La ricezione dei materiali nordici nelle letterature e nelle accademie

Transcript

La ricezione dei materiali nordici nelle letterature e nelle accademie
(Prof. ssa A. Cipolla)
Filologia germanica SSD L-Fil-Let/15
36h
LM 37 (6 CFU)
I semestre
La ricezione dei materiali nordici nelle letterature e nelle accademie europee
dei secc. XVIII-XIX (dal Barocco al Modernismo)
Influenze sui metodi, l’ideologia, i contenuti e lo stile
Interpretazione metafisica/pragmatica del mito
I mitografi del XIII sec.
Letture dall’Edda di Snorri
Formáli
(Snorri Sturluson, Edda, Prologue and Gylfaginning, ed. A. Faulkes, Oxford, UP, 1982, pp. 3-6)
1. Almáttigr guð skapaði himin ok jörð ok alla þá hluti er þeim fylgja, ok síðarst menn tvá
er ættir eru frá komnar, Adam ok Evu, ok fjölgaðisk þeira kynslóð ok dreifðisk um heim
allan. En er framliðu stundir, þá ójafnaðisk mannfólkit: váru sumir góðir ok rétt trúaðir, en
myklu fleiri snerusk eptir girndum heimsins ok óroektu guðs boðorð, ok fyrir því drekti
guð heiminum í sjávargangi ok öllum kvikvendum heimsins nema þeim er í örkinni váru
með Nóa. Eptir Nóa flóð lifðu átta menn þeir er heiminn bygðu ok kómu frá þeim ættir,
ok varð enn sem fyrr at þá er fjölmentisk ok bygðisk veröldin þá var þat allr fjölði mannfólksins
er elskaði ágirni fjár ok metnaðar en afroektusk guðs hlýðni, ok svá mikit gerðisk af því at fleir
vildu eigi nefna guð. En hverr mundi þá segja sonum þeira fráguðs stórmerkjum? Svá kom at
þeir týndu guðs nafni ok víðast umveröldina fansk eigi sá maðr er deili kunni á skapara sínum.
En eigi at síðr veitti guð þeim jarðligar giptir, fé ok sælu, er þeir skyldu við vera í heiminum.
Miðlaði hann ok spekina svá at þeir skilðu allajarðliga hluti ok allar greinir þær er sjá mátti
loptsins okjarðarinnar. Þat hugsuðu þeir ok undruðusk hverju þat mundigegna at jörðin ok
dýrin ok fuglarnir höfðu saman eðli í sumum hlutum ok var þó ólíkt at hætti.
Dio onnipotente1 creò il cielo e la terra e tutte le cose che ad essi appartengono e,
in ultimo, due uomini, Adam ed Eva, dai quali sono venute le stirpi; e la traccia della loro
discendenza si moltiplicò e si disperse per tutta la terra. Ma, col passare del tempo, il
genere umano cambiò, e non tutto allo stesso modo: alcuni erano giusti e rispettosi della
retta fede, molti di più però si volsero ai desideri terreni e non ebbero riguardo per i
comandamenti di Dio. Perciò Iddio sommerse il mondo tra le onde del mare, con tutte le
creature viventi al mondo, salvo quelle che erano nell'arca con Noè2. Dopo il diluvio
sopravvissero otto uomini, che abitarono il mondo e da loro vennero le stirpi3, e accadde
come prima, che man mano che il secolo si ripopolava e veniva abitato, di nuovo la
1A l m á t t i g r g u ð ] L a l o c u z i o n e è m u t u a t a d a l l a t i n o e c c l e s i a s t i c o ( d a o m n i p o t e n s ) ; i n u n a
formula di giuramento Þórr è detto hinn almáttki áss, e il calco è antico. Guð è uno dei
sinonimi usati per "dio".
2 æfter Noés flóde] Ælfric, De falsis diis, 75. Noes flode] Wulfstan, De falsis deis, 7, 9 ; Noa
floð] Um þat hvaðan ótrú hófst, Hauksbók 157, 21
3G e n e s i 1 - 9 .
maggioranza del genere umano amava la smania di ricchezze e onori, disprezzando
l'omaggio a Dio, e perciò andò a finire che essi non volessero fare il nome di Dio. E chi
mai, allora, poteva raccontare ai loro figli dei segni grandiosi di Dio? Successe così che essi
perdessero il nome di Dio e, in lungo e in largo per il mondo, non si trovava uomo che
discernesse i segni del Creatore suo. Nondimeno Dio concesse loro i doni della terra,
prosperità e gioia, con i quali potessero stare al mondo. E condivise anche la sapienza in
modo che essi potessero discernere tutte le cose terrestri e la caratteristiche particolari
delle cose visibili dell'aria e della terra. Essi pensavano, e se ne meravigliavano, che cosa
potesse significare che la terra e le fiere e gli uccelli avessero natura comune per taluni
aspetti, ma dall’apparenza diseguale. […]
Af þessu skilðu þeir svá at jörðin væri kyk ok hefði líf með nokkurum hætti, ok þat
vissu þeir at hon var furðuliga gömul at aldartali ok máttug í eðli. Hon foeddi öll
kvikvendi ok hon eignaðisk allt þat er dó. Fyrir þá sök gáfu þeir henni nafn ok tölðu ættir
sínar til hennar. Þat sama spurðu þeir af gömlum frændum sínum at síðan er talið váru
mörg hundruð vetra þá var in sama jörð, sól ok himintungl. En gangr himintunglanna var
ójafn, áttu sum lengra gang en sum skemra. Af þvílíkum hlutum grunaði þá at nokkurr
mundi vera stjórnari himintunglanna sá er stilla mundi gang þeira at vilja sínum, ok mundi
sá vera ríkr mjök ok máttugr; ok þess væntu þeir, ef hann réði fyrir höfuðskepnunum, at
hann mundi fyrr verit hafa en himintunglin; ok þat sá þeir, ef hann réði gang
himintunglanna, at hann mundi ráða skini sólar ok dögg loptsins ok ávexti jarðarinnar er
því fylgir, ok slíkt sama vindinum loptsins ok þar með stormi sævarins. Þá vissu þeir eigi
hvar ríki hans var. Af því trúðu þeir at hann réð öllum hlutum á jörðu ok í lopti, himins
ok himintunglum, sævarins ok veðranna. En til þess at heldr mætti frá segja eða í minni
festa þá gáfu þeir nafn með sjálfum sér öllum hlutum ok hefir þessi átrúnaðr á marga lund
breyzk svá sem þjóðirnar skiptusk ok tungurnar greindusk. En alla hluti skilðu þeir
jarðligri skilningu þvíat þeim var eigi gefin andlig spekðin. Svá skilðu þeir at allir hlutir
væri smíðaðir af nokkuru efni.
Per questo essi intendevano come se la terra fosse viva e, in qualche modo avesse
vita e capivano che era straordinariamente vecchia, a contarle gli anni, e potente per
natura. Nutriva tutti gli esseri viventi e, alla morte, riprendeva ogni cosa4. Per questi
motivi le diedero nome, e computarono le loro stirpi fino a lei. Ugualmente appresero dai
loro anziani parenti che, dopo che si erano computate molte centinaia di inverni, la terra, il
sole e gli astri del cielo erano sempre gli stessi. Ma il corso degli astri del cielo era
diseguale, alcuni avevano un corso più lungo, altri più breve. Per simili fatti si ebbe il
sospetto che dovesse essere un nocchiero dei corpi celesti ad accordarne il corso secondo
la propria volontà, e quello dovesse essere assai potente, e forte5. E supposero che se
4
& sume hy gelyfdon on ða eorðan forðan þe heo ealle þing fedeð] Wulfstan, De falsis deis,
24; at þar fæðist huatvena við hana] Um þat hvaðan ótrú hófst, Hauksbók 158, 1
5 Elucidarium: Nihil unquam fecit Deus quod insensibile sit. Quae enim sunt inanimata,
nobis quidam sunt insensibilia et morta; Deo autem omnia vivant et omnia Creatorem
sentiunt caelum quippe eum sentit, quia ob ejus jussum incessabili revolutione sempre
circuit; … sol et luna et stellae eum sentiunt, quia loca sui cursus inerrabiliter servando
repetunt…Terre eum sentit, quia sempre certo tempore fructus et germina producir…. Mare
et venti eum sentiunt, quia ei imperanti mox quiescendo obediunt.
quello decretava sulle creature principali6, doveva essere stato prima degli astri del cielo; e
videro che, se quello decretava il corso degli astri del cielo, doveva decretare lo splendore
del sole e l’umidità dell'aria e la crescita dei frutti della terra, che ne conseguiva; e, allo
stesso modo, pure i venti dell'aria e la furia del mare. Ma non sapevano dov’era il suo
regno. Per questo, essi credettero che egli decretasse su tutte le cose sulla terra e nell'aria, e
del cielo, e sugli astri del cielo, del mare e dell'atmosfera. E, allo scopo di poterne parlare
più facilmente e fissarle nella memoria, tra di loro essi diedero nome a tutte le cose, e
queste credenze sono variate in molti modi, a seconda di come le genti si divisero e le
lingue si ramificarono. E distinsero tutte le cose con terrestre discernimento, poiché a
loro non era stata data la sapienza spirituale. Così essi supposero che tutte le cose fossero
forgiate da una materia7.
2. Veröldin var greind í þrjár hálfur. Frá suðri í vestr ok inn at Miðjarðarsjá, sá hlutr var
kallaðr Affrica. Hinn syðri hlutr þeirar deildar er heitr ok brunninn af sólu. Annarr hlutr
frá vestri ok til norðrs ok inn til hafsins, er sá kallaðr Evropa eða Enea. Hinn nyrðri hlutr
er þar kaldr svá at eigi vex gras ok eigi má byggja. Frá norðri ok um austrhálfur allt til
suðrs, þat er kallat Asia. Í þeim hlut veraldar er öll fegrð ok prýði ok eign jarðar ávaxtar,
gull ok gimsteinar. Þar er ok mið veröldin; ok svá sem þar er jörðin fegri ok betri at öllum
kostum en í öðrum stöðum, svá var ok mannfólkit þar mest tignat af öllum giptum,
spekinni ok aflinu, fegrðinni ok alls kostar kunnustu.
Nær miðri veröldunni var gört þat hús ok herbergi er ágætast hefir verit, er kallat var
Troja. Þat köllum vér Tyrkland. Þessi staðr var myklu meiri görr en aðrir ok með meira
hagleik á marga lund með kostnaði ok föngum er þar váru til. Þar váru tólf konungdómar
ok einn yfirkonungr ok lágu mörg þjóðlönd til hvers konungdóms. Þar váru í borginni tólf
höfuðtungur. Þessir höfðingjar hafa verit um fram aðra menn flá er verit hafa í veröldu
um alla manndómliga hluti. Einn konungr er þar var er nefndr Munon eða Mennon. Hann
átti dóttur höfuðkonungs Priami, sú hét Troan. Þau áttu son, hann hét Tror, þann köllum
vér Þór.
[…]
Il mondo era distinto in tre regioni8. Dal sud all'ovest, e all'interno verso il Mare
Mediterraneo, quella parte era chiamata Africa. La zona più meridionale di quella parte è
rovente e bruciata dal sole. L'altra parte da occidente fino a nord, e, all'interno, verso quel
mare, è chiamata Europa o Enea. La porzione settentrionale, lì, è gelida, tanto che l'erba
non vi cresce e non vi si può abitare. Dal nord, tutta la regione orientale, fino al sud, si
chiama Asia. In questa parte del mondo tutto è bellezza e sfarzo e ricchezza di prodotti
6
Skepna] del lessico cristiano (Cleasby 544). Gli höfuðskepnur sono i 4 elementi.
Ad Romanos I, 18-23: Revelatur enim ira Dei de caelo super omnem impietatem et
iniustitiam hominum, qui veritatem in iniustitia detinent, quia, quod noscibile est Dei,
manifestum est in illis; Deus enim illis manifestavit. Invisibilia enim ipsius a creatura
mundi per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciuntur, sempiterna eius et virtus et
divinitas, ut sint inexcusabiles; quia, cum cognovissent Deum, non sicut deum
glorificaverunt aut gratias egerunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum
est insipiens cor eorum. Dicentes se esse sapientes, stulti facti sunt, et mutaverunt gloriam
incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis et volucrum et
quadrupedum et serpentium.
8 Plinio nat hist III, 1 ; Isidoro, etym. XIV, 2, 2: Orbis …Divisus est autem trifarie
7
della terra, oro e gemme. Lì c’è anche il centro del mondo. E allo stesso modo in cui la
terra è più bella e più buona, per ogni sorta di virtù, che in altri luoghi, così anche il
popolo degli uomini era adorno di tutti i doni, sapienza e forza, bellezza e ogni genere di
conoscenza9.
Nei pressi del centro del mondo furono fatti palazzi e abitazioni, i migliori che ci
fossero stati, e si chiamava Troia: noi lo chiamiamo Tyrkland. Questo luogo era fatto assai
meglio di altri, con più grande perizia, sotto molti aspetti, con dispendio della ricchezza e
delle risorse che erano a disposizione. C'erano dodici regni e un re supremo, e i paesi di
molte genti erano soggetti a ogni regno. Nella rocca c'erano dodici lingue principali.
Questi principi erano superiori agli altri uomini che erano stati al mondo per tutte le
qualità umane.
Un re che vi si trovava era detto Munon o Mennon. Aveva per moglie la figlia del
re supremo Priamo10, ella si chiamava Troan. Essi ebbero un figlio, che ebbe nome Tror11,
quello che noi chiamiamo Þórr.
[…].
Þá fór hann víða um lönd ok kannaði allar heims hálfur ok sigraði einn saman alla
berserki ok risa ok einn hinn mesta dreka ok mörg dýr. Í norðrhálfu heims fann hann
spákonu þá er Sibil hét, er vér köllum Sif, ok fekk hennar. Engi kann at segja ætt Sifjar.
Hon var allra kvenna fegrst, hár hennar var sem gull. Þeira son var Loriði, er líkr var feðr
sínum, hans son var Einriði, hans son Vingeþórr, hans son Vingenir, hans son Móða,
hans son Magi, hans son Sescef, hans son Beðvig, hans son Athra, er vér köllum Annan,
hans son Ítrmann, hans son Heremóð, hans son Scialdun, er vér köllum Skjöld, hans son
Biaf, er vér köllum Bjár, hans son Jat, hans son Guðólfr, hans son Finn, hans son Friallaf,
er vér köllum Friðleif. Hann átti þann son er nefndr er Voden, þann köllum vér Óðin.
Hann var ágætr maðr af speki ok allri atgervi. Kona hans hét Frigida, er vér köllum Frigg.
Óðinn hafði spádóm ok svá kona hans, ok af þeim vísindum fann hann þat at nafn hans
mundi uppi vera haft í norðrhálfu heimsins ok tignat um fram alla konunga. Fyrir þá sök
fýstisk hann at byrja ferð sína af Tyrklandi ok hafði með sér mikinn fjölða liðs, unga menn
ok gamla, karla ok konur, ok höfðu með sér marga gersemliga hluti. En hvar sem þeir
fóru yfir lönd, þa var ágæti mikit frá þeim sagt, svá at þeir þóttu líkari goðum en mönnum.
Ok þeir gefa eigi stað ferðinni fyrr en þeir koma norðr í þat land er nú er kallat Saxland.
Þar dvalðisk Óðinn langar hríðir ok eignask víða þat land. Þar setr Óðinn til lands gæzlu
þrjá sonu sína; er einn nefndr Veggdegg, var hann ríkr konungr ok réð fyrir Austr
Saxalandi; hans sonr var Vitrgils, hans synir váru þeir Vitta, faðir Heingests,ok Sigarr, faðir
Svebdegg, er vér köllum Svipdag. Annarr son Óðins hét Beldegg, er vér köllum Baldr;
hann átti þat land er nú heitir Vestfal. Hans son var Brandr, hans son Frioðigar, er vér
köllum Fróða, hans son var Freovin, hans son Wigg, hans son Gevis, er vér köllum Gavi.
Inn þriði son Óðins er nefndr Siggi, hans son Rerir. Þeir langfeðgar réðu þar fyrir er nú er
9 III Trattato: í siálfu Asialandi, þar sem mest var fegrð ok ríkdómr ok fróðleikr
veraldarinnar.
10 E ’ l ’ u n i c o n o m e c l a s s i c o d e l p r o l o g o e l ’ u n i c o c h e a p p a r t e n g a t r a d i z i o n a l m e n t e a l l a m a t e r i a t r o i a n a .
11 D a T r o s ( f i g l i o d i E r i t t o n i o ) c i t a t o d a D i t t i ( e t y m . X I V , i i i , 3 1 : H u i u s r e g i o T r o i a e s t , q u a m
ex suo nomine appellavit Tros, Troianorum rex, Ganymedis pater). Manca ogni accenno alla
guerra di Troia e alla dispora, perciò la migrazione è diversamente motivata dalla
preveggenza di Odino.
kallat Frakland, ok er þaðan sú ætt komin er kölluð er Völsungar. Frá öllum þessum eru
stórar ættir komnar ok margar. Þá byrjaði Óðinn ferð sína norðr ok kom í þat land er þeir
kölluðu Reiðgotaland ok eignaðisk í því landi allt þat er hann vildi. Hann setti þar til landa
son sinn er Skjöldr hét, hans son hét Friðleifr; þaðan er sú ætt komin er Skjöldungar heita,
þat eru Danakonungar, ok þat heitir nú Jótland er þá var kallat Reiðgotaland. Eptir þat fór
hann norðr þar sem nú heitir Svíþjóð. Þar var sá konungr er Gylfi er nefndr, en er hann
spyrr til ferða þeira Asiamanna er Æsir váru kallaðir, fór hann móti þeim ok bauð at
Óðinn skyldi slíkt vald hafa í hans ríki sem hann vildi sjálfr. Ok sá tími fylgði ferð þeira at
hvar sem þeir dvölðusk í löndum, þá var þar ár ok friðr góðr, ok trúðu allir at þeir væri
þess ráðandi, þvíat þat sá ríkismenn at þeir váru ólíkir öðrum mönnum þeim er þeir höfðu
sét at fegrð ok at viti. Þar þótti Óðni fagrir lands kostir ok kaus sér þar borgstað er nú
heita Sigtúnir. Skipaði hann þar höfðingjum ok í þá líking sem verit hafði í Troja, setti tólf
höfuðmenn í staðinum at doema landslög, ok svá skipaði hann réttum öllum sem fyrr
höfðu verit í Troju ok Tyrkir váru vanir. Eptir þat fór hann norðr þar til er sjár tók við
honum, sá er þeir hugðu at lægi um öll lönd, ok setti þar son sinn til þess ríkis er nú heitir
Nóregr. Sá er Sæmingr kallaðr, ok telja þar Nóregskonungar sínar ættir til hans ok svá
jarlar ok aðrir ríkismenn, svá sem segir í Háleygjatali. En Óðinn hafði með sér þann son
sinn er Yngvi er nefndr, er konungr var í Svíþjóðu, ok eru frá honum komnar þær ættir er
Ynglingar eru kallaðir. Þeir Æsir tóku sér kvánföng þar innan lands, en sumir sonum
sínum, ok urðu þessar ættir fjölmennar, at umb Saxland ok allt þaðan um norðrhálfur
dreifðisk svá at þeira tunga, Asiamanna, var eigintunga um öll þessi lönd; ok þat þykkjask
menn skynja mega af því at skrifuð eru langfeðga nöfn þeira, at þau nöfn hafa fylgt þessi
tungu ok þeir Æsir hafa haft tunguna norðr hingat í heim, í Nóreg ok í Sviþjóð, í
Danmörk ok í Saxland; ok í Englandi eru forn lands heiti eða staða heiti þau er skilja má
at af annarri tungu eru gefin en þessi.
Quindi viaggiò in lungo e in largo per le terre, sondò tutte le regioni e, solo,
sconfisse insieme tutti gli ‘uomimni dalla pelle d’orso’ e i giganti, e uno dei più grandi
draghi e molte bestie feroci. Nell'emisfero settentrionale trovò la veggente che si chiamava
Sibilla, - noi la chiamiamo Sif - e la sposò. Nessuno è in grado di dire la stirpe di Sif12. Era
la più bella di tutte le donne, la sua chioma era come l’oro13. Il loro figlio era Loriði, che
era come il padre, suo figlio fu Einriði, suo figlio Vingeþórr, suo figlio Vingenir, suo figlio
12
Il medioevo cristiano riconosceva autorevolezza alla poesia religiosa profetica o
sapienziale e ai suoi autori (Davide, Salomone e le sibille pagane). Quidam autem poetate
theologi dicti sunt […]Officium poetate in eo est, ut ea, quae vere gesta sunt, in alias species
obliquiis figurationibus cum decore aliquo conversa transducat, Rabano, De universo, PL CXL
(Paris 1852), Libro XV cap. ii., De poetis, col 419). La tradizione medievale sulle sibille era
nota in Islanda. Nel XIV sec., Hauksbók e Flateyjarbók incorporano i testi vaticinatori
indigeni nella loro visione della storia universale. Qui si ha la prova di un esplicito
paragone fra la poesia vaticinatoria indigena e quella attribuita a Sibilla (Clunies Ross
1992, 642). Il passo ibrida diverse tradizioni erudite: quella del mito evemeristico della
translatio, col sostegno dell’”etimologia”, fornisce una visione della storia universale
all’interno della quale va intesa la poesia sibillina indigena, paragonabile a quella classica
che, pur pagana, aveva previsto l’avvento del Salvatore (IV ecl.)
13 L a c h i o m a d i S i f i n S k m e n t r a n e l l ’ e l e n c o d e l l e k e n n i n g a r p e r ‘ o r o ’ .
Móða, suo figlio Magi, suo figlio Sescef14, suo figlio Beðvig, suo figlio Athra, che noi
chiamiamo Annar, suo figlio Ítrmann, suo figlio Heremóð, suo figlio Scialdun, che noi
chiamiamo Skjöldr15, suo figlio Biaf, che noi chiamiamo Bjárr, suo figlio Jat, suo figlio
Guðólfr, suo figlio Finn, suo figlio Friallaf, che noi chiamiamo Friðleifr. Questi ebbe quel
figlio che è chiamato Voden, che noi chiamiamo Óðinn16. Costui, per la sapienza e le altre
capacità, era il più eminente degli uomini. La sua sposa si chiamava Frigida, noi la
chiamiamo Frigg. Óðinn aveva il dono della profezia, e così la sua sposa17, e grazie a
queste conoscenze apprese che il suo nome sarebbe stato esaltato nell'emisfero
settentrionale e onorato al di sopra di quello di tutti i re18. Per questo motivo era
impaziente di iniziare un viaggio dal Tyrkland, e prese con sé una gran moltitudine di
seguaci, giovani e vecchi, maschi e femmine, ed essi portavano molti oggetti preziosi. E
dovunque passassero attraverso le terre, grande gloria si diceva di loro, perché
sembravano più simili agli dèi che agli uomini. E non diedero una sosta al viaggio prima di
giungere a nord, in quella terra che ora è detta Saxland19. Óðinn vi soggiornò per un lungo
periodo e si appropriò di una vasta porzione del paese.
Óðinn pose a difesa di quel territorio tre suoi figli; uno è chiamo Veggdegg, era un
re potente e reggeva sul Saxland orientale; suo figlio fu Vitrgils, suoi figli Vitta, padre di
Heingest20, e Sigarr, padre di Svebdegg, che noi chiamiamo Svipdag. L'altro figlio di
Óðinn si chiamava Beldegg, noi lo chiamiamo Baldr: possedette la terra che oggi si chiama
Vestfal. Suo figlio fu Brandr, suo figlio Frioðigar, che noi chiamiamo Fróði, suo figlio
Freovin, suo figlio Wigg, suo figlio Gevis, che noi chiamiamo Gavir21. Il terzo figlio di
Óðinn era chiamato Siggi, suo figlio Rerir. Le loro discendenze dominarono lì dove oggi
si chiama Frakland, e di lì è provenuta quella stirpe che è detta dei Völsungar. Da tutti
costoro discesero stirpi grandi e numerose. Allora Óðinn intraprese il viaggio verso il nord
e giunse nella terra che chiamarono Reiðgotaland, e in quel paese si impadronì di tutto
quello che voleva. Pose a capo di questi territori il figlio suo, che si chiamava Skjöldr: il
figlio di questi si chiamò Friðleifr, e di qui è derivata la stirpe detta degli Skjöldungar, cioè
i re dei Danesi, e quello che allora era chiamato Reiðgotaland si chiama oggi Jótland.
14 S c e a f , n e l m i t o d e l D i l u v i o , è u n ’ i n v e n z i o n e a n g l o s a s s o n e s o r t a i n s e n o a t r a d i z i o n i g e n e a l o g i c h e e
legittimatorie. E’ il IV figlio di Noè nato nell’Arca. Si tratterebbe di un’invenzione del Wessex,
capace di spiegare il Pr a Beo con l’antefatto di Scyld, come interferenza di tradizioni sassoni.
15 P i ù a v a n t i S k j ǫ l d r s a r à e l e n c a t o t r a i f i g l i d i O d i n o e c o m e c a p o s t i p i t e d e g l i S k j ǫ l d u n g a r . A n c h e
nella genealogia sassone occidentale (Cronaca ags a. 855) Scyld è avo, non figlio di Odino
16 Le ‘parentele’ del dio della guerra erano molto flessibili e dipendevano da elaborazioni letterarie di materiali tradizionali.
17 G y l f . 2 0 : E n F r i g g e r k o n a h a n s , o k v e i t h o n ø r l ö g m a n n a þ ó t t h o n s e g i e i g i s p á r
18 A n c h e B r u t u s ( H i s t o r i a r e g B r i t 1 , B r e t a s o g u r 1 3 2 ) è g u i d a t o i n B r i t a n n i a d a u n s o g n o p r o f e t i c o .
La suggestione culturale del mito della migrazione (al di là delle corrispondenze con singole
realizzazioni medievali, quale, ad es., lo pseudo-Fredegario) può essere una remota reminiscenza delle
migrazioni germaniche (soprattutto gotiche) nella storiografia classica
19 L ’ o r i g i n e r e m o t a d e l m i t o d e l l a m i g r a z i o n e t r o i a n a v e r s o l e n a z i o n i n u o v e è i l r a c c o n t o d i A m m i a n o
(XV.95) secondo cui la Gallia era stata popolata da transfughi troiani.
20 B e d a ( h i s t . E c c l . I , 1 5 ) : D u c e s f u i s s e p e r h i b e n t u r e o r u m p r i m i d u o f r a t e r s H e n g i s t e t
Horsa, e quibus Horsa, postea occisus in bello a Brettonibus, hactenus in orientalibus
Cantiae partibus monumentorum habet suo nomine insigne. Erant autem filii Uictigisli,
cuius pater Uitta, cuius pater Uecta, cuius pater Uoden, de cuius stirpe multarum
prouinciarum regium genus originem duxit
21 T h e C h r o n i c l e o f Æ t h e l w e a r d , 3 3 : p r o a u u s G e u u i s , a t a u u s V u i g , a b a u u s F r e a u u i n e , s e x t u s
pater eius Friothigar, septimus Brond, octauus Balder, nonus Vuothen.
Dopo questi fatti si diresse a nord, dove ora si chiama Svíþjóð. Lì si trovava quel re
che aveva nome Gylfi e, quando venne a sapere dei viaggi di quegli uomini dell'Asia che
erano chiamati Æsir22, egli andò loro incontro e concesse che Óðinn potesse avere un
dominio nel suo regno, come lui stesso ne voleva. E al loro viaggio seguì un buon
periodo, tanto che in qualsiasi luogo di quelle terre si fermassero, l'annata era prospera,
buona e pacifica, e tutti credevano che ciò fosse decretato da loro, poiché i maggiorenti si
accorgevano che essi, per bellezza e intelligenza, erano dissimili dagli altri uomini che
avevano visto. A Óðinn le condizioni di quella terra sembrarono buone23, e lì si scelse il
sito per la città che oggi si chiama Sigtúnir. E vi stabilì dei principi, allo stesso modo come
era stato a Troia, e in quel luogo pose dodici capi, perché amministrassero le leggi del
paese, e stabilì tutte le leggi al modo in cui erano state a Troia e secondo i costumi dei
Tyrkir24.
Dopo questi fatti si mosse verso nord, fino a trovarsi in faccia a quel mare che essi
credevano giacesse intorno a tutte le terre, e lì, su quel regno che oggi si chiama Nóregr,
pose il proprio figlio. Questi era chiamato Sæmingr, e i re di Nóregr fanno risalire a lui la
loro stirpe, e così gli jarlar e altri potenti, come è detto nel Háleygjatal. Óðinn tenne con sé
il figlio che aveva nome Yngvi, che fu re in Svíþjóð e dal quale sono discese le stirpi che
sono chiamate Ynglingar. Gli Æsir, penetrando nel paese, trovarono spose per sé o per
alcuni dei loro figli, e queste stirpi divennero numerose, e si diffusero oltre il Saxland, e di
lì ovunque nell'emisfero settentrionale, tanto che la loro lingua, degli uomini d'Asia, fu
lingua madre in tutte queste terre25; e dal fatto che i nomi dei loro avi siano messi per
iscritto26, si pensa di poter dedurre che quei nomi appartenessero a questa lingua, e che
loro, gli Æsir, l’avessero importata qui, da noi, in Nóregr e in Svíþjóð, in Danmörk e in
22
La falsa etimologia deriva da Ari Þorgilsson, il primo storico islandese
Hk. 5: En er Óðinn spurði, at góðir landskostir váru austr at Gylfa, fór hann þannok.
GD I, VII:1: Ea tempestate cum Othinus quidam Europa tota falso divinitatis titulo censeretur,
apud Upsalam tamen crebriosem deversandi usum habebat eamque sive ob incolarum inertiam sive
locorum amoenitatem singolari quodam habitationis consuetudine dignibatur. Nel Prologo Uppsala
sostituita da Sigtuna (in Adamo IV, 26 ricordata per la vicinanza con Uppsala).
24 C o m e l a r e l i g i o n e , i l d i r i t t o r e g o l a m e n t a l a r e a l t à p e r m e z z o d e l l a l i n g u a . I l m o t i v o d e i
dodici re non ha alcuna base tradizionale.
25I I I T r a t t a t o : s á , e r r ó m v e r s k i r s p e k i n g a r n á m u í A t h e n i s b o r g á G r i k l a n d i o k s n e r u s í ð a n í
látínumál, ok sá ljóða-háttr eða skáldskapr, er Óðinn ok aðrir Ásíámenn fluttu norðr hingat
í norðrhálfu heimsins, ok kendu mönnum á sína tungu þess konar list, svá sem þeir höfðu
skipat ok numit í sjálfu Ásíálandi, þar sem mest var fegrð ok ríkdómr ok fróðleikr
veraldarinnar. Upphaf allra frásagna (v.): Upphaf allra frásagna í norrænni tungu, þeira er
sannindi fylgia, hófsk þá er Tyrkir ok Asiamenn bygðu norðrit; því er þat með sönnu at
segja at tunga komn með þeim norðr hingat, er vér köllum norrænu, ok gekk sú tunga um
Saxland, Danmörk ok Svíþióð, Nóreg ok um nökkurn hluta Englands. Höfuðmaðr þessa
fólks var Óðinn, son Þórs; hann átti marga sonu. Til Óðins telia margir menn ættir sínar.
Hann skipaði sonum sínum til landa ok gerði höfðingia. Einn af sonum hans er nefndr
Skiöldr, sá er land tók sér þat er nú heitir Danmörk. En þá varu þessi lönd, er Asiamenn
bygðu, kölluð Goðlönd, en fólkit Goðþióð. Þar váru sett endimörk milli Skialdar ok
Ingifreys, bróður hans, er þat ríki bygði, er nú kalla menn Svíaríki. Óðinn ok hans synir
váru stórum vitrir ok fiölkunnigir, fagrir at álitum ok sterkira af afli. Margir aðrir í þeira
ætt varu miklir afburðarmenn með ýmsligum algerleik, ok nökkura af þeim tóku menn til at
blóta ok trúa á ok kölluðu goð sín.
26 s k r i f u ð I n a l t r e s e z i o n i d e l t e s t o s i u s a e s c l u s i v a m e n t e r í t a ( u n i m p r e s t i t o d a l s a s s o n e ) .
23
Saxland27; ma in England le antiche denominazioni del territorio e dei luoghi erano tali
che se ne può dedurre derivassero da una lingua diversa da questa28.
27
Skjöldunga saga (tradotta dall’islandese Arngrímur Jónsson a Copenhagen nel XVII sec.):
Tradunt Odinum illum ex Asia adventantem, magis septentrionalis Europa (Saxoniae,
Daniae, Sveciae), domitis incolis, adeptum esse imperium: Daniamque (quae tum tamen eo
nomine caruerit) Scioldo, Sveciam Ingoni filiis assegnasse. Atque inde a Scioldo, quos
hodie Danos, olim Skiolldunga fuisse appellatos: ut et Svecos ab Ingone Inglinga. Ipsi
autem Svetiae (sic specialius dictae) de nomine earum regionum nomen inditum, unde
Odinus cum suis primum emigravit. Huilche som ligger norden for palude Meotide, og de
gammel norske kallede (su(i)thiod hin store eller kolde.
28 N e l l a G u n n l a u g s s a g a o r m s t u n g u i l p o e t a i s l a n d e s e G u n n l a u g r , a l l a c o r t e d i Æ t h e l r e d i n
Inghilterra, esprime la seguente osservazione: ‚Ein var þá tunga á Englandi sem í Noregi ok í
Danmorku. En þá skiptusk tungur í Englandi, er Vilhjálmr bastarðr vann England; gekk þaðan af í
Englandi valska, er hann var þaðan ættaðr. (Una volta in Inghilterra la lingua era uguale a quella
che si parlava in Norvegia e Danimarca. Tuttavia le lingue cambiarono quando l'Inghilterra fu
conquistata da William il bastardo; da li in poi il Francese diventò la lingua comune, poiché lui
stesso era francese.). Snorri, Haraldr saga Sigurðarsonar, il norvegese Styrkarr, in Inghilterra,
incontra un contadino anglosassone ‚Þá kom í móti honum vagnkarl einn ok var í kosungi fóðruðum.
Þá mælti Styrkárr: ‚Viltu selja kosunginn, bóndi?‘ ‚Eigi þema‘ segir ‚Þú munt vera Norðmaðr, kenni
ek mál þitt‘. Þá mælti Styrkárr: ‚Ef ek em Norðmaðr, hvat viltu þá?‘ Bóndi svarar: ‚Ek vilda drepa
þik, en nú er svá illa, at ek hefi ekki vápn. Þatt er nytt sé‘. Upphaf allra frásagna (v.): Upphaf
allra frásagna í norrænni tungu, þeira er sannindi fylgia, hófsk þá er Tyrkir ok Asiamenn
bygðu norðrit; því er þat með sönnu at segja at tunga komn með þeim norðr hingat, er vér
köllum norrænu, ok gekk sú tunga um Saxland, Danmörk ok Svíþióð, Nóreg ok um nökkurn
hluta Englands. Höfuðmaðr þessa fólks var Óðinn, son Þórs; hann átti marga sonu. Til
Óðins telia margir menn ættir sínar. Hann skipaði sonum sínum til landa ok gerði
höfðingia. Einn af sonum hans er nefndr Skiöldr, sá er land tók sér þat er nú heitir
Danmörk. En þá varu þessi lönd, er Asiamenn bygðu, kölluð Goðlönd, en fólkit Goðþióð.
Þar váru sett endimörk milli Skialdar ok Ingifreys, bróður hans, er þat ríki bygði, er nú
kalla menn Svíaríki. Óðinn ok hans synir váru stórum vitrir ok fiölkunnigir, fagrir at álitum
ok sterkira af afli. Margir aðrir í þeira ætt varu miklir afburðarmenn með ýmsligum
algerleik, ok nökkura af þeim tóku menn til at blóta ok trúa á ok kölluðu goð sín.