Il capricorn (Capra ibex)
Transcript
Il capricorn (Capra ibex)
Examen d’admissiun 1. gim. 2015 Ram: Rumauntsch puter 1 Il capricorn (Capra ibex) 2 3 4 5 6 7 Il capricorn da las Alps es üna da püssas spezchas da capricorns dal gener da las chevras (Capra). El es strettamaing paraint cul capricorn sibiric (Capra sibirica) e cul capricorn siric u nubic (Capra nubiana) chi tuchaivan tuots duos pü bod insembel cul capricorn da las Alps a la medema spezcha. Il capricorn iberic (Capra pyrenaica), il capricorn da l’Etiopia (Capra walie) ed il capricorn dal Caucasus (Capra caucasica) sun però pü paraints cun la chevra sulvedgia cu cul capricorn da las Alps. 8 9 10 11 12 13 14 Caracteristicas La lungezza dal cho plus l’inter corp dal capricorn imsüran in media 150 cm, l’otezza da la spedla 90 cm. Las chevras paisan circa 40 kg; ils buochs invezza paun pser sur 100 kg. Il buoch ho cornas imposantas chi sun stüertas (lungezza fin ad 1 m). La chevra ho però be cornas cuortas chi sun melapaina stüertas. Tuots duos sexs haun üna barbina. Ils buochs haun la sted ün pail brün s-chür; il pail da las chevras es pü cotschnaint u brün cler. L’inviern dvainta il pail da tuots duos sexs grischaint. 15 16 17 18 19 Spazi da viver Il capricorn viva illas Alps sün ün’otezza traunter il cunfin dal god ed ils vadrets. Uschè munta'l fin sün 3500 m sur mer. L’inviern resta’l in regiuns pü bassas cu la sted, ma eir la sted vain el suvenz ingiò per pasculer süls pasculs alpins. Pel repos da la not tuorna'l però darcho süllas otezzas. 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 Möd da viver Ün tröp da capricorns as cumpuona da desch fin vainch chevras ed uzöls. Daspera do que ils tröps dals buochs giuvens chi nu sun auncha creschieus dal tuot. Ils buochs vegls vivan sulets. Düraunt il temp da reproducziun (illas Alps in december/schner) tscherchan ils buochs las chevras e prouvan da controller il tröp. Traunter buochs rivalisants do que cumbats. Ün buoch stu almain avair ses ans per avair üna schanza da guadagner ün tel cumbat e da posseder alura ün ‹harem›*. Düraunt l’inviern resta il buoch tal tröp; la prümavaira il banduna’l darcho. Zieva avair purto tschinch fin ses mais, parturescha la chevra in meg u in gün ün uzöl, da rer eir duos. L’uzöl so chaminer dal prüm di davent, el tetta però düraunt ün an. Ün capricorn po gnir pü vegl cu vainch ans. In tschertas regiuns da las Alps ho la reintroducziun dals capricorns musso cha quistas bes-chas haun üna grand’influenza sülla cuntredgia. Pervi dals capricorns reintrodüts ils ans 1920 s’ho per exaimpel augmanto il process d’erosiun da las spuondas i’l territori dal Munt da la Bês-cha e dal Piz Albris sper Puntraschigna in Engiadin’Ota. Que pervi dals dans chaschunos dal traplunöz dals capricorns. 36 37 38 39 Capricorn ed umaun Pü bod crajaivane cha'l capricorn hegia forzas magicas. Que ho gieu per consequenza che bod tuot las parts ütilisablas dal capricorn – davent dal saung ed il pail fin tals excremaints – gnivan druvedas scu masdina cunter tuot las malatias pagina 1 da 2 Examen d’admissiun 1. gim. 2015 Ram: Rumauntsch puter 40 41 42 43 44 45 46 47 48 pussiblas. Que ho bod desdrüt la spezcha in Europa. Al cumanzamaint dal 19evel tschientiner as vaiva la populaziun dals capricorns redütta a circa 100 bes-chas aint il parc naziunel Gran Paradiso in Italia. Il silvicultur Josef Zumstein ed il scienzio da la natüra Albert Girtanner haun pudieu persvader l’an 1816 a las autoriteds da proteger ils ultims capricorns dal parc Gran Paradiso. L’an 1854 ho il raig d’Italia Vittorio Emanuele II miss quellas bes-chas suot sia protecziun persunela. Grazcha al success da sieu program da recolonisaziun da quistas 100 bes-chas chi sun restedas, es il capricorn hoz darcho deraso in vastas parts da sieu spazi da viver oriund. Tuot ils capricorns chi vivan hoz illas Alps derivan da quistas 100 bes-chas. 49 50 51 52 53 54 55 56 57 Ils prüms capricorns sun gnieus reintrodüts illas Alps svizras l’an 1911 tenor ün program d’elevaziun chi'd es gnieu realiso aint in l’asil da sulvaschina ‹Peter und Paul› a San Galla. Intaunt s'ho lur numer multiplicho a 30 000 fin 40 000 bes-chas aint in l’inter territori da las Alps. Hoz s’esa persvas cha la spezcha surviva. In Svizra vain il numer regulo daspö l’an 1977 tres la chatscha. In Svizra vivan pel mumaint circa 14 000 capricorns, in Austria circa 4400. La recolonisaziun dals capricorns da las Alps vain per regla sustgnida fermamaing da la populaziun e da las vschinaunchas, perque cha'ls capricorns as laschan druver bain per fer reclama turistica pels lös da vacanzas alpins. *harem (lingia 26): cò gruppa da chevras pagina 2 da 2
Documenti analoghi
Il capricorn (Capra ibex)
cotschnaint o brün cler. L’inviern dvainta il pail da tuots duos sexs grischaint.
Il capricorn (Capra ibex)
in ansiel, darar er dus. L’ansiel sa chaminar da l’emprim di davent, el tetta dentant
durant in onn. In capricorn po vegnir pli vegl che ventg onns.
baderlada - Chasa Puntota
Bleras da quellas lavuors cha nossas secretarias manzunan in lur rapport, gnivan fattas eir
da plü bod. Las pussibiltats d’eiran restrettas. Il pêr manader staiva tour per mans las
scrivonias, sco ...