSi. swavlobs samarTals vestfaliis q. miunsteris vilhelmis sax. universitetSi. 2002 wlidan 158 159 aris gsdp-is CrdiloeT rain-vestfaliis federaluri miwis ganyofilebis gamgeobis wevri, xolo 2006 wlidan – imave ganyofilebis prezidiumis wevri. kristian kreli (Christian Krell, *1977) – fridrix ebertis fondis TanamSromeli – pasuxismgebelia socialuri demokratiis akademiis muSaobaze. swavlobda politologias, istoriasa da sociologias zigenisa da iorkis universitetebSi. 2007 wels daicva disertacia politologiis dargSi Temaze „gsdp-is, didi britaneTis leiboristuli partiisa da safrangeTis socialisturi partiis evropolitika”. d-ri iun-Ceng li (Dr. Eun-Jeung Lee, *1963) – hale-vitenbergis martin luTeris sax. universitetis politologiis institutis privatdocenti. swavlobda seulis exvas da giotingenis georg avgustis sax. universitetebSi; am ukanasknelSi daicva disertacia. 2001 wels daicva meore disertacia hale-vitenbergis martin luTeris sax. universitetSi. iyo aleqsander fon humboldtisa da iaponuri fondebis stipendianti, aseve tokios Cuos universitetis mowveuli TanamSromeli. amJamad aswavlis germaniasa da koreaSi. matias naisi (Matthias Neis, *1976) – swavlobda germanistikas, politologiasa da komunikacias vestfaliis q. miunsteris vilhelmis sax. universitetSi. 2004–2006 wlebSi iyo reklinghauzenis kvleviTi institutis „Sroma–ganaTleba–CarTuloba” mecnieri TanamSromeli. 2006 wlidan aris ienis fridrix Sileris sax. universitetis mecnieri TanamSromeli harvardis biznesis skolis proeqtSi „mecnierebis mxardaWera, rogorc ekonomikuri faqtori”. kristina rentcSi (Christina Rentzsch, *1982) – studenti – swavlobs komunikacias, politologiasa da fsiqologias vestfaliis q. miunsteris vilhelmis sax. universitetSi. umaRles saswavlebelSi Sesvlamde kiolnSi miiRo ganaTleba, rogorc reklamis specialistma. mar tin timpe (Martin Timpe, *1978) – studenti – swavlobs politologias berlinis Tavisufali universitetis oto zuris sax. institutSi. aris bundestagSi gsdp-is warmomadgeneli deputatis TanaSemwe, xolo 2007 wlidan xelmZRvanelobs seminarebs socialuri demokratiis akademiaSi. aqtiurad monawileobs „axalgazrda socialistTa” muSaobaSi sxvadasxva umaRles saswavlebelSi. 160 qalTa sainformacio centris gamomcemloba misamarTi: Tbilisi, 0102, winamZRvriSvilis q.N 40; telefoni: (995 32) 2 95 29 34; faqsi: (995 32) 2 94 26 99 el-fosta: [email protected] 161 politikas mkafio orientirebi sWirdeba. mxolod is, visac garkveviT SeuZlia Camoayalibos dasaxuli miznebi, moaxerxebs maT miRwevas da am miznebis mxardaWerasac moipovebs. amitom am wignSi `socialuri demokratiis safuZvlebi~ gvsurs ganvixiloT is, Tu ras warmoadgens socialuri demokratia 21-e saukuneSi, ra faseulobebi udevs mas safuZvlad, ra miznebi aqvs da rogor SeiZleba maTi praqtikaSi ganxorcieleba. mocemuli wigni gankuTvnilia socialuri demokratiis akademiis saswavlo programebisTvis. socialuri demokratiis akademiis saxiT fridrix ebertis fondi politikurad aqtiur da dainteresebul pirebs kvalifikaciis amaRlebas sTavazobs. damatebiTi informacia akademiis Sesaxeb: www.fes-soziale-demokratie.de ISBN 978-9941-0-3792-4
Documenti analoghi
na wi li pirveli samoqalaqo sazogadoebis Camoyalibebis istoria da
sazogadoebaSi pirovnebisaTvis dadgenili wesebis dacvasa da im Sedegebze, rac am wesebis ugulebelyofisas iCens Tavs.
filosofos jon lokis (John Locke, 1632-1704) ganmartebiT, sakuTari
interesebis gaT...